O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI IQTISODIYOT VA TURIZM fakulteti “MARKETING VA MENEJMENT” KAFEDRASI «REKLAMA: NAZARIYA VA AMALIYOT» fanidan KURS ISHI Mavzu: Chakana savdo korxonalarida reklama faoliyatini tashkil etish Bajardi: Maxamadov Maxsud guruhi talabasi :9-1-MARS-22____ (imzo) (ismi sharifi) Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __________2023 y. Baho “_____” ___________ Ilmiy rahbar: __________ (imzo) (ismi sharifi) Komissiya a’zolari: __________ (imzo) __________ (imzo) ____________________ ____________________ (ismi sharifi) ____________________ (ismi sharifi) Buxoro – 2024 yil KURS ISHI UCHUN TAQRIZ IQTISODIYOT VA TURIZM FAKULTETI “MARKETING VA MENEJMENT” KAFEDRASI « REKLAMA: NAZARIYA VA AMALIYOT » fanidan Guruh________________________________________________________ Talaba familiyasi va ismi-sharifi__________________________________ Kurs ishi mavzusi______________________________________________ _____________________________________________________________ Kurs ishining tarkibi____________________________________________ ______________________________________________________________ Kurs ishi himoyasida talabaga berilgan savollar ro'yxati: ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Jadval va grafik materialning miqdori (muhim chizmalarning ko'rsatgichi): ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Kurs ishining ijobiy tomonlari: ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Kurs ishining kamchiliklari: ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Kurs ishiga qo'yilgan baho “_______”_______________________________________ Kurs ishi rahbari: ____________________________________________ (imzo) (F.I.Sh) Mavzu: Chakana savdo korxonalarida reklama faoliyatini tashkil etish Reja: Kirish I bob.Chakana savdoda reklama faoliyatini takomillashtirish yo’llari 1.1 Chakana savdoning mazmuni va mohiyati 1.2 Bugungi kunda chakana savdoda reklamaning roli 1.3 Tahlil va natijalar II bob. Chakana savdo korxonalarida asosiy faoliyatini auditini rejalashtirish va o’tkazishning amaldagi holati 2.1 Chakana savdo korxonalari asosiy faoliyatiauditini rejalashtirish xususiyatlari 2.2 Chakana savdo korxonalari asosiy faoliyatiauditini o’tkazish tartibi va unda qo’llaniladigan auditorlik amallari tavsifi 2.3 Chakana savdo korxonalarida asosiy faoliyat auditini takomillashtirish yo’nalishlari Xulosa KIRISH Jahon iqtisodiyotida rivojlangan kompaniyalarning80% dan ortiq xarajati reklama faoliyatiga sarflanadi, chunki bu sarflangan xarajatlar kompaniyaga kelgusida ikki barobardan ortiq daromad kelishini kafolatlaydi[17].Iste’mol xarajatlari iqtisodiyotning kelajagini belgilab beradigan mamlakatda reklama odamlarni koʻproq pul sarflashga undaydi. Koʻproq xarid qilishni rag‘batlantirish orqali reklama ish oʻrinlarining oʻsishiga va mahsuldorlikning oʻsishiga va ortib borayotgan talabni qondirishga yordam beradi va har bir iste’molchiga koʻproq pul sarflash imkonini beradi.Jahon tajribasidan ma’lumki, reklama 4/2022,iyul-avgust(No 00060) “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar”(Economics and Innovative Technologies)ilmiy elektron jurnalihttp://iqtisodiyot.tsue.uz/journal215iqtisodiy oʻsishni rag‘batlantirishga yordam beradi. Dunyo iqtisodiyotida reklama iste’molchilarga mahsulot va xizmatlarni tanlash, shuningdek xususiyatlar, imtiyozlar va narxlarni taqqoslash haqida foydali ma’lumotlarni taqdim etadi. Shu jihatdan, “2022-2026 yillarga moʻljallangan Yangi Oʻzbekistonning Taraqqiyot Strategiyasi”da savdoda barqarorlikni yanada mustahkamlash va yuqori iqtisodiy oʻsish surʼatlarini saqlab qolish maqsadida,chakana va ulgurji savdo korxonalari tizimini rivojlantirish siyosatini davom ettirish, ularning ishini takomillashtirish va tegishli ragʻbatlantiruvchi choralarni kengaytirish kabi maqsadlar belgilandi[1].Ushbu belgilangan vazifalarni amalga oshirish uchun chakana savdosohasida marketing faoliyatiga oid innovatsiyalardan kengroq foydalanish, raqamli reklama turlari va vositalaridan foydalanish, CRM, targeting va SMM kabi savdo hajmini oshirishga qaratilgan zamonaviy marketing strategiyalardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. So`ngi yillarda respublikamiz aholisining daromadlari va turmush darajasini yanada izchil oshirish, fuqarolarning daromadlari, shuningdek, aholi oʻsishini ta’minlash boʻyicha koʻrilayotgan chora-tadbirlar natijasida oʻz-oʻzidan chakana savdo aylanmasi oziq-ovqat va nooziq-ovqat tovarlariga boʻlgan talabni oʻzgartirmoqda. Samarali savdo faoliyati raqobatbardoshligi asosan potentsial iste’molchilar uchun chakana savdo doʻkonining qulayligi bilan bog‘liq. Mamlakatimizda 2000-2020-yillar davomida chakana savdo korxonalari soni 53 mingtadan qariyb 170 mingga yetdi [2] va bu savdo nuqtalari sonining koʻpayishiga olib kelmoqda. Bu yirik savdo ob’ektlari va sanoat tarmoqlarining yuqori darajada rivojlanayotganligidan dalolat beradi. Jahonda chakana savdo korxonalarining iqtisodiy ahamiyatini e’tiborga olgan holda,uning iqtisodiy salohiyatidan toʻliq va samarali foydalanish yoʻnalishidagi ilmiy tadqiqotlarga muhim e’tibor qaratilmoqda[8]. Reklama sohasidagi koʻplab muammolarni muvaffaqiyatli hal qilish faoliyat sohasi xorijiy davlatlar tomonidan toʻplangan katta tajribani oʻrganish, tushunish va muayyan ichki sharoitda malakali qoʻllash sharti bilangina mumkin. 2019-yilda Xitoyning yalpi ichki mahsuloti xarid qobiliyati 18,110 milliard dollarni, chakana savdo ulushi esa 21,5 foizni tashkil etdi. Xitoyning Global Chakana Rivojlanish Indeksi reytingi iste’molchi talabidan kelib chiqqan holda iste’mol doʻkonlarida zamonaviy xizmatlar va noyob mahsulotlarni yetkazib berishni kengaytirishda asosiy omil boʻldi. Hindiston oziq-ovqat chakana savdosini onlayn chakana savdoga oʻtkazish asosida keyingi besh yil ichida oziq-ovqat chakana savdosini 18 foizga oshirishni rejalashtirmoqda[6]. Bugungi kunda chakanasavdo korxonalarida reklama faoliyatini toʻg‘ri tashkil qilish, uni rivojlantirish g‘oyat muhum masalalardan biridir. Aynan reklama faoliyati tufayli savdoda moliyaviy-iqtisodiy inqirozlari yuzaga keladi va bu muammoni toʻgri hal qilish korxonaning samarali faoliyatiga ijobiy ta’sir koʻrsatadi. Mavzuning dolzarbligi. Respublikamiz mustaqillikka erishganidan so’ng iqtisodiyotning barcha sohalarini rivojlangan mamlakatlar tajribasiga asoslangan holda rivojlantirish zaruriyati tug’ildi. Mustaqillikning ilk yillarida Prezidentimiz tomonidan belgilab berilgan iqtisodiyotni rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari bugungi kunga kelib o’zining ijobiy natijalarini bermoqda.Milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini ta’minlash, uning tarkibida sanoat, xizmatlar ko’rsatish va ishlab chiqarish sohasi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushini ko’paytirish kerakligi hechkimga sir emas, shunday ekan, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, qayta qurollantirish, ijtimoiy infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga qaratilgan faol investitsiya siyosatini olib borish muhimdir. Bu borada Prezidentimiz tomonidan O’zbekistonni 2017-2021 yillarga mo’ljallangan Harakat strategiyasi haqidagi farmonni imzolanishi ham bejizga emas. Harakat strategiyasining 3.2. bandida “Tarkibiy o’zgartirishlarni chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning etakchi tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini oshirish, milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini ta’minlash, uning tarkibida sanoat, xizmatlar ko’rsatish sohasi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushini ko’paytirish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan yangilash, ishlab chiqarish, transport-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga qaratilgan faol investitsiya siyosatini olib borish, sanoatni yuqori texnologiyali qayta ishlash tarmoqlarini, iqtisodiyot tarmoqlari uchun samarali raqobatbardosh muhitni shakllantirish hamda mahsulot va xizmatlar bozorida monopoliyani bosqichma-bosqich kamaytirish, printsipial jihatdan yangi mahsulot va texnologiya turlarini o’zlashtirish, shu asosda ichki va tashqi bozorda milliy tovarlarning raqobatbardoshligini ta’minlash”1. ekanligi ta’kidlangan.Respublikamizda chakana savdo korxonalarning barqaror faoliyat yuritishi uchun ularda buxgalteriya hisobi va auditorlik faoliyati mukammal ishlashi talab etiladi. ______________________________ 1O’zbekistonRespublikasiPrezidentining2017 yil7fevraldagi“O’zbekistonRespublikasiniyanadarivojlantirishbo’yichaHarakatlarstrategiyasito’g’risida”giPF-4947-sonFarmoni. 3.2-band. O’zbekistonRespublikasiqonunhujjatlarito’plami, 2017 y., 6-son, 70-modda. Shundan kelib chiqib, mazkur tarmoq korxonalarida buxgalteriya hisobi va audtini to’g’ri va samarali tashkil etilishi bozor iqtisodiyotining eng dolzarb masalalaridan biri ekanligini alohida ta’kidlash lozim. Shunuqtai-nazardan, chakana savdo korxonalarida buxgalteriya hisobi va auditni takomillashtirish, uni tarmoq korxonalari faoliyat xususiyatlari va bozor mexanizmlari talablaridan kelib chiqib tashkil etish, tarmoq korxonalari da buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini samarali tashkil etish kabi vazifalar buxgalteriya hisobi va auditning muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. KURS ISHINING OBYEKTI : Chakana savdo korxonalarida reklama faoliyatini tashkil etish , uni ta’minlash yo’llarini nazariy hamda amaliy asoslash, asosiy qonuniyatlarini shakllantirish va isbotlash bo’lib hisoblanadi KURS ISHINING PREDMETI: Innovasion rivojlanish sharoitida chakana savdo korxonalarida reklama faoliyatini tashkil etish mohiyati va rolini aniq misollar yordamida baholashdan iborat. Kurs ishining yakuniy qismida xulosa va takliflar bayon etilgan. Shuningdek, mavzuni yoritishda foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va tayanch iboralar keltirib o’tilgan. Kurs ishining hajmi: bet I bob.Chakana savdoda reklama faoliyatini takomillashtirish yo’llari 1.1 Chakana savdoning mazmuni va mohiyati 1.1. Chakana savdoning mazmuni va mohiyati Chakana savdo - tovarlarni yetkazib berishda ishlab chiqaruvchilardan isteʼmolchilarga boʻlgan tovar xarakati jarayonidagi xoʻjalik aloqalarining soʻnggi zanjiri boʻlib hisoblanadi. Chakana savdoda moddiy resurslar muomala jarayonidan jamoa, yakka holdagi, shaxsiy isteʼmol sohasiga oʻtadi, yaʼni isteʼmolchilarning mulki boʻlib qoladi. Bu jarayon oldi-sotdi orqali amalga oshiriladi, chunki isteʼmolchilar oʻzlariga zarur tovarlarni oʻzlarining pul daraomadlariga almashishadi. Bunda ishlab chiqarish va muomala jarayonining yangi sikli uchun yangi imkoniyatlar paydo boʻladi, chunki ushbu holatda tovarlar pulga aylanadi. Chakana savdo tovarlarni shaxsiy isteʼmol uchun, tashkilotlarga, korxonalarga, jamoa isteʼmoli va xoʻjalik ehtiyojlari uchun muassasalarga sotishni oʻz ichiga oladi. Chakana savdoning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy ahamiyati boʻlib, ijtimoiy mohiyatiga quyidagilarni kiritish mumkin: - chakana savdo aholining quyi qatlamigacha kirib bora oladi va ehtiyojdagi mahsulotlar bilan taʼminlaydi; -chakana savdoning shaxsiy isteʼmol bilan aloqasi aholining isteʼmol tovarlariga ehtiyojini qondirish amalga oshadi; -chakana savdoda alohida shaxs yoki isteʼmolchilar guruxi uchun mos keladigan tovarlari isteʼmol assortimenti shakllanib, uzluksiz savdo amalga oshiriladi, yaʼni talabni uzluksiz qondirib borish jarayoni taʼminlanadi; -chakana savdoda ehtiyojni shakllantirish orqali isteʼmol tarkibiga, aholining umr va yashash darajasini oshirishga bevosita va bilvosita taʼsir koʻrsatmoqda. Iqtisodiy mohiyatiga: -pul, kredit, moliya tizimini muvofiqlashtirilishi jarayonini namoyon boʻlishiga taʼsir qilishi (pul emissiyasi, kassa rejalarini boshqarishi, inflyatsiya) -milliy daromadni shakllantiradi; -ishlab chiqaruvchilar vaqtni tejaydi va takror ishlab chiqarishni tezlashtiradi; - aholini vaqtini tejashga imkoniyat yaratish orqali ularni boʻsh vaqtlarini oshiradi; -shaxsiy isteʼmol orqali insoniyat ishchi kuchini takror (qayta) ishlab chiqaradi, bu esa ishlab chiqarishni rivojlantirishga manfaat tugʻdiradi, chunki har qanday tarmoq ishchi kuchi bilan uzluksiz taʼminlanishi zarur. Siyosiy mohiyatiga: -davlatning iqtisodiy va ijtimoiy siyosati barqarorlashuvida; - korxonalarning rivojlanishini ragʻbatlantiruvchi moliya-kredit va soliq siyosati; mavjud savdo infratuzilmasining rivojlanishida; - korxona va firmalarni qoʻllab-quvvatlovchi turli jamgʻarmalarning faoliyat yuritishida; -savdo-texnologiya uskunalarini ishlab chiqaruvchi sanoat tarmoqlarining rivojlanishida; -korxonalarning xoʻjalik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish jarayonini soddalashtirishda; -korxonalarning axborot texnologiyalari va kommunikatsiya vositalari bilan taʼminlanishi va tashqi iqtisodiy aloqalarning rivojlanishida. Chakana savdo korxonalari guruhlarga tasniflanib, uning tuzilishini quyidagi chizma yordamida koʻrib oʻtishimiz mumkin. 1-chizma. Chakana savdo korxonalari tasnifi. Chakana savdo korxonalari- mulk shakli boʻyicha, savdo bilan shugʻullanish turi boʻyicha, oldi-sotdi munosabatlari boʻyicha va tovar assortimentlari boʻyicha turlarga boʻlinadi. Tovarlar asosan chakana savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari orqali sotiladi. Shu bilan bir qatorda isteʼmol tovarlari ishlab chiqarish korxonalari, vositachilik tashkilotlari omborlari, firma doʻkonlari, tayyorlov shaxobchalari, ustaxonalar, atelyelar va hakazolar orqali sotiladi. Chakana savdo bir qator funksiyalarni bajarib, uni qoʻyidagi chizma orqali ifoda etamiz. 2-chizma. Chakana savdo funksiyalari. Chakana savdo isteʼmolchilarga xizmat koʻrsatish xususiyatlarini eʼtiborga olgan xolda qoʻzgʻalmas (statsionar), koʻchma, joʻnatma savdo turlariga boʻlinadi. Qoʻzgʻalmas (statsionar) savdo tarmogʻi keng tarqalgan boʻlib, yirik, zamonaviy, texnik jihatdan jixozlangan doʻkonlar, savdo shaxobchalari, savdo avtomatlarini oʻz ichiga oladi. Bunda oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatuvchi yaʼni xaridorlarning tovarlarni erkin xarid qilishi mumkin boʻlgan doʻkonlar katta ahamiyatga ega. Koʻzgʻalmas (statsionar) savdoning bir koʻrinishi boʻlib “doʻkon omborlar” hisoblanadi. Bu “doʻkon - omborlar” da tovarlar peshtaxtalarga taxlanmaydi va oqibatda ularni, yuklash, tushirish taxlash xarajatlari ancha kamayadi. Shuning uchun bu “doʻkon-omborlar”da tovarlar past baholarda sotiladi. Bunday “doʻkon - omborlar” odatda yirik shaxarlar chetida joylashadi. Bundan tashqari kataloglar boʻyicha savdo qiluvchi doʻkonlar xam rivojlanmokda. Bunday savdo usuli tovarlarni dastlabki tanlashga asoslanadi. Kataloglar doʻkonlarga tashrif buyurgan xaridorlarga beriladi yoki pochta orqali joʻnatiladi. Xaridor katalog bilan tanishib, tovarni tanlab, pochta (yoki teletayp, telefon) orqali oʻzi toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni koʻrsatib, buyurtma beradi. Doʻkon xaridorga tovarlarni joʻnatish toʻgʻrisida qaror qabul qiladi. Agar doʻkonda namoyish zali boʻlsa, xaridor katalog boʻyicha sirtdan buyurtma berishi mumkin yoki doʻkonga kelib shaxsan unga zarur boʻlgan tovarni tanlab olish mumkin. Chakana savdo doʻkonlarining asosiy tiplariga qoʻyidagilar kiradi va uni quyidagi chizma orqali koʻrishimiz mumkin. Ixtissoslashgan do‘konlar - keng assortimentli mahsulotlarni taklif qiladi: kiyimlar va taqinchoqlar, sport tovarlari, mebel, gullar kitoblar. Ixtisoslashgan do‘konlarni mahsulot turlarining torlik darajasiga ko‘ra turkumlash mumkin. Univermaglar, supermarketlar - bir necha turdagi mahsulotlarni (odatda kiyim, taqinchoqlar, uy mebeli, uy uchun boshqa tovarlar) taklif qiladi. Xar bir tipdagi tovarlar o‘z bo‘limida sotiladi va bu bo‘limlarni xaridorlar bilan muloqotda bo‘luvchi mutaxasislar yoki merchendayzerlar (sotish bo‘yicha mutaxasislar) boshqaradi. Ushbu korxonalar nisbatan yirik korxonalar bo‘lib, oddiy do‘konlarga nisbatan past ustamalarga эгадирлар.Ушбу do‘konlarda savdo qilishning asosiy shakli bo‘lib o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish hisoblanadi. Kichik do‘konlar - kichik savdo korxonalari bo‘lib shaxarlarning aholi yashaydigan kvartallari yaqinida joylashadi, dam olish kunisiz yarim tungacha ishlaydi. Bu do‘konlarda yuqori aylanish tezligiga ega bo‘lgan cheklangan assortimentdagi tovarlar бўлади.Товарларнинг katta bo‘lmagan assortimenti sotuvchilarga savdo ustamasini oshirishga majbur etadi, biroq o‘zaytirilgan ish vaqti, kundalik ehtiyoj tovarlarning bo‘lishi, qulay joylashuvi ularga xaridorlarning muhim ehtiyojlarini qondirish imkonini beradi. Past baholarda sotuvchi do‘konlar (diskauntlar) - katta aylanma hisobiga ham foyda olish imkoniga ega bo‘lishadi va o‘ta past baholarda tovarlarning standart assortimentini taklif qilishadi. Diskauntlarga faqat doimo past baho larda savdo qiluvchi do‘konlar kiradi (narxlarni tushirib sotish yoki «maxsus» takliflarni bo‘lishi bu do‘konlarni diskauntlar toifasiga kiritishni anglatmaydi). Diskauntlar keng assortimentli va ixtisoslashgan (sport tovarlari elektr texnikasi, kitoblar va х.к.о.) bo‘lishi mumkin. Bros baholi do‘konlar - oddiy do‘konlarga qaraganda tovarlarni o‘ta past baholarda xarid qilishadi va sotishadi. Odatda ular past baholarda ishlab chiqaruvchilardan yoki boshqa chakana sotuvchilardan xarid kilingan tez almashib turadigan yuqori sifatli mahsulotlarning (odatda sotilmagan tovar qoldiqlari, ortiqcha tovarlar va boshqalar) keng assortimentiga ega bo‘lishadi. «Bros baholi» do‘konlarni uch guruhga bo‘lish mumkin: firmali, mustaqil va ulgurji-ombor klublari. Ushbu do‘konlaridagi baholar odatdagi chakana savdo do‘konlaridagi baholarning 50%ni tashkil etadi. Mustaqil do‘konlar firmali oziq-ovqat mahsulotlarining, maishiy texnika, kiyim-kechak va boshqalarning cheklangan assortimentini xar yili 25-50 dollar xajmda bo‘nak to‘lovchi o‘z a’zolariga yetarli miqdordagi tashlamalar bilan sotadi Ulgurji-ombor klublar. Ulgurji klublar (bazalar) ulkan binolar bo‘lib, kichik xarajatlar va kichik assortimentga ega bo‘lgan omborlarni eslatadi. Past baholar (diskauntlarga karaganda 20-40% past) tovarlarni sotuvlardan sotib olish, xarajatlarni kamaytirish esa ish kuchini minimizatsiya qilish (asosan ombor ishchilarini) bilan tushuntiriladi. Bunday klublar tovarlarni xaridorlarning uylariga yetkazib berishmaydi va kredit kartochkalarini qabul qilishmaydi. Super do‘konlar (superstorlar) - o‘rtacha 3-5 ming. m2 savdo maydoniga ega bo‘lib, odatda xaridorlarning oziq-ovqat va boshqa tovarlariga bo‘lgan doimiy ehtiyojlarini qondirish uchun mo‘ljallangan. Qoidaga ko‘ra ular kir yuvish, kimyoviy tozalash poyafzal ta’miri, cheklarni naqd pulga almashtirish va to‘lov xisobi bo‘yicha to‘lovni kechiktirishga ruxsat berish kabi xizmatlarni ko‘rsatadi. Keyingi yillarda o‘z tovar toifasida «qotillar» deb nomlanuvchi ulkan ixtisoslashgan do‘konlar ya’ni super do‘konlarning paydo bo‘lishi ko‘zda tutilmokda. Super do‘konlarga kombinatsiyalashgan do‘konlar va gipermarketlar kiradi. Kombinatsiyalashgan do‘konlar - dorivorlar sohasidagi supermarketning varianti ҳисобланади.Ушбу do‘konlarda oziq - ovqat va dori darmonlar aralash holda o‘rta hisobda 6 ming m2 savdo maydonida soti-ladi. Gipermarketlar - savdo maydoni 10 ming m2 dan 25 ming m2 gacha bo‘lib, supermarket, past baholi do‘konlar va ulgurji savdo tamoyillarini o‘zida mujassamlashtirgan bo‘ladi. Ushbu do‘konlardagi tovarlarning assortimenti kundalik xarid qilinadigan mahsulotlar doirasidan chiqib, mebel, yirik va mayda maishiy texnika kiyim-kechak va boshqalarni o‘z ichiga oladi. Fransiya o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish institutining ta’rifiga ko‘ra, gipermarketlar qo‘yidagi belgilarga ega: - gipermarketlar juda yirik chakana savdo korxonasi bo‘lib, unda xam oziq-ovqat tovarlari ham umumiy foydalanish uchun mo‘ljallangan tovarlarning keng va tez yangilanadigan assortimenti mavjuddir; gipermarketlarning savdo maydoni 2,5 ming. m2 dan kam bo‘lmasligi lozim; - gipermarketlarda past baholar va uncha katta bo‘lmagan ustamalar (discount tizimi) siyosati olib boriladi; - gipermarketlarda o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish tizimida savdo qilinadi va barcha tanlab olingan tovarlar uchun to‘lov do‘konning chiqish joyida joylashgan kassada amalga oshiriladi; - gipermarketlarda «to‘xtab turish joyi yo‘q ekan, biznes xam yo‘qdir» deb nomlangan amerika formulasiga asosan avtomobillar to‘xtab turishi uchun katta to‘xtab turish joyi mavjud. Gipermarketlar amerika superstores laridan farqli ravishda savdoning mukammal asl shakli hisoblanadi. Gipermarketlarning savdo maydoni doimo kengayib bormoqda. Gipermarketlarning yarmidan ko‘pi 2500-6000 m2 savdo maydoniga ega, faqat 10% atrofidagi gipermarketlargina 10 ming m2 dan ortiq savdo maydoniga egadirlar. Avtomobillar uchun to‘xtov joylari yanada kattalashib bormoqda. Har 100 m2 savdo maydoniga 20 avtomobil to‘xtash joyi belgilangan. Har bir gipermarketga o‘rtacha 1,1 mingta joy to‘g‘ri keladi. Gipermarketlar muvaffaqiyati sabablarini ularning dastlabki yigirma yil davomida erishgan chakana sotish salmog‘i bilan izohlash va baholash mumkin. Fransiya o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish instituti bu salmoqni 13,5% deb baholamokda. Ushbu hisob-kitoblar tijorat hisobi bo‘yicha milliy komissiya tomonidan amalga oshirilgan. Bunda gipermarketlarga oziq-ovqat savdosining 18,4% va umumiy maqsadlar uchun tovarlarning 9,6% to‘g‘ri keladi. Gipermarketlar savdoning boshqa sohalariga xam kirib borishdi. Masalan, gipermarketlarda 8,5% kitoblar va 9% benzin solilmoqda. Erkin uyushgan tarmoqlar - chakana sovtuvchilarning mustakil guruhi bo‘lib, ular ulgurji savdo bilan shug‘ullanuvchi kompaniyalar tomonidan tashkil qilingan (ayrim xollarda moliyalashtirilgan) бўлади.Мустақил guruhlar xarid xajmi va sotishni ko‘paytirish maqsadida tashkil etiladi. Chakana savdo shirkatlari - markazlashtirilgan xarid qiluvchi tashkilotni tashkil qiluvchi va sotishni rag‘batlantirish bo‘yicha choratadbirlarni hamkorlikda o‘tkazuvchi mustaqil chakana sotuvchilardan iborat bo‘ladi. Franchayzing tashkilotlari - franshiza beradigan (ishlab chiqaruvchi, ulgurji sotuvchi yoki servis firmasi) va undan foydalaniladigan tizimi obyektlaridan foydalanish va ularga egalik qilish xuquqini oluvchi mustaqil tadbirkor kompaniyalar o‘rtasidagi shartnomaga asoslangan hamkorlik hisoblanadi. Franchayzing tashkilotlari qoidaga ko‘ra u yoki bu nafis tovar, xizmat yoki ishbilarmonlikni yuritish usuli, savdo markasi yoki patentiga ko‘ra tashkil etiladi. Franchayzing tez ovqatlanish sohasi, videomahsulotlar bilan savdo qiluvchi do‘konlar, sog‘lomlashtirish markazlari, sartaroshlik, avtomobillarni prokatga berish kompaniyalari, motellar, sayyoxlik agentliklari, ko‘chmas mulk agentliklari va boshqa sohalarda keng tarqalgandir. Hozirgi kunda AQSH da franchayzing kompaniyalarga barcha chakana sotuvlarning 35% to‘g‘ri keladi. Ko‘p pog‘onali (tarmoqlangan) marketing - bunday sotish usuli kashshofi bo‘lib 6 milliard dollardan oshiq aylanmaga ega bo‘lgan Anway kompaniyasi hisoblanadi. Bu kompaniya bitimlarining yarmi Yaponiya va Osiyo-Tinch okeani xududida tuziladi. Shaxsiy savdoning bu piramidasimon variantida kompaniya mustaqil xodimlarni ishga oladi va ular kompaniya mahsulotlari distribyutorlari bo‘lib hisoblanadilar. Bu distribyutorlar o‘z navbatida boshqa kishilarni ishga oladilar va ularga tovarlarni sotadilar. To‘g‘ridan to‘g‘ri marketing - savdoning bu turining kelib chiqishi to‘g‘ridan to‘g‘ri pochta jo‘natmalari va kataloglar bo‘yicha savdo qilish bilan bog‘likdir. Hozir to‘g‘ridan to‘g‘ri marketing sotishning boshqa turlarini xam o‘z ichiga oladi. Jumladan, telemarketing, maxsus telekanallar (xonadon shopingi dasturlari va axborot roliklari) va elektron savdo. To‘g‘ridanto‘g‘ri marketingning zamonaviy turlaridan biri hisoblanadi. Avtomatlar orqali savdo qilish - savdoning bu turida tovarlarning keng assortimenti sotiladi. Jumladan, turli xil xolatlarda zarur bo‘ladigan tovarlar (sigaretlar, salqin va issiq ichimlklar, konfetlar, ro‘znomalar) va boshqa mahsulotlar (paypoqlar, atir-upalar, turli xil yengil ovqatlar, issiq sho‘rvalar va boshqa taomlar, kitoblar, musiqa albomlari, filmlar, futbolkalar, sug‘urta polislari xatto baliq ovlash uchun chuvalchanglar) ham savdo avtomatlari orqali sotiladi. Savdo xizmati ko‘rsatish - bu savdo usulini alohida do‘konga ega bo‘lmagan va ayrim doimiy mijozlarga (qoidaga ko‘ra ular yirik tashkilotlar - maktab, kasalxona, jamiyatlar, xukumat agentliklari xodimlari) xizmat ko‘rsatuvchi chakana sotuvchi amalga oshiradi. Bunday tashkilot xodimlari o‘z savdo xizmati ko‘rsatish tarmog‘ini yaratishadi va dasturda ishtirok etishga rozilik bildirgan turli xil chakana do‘konlardan tashlama olish xuquqini olishadi. 1.2 Bugungi kunda chakana savdoda reklamaning roli Bugungi kunda reklamaning roli shunchalik kengaydiki, u biznesning muhim funksiyasiga aylandi, chunki reklama odamlarni yangi mahsulotlar va yangi ehtiyojni qondirish xususiyatlaridan xabardor qiladi. Reklama milliy va xalqaro marketingning asosiga aylandi. Iqtisodiy rivojlanish sharoitlarini hisobga olgan holda, reklamaning rolini qayta koʻrib chiqish va mahsulotlarni reklama qilishning eng yaxshi usullarini tanlash zarurati tugʻildi. Chakana savdoda reklamadan foydalanish chakana sotuvchilar oʻzlarining maqsadli auditoriyasidan sotishni yaratish uchun oʻz mahsulotlariga qiziqish va xabardorlikni oshirish uchun doʻkon reklamasidan (onlayn va oflayn) foydalanish jarayonidir. Reklama orqali chakana sotuvchi oʻz auditoriyasiga ma’lum bir harakatni amalga oshirishga ta’sir oʻtkazishga harakat qiladi[4].Reklama aylanmani tezlashtiradi, oʻlik zaxiralar xavfini kamaytiradi va umumiy xarajatlarni mutanosib ravishda kamaytirishga olib keladi. Ilmiy adabiyotlarni oʻrganish natijasidaaytish mumkinki, ijtimoiy media amaliyotchilari maxsus chegirmalar, tanlovlar va bepul mahsulot assortimenti kabi jozibali aksiyalarni taklif qilishlari, potentsial yoki hozirgi mijozlarning har qanday soʻrovi yoki fikr-mulohazalarini darhol qabul qilishlari va sotishdan oldin mukammal xizmat koʻrsatishlari sotuv hajmiga ijobiy ta’sir koʻrsatmasdan qolamaydi[12].Reklamaning umumiy maqsadi mahsulotni bozorga chiqarishdan iborat, buning uchun ishlab chiqaruvchi reklamadan keng foydalanadi. Reklama orqali ular xaridorlarni oʻz mahsulotlari bilan tanishtirishga harakat qiladilar va sotuvchi xaridorga murojaat qilishdan oldin ularga nisbatan ijobiy munosabatni targ‘ib qilishga intiladi[13].Shuning uchun sotuvchi xaridorga yaqinlashganda, unga mahsulotni sotish nisbatan oson kеchadi.Biz hajmli narxlar, ommaviy reklama va inventarning chuqurligi bilan raqobatlasha olmaymiz. Biroq, biz katta doʻkonlarga qaraganda kuchliroq mijozlarga xizmat koʻrsatish va noyob inventarni taqdim eta olamiz. Bu iste'molchilar uchun juda qimmatlidir,"-deb tushuntiradi Sutton[12].Reklamaga hissiy qadriyatlarni qoʻshish imkoniyati, oʻz navbatida savdo nuqtalari dizayni, atrof-muhit va mahsulot portfeli bilan imtiyozli tanlov, muntazam tanlov yaratish va shu bilan sodiq mijozni saqlashga yordam beradi[6]. Chakana savdo sohasidagi asosiy rivojlanish tendentsiyalari asosan ushbu sohadagi innovatsiyalarni rivojlantirish bilan bog‘liq. Iste'molchi xulq-atvoridagi oʻzgarishlar bilan bog‘liq tendentsiyalar ilmiy tadqiqotlar uchun markaziy oʻrinni egallaydi.Butun dunyo mamlakatlari iste'molchilarga bir qancha sohalarda, ya'ni arzon narxlarda, qisqa muddatli yetkazib berishda, raqamli texnologiyalarni joriy etishda va hokazolarda oʻzgarishlarni koʻrsatmoqda[8].Chakana savdoda reklama koʻp jihatdan reklama ob'ektining xususiyatlariga bog‘liq. Bu mahsulotlar, xizmatlar, korxonalar reklamasi, savdo nuqtalarida tashkil etilgan turli xil aktsiyalar va boshqalar boʻlishi mumkin. Mahsulot reklamasi ma'lum bir mahsulotni taqdim etadi, xaridorni doʻkonga kelib, uni sotib olishga undaydi. Bunday reklama bir vaqtning oʻzida doʻkon obroʻsini yaratish va saqlashga yordam beradi[8].Reklamaning iqtisodiy samaradorligi reklama ta'sirida aylanmaning oʻsishi natijasida olingan qoʻshimcha foyda miqdori bilan reklama xarajatlarini solishtirish yoʻli bilan aniqlanadi. Foyda miqdori reklama xarajatlarining umumiy miqdoridan katta yoki teng boʻlgan hollarda reklama iqtisodiy jihatdan samarali hisoblanadi. Reklamaning samaradorligi, shuningdek, reklama qoʻllanilishidan oldin va keyin ikki oʻxshash davr uchun savdo ma'lumotlarini yoki mahsulotni reklama bilan va reklamasiz bir vaqtning oʻzida sotish toʻg‘risidagi ma'lumotlarni solishtirish orqali baholanadi[9]. Aksariyat hollarda alohida reklama vositalarining yoki reklama kampaniyasining samaradorligini mutlaqo aniq aniqlash mumkin emas. Biroq, taxminiy hisob-kitoblar oqlanadi.Samarali reklama xabarining markazida har doim aniq va erishish mumkin boʻlgan maqsadlarni qoʻyish yotadi: ular kommunikativ kampaniyaning muvaffaqiyatini belgilaydi va sotish istiqbollariga bevosita ta’sir qiladi. Va agar umuman reklama maqsadli auditoriya e’tiborini mahsulotga jalb qilishga, unga qiziqish uyg‘otishga yoki saqlab qolishga qaratilgan boʻlsa, unda mahsulotning hayot aylanish bosqichlariga va bozordagi vaziyatga qarab, uning maqsadlari sezilarli darajada belgilangan boʻladi[14].Chakana savdo xaridor bilan sotuvchi oʻzaro munosabatlar hududi boʻlib, unda bitimni tuzish uchun uzoq kutish shart emas. Agar B2B bozorida oylar davomida kelishuvga erishiladigan boʻlsa, bu yerda natija uzoq kuttirmaydi. Chakana savdo aylanmasi kompaniyadagi xizmat koʻrsatish sifatiga bevosita bog‘liq. Jamoani iste’molchi bilan aloqa oʻrnatishga, uning ehtiyojlarini aniqlashga, taklifni toʻg‘ri tuzishga va e’tirozlar bilan ishlashga oʻrgatish chakana savdo hajmining oshishiga olib keladi. Tadqiqot metodologiyasiXorijiy olimlarning mavzuga doir ilmiy adabiyotlari va maqolalarini oʻrganish hamda xorijiy kompaniyalarning bu boradagi tajribalarini tahlil qilish asosida mualliflik yondashuvlari keltirilgan. Shuningdek, maqolaning ilmiy va amaliy ahamiyatini oshirish maqsadida Oʻzbekiston Respublikasi davlat statistika qoʻmitasi ma'lumotlarini statistik tahlil usullari (dinamik va qiyosiy tahlil usullari)dan foydalanilgan Reklama maqsadini tushunish va amalga oshirish uchun uning qanday ob'ekt ekanligini tasavvur qilish kerak. Rag'batlantirish - bu korxona tomonidan bozordagi o'rnini mustahkamlash uchun ishlab chiqilgan marketing strategiyasining muhim elementi. Reklama nafaqat e'tiborni jalb qilish urinishi, balki sarmoya kiritish usulidir. Bunday dasturning to'g'ri tuzilgan maqsadlari, kerakli natijaga erishish uchun to'g'ri tanlangan usullar - loyiha samaradorligining kafolati. Muvaffaqiyatsiz aniqlangan maqsadlarga ega bo'lgan holda, kompaniya uchun zarracha foyda keltirmasdan katta mablag'larni yo'qotish xavfi yuqori. Eng yomon holatda, jiddiy yo'qotishlar, jumladan, obro'-e'tiborni yo'qotish, mijozlar nazarida yomon imidj yaratish mumkin. Mutaxassislar reklamaning 4 ta asosiy maqsadiga yoʻn altirilgan reklama strategiyasini yaratishni tavsiya qiladilar – bu yondashuv yillar davomida sinovdan oʻtgan va oʻzining samaradorligini isbotlagan. Ularga quyidagilar kiradi: ehtiyoj yaratish; axborot bazasini oshirish; iste'molchi bilan mahsulot imidjini shakllantirish; boshlashxaridlar. Reklamaning birinchi maqsadi iste'molchiga unga taklif etilayotgan mahsulot kerakligini tushunishdir. Xaridor mahsulotga bo'lgan ehtiyojni anglaydigan aloqa effekti birlamchi talabni yaratish usulidir. Ikki toifadan biriga (yoki ikkalasiga bir vaqtning o'zida) tegishli mahsulotni ilgari surishda ehtiyojni to'g'ri yaratish ayniqsa muhim vazifadir: alohida innovatsiya; hayotiy boʻlmagan, zarur boʻlmagan tovarlar. Agar kompaniya asosiy e'tiborni aholi uchun zarur bo'lmagan mahsulotlar ishlab chiqarishga qaratsa, tayyor bo'lishingiz kerak: iste'mol muntazam bo'lib qolmaydi. Bu holatda reklamaning asosiy maqsadi potentsial mijozga mahsulot mavjudligi va uni sotib olish zarurati haqida eslatishdir. Agar o'z sanoati uchun ishlab chiqarilgan ob'ekt o'xshashi bo'lmagan yangilik bo'lsa, shuni bilishingiz kerakki, potentsial xaridor bu taklifga muhtojligini hali bilmaydi. Unga mahsulotning xususiyatlarini va unga egalik qilish orqali inson oladigan foydalarni etkazish muhimdir. Marketing strategiyasi ehtiyojni shakllantirishga, mijozning qiziqishini uyg'otishga qaratilgan bo'lishi kerak. Reklamachilar potentsial mijozni mahsulot sotib olishga undaydigan yondashuvlarni ixtiro qilishlari kerak. Reklama va koʻrishning asosiy maqsadlaridan biri mijozga mahsulot haqida toʻliq maʼlumot berishdir. Biroq, kamchiliklar ham mavjud. Ma'lumot, birinchi navbatda, tovarlar toifasi haqida uzatiladi, shu bilan birga ma'lum bir ishlab chiqaruvchi bilan assotsiativ zanjir yaratilmaydi. Agar kompaniya ko'proq resurslarga ega bo'lgan, bozorda uzoq vaqt davomida mavjud bo'lgan juda ko'p turli xil mahsulotlarni ishlab chiqaradigan boshqa kompaniyalar bilan raqobatlashishga majbur bo'lsa, iste'molchi mahsulot toifasiga bo'lgan ehtiyojni anglab, yuqori ehtimollik bilan yangi kompaniya mahsulotlariga emas, balki taniqli raqobatchi. Kategoriyaga ehtiyoj yaratish uchun reklamaning asosiy marketing maqsadini tanlab, siz iste'mol madaniyatini shakllantirish uchun mas'uliyatni o'z zimmangizga olishingiz kerak bo'ladi. Korxona mijozga mahsulotdan to'g'ri, to'g'ri foydalanishni o'rgatishi, uni qayerda, qanchalik tez-tez bajarish kerakligini, qanday usullardan foydalanish kerakligini tushuntirishi kerak. Bir toifadagi ehtiyojni shakllantirish bu bir vaqtning o'zida mahsulotni ilgari surish va aholining xabardorlik darajasini oshirishga qaratilgan kampaniya. Qaysidir ma'noda, bu ta'lim dasturi. Uni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun siz ko'p pul va vaqt sarflashingiz kerak bo'ladi. Reklama kampaniyasi uzoq vaqt davom etadi, aks holda mijozga katta hajmdagi ma'lumotlarni etkazish shunchaki mumkin bo'lmaydi. Dastur doirasida toifaning mohiyatini, mahsulot xususiyatlarini tushuntirish, toifa va aniq ishlab chiqaruvchi o‘rtasida mantiqiy bog‘lanishni shakllantirish zarur. Reklamadan maqsad – tomoshabinlarni brend haqida xabardor qilishdir. Shu bilan birga, kompaniyaning vazifasi strategiya foydasiga qaror qabul qilishdir. Mijozda rag'batlantirilishi mumkin bo'lgan qobiliyatlarning ikkita varianti mavjud: tashviqot qilingan mahsulotni eslang; mahsulotni oʻrganing. Ularning har biri oʻziga xos xususiyatlarga ega, demak u turli yondashuvlarni talab qiladi. Xarid paytida mahsulotni tanib olish qobiliyati reklamani ko'rgan xaridorni do'kon assortimentini ilgari olingan bilimlar bilan bog'lash uchun rag'batlantirishni o'z ichiga oladi. Eslatib o'tamiz, mijoz brend toifasidagi mahsulot kerakligini anglagan paytda uning xayoliga brend keladi. Ba'zan ikkala yo'nalish ham korxonani reklama qilish maqsadi bo'ladi, lekin har bir yo'nalish uchun xaridor bilan o'zaro munosabatlarning optimal kanali tanlanganda bunday yondashuv eng samarali hisoblanadi. Ikkita reklama kampaniyasini parallel ravishda olib borish orqali siz ularning har birini iloji boricha moslashuvchan tarzda sozlashingiz mumkin, ya'ni yaxshi javob olasiz. 1.4 Tahlil va natijalar Tahlil va natijalarOʻzbekistonda savdo faoliyatini rivojlantirish aholi turmush darajasini yaxshilash uchun xizmat qiladi. Chakana savdo sohasi iste’molchilar va ishlab chiqaruvchilar oʻrtasidagi fikr almashishni ta’minlaydi, bu esa aholi ehtiyojlarini yaxshiroq qondirish va ishlab chiqarish sohasini rivojlantirishni ta’minlaydi. Bundan tashqari, chakana savdo korxonalarida marketing faoliyatining yangi shakl vausullarini faol joriy etish orqali iste’molchi talabini rag‘batlantiradi, pul muomalasini tezlashtiradi, milliy iqtisodiyotning turdosh tarmoqlarini rivojlantirishga yordam beradi.Mamalakatimizda chakana tovar aylanmasi 2020-yilning yanvar-dekabr oylarida 194,84 trillion soʻmni tashkil etib, 2019-yilning shu davriga nisbatan 3,2 foizga oʻsdi, shuningdek, yirik korxonalar aylanmasi 34,58 trillion soʻmni (oʻsish sur’atlari -12,8 foiz), kichik biznes sub’ektlarining aylanmasi 34,58 trillion soʻmni va xususiytadbirkorlik 145,14 trln.soʻmni (oʻsish sur’ati -3,8%) tashkil etdi[2].Shuningdek, quyidagi 1-rasmda Respublikamizda iqtisodiy faoliyatning asosiy turlari boʻyicha jami koʻrsatilgan xizmatlar hajmiga nisbatan savdo xizmatlarining hajmi tahlilini amalga oshirilgan [2]. Yuqorida keltirilgan tahlillardan maʼlumki, Respublikamizda jami koʼrsatilgan xizmatlar va tovar aylanmasining umumiy hajmiga nisbatan olganda jami savdo xizmatlarini koʼrsatish hajmi rivojlangan davlatlardagi koʼrsatkichlar bilan solishtirgshanda ancha past ekanligini kuzatish mumkin. Shu jihatdan mamlakatimizda savdo xizmatlarini koʼrsatish sohasidagi asosiy muammolarni aniqlash zarurati paydo boʼldi. Ushbu muammolarni aniq koʼrsatish maqsadida PEST tahlili amalga oshirildi (1-jadval).PEST tahlili savdo muhitining makro tasvirini olish uchun foydalaniladigan vositadir. Bundan tashqari, ushbu konseptsiya kompaniyalar tomonidan ular faoliyat yuritayotgan yoki yangi loyiha/mahsulot/xizmat va hokazolarni ishga tushirishni rejalashtirayotgan muhitni kuzatish uchun vosita sifatida ishlatiladi.Mamlakatimizda savdo tizimini rivojlantirish, iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash, iqtisodiy suverenitet va iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish, milliy iqtisodiyot rivojini rag‘batlantirish, mamlakat iqtisodiyotining jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyalashuvi uchun shart-sharoitlar yaratish uchun keng koʻlamdagi ishlar amalga oshirilmoqda. Bunda har bir biznes sub`yektlari oʻzining savdo tizimini samarali tashkil etish uchun oʻz biznesi kelajagini toʻgʻri strategik rejalashtirishi lozim boʻladi. Bu borada PESTtahlilini amlaga oshirish katta ahamiyatga ega[18]. Chakana savdo strategiyasini shakllantirishga yordam beradigan bir qator samarali vositalar mavjud. Chakana sotuvchi muvaffaqiyatga erishmoqchi boʻlgan muhitni tushunishga PEST tahlili yordam beradi. Bu tashkilotlarga ta’sir koʻrsatadigan makro va mikro masalalarni koʻrib chiqishga yordam beradi. Mamlakatdagi siyosiy vaziyat, texnologik taraqqiyot, ekologik omillar, harakatlarning qonuniyligi, iqtisodiyot, ijtimoiy omillar muhim rol oʻynaydi. PEST tahlili korporativ strategiyani rejalashtirishda va biznes strategiyasining ijobiy va salbiy tomonlarini aniqlashda foydalanish uchun samarali asos boʻladi. Bozorda raqobat shunchalik shiddatli boʻlyaptiki, har bir qaror butun dinamikani salbiy yoki ijobiy tomonga oʻzgartirishi mumkin. Savdo korxonalari faoliyatida duch keladigan muammolarni diqqat bilan organib chiqqandan song agar mamlakatning amaldagi qoidalari va qoidalariga rioya qilsa iqtisodiy samaradorlikka erishadi.Shuningdek, chakana savdo reklamasi cheklangan resurslardan samarali foydalanish uchun toʻg‘ri texnika, auditoriya va platformani topishni talab qiladi. Reklama berish biznesni oldinda kutilayotgan noaniqliklar tufayli birinchi navbatda oʻz bozorini sinab koʻrish uchun yetarli darajada yaxshi ishlangan boʻlishi kerakBundan tashqari, tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish marketingning eng tejamkor usuli va shuning uchun chakana savdo uchun mos keladi. Ijtimoiy media kuchli reklama vositasi boʻlishi mumkin, chunki u juda tez kengroq auditoriyaga kirishi va iste’molchilarni xarid qilish qarorlarini qabul qilish uchun jalb qilishi va ta’sir qilishi mumkin. Biznes marketingi uchun ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish strategiyasi haqida batafsil ma’lumot Yuqoridagi tahlil asosida aytish mumkinki, reklama faoliyatini tashkil qilishda mavjud muammolarni oʻrganish chakana savdo korxonasining iqtisodiyotida, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi oʻrni,rolini bilish va yangi darajaga erishish yoʻllari, vositalarini ishlab journal220chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda aniq hisoblangan koʻrsatkichlar boʻlmaydi, balki turli bashoratlar asosida moʻljallar, kelgusiga nazar tashlashdan iborat tahlillar boʻladi.Kelajakda marketing kommunikatsiyalari sohasidagi boshqa nazariyalar va modellar, iste’molchi qarorlarini qabul qilish jarayoni nazariyasi, iste’mol bozorlarini segmentlarga boʻlish modeli,AIDAmodelning ishonchliligini yanada oshirish uchun koʻrib chiqilishi mumkin[12]. Chakana savdo bilan shug‘ullanuvchi korxonalarning reklama faoliyatini yanada rivojlantirish maqsadida xaridorlarni jalb qilish, ularning ishonchini orttirish hamda ularni saqlab qolish maqsadida SMMdan foydalanish AIDA modeli talablari asosida shakllantirish ijobiy natijalarga erishishga sababchi boʻladi(3-jadval) Yuqoridagi jadval ma’lumotlaridan ma’lumki, amaliy nuqtai nazardan, taklif qilingan ijtimoiy media marketing strategiyasi AIDA modeli yordamida chakana savdo marketingini oshirish va samarali boʻlishini ta’minlash uchun chakana savdo korxonasi tomonidan qoʻllanilishi mumkin. Ushbu tadqiqot marketing maqsadlarida ijtimoiy tarmoqlardan foydalangan holda chakana savdo egalari tomonidan hal qilinishi kerak boʻlgan strategiyalarni oʻrganib chiqdi. Nazariy jihatdan, ushbu tadqiqot AIDA modelidan chakana savdo korxonalarida reklama faoliyatini takomillashtirish uchun marketing uchun ijtimoiy mediadan strategik foydalanishda qoʻllanilishini kengaytiradi. Tadqiqot natijasi shuni koʻrsatadiki, AIDA modeli haqiqatan ham marketing maqsadlarida ijtimoiy mediadan foydalanishni strategiyalashda qoʻllanilishi kerak. II bob. Chakana savdo korxonalarida asosiy faoliyatini auditini rejalashtirish va o’tkazishning amaldagi holati 2.1 Chakana savdo korxonalari asosiy faoliyatiauditini rejalashtirish xususiyatlari