Урок 98 1. Многозначные слова. 2. Нарт таурухла. Ёрюзмекни туугъаны.

advertisement
Урок 98
1. Многозначные слова.
2. Нарт таурухла. Ёрюзмекни
туугъаны.
Повторение


Эртте заманлада адамла
кёкге, жерге, ташха, терекге,
башха затлагъа
табыннгандыла. Аланы
тейирлери болгъандыла: Кёк
Тейри, Жер Тейри, Кюн Тейри,
Суу Тейри, дагъыда башха
тейриле.
Уллу Тейри дунияны
жаратханды.
Повторение


Жерде суу чыгъаргъанды,
кёкде жулдузланы
жандыргъанды, терекле,
хансла, ёсдюргенди,
жаныуарланы, къанатлыланы
да жаратханды.
Ол заманда эмегенле
болгъандыла.
Повторение

Ала бир кёзлю, кёп башлы,
эриши, къызыл тюклю,
адамлагъа бир кесек ушагъан
затла болгъандыла. Ала тейри
кеси сюймей тургъанлай, аны
ётюнден туугъандыла. Тейри
быллай ариу жерни
эмегенлеге берирге
сюймегенди.
Повторение


Ол заманда жер жарылып,
жашчыкъ туугъанды. Ол
биринчи нарт эди. Аны анасы
Жер Тейриси атасы уа Кёк
Тейриси болгъандыла.
Жашны санлары къурчдан,
жюреги отдан болгъандыла.
Повторение

Ол заманда отха «дыб» деп
айта эдиле. Ма ол себепден
жашчыкъгъа Дебет деп
атагъандыла. Ол отну, ташны
да тиллерин билгенди.
Таулада темир ишни
башлагъанды. Ол нартлагъа
садакъ окъла, къылычла
этгенди. Дебетни къылычлары
бла нартла эмегенлени
хорлагъандыла.
Вопросы к тексту:





1. Адамла эртте неге
табыннгандыла?
2.Тейрилени атлары къалай
болгъандыла?
3. Уллу тейри нени
жаратханды?
4. Ол заманда не затла
жашагъандыла?
5. Ала не затдан
жаратылгъандыла?
Вопросы к тексту:






6. Ала къаллайла эдиле?
7.Биринчи нартны аты къалай
болгъанды?
8. Аны атасы бла анасы ким
эдиле?
9. Ол къаллай нарт эди?
10. Дебет не ишни этгенди?
11. Нартла эмегенлени не бла
хорлагъандыла?
Однозначные и многозначные
слова балкарского языка





Однозначными словами называются те
слова, которые имеют одно значение.
Это в основном термины, названия
растений, фруктов, тканей, например:
растения:
будай – пшеница
зынтхы – овёс
тал – ива
назы терек- ёлка
Однозначные слова










термины:
бронхит – бронхит
гастрит – гастрит
эпитет – эпитет
рифма – рифма
ткани:
къатапа – бархат
кишмир – кашимир
дарий – шёлк
кисей - ситец
Однозначные слова








фрукты и овощи:
алма – яблоко
кертме – груша
быхы – морковь
хобуста – капуста
шаптал – абрикос
дугъум – смородина
къара наныкъ - ежевика
Предъявление нового
материала







Многозначные слова в основном
встречаются у глаголов, прилагательных
и существительных.
Например:
-жолну тас эт – потеряй дорогу,
заблудись
-терсине кет – ошибись
Прилагательное:
ахшы – хороший, опытный, воспитанный
человечный, хорошо знакомый
Многозначные слова





Существительное:
бет – лицо человека, уважение,
(бет этерге – проявлять
уважение), вид сверху, облик,
панорама, страница.
адамны кёзю – глаз человека
терезени «кёзю» – стекло на окне
жюзюкню «кёзю» – камень на
кольце
Многозначные слова










алтын – золото
алтын сагъат – золотые часы
алтын адам – «золотой» человек
Къайна (глагол) – кипи
суу къайнайды – вода кипит
иш къайнайды – работа «кипит»
сауут – посуда, оружие
ингир – вечер, литературный вечер
бояу – покраска, краска
ат – имя, конь, брось
.

.
Предъявление нового
материала

Слова и выражения к уроку:

улан – сын
иги хапаргъа – хорошей
вести
сюек саулукълу – здоровый
сауут – саба – оружие
сайла – выбирай




Предъявление нового
материала




Къууанч бла жюрют! – Носи
на радость!
жангы туугъан – вновь
родившийся
къол таш сызыу – метание
камня, диска
тутушуу – борьба
Предъявление нового
материала




той – праздник, свадьба.
Беш челек кирген гоппан –
чашу, объемом в пять ведёр.
Узакъ ёмюрлю болсун! –
Пусть долго живёт!
Аны аты алгъышлада
айтылсын! – Пусть его имя
прославляют!
Сюйюнчю.


Сюйюнчю айта, Ачемез нарт
эллеге баргъанды. Ол
Къарабатырны арбазына
келгенди. Къарабатыр ол
иги хапаргъа бек
къууаннганды. Сора
алгъыш этгенди:
- Нартлагъа жангы туугъан
улан сюек саулукълу, узакъ
ёмюрлю болсун!
Сюйюнчю.



Ол Ачемезге саугъа этерге
сюйгенди.
- Санга уа, сюйюнчюлюгюнг
ючюн сюйсенг – ат, сюйсенг
а сауут – саба сайла
дегенди.
Ачемез сауут – сабагъа
ыразы болгъанды. Ол бир
ариу къылычны
сайлагъанды.
Сюйюнчю.



Къарабатыр анга : Къылычынгы къууанч бла
жюрют! – дегенди.
Жангы туугъан уланнга
Ачемез Ёрюзмек деп
атагъанды.
- Огъурлу ат болсун! – деп
алгъыш этгендиле къартла.
Сюйюнчю.



Алайда жашла къол таш
сызып эришгендиле, андан
сора уа тутушуу
башлагъандыла.
Оюнла бошалгъандан сора,
Усхуртукланы арбазда уллу
той башланнганды.
Таматагъа беш челек кирген
гоппаны бергендиле.
Сюйюнчю.


Ол алгъыш этгенди:
- Бизге, нартлагъа улан
туугъан уллу къууанчды.
Туугъан улан, Ёрюзмек,
узакъ ёмюрлю, сау сюекли
болсун! Аны аты
алгъышлада айтылсын!
Вопросы к тексту:




Ачемез сюйюнчю айта
къайры баргъанды?
Ол кимге баргъанды?
Къарабатыр не этгенди?
Къаллай саугъала берирге
сюйгенди?
Вопросы к тексту:





Ачемез не затны
сайлагъанды?
Жашла къалай
эришгендиле?
Арбазда не зат
башланнганды?
Тамата къаллай алгъыш
этгенди?
Закрепление






Докончите предложения:
1. Къарабатыр ол хапаргъа … …
2. Жангы туугъан уланнга … деп
….
3.Усхуртуланы арбазда уллу …
….
4.Ёрюзмек узакъ …, сау … …!
5. Аны аты … …!
Переведите предложения
на русский язык:




1. Ол Ачемезге саугъа этерге
сюйгенди.
2. Сюйсенг - ат, сюйсенг а сауутсаба сайла дегенди.
3. Ол бир ариу къылычны
сайлагъанды.
4. Алайда жашла къол таш
сызып эришгендиле, андан сора
уа тутушуу башланнганды.
Переведите предложения
на балкарский язык:




1. Старейшине дали чашу
объёмом пять литров.
2. Он произнёс тост.
3. Когда рождается улан,
для нас большой праздник.
4. Мальчика назвали
Ёрюзмеком.
Дополните пропуски:



1. Сюйюнчю айта, Ачемез …
… баргъанды.
2. - Санга уа, … … сюйсенг –
ат, сюйсенг а сауут – саба …
дегенди.
3. … … уланнга Ачемез
Ёрюзмек деп атагъанды.
Дополните пропуски:

4… … бошалгъандан сора,
Усхуртукланы арбазда … …
башланнганды.

5. Туугъан улан, Ёрюзмек, …
… , сау сюекли болсун! …
… алгъышлада айтылсын!
Download