Русский сентиментализм

РУССКИЙ СЕНТИМЕНТАЛИЗМ
2016-05-07
Sentymentalizm – prąd literacki epoki oświecenia.
 Nazwa wywodzona od ang. sentiment (czucie,
uczucie, opinia), wylansowana po ukazaniu się
Podróży sentymentalnej (1768) Laurence’a
Sterne’a.
 «В духовной жизни человека одни
просветители считали главным разум, другие –
чувство. Писатели, культивировавшие в своих
произведениях чувства, объявившие их
драгоценнейшим достоянием человеческой
природы, образовали направление, получившее
название «сентиментализма». (Западов)
Eliza Małek
1
ПЕРИОДИЗАЦИЯ ПО П. А. ОРЛОВУ
(1)
2016-05-07
Период зарождения сентиментализма
(60е гг. XVIII в.)
 авторы
заимствуют
жанры
(напр.,
анакреонтическую
оду,
идиллю)
у
классицистов, приноровливая их к поэтике
нового направления, или заимствуют и
используют готовые европейские образцы (ср.
Письма Эрнеста и Доравры Ф. Эмина,
написанные в подражание Новой Элоизе Руссо,
или
комедию
Лукина
Мот,
любовью
исправленный, которая является переделкой
комедии французского драматурга Детуша
(Destouches
Philippe
N.)
Мот,
или
добродетельная обманщица).

Eliza Małek
2
Lata 60-te XVIII w. – pojawienie się pierwszych
przejawów sentymentalizmu w gatunkach
skodyfikowanych przez klasycyzm, np. w odzie
anakreontycznej i idylli, przekładów i przeróbek
tekstów dramy mieszczańskiej (L. M. Merciera,
Diderota, Beaumarchais’go, w której odrzucono
podział na bohaterów wzniosłych i komicznych,
wprowadzono bohatera z ludu, który był zdolny do
uczuć wzniosłych i szlachetnych, akcję budowano na
konflikcie między dziećmi i rodzicami itp. (Por. W.
Łukin Мот, любовью исправленный, - Rozrzutnik
przez miłość nawrócony – przeróbka komedii
Destouchesa Philippe N.
 naśladowanie europejskich wzorców prozy
sentymentalnej (F. Emin, powieść epistolarna Listy
Ernesta i Dorawry (1766) i Nowa Heloiza (1761) J.
Rousseau.

2016-05-07
Eliza Małek
3
ПЕРИОДИЗАЦИЯ (2)
2016-05-07
Второй период - 1776-1789
 Ведущим жанром этого периода становится
комическая опера
 Dominacja opery komicznej (opéra comique) –
gatunku dramatyczno-muzycznego ze wstawkami
muzycznymi w postaci arii, kupletów, najczęściej
wierszowanych.

Eliza Małek

4
ПЕРИОДИЗАЦИЯ (3)
2016-05-07
1789-1796. Период расцвета.
 Именно тогда были написаны и опубликованы
лучшие произведения Н. Карамзина (Бедная
Лиза, 1791) и Н. Радищева (Путешествие из
Петербурга в Москву, 1790), были основаны
журналы «Детское чтение для сердца и
разума» (1785-1789), «Московский журнал»
(1787-1792), «Приятное и полезное
препровождение времени» (1794-1798).
 Преобладание прозаических жанров:
сентиментальной, «чувствительной» повести,
романов, сентиментальных путешествий.

Eliza Małek
5
ПЕРИОДИЗАЦИЯ (4)
2016-05-07
1789-1796 – okres rozkwitu, apogeum
twórczości M. Karamzina i A. Radiszczewa,
dominacja gatunków prozatorskich (czułej
opowieści/noweli, powieści sentymentalnej)
i poezji sentymentalnej (listu poetyckiego,
liryki, pojawienie się ballady)
 Н. Карамзина (Бедная Лиза, 1791) , Н. Радищева
(Путешествие из Петербурга в Москву, 1790),
czasopisma «Детское чтение для сердца и
разума» (1785-1789), «Московский журнал»
(1787-1792), «Приятное и полезное
препровождение времени» (1794-1798),
almanach «Аглая» (1794-95)
 1797-1811 – время упадка . Эпигонство
 1797-1811 – okres upadku, epigoństwa

Eliza Małek
6
ПЕРЕВОДЫ
2016-05-07
Проза: Страдания юного Вертера В. Гёте (W.
Goethe), Эмиль и Новая Элоиза Ж.-Ж.Руссо (J.
J. Rоusseau), Сентиментальное путешествие
Стерна (L. Sterne)
 Поэзия: кладбищенская поэзия, Ночные думы
Юнга (E. Young), идиллии и пастушеские
поэмы Гесснера (S. Gessner)
 Драматургия (мещанская драма и слезная
комедия) Лондонский купец Лилло (G. Lillo)
(1764), Беверлей Э. Мура (Б. Сореля), 1772 (E.
Moore); Друг несчастных Луи Мерсье (L. S.
Mercier)

Eliza Małek
7
Proza: Страдания юного Вертера В. Гёте
(W. Goethe, Cierpienia młodego Wertera),
Эмиль и Новая Элоиза Ж.-Ж.Руссо (J. J.
Rоusseau, Emil, Nowa Heloiza),
Сентиментальное путешествие Стерна (L.
Sterne, Podróż sentymentalna)
 Poezja: poezja cmentarna (кладбищенская
поэзия) Ночные думы Юнга (E. Young, Myśli
nocne), idylle i poematy pasterskie S. Gessnera
 Dramaturgia: dramat mieszczański i łzawa
komedia Лондонский купец Лилло (G. Lillo)
(1764), Беверлей Э. Мура (Б. Сореля), 1772
(E. Moore); Друг несчастных Луи Мерсье (L.
S. Mercier)

2016-05-07
Eliza Małek
8
СМЕШЕНИЕ ЖАНРОВ – НО НЕ ОТКАЗ ОТ
ЖАНРОВОЙ СИСТЕМЫ КАК ТАКОВОЙ
Eliza Małek
поэтических жанров и
поэтизация жанров прозаических
(поэтические вставки и лиропоэтические элементы в
сентиментальном путешествии).
 Зарождение индивидуального стиля.
 Преодоление однолинейности в
изображении героев (ср. сочетание
положительных и отрицательных начал
в характеристике Карамзинского
Эраста).
2016-05-07
 Прозаиция
9
POETYKA PRĄDU
- IMMANENTNA I SFORMUŁOWANA
2016-05-07
Eliza Małek
Odejście od czystości gatunkowej, od
rygorystycznej normatywności, ale z
zachowaniem pewnych postulowanych
wartości.
 Kto może być poetą? Karamzin – w
odróżnieniu od Sumarokowa uważał, że
prawdziwym poetą może być tylko człowiek
obdarzony czułym sercem, wrażliwy, a więc
i dobry, cnotliwy. Braku tych cech nie
rekompensuje znajomość reguł i nawet
talent.

10
CEL I ZADANIA LITERATURY
Eliza Małek
Kształtowanie „autentycznych więzi
międzyludzkich opartych na wzajemnej
sympatii i zrozumieniu” oraz pokazanie
„wewnętrznego życia człowieka, refleksji
nad cechami płynącymi z jego natury i nad
jego miejscem w świecie kulturowym”
(Słownik literatury polskiego oświecenia, s.
662).
2016-05-07

11
ЭСТЕТИЧЕСКИЕ ДОМИНАНТЫ
героя и
Eliza Małek
повествователя.
 Простота стиля, композиции,
ориентация на разговорный язык
(салона).
 Противопоставление порочному миру
цивилизации – отдельного человека с
его богатым внутренним миром.
 Эстетизация изображенного мира
(Аркадия) и идеализация прошлого
(золотого века).
2016-05-07
 Чувствительность
12
2016-05-07
Eliza Małek
Przeciwstawienie miasta - wsi, cywilizacji i
kultury - naturze.
 Przeciwstawienie dzieciństwa jednostki okresowi
dojrzałości.
 Przeciwstawienie skażonemu światu kultury i
cywilizacji – konkretnego człowieka obdarzonego
bogatym życiem wewnętrznym.
 Estetyzacja świata przedstawionego (Arkadii) i
idealizacja przeszłości (złotego wieku, wieku
szczęśliwości

13
CZUŁOŚĆ I PROSTOTA
2016-05-07
Eliza Małek
Czułość jako immanentna cecha bohatera i
narratora (niekoniecznie wywodzącego się ze sfer
wyższych).
 Prostota stylu, kompozycji, kształtu językowostylistycznego utworu (w Rosji orientacja na
język mówiony salonów, w niektórych gatunkach,
np. w operze komicznej, nawet do języka
potocznego). Odrzucenie teorii trzech stylów i
wypracowanie stylu pozwalającego jak najlepiej
wyrazić stany emocjonalne bohaterów (z
oczywistym odrzuceniem pospolitości i
grubiaństwa).

14
СЕНТИМЕНТАЛЬНЫЕ ГЕРОИ


Отрицательные
герои – лица,
полностью или
частично утратившие
природную
чувствительность, а
следовательно
порочные,
легкомысленные,
сухие, черствые и даже
жестокие.
Eliza Małek

Положительные
герои – носители
природной
чувствительности.
Они щедры, гуманны,
сострадательны,
способны на
благородные,
самоотверженные
поступки. Любят
музыку и живопись.
Умение «сопечалится и
совеселится» другому
человеку (Радищев).
2016-05-07

15
B. pozytywny jest
nosicielem „природной
чувствительности”
(wrodzonej czułości).
 Odznacza się bogatym
życiem wewnętrznym, jest
zdolny do poświęceń, do
szlachetnych czynów. Lubi
muzykę, malarstwo, książki
(odpowiednio dobrane).
 Umie «сопечалится и
совеселится» другому
человеку (Радищев)
współmartwić się i
współweselić z drugim
człowiekiem.

2016-05-07

Eliza Małek
B. negatywny – to
człowiek, który
całkowicie lub
częściowo utracił
wrodzoną czułość i
wrażliwość na
drugiego człowieka,
a więc niecnotliwy,
lekkomyślny, zły,
czasem okrutny.
16
ЧТЕНИЕ В ЖИЗНИ СЕНТИМЕНТАЛЬНОГО
ГЕРОЯ/ LEKTURA W ŻYCIU
SENTYMENTALNYCH BOHATERÓW
Eliza Małek
«Он читывал романы, идилли, имел довольно
живое воображение и часто переносился
мысленно в те времена (бывшие или не
бывшие), в которые, если верить стихотворцам,
все люди беспечно гуляли по лугам, купались в
чистых источниках, целовались как горлицы,
отдыхали под розами и миртами и в
счастливой праздности все дни свои
провождали. Ему казалось, что он нашёл в
Лизе то, чего сердце его давно искало. (Эраст –
герой Бедной Лизы)
2016-05-07

17
КНИГА – СПУТНИК ОДИНОКОЙ ПРОГУЛКИ
СЕНТИМЕНТАЛЬНОГО ГЕРОЯ/ KSIĄŻKA –
NAJLEPSZY TOWARZYSZ BOHATERA
2016-05-07
 Mотив
Eliza Małek
совместного чтения героев (идущий от
Вертера Гёте): совместное чтение сближает
героев, помогает им высказать
недосказанное.
 «По окончании одного периода, где автор
изображал весь огнь пылающей любви [герой
читает Вертера – Э. М.], Пламир
остановился, взглянул на Раиду. Взоры их
встретились, и взаимное чувство, подобно
электрической искре, мгновенно из одного в
другое переселилось и сотрясло сердца их»
(Д. Горчаков, Пламир и Раида, Москва 1796, 18
с. 28)
«Чтение – важнейшее занятие «чувствительного
человека». С особым вниманием он относится к
самому процессу чтения. Важно не только, что, но
и как он читает. Немалое значение имеет при
этом внешний вид книги, ее формат. [...] Самый
процесс чтения на лоне природы доставляет
«чувствительному» человеку эстетическое
наслаждение. Одновременно книга становится
соучастником его собственных переживаний».
(Кочеткова Н. )
 Samotne czytanie w domu lub na spacerze.
 Motyw wspólnego czytania przez bohaterów
(wywodzący się od Cierpień młodego Wertera):
wspólna lektura zbliża bohaterów, pomaga im
wyartykułować to, czego sami powiedzieć nie
potrafią lub nie śmieją.

2016-05-07
Eliza Małek
19
РЕКВИЗИТЫ И ЖЕСТЫ/
REKWIZYTY I GESTY
Коль ты чувствителен, прохожий, вздохни!”




Eliza Małek


2016-05-07

Костюм пастушка, верная собака, овечки, флейта, венок,
деревья, нежные птички, ручеёк и т.п.
Предметы, подаренные другом/ любимым: книжка,
платок, засушенные цветы и т.д.
Вздохи, потоки слёз, обмороки, самоубийства.
Kostium pasterski, wierny pies, owieczki, flet, wianek z
kwiatów, drzewa, ptaszki, szemrzący strumyk itp.
Przedmioty podarowane przez przyjaciela lub kochanka:
książka, zasuszone kwiaty, chusteczka, listy i inne czułe
pamiątki.
Westchnienia, łzy, omdlenia, samobójstwa
„В струях сих бедная скончала Лиза дни,

20
2016-05-07
Eliza Małek
Synchronizacja uczuć i przeżyć bohatera ze
stanem przyrody (porą roku, dnia, zjawiskami
atmosferycznymi – por. opis „upadku” Lizy i
towarzyszącej temu wydarzeniu burzy,
rozmyślania bohaterów podczas spaceru nad
rzeką, w gaju).
 Opisy przyrody.

21
МОЛОДЫЕ – СТАРЫЕ (ПОЖИЛЫЕ)







Чтоб слогом чистым сердцу внятным
Оттенки вам изображать
Страстей счастливых и несчастных
То кротких, то ужасных;
Чтоб вы могли сказать:
«Он, право, мил и верно переводит
Все томное в сердцах на ясный нам язык;
Слова для тонких чувств находит.
Eliza Małek

2016-05-07
Большинство сентиментальных героев – люди
молодые. Адресат - женщина
 М. Карамзин, Послание женщинам
 ....Для вас, красавицы, приятным,

22
CZUŁOŚĆ I PROSTOTA
2016-05-07
Eliza Małek
Czułość jako immanentna cecha bohatera i
narratora (niekoniecznie wywodzącego się ze sfer
wyższych).
 Prostota stylu, kompozycji, kształtu językowostylistycznego utworu (w Rosji orientacja na
język mówiony salonów, w niektórych gatunkach,
np. w operze komicznej, nawet do języka
potocznego). Odrzucenie teorii trzech stylów i
wypracowanie stylu pozwalającego jak najlepiej
wyrazić stany emocjonalne bohaterów (z
oczywistym odrzuceniem pospolitości i
grubiaństwa).

23