ВАҚТНИ БОШҚАРИШ (time-management) “Вақтингизнинг қадрини билмасангиз, бошқалардан уни қадрланишини кутманг” Дэн Кеннеди РЕЖА 1. Мақсадни белгилаш ва унинг ҳаққонийлигини текшириш воситалари 2. Устуворликни аниқлаш, ваколатни узатиш ва ишни режалаштириш кўникмасини шакллантириш усуллари 3. Вақтни тежашда time-management технологияларининг аҳамияти ва самарадорлиги “Вақтни бошқармай туриб, бошқа ҳеч нарсани бошқариб бўлмайди” Питер Друкер (замонавий менежмент асосчиси) ВАҚТНИ БОШҚАРИШ – ҲАЁТНИ БОШҚАРИШ 1 Бош ва қайта тикланмайдиган ресурс 2 3 24 х 7 = 168 Вақтни бошқариш ва муваффақият 2000 йил олдин машҳур Рим файласуфи Сенека вақтни икки турга ажратишни таклиф қилган: фойдали ва фойдасиз Тайм-менежмент нима? “Time-management” – инглизча сўз бўлиб вақтни бошқариш, деган маънони англатади “Тайм-менежмент” – бу вақт ресурсларини ҳисобга олиш, тақсимлаш ва режалаштиришдир. Профессионал бошқарувчининг вақтга доир шиори: Камроқ ишлаш, кўпроқ улгуриш. Асосий ғоя: вақт – бу тикланиб бўлмас ресурс. Уни ақл билан инвестицияга йўналтириш керак. Сенеканинг икки қоидаси: 1. Ҳар куни эрталабдан режа тузиш. 2. Ишларни муҳимлик даражасига кўра тақсимлаш. САМАРАЛИ ТАЙМ-МЕНЕЖМЕНТНИНГ ТАРКИБИЙ ҚИСМЛАРИ Мақсад қўйиш Режалаштириш Устуворлик белгилаш Вақт ўғриларини бартараф этиш Ваколат узатиш Дам олиш, тикланиш Тайм-менежмент нима учун керак? 1) Вақт ўғриларига бардош бериш Вақт ўғрилари йўқ дея олмаслик; бирданига ҳамма ишга қўл уриш; 2) Оила, соғлиқ, хобби ва дам олиш учун вақт ажратиш кундалик ишларни ортга суриш; иш муддати ва ҳажмини нотўғри баҳолаш; муддатларни белгилашдан бош тортиш; 3) Ўз-ўзини ривожлантиришни назорат қилиш 4) Стрессга қарши курашиш, ҳаётдан лаззатланиш ва ҳ.к. ҳар доим фойдали бўлиш истаги; сусткашлик; табиий сусткашлик; тинглай олмаслик ёки эшита олмаслик; ёзиб олиш кўникмасининг йўқлиги ҳаддан ташқари кўп мулоқотга киришиш. ҲАЁТ ҒИЛДИРАГИ Шахсий ҳаёт ва оила 9 8 Карьера ва иш 7 Ойлик иш ҳақи ва даромад 6 5 4 3 2 1 Дам олиш ва хобби 0 Дўстлар Даромад Шахсий ривожланиш Таълим ва билим МАҚСАДНИНГ ҲАҚҚОНИЙЛИГИНИ ТЕКШИРИШДА ПЛЮМИН УСУЛИ: амалга оширишни истаган ҳаракатларнинг барча ижобий жиҳатлари ёки оқибатлари ёзилади амалга оширишни истаётган ҳаракатингизнинг ҳозирча ижобийга ҳам, салбийга ҳам кирита олмаётган жиҳатлар ёзилади амалга оширишни истаётган ҳаракатингизнинг салбий жиҳатлари ёзилади “МОСЛАШУВЧАН НАТИЖА” ПРИНЦИПИ йилнинг бошида 3 та катта мақсадни танлаш ойнинг бошида – ой учун 3 та мақсад белгилаш ҳафтанинг бошида – ҳафта учун 3 та мақсадни қўйиш куннинг бошида – кун учун 3 та мақсадни амалга ошириш Эйзенхауэр жадвали Т Е З К О Р Т Е З К О Р Э М А С Тезкор, муҳим эмас Тезкор, муҳим Тезкор эмас, муҳим эмас Тезкор эмас, муҳим МУҲИМ ЭМАС МУҲИМ ЭЙЗЕНХАУЭР ЖАДВАЛИ Т Е З К О Р Т Е З К О Р Э М А С ВАКОЛАТНИ УЗАТ 15 % ШОШИЛМА 1% МУҲИМ ЭМАС БАЖАР 20 % РЕЖАЛАШТИР, НАЗОРАТ ҚИЛ 65 % МУҲИМ Эйзенхауэр жадвали (оқибатлар) Т Е З К О Р Т Е З К О Р Э М А С Қисқа муддатли вазифаларга ўралашиб қолиш Инқироз шароитида бошқариш Ўзгарувчанлик Режаларнинг кераксизлигини сезиш Ўзини вазият қурбонидек ҳис қилиш Стресс Зўриқиш Инқироз шароитида ўзини бошқариш “Ёнғинни” ўчириш Тўлиқ масъулиятсизлик Муҳим масалаларда бошқаларга қарам бўлиб қолиш Ишдан бўшаш Истиқболни кўриш Кучлар мувозанати Тартиб-интизом Назорат Инқироз ҳолатига тушмаслик МУҲИМ ЭМАС МУҲИМ “12 соат ишлаш шарт эмас, бошни ишлатиш керак, холос” Вазифалар: АБВГД • А – жуда зарур (бӯлмаса жиддий оӄибатларга олиб келади) • Б – ӄилиниши керак (бӯлмаса маълум оӄибатларга олиб келади) • В – ӄилинса яхши бӯлади • Г – бошӄаларга узатиш мумкин • Д – бажармаса ӽам бӯлади. “А” вазифаларда диӄӄатни жамлаш • А1, А2, А3… А1 – энг устувор вазифа • Б1, Б2, Б3 • В1, В2, В3, В4 • Г1, Г2, Г3, Г4, Г5 • Д1, Д2, Д3… Гант диаграммаси ✓ Ҳаракатлар режасини тузишнинг энг самарали усулларидан бири - бу «Гант диаграммаси» ✓ Гант диаграммасида жорий йиллик лойиҳанинг барча вазифалари, амалга ошириш муддати ва устуворлиги кўрсатилиши керак. Мақсадга эришишга мисол Айтайлик, Сизнинг мақсадингиз янги уйга кўчиб ўтиш. НАМУНА Аввал Сиз вазифани бир неча босқичларга бўлишингиз керак: •1) Уй лойиҳаси; Уй лойиҳаси •2) Материаллар; Материаллар •3) Уйни қуриш; Уйни қуриш •4) Боғни барпо этиш; •5) Боғни ободонлаштириш; •6) Уйга кўчиб кириш. Боғни барпо этиш Боғни ободонлаштириш Уйга кўчиб кириш “Вақтни “эссиз”, “Вақти-соати ўтгандан сўнг ижро бўладиган ваъдадан ҳеч бир яхшилик бўлмас” “қанийди”, “кошки эди” билан ўтказган кишининг умри энг қисқа умр экан” Абулқосим Замаҳшарий Нажмиддин Кубро “ЭРТАГА” – “БУГУН”НИНГ ЭНГ КАТТА ДУШМАНИДИР “Ким вақтини зое кетказса, вақт унинг душманига айланади, нафаснинг зое бўлишига йўл қўйманг ва ундан эҳтиёт бўлинг” Баҳоуддин Нақшбанд “Одам табиатан қизиқ яратилган — бойлигини йўқотса хафа бўладию, умри зое кетаётганига эса парво қилмайди” Абул Фарож ЗАМОНАВИЙ ТАЙМ-МЕНЕЖМЕНТ – ЎЗ ФАОЛИЯТИНИ БОШҚАРИШНИНГ МАЖМУАВИЙ ТИЗИМИ ФАЛСАФА СТРАТЕГИЯ ТЕХНОЛОГИЯ САМАРАДОРЛИК БИОРИТМ и ш У н у м д о р л и Г и % Вақт (соатларда) САМАРАДОРЛИК ЦИКЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИНГ Нейрофизиолог Натаниэл Клейтман (Nathaniel Kleitman) бизнинг танамиз фаоллиги ҳар 90 дақиқада юқоридан пастга тушишини кашф этди КУН ДАВОМИДА МИЯНИНГ ИШ УНУМДОРЛИГИ 6.00-7.00 узоқ муддатли хотира 8.00-9.00 мантиқ, таҳлил, хулоса, мия - фаол ва самарали 23.00-3.00 ҳиссий тикланиш вақти 21.00-23.00 уйқу вақти (мия, бадан ва асаб тизими дам олиши керак) 19.00-21.00 ақлий меҳнатга мажбурланади (ижод, мулоқот, сайр вақти) 9.00-10.00 статистика тўплаш, тартибга солиш, таҳлил қилиш 12.00-18.00 мия фаол меҳнатга ва жисмоний машқларга тайёр 11.00-12.00 ақлий меҳнат самaрадорлиги пасаяди, дам, ижод, емак вақти ЖАҲОН СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ТАШКИЛОТИ (ЖССТ) МАЪЛУМОТЛАРИГА КЎРА ПРОКРАСТИНАЦИЯ сурункали прокрастинаторлар 50 % дан кўпи 96 % ўзини оқлаш учун баҳона изловчилар Кун режаси • Бир кун аввал аниқ вазифа қўя олиш, тушунтира билиш, вақтни белгилаш • Эрталаб вазифаларни тизимлаштириш • Кунни шу бугун қилиниши керак бӯлган ишларини аниқ тушунган ӽолда бошлаш • Мақсадни визуаллаштириш • Топшириқ, мақсад ва вазифаларнинг моҳиятини тушуниш «Вақт ҳар бир инсон учун ўзгача ўтади». Шекспир «АГАР ЎЗ ВАҚТИНГНИ ҚАДРЛАЙ ОЛМАСАНГ, БОШҚАЛАРНИНГ ҚАДРЛАШИНИ ҲАМ КУТМА». Дэн Кеннеди «ВАҚТ – бу пул». Бенжамин Франклин ВАКОЛАТЛАРНИ УЗАТИШ Узатиш керак: ✓ қайтариладиган ишлар; ✓ компетентликни талаб қиладиган ишлар; ✓ режалаштирилмаган ишлар Моддий омиллар Узатиш мумкин: ✓ иш ўргатишга хизмат қиладиган ишлар; ✓ кадрларни синаб олиш имконини берадиган ишлар Номоддий омиллар Узатиб бўлмайди: ✓ Стратегик вазифалар; ✓ Молиявий масалалар; ✓ Кадрларни жой-жойига қўйиш; ✓ Рағбатлантириш ва жазолаш ЎЗ-ЎЗИНИ МОТИВАЦИЯЛАШ Ўзингизга мукофот белгиланг Таомил ўйлаб топинг Ўзингиз учун “лангар” топинг Сўз беринг БОДО ШЕФЕР ТАКЛИФ ЭТГАН “72 СОАТ” ҚОИДАси Ўзига мажбурият юклаш Мукофот ёки жазо белгилаш Керакли ахборотни топиш Ўз кун тартибидан янги мақсад ёки машғулот учун вақт ажратиш Тайёрланиш ТАЙМ - МЕНЕЖМЕНИТНИНГ 12 ҚОИДАСИ 10 та иш режалаштир ёрдам сўра 20% иш 80% натижа тезкор ишни тез қил Ўзингни рағбатлантир Муҳим ишларни ажрат Кўп рўйхат тузма Долзарблигини текшир Иш рўйхатини олиб юр Ҳамма ишни бажар Ишни охирига етказ Биоритмни ҳисобга ол Энг яхши тайм-менежерлар 1. Джефф Безос молиявий ҳолати: $150 млрд 2. Билл Гейтс молиявий ҳолати: $96,5 млрд 3. Уоррен Баффет молиявий ҳолати: $82,5 млрд 4. Бернар Арно молиявий ҳолати: $76 млрд 5. Карлос Слим Элу молиявий ҳолати: $64 млрд 6. Амансио Ортега молиявий ҳолати: $62,7 млрд 7. Ларри Эллисон молиявий ҳолати: $62,5 млрд 8. Марк Цукерберг молиявий ҳолати: $62,3 млрд