dispers sistemalar. kolloid dispers sistemalarni olinishi va hossalari

DISPERS SISTEMALAR.
KOLLOID DISPERS SISTEMALARNI
OLINISHI VA HOSSALARI. KOLLOID
DISPERS SISTEMALARNING
BARQARORLIGI
Ma`ruzaning maqsadlari
Odam
organizmidagi
ko`pchilik
biologik muhitlar kolloid sistema holatida
bo`ladi. Kolloid sistemalarga hos bo`lgan
barcha hususiyatlar, hossalar biologik
muhitlarga ham hos. Shuning uchun
kolloid sistemalarning tuzilishi, turlari,
ularni hosil qilish va tozalash usullari,
barqarorligi va shu barqarorlikni oshirish
yo`llari o`rganiladi.
Ko`riladigan masalalar
 dispers sistemalar, ularning tarkibiy
qismlari
 dispers sistemalarning turlanishi
 kolloid dispers sistemalar (zollar)
 kolloid dispers sistemalarning olinishi
va tozalash usullari
 kolloid
sistemalarning
molekularkinetik, optik hossalari
 kolloid zarrachalarning tuzilishi
Ko`riladigan masalalar
 kolloid sistemalarning elektrokinetik
hossalari (elektroforez va elektroosmos)
 kolloid
sistemalarni
turg`unligini
ta`minlovchi omillar
 koagullanish va uni chaqiruvchi sabablar
 koagullanish bo`sag`asi, Shultse-Gardi
qoidasi
 kolloidlarni himoyalash
 kolloid sirt faol moddalar
 kolloid sistemalarning organizmdagi
ahamiyati
Dispers sistemalar,
ularning tarkibiy qismlari
Bir moddaning ikkinchi modda tarkibida
teng taqsimlangan holatiga dispers sistema
deyiladi.
Taqsimlangan modda - dispers faza,
taqsimlangan moddani tutgan modda - dispers
muhit deyiladi.
Dispers sistemalarning fizikaviy va
kimyoviy hossalarini o`rganuvchi fan - kolloid
kimyo deyiladi.
Dispers sistemalarning turlanishi
Dispers fazaning disperslanish darajasi
bo`yicha:
Molekular-ion dispers sistemalar - zarrachalar
kattaligi 1 nm yoki 10-9 m gacha (elektrolit va
noelektrolitlar eritmalari)
Kolloid dispers sistemalar (zollar) zarrachalar kattaligi 1-100 nm yoki 10-9 - 10-7
m o`rtasida (qon, plazma, oqsil eritmasi va b.)
Dag`al dispers sistemalar - zarrachalar
kattaligi 100 dan yoki 10-7 dan katta
(suspenziya, emulsiya, kukun, ko`pik va b.)
Dispers sistemalarning turlanishi
Faza va muhit agregat holati bo`yicha:
Gaz-gazda - eritma
Gaz-suyuqlikda - ko`pik
Gaz-qattiq moddada - qattiq ko`pik (pemza, g`isht)
Suyuqlik-gazda - aerozol (tuman)
Suyuqlik-syuqlikda - emulsiya
Suyuqlik-qattiq moddada -gel
Qattiq modda-gazda - aerozol (chang, kukun)
Qattiq modda-syuqlikda - suspenziya, zol
Qattiq modda-qattiq moddada - qotishma
Dispers sistemalarning turlanishi
Dispers faza va dispers muhit
ta`sirlashishi bo`yicha:
Liofil - oqsil, krahmal, agar-agar
Liofob - metallar (oltin, kumush), temir
sulfid, kumush hlorid zollari
Dispers muhit (erituvchi) tabiati bo`yicha:
Gidrozollar (suv), benzozollar (benzol),
alkozollar (spirt), eterozollar (efir)
Kolloid dispers sistemalarning olinish
usullari
Dispersion usullar:
Mehanik (kolloid tegirmonda, havonchada yirik
zarrachalarni kolloid zarracha kattaligigacha
maydalash) usuli
Ultratovush yordamida yirik zarrachalarni
kolloid zarracha kattaligigacha maydalashusuli
Peptizatsiyalash (kimyoviy usul) - yangi
tayorlangan cho`kmani elektrolit (peptizator)
yordamida geldan yana zolga o`tkazish usuli
Kolloid dispers sistemalarning olinish
usullari
Kondensatsiya (zarrachalarni
yiriklashtirish) usullari:
Kimyoviy reaksiyalar asosida:
Oksidlanish-qaytarilish, gidroliz,
almashinish va boshqalar;
Erituvchini almashtirish usuli - bunda bir
erituvchida molekula holida bo`lgan erigan
modda zarrachalari, boshqa erituvchida
kolloid zarracha holatigacha yiriklashadi.
Kolloid dispers sistemalarni tozalash
usullari
1. Dializ - kolloid eritmani tayorlashda ortiqcha
olingan elektrolit ionlarini yarim o`tkazgich
membrana orqali toza erituvchi tomonga o`tish
qobiliyatiga asoslangan tozalash usuli.
2. Elektrodializ - elektr maydoni ta`sirida
elektrolit ionlari harakati ortishi hisobiga dializni
tezlashtirish.
3. Ultrafiltrlash - g`ovaklari juda mayda bo`lgan
maxsus ultrafiltr yordamida dispers fazani
dispers muhitdan ajratib, yuvib, yana kolloid
holatiga o`tkazish.
Dializator shemasi
Zol
H2O
Elektrodializator shemasi
H2O
H2O
-
+
Zol
Kolloid zarrachalarning tuzilishi
Kondensatsiya usuli bilan olingan kumush
hlorid zolining tuzilishi:
AgNO3 + KCl = AgCl + KNO3
ortiqcha elektrolit
zol
mAgCl nAg+ (n-x) NO3- x+ xNO3Yadro
Qarshi
ionlar
Ads-n qavat
PBI
Granula
Mitsella
Dif.qav
.
Kolloid zarrachalarning tuzilishi
Kondensatsiya usuli bilan olingan berlin laszuri
zolining tuzilishi:
4FeCl3 + 3K4[Fe(CN)6] = Fe4[Fe(CN)6]3 + 12KCl
ortiqcha elektrolit
zol
mFe4[Fe(CN)6]3 n [Fe(CN)6]4- 4(n-x) K+ 4x- xK+
Yadro
Qarshi
ionlar
PBI
Ads-n qavat
Granula
Mitsella
Dif.qav
.
Kolloid zarrachalarning tuzilishi
Musbat berlin lazur zoli
mFe4[Fe(CN)6]3 n Fe3+ 3(n-x) Cl-
3x+ 3xCl-
Peptizatsiya yo`li bilan olingan temir gidroksid zoli
mFe(OH)3 n Fe3+ 3(n-x) Cl-
3x+
3xCl-
Gidroliz yo`li bilan olingan temir gidroksid zoli:
FeCl3 + 3H2O = Fe(OH)3 + 3HCl
Fe(OH)3 + HCl = FeOCl + H2O
mFe(OH)3 n FeO+ (n-x) Cl- x+ xCl-
Kolloid sistemalarning molekular-kinetik
hossalari - turg`unligini ta`minlovchi omillar
sifatida
1. Broun harakati - dispers faza zarrachalarining
erituvchining molekulalari ta`siridagi uzluksiz va
betartib harakati
2. Diffuziya - harorat ta`siri, hamda broun harakati
tufayli eritmada kolloid zarrachalarning teng
taqsimlanishi
3. Osmotik bosim - kolloid eritma zarrachalari
yirik va konsentratsiyasi kichik bo`lishiga qaramay,
osmotik bosim kolloid eritmalarda ham kuzatiladi
Kolloid sistemalarning faqat o`ziga
hos bo`lgan hossalari
1. Optik hossasi - nurni sindirishi (Faradey-Tindal
konusi)
Zol
Yorug`lik manbayi
*
Linzalar
Kolloid sistemalarning faqat o`ziga
hos bo`lgan hossalari
2. Koagullanish - kolloid zarrachalarning bir-biriga
tortishib, birlashib, yirik agregatlar hosil qilishi:
a) yashirin koagullanish - ko`z bilan kuzatish
imkoniyati bo`lmagan bosqichi
b) aniq koagullanish - eritmada ko`zga ko`rinarli
darajada o`zgarishlar (loyqalanish, rang
o`zgarishi, cho`kma tushishi) sodir bo`lishi.
Cho`kma tishish jarayoni sedimentatsiya deyiladi.
3. Kolloid zarrachalarni elektron mikroskopda
ko`rinishi
Koagullanishga olib keluvchi sabablar va
koagullanish bo`sag`asi
1. Mehanik ta`sir
2. Haroratni keskin o`zgarishi
3. Nur ta`siri
4. Elektrolitlar va noelektrolitlar ta`siri
5. Uzoq vaqt dializ qilish
Ma`lum vaqt o`tishi bilan 1 litr zolni
aniq
koagullanishga
olib
keluvchi
elektrolitning millimoldagi eng kichik
miqdori koagullanish bo`sag`asi deyiladi.
Koagullanish. Shultse-Gardi qoidasi
Shultse-Gardi qoidasi:
Zollar
koagullanishi,
granulaning
zaryadiga qarama-qarshi zaryadli, ionlar
ta`sirida yuz beradi. Koagullovchi ionning
zaryadi qanchalik katta bo`lsa, uning
koagullash qobiliyati shuncha yuqori bo`ladi
va koagullanish bo`sag`asi pastroq bo`ladi.
Elektrilitlarning koagullovchi ta`sirini ortib
borishi
KCl < K2SO4 < K3[Fe(CN)6] < K4[Fe(CN)6]