ВАЗОРАТИ МАОРИФ ВА ИЛМИ
ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН
ДОНИШГОҲИ ТЕХНИКИИ ТОҶИКИСТОН
ба номи академик М. С. Осими.
Факултаи «Энергетикӣ»
Кафедраи «Ҳаракатдиҳандаҳои автоматикунонидашуда электрикӣ ва
мошинҳои электрикӣ»
Ихтисоси:530105-01 – “Автоматонии ҳаракатоварҳои барқии дастгоҳҳои
саноатӣ ва нақлиётӣ”
РИСОЛАИ ХАТМИ ТАХАССУСӢ
Дар мавзӯи:“ Лоиҳасозии системаи идоракунии ҳаракатовари
электрикии неругоҳи барқии офтобӣ”
Хатмкунанда:
Саидов Х.А.
Роҳбар:
Гуламов Ш.Р.
Мушовири қисми
иқтисодиёт
Камилова Н.М.
Мушовири қисми
бехатарӣ
Маҷидзода Т.
Санҷиши меъёрии техникӣ
Гуламов Ш.Р.
Мудири кафедра
Диёрзода Р.Ҳ.
Душанбе – 2024
Мундариҷа
Сарсухан ............................................................................................................ 3
1 ТАҲЛИЛИ РОҲҲОИ ТАМОЮЛ ВА АСОСНОККУНИИ
ИСТИФОДАИ ТРЕКЕРИ ОФТОБӢ ............................................................. 4
1.1.Истифодаи оқилонаи энергияи офтоб ....................................................... 4
1.2.Асоснок намудани истифодаи трекери офтобӣ ........................................ 6
1.3.Таъсири омилҳои беруна ба самаранокии кори панелҳои
фотоэлектрикӣ ............................................................................................ 7
1.4.Усулҳои тамоюл (мавқеъгирӣ) – и нурҳои офтобӣ .................................. 9
1.5.Таркиби трекери офтобӣ ............................................................................ 9
2. ХУСУСИЯТИ УМУМИИ БАЗАИ ЭЛЕМЕНТҲОИ СИСТЕМАИ
АВТОМАТОНИДАШУДИ ИДОРАКУНӢ ................................................. 12
2.1 Тавсифи системаи идоракунии автоматӣ ................................................ 12
2.2.Таснифи системаи танзими автоматии мавқеи панелҳои офтобӣ ......... 15
2.3. Тавсифи тарзи кори системаи танзими автоматӣ аз рӯи схемаи
функсионалӣ ............................................................................................. 16
2.4. Ҳаракатоварҳои электрикӣ ..................................................................... 16
2.5. Микроконтроллер .................................................................................... 20
2.6. Унсурҳои равшаниҳасос ......................................................................... 22
3. КОРКАРДИ
СХЕМАИ
ЭЛЕКТРИКИИ
ПРИСИПИАЛИИ
ТРЕКЕРИ ОФТОБӢ ...................................................................................... 24
3.1.Алгоритми кори барнома ................. Ошибка! Закладка не определена.
3.2. Сохтани дастгоҳ ...................................................................................... 27
4. ИДОРАКУНИИ МОЛИЯВӢ, САМАРАНОКИИ ЛОИҲА ВА
САРФАИ ЛОИҲА .......................................................................................... 29
4.1 Муайян кардани шиддатнокии кор ......................................................... 29
4.2 Таҳияи ҷадвали тадқиқот ......................................................................... 30
4.3. Буҷаи кори илми - тадқиқотӣ.................................................................. 32
4.4. Ҳисоб кардани хароҷоти моддии КИТ ................................................... 32
4.5. Музди меҳнати асосии мавзӯи роҳбарикунанда .................................... 34
5. БЕХАТАРИИ ФАЪОЛИЯТИ ИНСОН ВА ЭКОЛОГИЯ ..................... 36
5.1. Бехатарии дастгоҳи фотоэлектрикӣ ҳангоми сухтор ............................ 36
Таг.
Миқд Варақ
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
№ҳу
ҷ,.
Иҷр
ок
ар
д
Саидов Х.А.
Санҷи
д
Гуламов Ш.Р.
Наз. меъёрӣ
Гуламов Ш.Р.
Тасдиқ
Диёрзода Р.Х.
Имзо
Сана
Лоиҳасозии системаи идоракунии
ҳаракатовари электрикии
неругоҳи барқии офтобӣ
Варақ Варақаҳо
1
1
ДТТ ба номи акад.
М.С.Осими “ҲАЭ ва МЭ”
530105-01А
5.2. Таъминсозии бехатарии сӯхтор. ............................................................. 37
5.3.Ёрии аввалин ҳангоми таъсири қувваи барқ........................................... 39
5.4.Майдони электромагнитӣ ва таъсири он ба муҳити экологӣ................. 40
5.5. Заминваслаи муҳофизатӣ ........................................................................ 41
5.6.Заминвасла ................................................................................................ 42
5.7.Таъминсозии бехатарии сӯхтор. .............................................................. 46
ХУЛОСА.......................................................................................................... 48
АДАБИЁТҲОИ ИСТИФОДАШУДА .......................................................... 49
ЗАМИМА 1 ...................................................................................................... 50
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
2
Сарсухан
Таъмини дастгоҳҳои мобилӣ ва гаҷетҳо бо нерӯи барқ дар ҷойҳои дурдаст ва
кам дастрас, ба монанди сайругашт ва экспедитсияҳои сайеҳӣ, як масъалаи хеле
муҳим аст. Аз ин рӯ, вазифаи таҳияи манбаъҳои хурди мобилии нерӯи барқ ба
миен меояд. Чунин манбаъ метавонад системаи мобилии табдил додани энергияи
офтоб ба нерӯи барқ бошад.
Мушкилоти
асосии
марҳилаи
муосири
ташаккули
энергияи
офтобӣ
нишондиҳандаи пасти самаранокӣ дар муқоиса бо усулҳои анъанавии тавлиди
нерӯи барқ мебошад. Системаҳои мавҷудаи табдили энергияи офтобӣ
коэффитсиенти табдили хурд доранд. Дар рӯзи софи офтобӣ ба ҳар як метри
мураббаъ майдони модулҳои фотоэлектрикӣ (ФМ), ки ба вектори нурҳои офтоб
перпендикуляр аст, тақрибан 1 кВт энергия ворид мешавад, аммо танҳо як қисми
ин энергия ба истеъмолкунанда ворид мешавад. Нишондиҳандаҳои пасти
самаранокии воқеии фотоэлементҳои кремнийи истеҳсоли оммавӣ (ба ҳисоби
миена 20 %) [1], инчунин истифодаи нокифояи имкониятҳои модули
фотоэлектрикӣ омилҳое мебошанд, ки ба миқдори энергияи тавлидшуда таъсири
манфӣ мерасонанд. Бо сабаби нишондищандаҳои пасти самаранокии кор,
масъалаи баланд бардоштани самаранокии система ба миен меояд. Миқдори
энергияи гирифташударо на камтар аз 30% зиед кардан мумкин аст бо татбиқи
режими пайгирии доимии автоматии модулҳои фотоэлектрикӣ ба офтоб (Расми
1.1).
Расми 1.1-Тағйир додани мавқеи панелҳои фотоэлектрикӣ дар давоми рӯз
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
3
1 ТАҲЛИЛИ РОҲҲОИ ТАМОЮЛ ВА АСОСНОККУНИИ
ИСТИФОДАИ ТРЕКЕРИ ОФТОБӢ
1.1.
Истифодаи оқилонаи энергияи офтоб
Барои ба даст овардани самаранокии максималӣ аз панелҳои фотоэлектрикӣ
(ПФЭ), яъне. барои ба даст овардани энергияи электрикии максималӣ, зарур аст,
ки кунҷи афтиши радиатсияи офтоб ба 90 дараҷа баробар бошад. Он гоҳ
консентратсияи энергияи офтоб максималӣ хоҳад буд. Ба ибораи дигар, зарур аст,
ки дар давоми рӯз система мавқеи насбро назорат намоем, то кунҷи байни нурҳои
офтоб ва модулҳои офтобӣ рост бошад.
Тағйирёбии офтоб дар давоми рӯз тағирёбандаи воридотӣ мебошад, ки
тавассути он система бояд мавқеъгирӣ намояд. Насби мавқеи панелҳои офтобиро
дар давоми тамоми руз ва сол назорат намуда, тағйирёбии мавқеи радиатсияиро
вобаста ба мавқеи Замин ва Офтоб ба назар гирифтан лозим аст. Дар давоми як
сол Замин бо роҳи эллиптикӣ дар атрофи Офтоб мегузарад (расми 1.2). Ин
траектория сабаби тагйир ёфтани фаслҳо ва дароз шудани соатҳои руз мебошад.
Тағйирёбии баландии Офтоб дар осмон дар давоми сол аз рӯи аз руйи тағйирёбии
самти меҳвари Замин (протсессия), ки дар расми 1.3 нишон дода шудааст, муайян
карда мешавад, ки он барои камшавии меҳвари Замин нисбат ба ҳамвори
эклиптикӣ дар давоми сол ҷавобгӯ аст. Дар давоми рӯз, Замин низ дар атрофи
меҳвари худ давр мезанад, ки ин ҳаракат боиси баромадани офтоб ва ғуруби офтоб
мегардад; [1]
Расми 1.2 – Даврзании Замин дар атрофи Офтоб
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
4
Сатҳи
элиптикӣ
Замин
Расми 1.3 – Раванди протсессияи тири Замин
Дар як шабонарӯз Замин дар атрофи меҳвари худ 360° давр мезанад, аммо
панелҳои фотоэлектрикӣ танҳо дар соатҳои равшании рӯз энергия тавлид
мекунанд. Дарозии рӯз вобаста ба арзӣ ва ҷойгиршавии панелҳои фотоэлектрикӣ
фарқ мекунад. Ду шарти тагйир ёфтани баландии Офтобро назорат кардан лозим
аст: дар давоми руз ва шароити тагьир ёфтани баландии Офтоб дар фаслҳои сол.
Мавқеи Офтобро дар осмон бо ду кунҷ тавсиф кардан мумкин аст: азимут ва зенит.
Азимут кунҷи байни самти ҳақиқии шимол ва проексияи Офтоб ба ҳамвории
уфуқии Замин мебошад. Кунҷи зенитӣ баландии офтобро тавсиф мекунад. Азимут
дар давоми рӯз бинобар гардиши Замин дар меҳвари худ (ки онро кунҷи соат низ
меноманд) ва кунҷи зенит аз сабаби пеш рафтани меҳвари Замин тағйир меёбад.
Бинобар ин хангоми тартиб додани системаи идоракунй ду харакати гардиши
Офтобро ба назар гирифтан лозим аст: харакати харруза (харакат дар баробари
мехвари азимут) ва пешравии солонаи мехвари Замин (харакат дар баробари
мехвари эклиптика). Ду роҳи назорат кардани мавқеи Офтоб вуҷуд дорад: дар як
меҳвар ва дар ду меҳвар.
Шумораи меҳварҳо механизми системаи идоракуниро муайян мекунад: як
меҳвар ва ду меҳвар, расми 4 [1].
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
5
Расми 1.4 – Систсемаи идоркунӣ; а) бо як меҳвар азимутӣ, б) бо як меҳвар
зенитӣ, в) бо ду меҳвар
Системахои биоксиалй (бо ду меҳвар) мавқеи Офтобро дар ду ҳамворӣ (азимут
ва эклиптикаи Офтоб) идора мекунанд, ки дар давоми тамоми шабонаруз ҳаракати
Офтобро аниҳ пайгирй менамояд.
1.2.
Асоснок намудани истифодаи трекери офтобӣ
Трекери офтобӣ дастгоҳест, ки барои пайгирии мавқеъи офтоб ва самти
сохтори ёрирасон тавре тарҳрезӣ шудааст, то аз панелҳои фотоэлектрикӣ
самаранокии максималӣ ба даст ояд. Кенсепсияи трекер нихоят содда аст —
назоартчӣ бо ёрии якчанд қосидак мавкеи оптималии панелҳои офтобиро муайян
мекунад ва бо истифода аз муҳаррикҳо панелхои офтобиро ба самти зарурй
мегардонад.
Талафоти электрикӣ ( бо %)
Майли кунҷи панел ( бо градус)
Отфоб
Расми 1.5 – Вобастагии бузургии талафот ҳангоми тавлиди нерӯи барқи
панелҳои фотоэлектрикӣ аз кунҷ
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
6
Графикаи мазкур, ки дар расми 1.5 нишон дода шудааст, вобастагии бузургии
талафотро ҳангоми тавлиди энергияи электрикӣ аз тарафи панелҳои офтобй аз
кунчи дуршави ва мавқеи оптималии ҳамвории панел нишон медиҳад. Графикаи
вобастагӣ нишон медиҳад, ки трекер бо дақиқии ± 5° зиёда аз 99,6% энергияи
шуоъҳои мустақим ва 100% нури парокандаро мегирад [28].
Хусусиятхои траекторияи харрузаи Офтобро ба назар гирифта, гуфтан мумкин
аст, ки кунҷи самарабахши гардиши панелҳо такрибан 150° мебошад. Панел, ки
дар самти мобайни нуқтаҳои ғуруби офтоб ва тулӯи офтоб ҷойгир карда шудааст,
то 75% энергияи фотобии имконпазирро дар саҳар ва шом гум мекунад.
Барои кам кардани ин талафот аз шарқ ба ғарб гардиши панелро пайгирии як
меҳвара меноманд. Илова бар ҳаракати ҳаррӯза аз шарқ ба ғарб, офтоб дар байни
шимол ва ҷануб ҳаракати мавсимӣ мекунад.Нуқтаҳои асосӣ дар 46 °. Барои ба
назар гирифтани ин тағйирот, пайгирии ду меҳвар зарур аст.
Трекерҳо барои панелҳои фотоэлектрикӣ дар якчанд конфигуратсия
мавҷуданд, ҳангоми интихоби самт аз рӯи алгоритмҳои гуногун роҳнамоӣ карда
мешаванд ва механизмҳои гуногуни ҳаракаткунанда доранд. Сарфи назар аз
фарқиятҳои зиёди эҳтимолии байни трекерҳо, онҳо аксар вақт ба ду намуд тақсим
мешаванд - бо як меҳвар ва ду меҳвар.
1.3.
Таъсири омилҳои беруна ба самаранокии кори панелҳои
фотоэлектрикӣ
Нури Офтоб аз Офтоб ба Замин бо хати рост мегузарад. Вақте ки он ба
атмосфера мерасад, як қисми рӯшноӣ шикаста мешавад ва як қисми он ба рӯи хати
рост ба замин мерасад. Қисми боқимондаи нурро атмосфера инико менамояд ва
талаф мешавад. Нури шикаста он чизест, ки одатан радиатсияи паҳншуда ё нури
пароканда номида мешавад. Он қисми нури офтоб, ки бидуни пароканда ё талафот
ба сатҳи замин мерасад, радиатсияи мустақим аст. Радиатсияи мустақим
шадидтарин аст.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
7
1 – роста, 2 – иникосшуда, 3 – фурубурдашуда, 4 - ғайрихатӣ
Расми 1.6 – Иникоси сатҳи замин
Модулҳои офтобӣ ҳатто ҳангоми мавҷуд набудани нури бевоситаи офтоб
қувваи барқӣ истеҳсол мекунанд. Аз ин рӯ, вақте ки ҳаво абрнок аст, системаи
фотоэлектрикӣ қувваи барқӣ истеҳсол мекунад. Бо вуҷуди ин, беҳтарин шароити
тавлиди нерӯи барқӣ дар офтоби дурахшон ва вақте ки панелҳо ба нури офтоб
амудӣ нигаронида шудаанд, хоҳад буд. Барои минтақаҳои нимкураи шимолӣ
панелҳо бояд ба ҷануб, барои кишварҳои нимкураи ҷанубӣ - ба шимол нигаронида
шаванд .
Ҷадвали 1 – Таъсири шароитҳои гуногун ба самаранокии модулҳои
фотоэлектрикӣ
Шароитҳо
Офтоби дурахшон - панелҳо ба нурҳои
офтоб амудӣ ҷойгиранд
Дар паси шишаи тиреза, як қабат,
шиша ва модул ба нурҳои офтоб
амудӣ ҷойгиранд
Дар паси шишаи тиреза, 2 қабат,
шиша ва модул ба нурҳои офтоб
амудӣ ҷойгранд
Дар паси шишаи тиреза, як қабат,
шиша ва модул дар кунҷи 45 ° ба
нурҳои офтоб
Нури сунъӣ дар ҳуҷари корӣ, руи миз
Нури сунъӣ дар дохили як ҳуҷраи
равшан (масалан, мағоза)
Нури сунъӣ дар дохили хонаи
истиқоматӣ
% аз иқтидори пурра
100%
91%
84%
64 %
0.4%
1.3%
0.2%
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
8
1.4.
Усулҳои тамоюл (мавқеъгирӣ) – и нурҳои офтобӣ
Се роҳи идоракунии самти панелҳои фотоэлектрикӣ вуҷуд дорад.
1. Усули дастӣ, ки дар он тамоюл ба Офтоб аз ҷониби оператор анҷом дода
мешавад;
2. Усули пассивӣ, ки дар он панелҳои фотоэлектрикӣ дар давоми рўз аз рўи
алгоритми идоракунии додашуда чарх мезанад;
3. Усули фаъол, ки тамоюли доимиро ба мақсади пайгирии максималии
радиатсияи офтоб таъмин менамояд.
Дар системаҳое, ки тамоюли дастӣ доранд, ПФЭ аз ҷониби корбар иҷро карда
мешавад. Барои самти шумораи зиёди ПФЭ, ҳаракатовари махсус истифода бурда
мешавад. Аниқӣ ва дар натиҷа қувваи тавлидшуда дар давоми рӯз бевосита аз
истифодабаранда вобаста аст: интихоби ӯ аз кунҷи майли ПФЭ, шумораи
гардишҳои ПФЭ дар давоми рӯз ва ғ.
Ҳама системаҳои идоракунии ғайрифаъол як принсипи корӣ доранд - назорати
суръати гардиши ПФЭ, ки дар асоси тавсифҳои ҳисобшудаи доимии ҷойгиршавии
ҷуғрофии ПФЭ асос ёфтааст. Қиматҳои ибтидоӣ барои таҳияи алгоритми кори
системаи идоракунӣ доимӣ мебошанд: арзи ҷуғрофии минтақа, дарозии рӯз барои
як минтақаи додашуда, тағирёбии баландии офтоб дар давоми рӯз ва дар давоми
сол.
Барои истифодаи чунин системаҳо, маълумоти хадамоти обу ҳаво барои ҳар
як макони мушаххаси ПФЭ лозим аст ва аз нав ҳисоб кардани кунҷ ва суръати
гардиши ПФЭ ва аз ин рӯ, тағирот дар барномаро талаб мекунад. Аз нав ҳисоб
кардан ва барномарезии назоратчӣ кори мутахассисони соҳаро талаб мекунад.
Системаҳои назорати фаъол имрӯз бештар рушд шудаан. Баръакси системаҳои
ғайрифаъол, системаҳои фаъол сатҳи ПФЭ-ро ба ҳадди максималии радиация
офтоб равона мекунанд. Истифодаи чунин системаҳо аз ҷиҳати иқтисодӣ аз ҳама
мувофиқ аст, зеро нигоҳдорӣ ва дахолати камтаринро талаб мекунад.
1.5.
Таркиби трекери офтобӣ
Табдили энергияи офтоб тавассути панелҳои офтобӣ сурат мегирад, ки мавқеи
онҳо бо микроконтроллер танзим карда мешавад ва ба ин васила панелҳо ҳамеша
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
9
ба сӯи офтоб нигаронида шудаанд. Модели 3d прототипи дастгоҳ дар расми 1.7
тасвир шудааст.
1-тана; 2-экрани экрани аз офтоб ҳимоякунанда барои power-bank; 3-Асос
барои ҳаркатовари электрикӣ (ҲЭ) якум; 4- Асос барои ҲЭ дуюм; 5 - экрани аз
офтоб ҳимоякунанда барои платаи макетӣ ва микроназоратчӣ; 6 – ҲЭ; 7 - Асос
барои панелҳои офтобӣ; 8 - панелҳои Офтобӣ; 9 – Фоторезисторҳо.
Расми 1.7-3d модели прототипи дастгоҳ
Инчунин, системаи идоракунии автоматӣ, макети палат бо симҳои
пайвасткунанда ва power-bank-ро дар бар мегирад, ки дар расми 1.7 тасвир
нашудаанд.
Расми 1.8-3d модели дастгоҳ бо меҳварҳои вобастагии мавқеи ПФЭ
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
10
Тағйиребии мавқеи панелҳои офтобӣ аз ҳисоби тағйиребии кунҷи гардиши
наварди баромади ҲЭ ба амал меояд. Система ду ҲЭ дар бар мегирад, ки яке барои
тағир додани мавқеи панелҳои офтобӣ дар атрофи меҳвари X, дигаре барои тағир
додани мавқеи панелҳо дар атрофи меҳвари Y масъул аст (расми 1.8).
Тағйири кунҷи гардиши ҲЭ аз ҳисоби додани сигнали идоракунӣ ба амал
меояд.
Тағйири кунҷи гардиши ҲЭ аз ҳисоби додани сигнали идоракунии
микроназоратчӣ импулс, ки давомнокии он андозаи кунҷро муайян мекунад, ба
амал меояд. Давомнокии импулси микроназоратчӣ аз андозаи муқовимати
фоторезисторҳо вобаста аст, ки бо ерии онҳо мавқеи офтоб муайян карда мешавад.
Энергияи офтобии табдилефта аз панелҳо ба пуркунии power-bank, дастгоҳе, ки
аз якчанд батареяҳои литий-ионӣ иборат аст, ворид карда мешавад. Ғайр аз он ки
ҳамчун захираи энергияи гирифташуда амал мекунад, power-bank инчунин
микроназоратчӣ ва ҲЭ – ро бо энергия таъмин мекунад.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
11
2. ХУСУСИЯТИ УМУМИИ БАЗАИ ЭЛЕМЕНТҲОИ СИСТЕМАИ
АВТОМАТОНИДАШУДИ ИДОРАКУНӢ
2.1 Тавсифи системаи идоракунии автоматӣ
Барои зиед кардани истеҳсоли энергияи офтоб, мо бояд миқдори энергияи
офтобро, ки ба панелҳои офтобӣ ворид мешавад, зиед намоем. Миқдори
максималии энергияи офтоб ба ПФЭ мерасад агар кунҷи афтиши шуоъҳо 90
дараҷа бошад. Ҳамин тариқ, вазифаи системаи танзими автоматӣ тағйир додани
мавқеи панелҳои офтобӣ мебошад, то кунҷи афтидани нурҳои офтоб 90 дараҷа
бошад ё ба он равона карда шавад. Азбаски офтоб дар давоми рӯз аз шарқ ба ғарб
ҳаракат мекунад ва дар байни тарафи шимолӣ ва ҷанубии замин мавсимӣ ҳаракат
мекунад ду пайгирии координатӣ лозим аст, расми 2.1. Пайгирии ду координатӣ
дар система бо ёрии ду сервоҳаракатовар ташкил карда шудааст. Яке аз
сервоҳаракатоварҳо барои тағйир додани мавқеи панелҳо Дар меҳвари X ва
дуввум Дар Меҳвари Y, расми 2.2 масъул аст.
21 июн
Шимол
Ғарб
21 декабр
Ҷануб
Шарқ
Расми 2.1-Тағйиёбии мавқеи офтоб дар давоми сол
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
12
Расми 2.2-3d модели дастгоҳ бо меҳварҳои вобастагии мавқеи ПФЭ
Барои муайян кардани миқдори максималии энергияи офтоб қабулкунандаҳои
радиатсияи офтобӣ фоторезисторҳо, расми 2.3 талаб карда мешаванд. Вобаста ба
миқдори энергияи офтоб, ки ба фоторезистор ворид мешавад, он муқовимати
худро тағйир медиҳад, ҳар қадаре ки энергияи офтоб ба фотоэлемент ворид шавад,
муқовимати он камтар мешавад
Дар расми 11 тартиби схемавии ҷойгиршавии фоторезисторҳо тасвир шудааст.
1𝑓𝑓,2𝑓𝑓,3𝑓𝑓,4𝑓𝑓
–
унсурҳои
ҳассоси
акс.
Салиби
сиеҳ
тақсимоти
байни
фоторезисторҳо барои маҳдуд кардани нурҳои офтоб мебошад. Дурустии система
аз муқовимати максималии соя ва нури фоторезисторҳо вобаста аст. Азбаски яке
аз вазифаҳои асосии лоиҳа таҳияи дастгоҳи каммасраф мебошад фоторезисторҳои
арзон насб карда мешаванд, ки муқовимати нури онҳо (24±2) кОм мебошад. Бо
назардошти хатогиҳои нишондиҳандаҳои фоторезисторҳо, дақиқии пайгирии
мавқеи офтоб бо дастгоҳ на камтар аз 91,7% аст.
Агар 𝐼𝐼_1𝑓𝑓+𝐼𝐼_2𝑓𝑓<𝐼𝐼_3𝑓𝑓+𝐼𝐼_4𝑓𝑓, он гоҳ система ПФЭ- ро дар атрофи меҳвари Y, бо
самти ақрабаки соат мегардонад.
Агар 𝐼𝐼_1𝑓𝑓+𝐼𝐼_2𝑓𝑓<𝐼𝐼_3𝑓𝑓+𝐼𝐼_4𝑓𝑓, он гоҳ система ПФЭ- ро дар атрофи меҳвари Х, бо
самти ақрабаки соат мегардонад.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
13
Расми 2.4 -Ҷойгиршавии фоторезисторҳо
Дастгоҳи идоракунӣ микроконтроллери Atmega328p мебошад, ки дар
платформаи дастгоҳии Arduino UNO ҷойгир аст. Бо ерии қабулкунандаҳои
фоторезистор, микроконтроллер равшанӣ дар мавқеъҳои гуногуни трекерро
таҳлил мекунад ва сигналҳои идоракуниро ба сервоҳаракатоварҳо интиқол
медиҳад, то он даме ки ҷараени нур дар ҳамаи фотоэлементҳо баробар шавад.
Сервоҳаракатовар 1
Сервоҳаракатовар 2
Расми 2.5-Схемаи функсионалии идоракунии мавқеи САИ барои ПФЭ
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
14
Ҷадвали 2 – Блокҳои функисоналӣ
Блоки функсионалӣ
Тавсифи блоки функсионалӣ
1
ЗУ
Дастгоҳи супоришдиҳанда
Танзимгари шиддат
2
ПУ
Назорати дурдаст.
Модули Bluetooth
3
ПрУ
Дастгоҳи табдилдиҳанда.
Табдилдиҳандаи аналогӣ-рақамӣ.
4
УУ
Дастгоҳи идоракунӣ.
Микроконтроллери AtMega328
5
ИЭ
Элементи
ченкунии
танзимкунанда
Фоторезисторҳо
6
ВСУ1, ВСУ2
7
УМ1, УМ2
8
ИМ1, ИМ2
9
Р1, Р2
Мақоми танзимкунандаи идоракунӣ.
Редуктор.
10
О1, О2
Объекти идоракунӣ.
Панелҳои офтобӣ.
ПрМОС1, ПрМОС2
11
бузургии
Дастгоҳи муқоисаи ерирасон.
Потенциометр
Тақвиятдиҳандаи
қувваи
сигнали
идоракунӣ
Механизми иҷроия.
Муҳаррики электрикӣ
Табдилдиҳандаи сигнали алоқаи
баръаксми маҳаллӣ.
Табдилдиҳандаи кунҷ ба шиддат
(тахтаи идоракунӣ).
2.2.Таснифи системаи танзими автоматии мавқеи панелҳои офтобӣ
1. Аз рӯи хусусияти тағйиребии таъсири муайянкунанда системаи пайгирӣ.
2. .Аз рӯи андозаи координатаҳои объект бисерҷабҳа е бисерҷабҳа аст, зеро
ду координатаи идоракунанда ва ду координатаи танзимшаванда дорад.
3. Аз рӯи намуди тасвири математикӣ хаттӣ аст, зеро он унсурҳои
ғайридавлатӣ надорад.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
15
2.3. Тавсифи тарзи кори системаи танзими автоматӣ аз рӯи схемаи
функсионалӣ
Ба дастгоҳи идоракунӣ (УУ) шиддат аз танзимгари шиддат (ЗУ) дода мешавад
ва вобаста ба нишондиҳандаҳои элементҳои ченкунӣ (ИЭ), ҳангоми мавҷудияти
сигнали ҳалкунанда аз пульти идоракунӣ (ПУ), микроконтроллер сигналҳои
рақамиро
ба
идоракунии
сервоҳаракатоварҳо
мефиристад.
Дар
сервоҳаракатоварҳо сигналҳои рақамӣ аз табдилдиҳандаҳои рақамии аналогӣ
(ПрУ1 ва ПрУ2) меоянд. Аз табдилдиҳандаҳо сигналҳо ба дастгоҳҳои муқоисавии
ерирасон (ВСУ1 ва ВСУ2) потенциометрҳо меоянд. Сипас, потенциометрҳо
фарқияти шиддати сигнали омадаро бо сигнале, ки тавассути алоқаи маҳаллӣ аз
платаи идоракунӣ (ПрМОС1 ва ПрМОС2) ворид мешавад, ҳисоб мекунанд. Пас аз
потенциометрҳои фарқияти шиддат ба тақвиятдиҳандаҳои қувваи барқ (УМ1 ва
УМ2) ва пас аз он ба механизмҳои иҷроия (ИМ1 ва ИМ2) муҳаррикҳои барқӣ
ворид мешаванд. Аз муҳаррикҳои барқӣ сигналҳо ба табдилдиҳандаҳо (ПрМОС1
ва ПрМОС2), ки дар платаҳои идоракунӣ ҷойгиранд ва ба мақомоти
танзимкунандаи идоракунӣ (Р1 ва Р2) редукторҳо дода мешаванд. Навардҳои
баромади редукторҳо мавқеи худро тағйир дода, бо ин роҳ мавқеи панелҳои
офтобро (О1 ва О2) тағйир медиҳанд.
2.4. Ҳаракатоварҳои электрикӣ
Барои танзими мавқеи панелҳои офтобӣ ҲЭ лозиманд. Яке аз муҳаррикҳо
барои тағир додани мавқеи ПФЭ дар атрофи меҳвари X ва дигаре барои тағир
додани мавқеи ПФЭ дар атрофи меҳвари Y масъул аст.
Ҳамчун ҲЭ сервоҳаракатоварҳо бо алоқаи баръакси манфӣ интихоб карда
шуданд. Ин ҲЭ ба мо имкон медиҳанд, ки мавқеи панелҳои офтобиро бо дақиқии
баланд идора намоем.
Сервеомуҳаррик дар расми 2.6 оварда шудааст.
Дастгоҳи муҳаррики барқӣ бо редуктор. Барои табдил додани энергияи
электрикӣ ба энергияи механикӣ муҳаррики электрикӣ лозим аст. Аммо суръати
гардиши муҳаррик барои истифодаи амалӣ хеле калон аст. Барои паст кардани
суръат редуктор истифода мешавад: механизми фишанги интиқолдиҳанда ва
табдилдиҳандаи момент [2].
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
16
Расми 2.6 - Сервоҳаракатовар
Сервоҳаркатовар аз қисмҳои зерин иборат аст
Бо фаъол ва хомӯш кардани муҳаррики барқӣ, мо метавонем наварди баромади
чархаи ниҳоии сервоҳаракатоварро гардонем. Барои он ки мавқеи наварди
баромад аз ҷониби микроконтроллер назорат карда шавад, сенсори бозгашти
энотер лозим аст, ки кунҷи гардиши наварди баромадро ба сигнали барқӣ табдил
медиҳад. Барои ин потенциометр истифода мешавад. Ҳангоми гардиши давонаки
потенсиометр муқовимати он, ки ба кунҷи гардиши наварди баромад мутаносиб
аст, тағйир меебад. Ҳамин тариқ, бо ерии потенсиометр мавқеи кунунии
механизмро муайян кардан мумкин аст.
Ғайр аз муҳаррики барқӣ, редуктор ва потенсиометр дар сервомуҳаррик ҷузъи
электронӣ мавҷуд аст, ки барои қабули сигналҳо аз микроконтроллер, хондани
арзишҳо аз потенсиометр, фаъол ва хомӯш кардани сервомуҳаррик масъул аст.
Барои он ки сервоҳаракатов кунҷи гардиши наварди баромадро тағйир диҳад,
бояд сигнали идоракунӣ фиристода шавад. Сигнали идоракунӣ импулсҳо бо
басомади доимӣ ва паҳнои тағйиребанда мебошанд [2].(ШИМ)
Андозаи гардиши кунҷи наварди баромад аз давомнокии импулс вобаста аст.
Вақте ки сигнали идоракунӣ аз микроконтроллер ба платаи идоракунӣ ворид
мешавад, генератори импулсҳои дар он мавҷудбуда импулси худро истеҳсол
мекунад, ки давомнокии он тавассути потенсиометр муайян карда мешавад.
Қисми дигари схема давомнокии ин импулсҳоро бо ҳам муқоиса мекунад. Агар
давомнокии он гуногун бошад, сервомуҳаррик фаъол мешавад. Самти гардиши
сервомуҳаррик низ бо муқоисаи дарозии импулсҳо муайян карда мешавад.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
17
Расми 2.7 - Вобастагии бузургии гардиши кунҷи гардиши наварди баромад аз
паҳноии импулс
Моделҳои сервоҳаракатоврҳо аз рӯи бузургиҳои зерин интихоб карда шуданд:
1) Маводи чархҳо.
2) Намуди муҳаррикҳои барқӣ.
а) металлӣ , б) плассмасӣ )
Расми 2.8 – Масолеҳи чархҳои сервомуҳаррикҳо
Чархҳои сервоҳаракатоварҳо аз пластмасса ва металл сохта шудаанд, расми
2.8. Барои сервоҳаракатоварҳои хурд, масалан, барои онҳое, ки дар лоиҳа
истифода мешаванд, нарх барои ҳарду намуди ҳаракатоварҳо якхела аст. Аз ин рӯ,
сервоҳаркатоварҳои интихобшуда дорои чархҳои металлӣ мебошанд, зеро
ҳангоми зуд-зуд кор кардани чархҳои пластикӣ метавонанд зуд аз кор бароянд.
Муҳаррикҳои электрикии серовҳаракатоварҳо ду намуд иҷро карда мешаванд:
муҳаррикҳои оддӣ бо меҳвар ва муҳаррикҳои бидуни меҳвар. Муҳаррики оддӣ бо
меҳвари худ, расми 2.9, б, аз ротори оҳани зич бо печи сим ва магнитҳо дар атрофи
он иборат аст. Ротор якчанд сексия дорад, аз ин рӯ, ҳангоми гардиши муҳаррик,
ротор ҳангоми гузариши сексияҳо аз магнитҳо таназзули хурди муҳаррики
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
18
электрикиро ба вуҷуд меорад, дар натиҷа сервоҳаракатовар ларзиш мекунад ва
нисбат ба сервоҳаракатовар бо муҳаррики бе дилак камтар дақиқ аст. Муҳаррик
бо ротори холӣ, расми 15, а, дорои меҳвари ягонаи магнитӣ бо печаҳои дар шакли
силиндр е зангулаи атрофи магнит мебошад. Бо ин сохтор, муҳаррики барқӣ
сексияҳо надорад, ки ба даврзании мунтазами муҳаррик оварда мерасонад. Аммо
чунин муҳаррикҳо хеле гаронарзишанд.
а) бидуни дилак, б) бо дилак
Расми 2.9 – Муҳаррикҳои сервоҳаракатоварҳо
Барои идоракунии мавқеи панелҳои офтобӣ дақиқии баланд е устувории
ҳаракатоварҳо лозим нест, зеро ин ба миқдори энергияи гирифташуда таъсир
намерасонад. Аз ин рӯ, сервоҳаракатор бо муҳаррикҳои дорои дилак харидорӣ
карда шуданд, зеро онҳо арзонтаранд.
Сервоҳаракатоварҳои аз рӯи андоза фарқ мекунанд. Ва гарчанде, ки таснифоти
расмӣ вуҷуд надорад, истеҳсолкунандагон кайҳо боз ба якчанд андозаҳо бо
тарҳбандии маъмули пайвасткунакҳо риоя мекунанд. Онҳоро ба се гурӯҳ тақсим
кардан мумкин аст.
1. Хурдтарин сервоҳаракатоварҳо аз рӯи андоза. Вазни 825 г, андозаи
22х15х25 мм. Моменти давзанӣ то 3 кг / см.
2. Сервоҳаракатоварҳои миёна аз рӯи андоза. Вазни 4080 г, андозаи
40х20х37мм. моменти То 15 кг/см.
3. Бузургтарин сервоҳаракатоварҳои аз рӯи андоза. Вазни 5090 г, андозаи
49х25х40 мм. моменти Гардиш зиеда аз 15 кг/см [2].
Бо назардошти вазни панелҳои офтобӣ ва қисмҳои платформа, барои лоиҳа
истифодаи сервоҳаракатоварҳои миена аз рӯи андоза мувофиқ аст.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
19
Барои дастгоҳи таҳияшаванда сервоҳаракатоварҳои TowerPro mg995 истифода
шуданд, ки хусусиятҳои зерин доранд:
1) Вазни 55 г.
2) Андозаи 40x20x43mm.
3) Суръати гардиш 0,20 сония/60 г (4,8 В), 0,16 сония / 60 г (6 В)
4) Кунҷи гардиши 180 дараҷа
5) Моменти 8,5 кг / см( 4,8 В), 10 кг / см (6 )
6) Чархҳои металлӣ
7) Шиддати корӣ 4,8 В - 7,2 В.
Расми 2.10 – Сервоҳаракатовари TowerPro mg995
2.5. Микроконтроллер
Ҳамчун микроконтроллер қарор қабул карда шуд, ки саҳнии аппаратии
Arduino UNO истифода шавад. Ин интихоб бо функсия, дастрасӣ, нарх ва осонии
кор бо ин саҳн вобаста аст. Аксар вақт ин саҳн барои мақсадҳои таълимӣ истифода
мешавад, аммо метавонад барои ҳалли масъалаҳои идоракунии автоматӣ
истифода шавад. Намуди берунии саҳни аппаратӣ дар расми зер оварда шудааст.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
20
Расми 2.11 – Микроконтроллер Arduino UNO
Ин платформа хусусиятҳои зеринро дорад:
1) микроконтроллери AtMega328;
2) шиддати корӣ 5v;
3) шиддати воридоти тавсияшаванда 7-12v;
4) шиддати ҳадди ақали воридоти 6v;
5) шиддати максималии воридоти 20v;
6) 14 воридот/баромадҳои рақамӣ, ки 6-тои онҳо PWM-ро дастгирӣ
мекунанд;
7) 6 воридоти аналогӣ;
8) ҷараени баромади то 40 мА;
9) 32 кб хотираи flash, ки 0,5 Кб аз он бо боркунаки дохилшуда ишғол карда
шудааст;
10) 2 Килобайт хотираи оперативӣ;
11) басомади генератори тактии дохилшуда 16 МГц [3].
Ҳар як баромади рақамӣ метавонад ҳамчун баромад е вуруд бо истифода аз
функсияҳои барномавии pinmode (), digitalRead (), digitalWrite () таъин карда
мешавад. Бо истифода аз функсияи digitalWrite (), баромадҳо 3, 5, 6, 9, 10, 11
метавонанд ШИМ-ро дар ҳудуди 8 бит таъмин кунанд.
Дар платформа боркунак сохта шудааст, ки ба мо имкон медиҳад, ки
микроконтроллерро бе истифодаи барномасозони тарафи сеюм барномарезӣ
кунем. Барномасозӣ дар муҳити таҳияи Arduino сурат мегирад, ки аз муҳаррири
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
21
матнии дохилӣ, равзанаи баромади матн, минтақаи паемҳо, панели асбобҳо
иборат аст, ки тугмаҳои фармонҳои зуд-зуд истифодашаванда ва як қатор
менюҳоро дар бар мегирад. Забони барномасозӣ ба забонҳои С ва С++ асос
ефтааст. Муносибат бо компютер тавассути USB аз порти COM амалӣ карда
мешавад.
2.6. Унсурҳои равшаниҳасос
Барои пайгирии доимии автоматии модулҳои фотоэлектрикӣ бо офтоб,
система сенсорҳои ба рӯшноиро ҳассос - унсурҳои ҳассос талаб мекунад.
Унсурҳои равшаниҳасос – ҷузъҳои нимноқилӣ мебошанд, ки энергияи
рӯшноиро ба энергияи барқ табдил медиҳанд. Табдилдиҳандаҳои фотоэлектронӣ
ба ҷузъҳои дорои фотоэффекти дохилӣ ва беруна тақсим карда мешаванд. Таъсири
фотоэффекти беруна тақсимоти электронҳо аз рӯи ҳолати энергетикӣ дар
нимноқилҳо ва диэлектрикҳо бо таъсири нури рушноӣ номида мешавад. Таъсири
фотоэффект дохили тақсимоти электронҳо аз рӯи ҳолати энергетикӣ дар
нимноқилҳои сахт ва моеъ ва диэлектрикҳо, ки дар зери таъсири нурҳо ба амал
меоянд,
номида
мешавад.
Он
дар
тағйиребии
консентратсияи
интиқолдиҳандагони зарядҳо дар муҳити атроф зоҳир мешавад ва ба пайдоиши
фотогузуронандагӣ оварда мерасонад [4]. Маҳз ҷузъҳои дорои фотоэффекти
дохилӣ барои татбиқи лоиҳа заруранд. Аз унсурҳои мавҷудаи ҳассос ба акс барои
сенсорҳои нури буҷавӣ се намуд мувофиқанд: фототранзисторҳо, фотодиодҳо ва
фоторезисторҳо.
Фототранзисторҳо аз ҳисоби афзоиши ҷараёни коллектор ҳангоми шуоъ
кардани энергияи рӯшноӣ аз кристалл транзистор дастгоҳҳои пурқувваткунанда
доранд. Фототранзисторҳо, чун қоида, ҳассосияти баланд доранд, ба тағирёбии
равшанӣ зуд ҷавоб медиҳанд ва қимат нестанд. Фототранзисторҳо дар дастгоҳҳои
автоматӣ, хониш ва ченкунӣ истифода мешаванд.
Фотодиод. Ҳангоми баръакс фурӯзон кардан («плюс»-и манбаи барқ ба катод
истифода мешавад), фотодиод мисли фоторезистор рафтор мекунад, аммо бар
хилофи охирин муқовимати рӯшноӣ хеле пасттар аст. Ин ба шумо имкон медиҳад,
ки транзисторҳои пуриқтидор ва микросхемаҳои ТТЛ-ро мустақиман бидуни
пурқувваткунандаи иловагӣ идора кунед.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
22
Бартарии дигари фотодиод суръати хеле баланди ҳасосияти он аст, ки бинобар
ин ин дастгоҳҳо барои интиқоли иттилооти рақамӣ васеъ истифода мешаванд. Аз
рӯи диапазони ҳассосияташон фотодиодҳо ба дастгоҳҳои радиатсияи инфрасурх
ва намоён тақсим мешаванд. Аввалинҳо асосан радиатсияи инфрасурхро-ро
«мебинанд» ва ба қисми намоёни радиатсионӣ каме ҳассос мебошанд, дуюмӣ,
баръакс, нуреро, ки чашмони мо мебинанд, хуб мебинанд, аммо дар диапазони
инфрасурх ҳассосияти паст доранд.
Фоторезисторҳо дорои хосияти тағир додани муқовимати онҳо дар зери
таъсири ҷараёни рӯшноӣ дар доираи хеле васеъ мебошанд. Параметрҳои асосии
фоторезистор муқовимати соя ва рӯшноии он, шиддати корӣ, ҷараёни умумӣ ва
фотоҷараён аз таъсири рӯшноӣ мебошанд. Фоторезисторҳо дар системаҳои
саноатии хатҳои автоматӣ васеъ истифода мешаванд. Инчунин ҳамчун сенсорҳои
рӯшноӣ онҳо нисбат ба фотодиодҳо ё фототранзисторҳо андозаи хурдтарин,
арзонтарин нарх ва муқовимати беҳтарин ба омилҳои берунии ҳама унсурҳои
ҳассос доранд.
Камбудиҳои фоторезисторҳо инҳоянд: муқовиматҳои хеле баланд (ҳам нав ва
ҳам сабук), ки барои кор бо онҳо на ҳамеша қулай мебошанд. Камбудии навбатӣ
ҳассосияти хеле пасти рӯшноӣ мебошад.
Афзалиятҳои асосӣ ҳангоми сохтани прототип ҳаҷм ва нарх мебошанд.
Суръати реаксия ба нури офтоб ва дурустии ченакҳо ба миқдори энергияи
табдилшуда таъсир намерасонад. Ҳамин тариқ, фоторезисторҳои AMP-X016, ки
дар расми 19 нишон дода шудаанд, интихоб карда шуданд.
Ин фоторезисторҳо дорои хусусиятҳои зерин мебошанд
1) Муқовимати соя 500 кОм;
2) Муқовимат дар 10 люкс: (24 ± 2) кОм
Рисми 2.12 - Фоторезистори АМР-Х016
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
23
3. КОРКАРДИ СХЕМАИ ЭЛЕКТРИКИИ ПРИСИПИАЛИИ ТРЕКЕРИ
ОФТОБӢ
Схемаи электрикӣ унсурҳои зеринро талаб мекард:
1) Платаи макет
2) Фоторезисторҳо AMP-X016 4 дона
3) Резисторҳо 4 дона
4) симҳои пайвасткунанда
Пайвасткунии элементҳои ҳассос бо истифода аз схемаи тақсимкунандаи
шиддат анҷом дода мешавад, ки дар он резисторҳои муқовимати номиналии 10
кОм доранд.
Расми 3.1 – Cхемаи электрикии пайвасткунии
Дар ин схема, даромадҳои аналогии A0, A1, A2, A3 барои хондани арзишҳо аз
фоторезисторҳо масъуланд. Минбаъд, дар асоси арзишҳои бадастомада барои
баромадҳои рақамии D9, D10, микроконтроллер алгоритми коркардро иҷро
мекунад. Пас аз он он арзиши зарурии давомнокии импулс муайян карда мешавад,
ки он ба платаи электронии сервоҳаракатовар фиристода мешавад.
Ҳангоми таҳияи схемаи электрики трекери офтобӣ элементҳои зерин ба
назар гирифта шуданд:
1. Платформаи Arduino Uno (Arduino UNO R3 CH340G). Ин контроллер
комплекси ислоҳи хатогиҳо дар асоси микроконтроллери ATMega328 мебошад,
ки ҳамчун миёнарав байни корбар ва микроконтроллер амал мекунад.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
24
Пайвастшавӣ ба пинҳо (нуқтаҳои пайвастшавӣ)-и микроконтроллер бо истифода
аз пайвасткунакҳои слотӣ, ки ба ҳар ду тарафи тахта кафшер карда мешаванд,
сурат мегирад. Бо ёрии онҳо корбар метавонад микроконтроллерҳои ATMega328ро бо истифода аз симҳои оддӣ ба дастгоҳҳои беруна пайваст кунад. Инчунин
бисёр сипарҳои стандартӣ мавҷуданд, ки ба шумо имкон медиҳанд, ки
имкониятҳои тахтаро бо истифода аз пайвастҳои каскадӣ васеъ кунед. Порти USBи тахта ду вазифаи гуногунро иҷро мекунад: канал барои мубодилаи иттилоот
байни микроконтроллер ва компютер ва воситаи бор кардани барномаи сабтшуда
барои дастгоҳ ба микроконтроллери ATMega328. Алоқа бо компютер бо истифода
аз модули интерфейси силсилавӣ (UART) дар микроконтроллери ATMega328
пешакӣ насб карда мешавад ва сигналҳо тавассути пинҳои 0 (RX) ва 1 (TX)
мубодила карда мешаванд. Азбаски тахтаи Arduino Uno бо пурборкунак дар асоси
протоколи STK500 муҷаҳҳаз шудааст, барои истифодаи он барномасози алоҳида
лозим нест. Компютере, ки ба порти USB пайваст шудааст, метавонад ҳамчун
манбаи барқ барои кор кардани тахта истифода шавад. Ҳангоми истифода дар
барномаҳои мустақил истифода бурдани адаптери DC/AC ё Vin бо баромади 712В низ имконпазир аст. Дар ҳолати дуюм, алоқаҳои манфии манбаъ бояд ба яке
аз контактҳои GND-и тахта пайваст карда шаванд. Он дорои пинҳои 5V ва 3.3V
ҳамчун манбаи шиддат барои дастгоҳҳои ба тахта пайвастшуда мебошад. Пинеи
баромади шиддати 3.3V метавонад ҷараёни 50mA-ро таъмин кунад. Тахта дорои
контактест, ки ба шумо имкон медиҳад бо 14 сигнали рақамӣ ва 6 аналогӣ кор
кунед. Ҳар як пин имкон медиҳад, ки сигналро бо шиддати 5 В ва ҷараёни
максималии 40 мА қабул ва ворид кунед. Ҳар як пинҳои аналогӣ дорои
микроконтроллери 10-битии ADC мебошанд. Ин маънои онро дорад, ки шиддат
дар ҳар як пин метавонад ҳамзамон чен карда шавад ва ҳамчун арзишҳо аз 0 то
1024 коркард карда шавад.
2. Сервомуҳаррикҳо, ки сигналҳоро аз контроллер ба кунҷи гардиш табдил
медиҳад. Аз 2 чунин муҳаррик бо шиддати корӣ 4,8-7,2 В, кунҷи гардиш 1200 ва
суръати гардиши 0,20 с/600 ва 0,16 с/600 дар 4,8 В ва 6 В, моменти 8,5 кг/см дар
4,8 В истифода мешавад.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
25
3. 4 фоторезисторҳои нимноқилӣ барои чен кардани шиддатнокии рӯшноӣ
(қиматҳои ҳадди ақал ва максималии сигналҳои аналогӣ аз онҳо ҳангоми
пайвастшавӣ ба камера мутаносибан 0 ва 1023 воҳид мебошанд).
Трекерҳои офтобӣ, ки мо пешниҳод мекунем, ба схемаҳои дар расми 3.1
овардашуда асос ёфтаанд, ки дар он контроллер пайваста сигналҳоро аз
фоторезисторҳо (расми 3.1), ки тавассути нуқтаи пайвасти аналогӣ пайваст
мешаванд (фосилаи вақт барои қабули сигналҳо ҳангоми таҷрибаҳо 5 дақиқа аст)
қабул мекунад ва арзишҳоро таҳлил мекунад.
Арзишҳое, ки аз фоторезисторҳои ба таври уфуқӣ ва амудӣ ҷойгиршуда
гирифта шудаанд, барои муайян кардани кунҷи оптималии нисбат ба
координатҳои офтобӣ истифода мешаванд. Фарқи арзишҳои фоторезисторҳои 1-2
ва 3-4 дар ҳолати уфуқӣ ва фарқияти қиматҳои фоторезисторҳои 1-3 ва 2-4 дар
ҳолати амудӣ истифода мешавад. Агар мутаносибан, модули фарқияти арзишҳои
аз фоторезисторҳо гирифташуда камтар аз 20 воҳид бошад, ин маънои онро дорад,
ки сатҳи рӯшноӣ қабулкунандаи система ба таври оптималӣ равшан карда
шудааст. Ин арзиш шартан қабул карда мешавад ва онро вобаста ба хусусиятҳои
электрикӣ ва дараҷаи ҳассосияти фоторезисторҳои истифодашаванда тағйир
додан мумкин аст. Агар ҳассосияти фоторезисторҳо баланд бошад, арзиши
модули фарқиятро кам кардан мумкин аст. Аммо, тавсия дода намешавад, ки
сигналҳои дорои арзишҳои мутақобилан баробар ҳамчун арзишҳои оптималӣ
қабул карда шаванд. Азбаски параметрҳои техникии фоторезисторҳои аз ҷониби
тиҷоратӣ истеҳсолшуда идеалӣ нестанд, арзиши рақамии сигналҳои аналогии аз
онҳо гирифташуда доимо тағйир меёбад. Ин боиси он мегардад, ки контроллер
координатҳои системаро ногаҳон тағир диҳад, ки дар натиҷа муҳаррикҳое, ки
системаро идора мекунанд, аз ҳад зиёди қувваи барқ истеъмол мекунанд. Аз
сабаби арзиши баланди фоторезисторҳо бо дақиқии хеле баланд, истифодаи онҳо
аз ҷиҳати иқтисодӣ ғайриимкон аст. Агар бузургии фарки байни сигналхои
кабулшуда аз арзиши мукарраршуда зиёд бошад, сатхи нури кабулкунандаи
система дар кунчи оптималии ба офтоб намемонад. Агар фарқият аз сигналҳои
фоторезисторҳои 1–3 ва/ё 2–4 бошад, пас система бояд ба таври уфуқӣ калибровка
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
26
карда шавад. Вобаста аз он ки фарқият камтар ё бештар аст, сигнали мусбӣ ба
реле, ки ба пинҳои мувофиқи муҳаррики серво, ки ба контроллер пайваст шудааст,
интиқол дода мешавад. Дар натиҷа, чоҳи баромади муҳаррики серво дар кунҷи 1
дараҷа ба чап / рост давр мезанад. Раванди тафтиши сигналҳо ва танзими кунҷ бо
қадамҳои хеле хурд такрор карда мешавад, то бузургии фарқият аз 20 камтар
бошад. Қадами гардиш ҳар қадар хурдтар бошад, шумораи гардишҳо ва вақти
танзими натиҷа (максимум 25-30 сония) зиёд мешавад. барои гардиш ба кунҷи
дуртарин аз трекери мавқеъи аслӣ) ва миқдори энергияи ба он сарфшуда. Аммо
ин хароҷот аз ҳисоби самаранокии тавассути дақиқии кунҷи гардиш ба даст
овардашуда ҷуброн карда мешаванд. Суръати гардиши система 0,16–0,2 с/аз 600
то 1200 буда, дар ҳарорати аз -200С то +500 мӯътадил кор мекунад.
Рамзи барнома дар Замимаи 1 оварда шудааст.
3.2. Сохтани дастгоҳ
Дар аввал, дар асоси модели 3D-и таҳияшудаи дастгоҳи прототипӣ
сервоҳаракатоварҳо дар ҷойҳои худ насб карда шуданд, сервоҳаракатоварҳо бо ду
винти худпечкунаки андозаҳои ҳар яки 3x15 миллиметр васл карда шуданд.
Расми 3.3 – Намуди умумии дастгоҳ
Мувофики схемаи электрикй ҳамаи кисмҳои электронии зарурй гузошта шуда,
пойхои онхо дар тахтаи аппарат пайваст карда шудаанд. Пас аз васл кардани пояҳо
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
27
тахта ба корпуси платформа бо истифода аз чор винтхои худтафскунаки андозаи
ҳар кадоми онҳо 3x12 миллиметр гузошта мешавад. Мо инчунин платформаи
Arduino Uno-ро ба тана бо винтҳои худпешзанӣ пайваст кардем.
Баъдан, экранҳои офтобӣ бо истифода аз пайвасти илтиёмӣ ба бадани
платформа насб карда шуданд.
Дар натиҷа, системаи мобилии идоракунии автоматии мавқеи панелҳои
офтобӣ ҷамъ карда шуд, ки намуди он дар расмҳои зерин оварда шудааст.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
28
4. ИДОРАКУНИИ МОЛИЯВӢ, САМАРАНОКИИ ЛОИҲА ВА САРФАИ
ЛОИҲА
Ҳадафи ин кори хатми тахассусӣ таҳияи як САИ - и худгард бо истифода аз
мавқеи панелҳои офтобӣ мебошад.
Татбиқи ин мақсад имкон медиҳад, ки самараи мусбати иқтисодй ба даст
оварда шавад, яъне энергияи офтобие, ки бо ёрии САИ - и тахияшуда гирифта
мешавад, назар ба микдори энергияи офтобие, ки аз худи хамон панельхои офтобй
дар реҷаҳои статикй гирифта мешавад, зиёд мешавад.
Ҳадафҳои бахши «Идораи молиявӣ, самаранокии захираҳо ва сарфаи
захираҳо» аз инҳо иборатанд:
– арзёбии иқтидори тиҷоратӣ ва инноватсионӣ;
– асосноккунии маблаггузорихои зарури барои тахия ва татбики карори
муҳандисӣ;
– тахлили хавфхои эхтимоли ва тахияи тадбирхои идоракуни;
– ҳисоб кардани самараи техникӣ ва иқтисодӣ.
Маҳсулоти ниҳоӣ дастгоҳи мобилӣ барои табдил додани энергияи офтоб ба
энергияи барқ бо истифода аз панелҳои офтобӣ мебошад. Дар навбати худ,
панелҳои офтобӣ аз ҷониби микроконтроллер идора карда мешаванд ва дар
тамоми раванди табдили энергия ба сӯи офтоб равона карда мешаванд.
4.1 Муайян кардани шиддатнокии кор
Муайян кардани шиддатнокии меҳнати ҳар як иштирокчии тадқиқот
метавонад як нуқтаи ниҳоят муҳим ҳисобида шавад, зеро хароҷоти меҳнатӣ қисми
асосии хароҷоти коркардро ташкил медиҳанд.
Мушкилии гузаронидани тадқиқоти илмиро мутахассисон дар рӯзҳои инсонӣ
арзёбӣ мекунанд ва табиати эҳтимолӣ дорад, зеро ба бисьёр омилхое вобаста аст,
ки онхоро ба назар гирифтан душвор аст. Барои муайян кардани арзиши
пешбинишавандаи (миёна) шиддатнокии мехнат 𝑡𝑡 oж𝑖𝑖 формулаи (3) истифода
мешавад.
𝑡𝑡ож𝑖𝑖 =
3𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑖𝑖 + 2𝑡𝑡𝑚𝑚ах 𝑖𝑖
5
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
(3)
Саҳ.
29
ки дар он 𝑡𝑡ож𝑖𝑖 мураккабии пешбинишавандаи ичрои кори 𝑖𝑖−ум, шахс-руз;
𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑖𝑖 – ҳадди ақали шиддатнокии имконпазири меҳнат барои иҷрои кори
додашуда 𝑖𝑖−ум (баҳодиҳии оптимистӣ: бо дарназардошти маҷмӯи мусоидтарини
ҳолатҳо), шахс-рӯз;
𝑡𝑡𝑚𝑚ах 𝑖𝑖 - шиддатнокии ҳадди имконпазири меҳнати иҷрои 𝑖𝑖− кори додашуда
(баҳодиҳии пессимистӣ: бо назардошти маҷмӯи номусоиди ҳолатҳо), шахс-рӯз.
Барои ичрои корхои дар чадвал овардашуда мутахассисон лозиманд: студент,
рохбар. Дар асоси интенсивии меҳнати пешбинишавандаи кор, формулаи (4)
давомнокии ҳар як корро дар рӯзҳои корӣ 𝑇𝑇𝑇𝑇 бо назардошти иҷрои баробарии кор
аз ҷониби якчанд иҷрокунандагон муайян мекунад. Чунин хисоб кардан барои
окилона хисоб кардани музди мехнат зарур аст, зеро хиссаи музди кор дар хачми
умумии сметавии тадкикоти илмй кариб 65 фоизро ташкил медихад.
𝑡𝑡ож𝑖𝑖
𝑇𝑇𝑝𝑝𝑝𝑝 =
ч𝑖𝑖
ки 𝑇𝑇 𝑝𝑝𝑝𝑝 − давомнокии як кор, банда. рӯз;
(4)
𝑡𝑡ож𝑖𝑖 − шиддатнокии меҳнати пешбинишавандаи иҷрои як кор, одамон. рӯз;
ч𝑖𝑖 − шумораи иҷрогароне, ки дар як марҳила як корро дар як вақт иҷро
мекунанд, одамон.
4.2 Таҳияи ҷадвали тадқиқот
Сохтмони аз ҳама қулай ва визуалии ҷадвали гузаронидани тадқиқоти илмӣ
диаграммаи Гант мебошад, ки диаграммаи рахи уфуқӣ мебошад, ки дар он корҳо
оид ба мавзӯъ ҳамчун сегментҳои дарозмуддат, ки бо санаҳои оғоз ва анҷоми кори
илмӣ тавсиф мешаванд, пешниҳод карда мешаванд.
Барои қулай будани тартиб додани график, давомнокии ҳар як марҳилаи кор
бояд аз рӯзҳои корӣ ба рӯзҳои тақвимӣ табдил дода шавад. Барои ин, шумо бояд
формулаи (5) -ро истифода баред.
𝑇𝑇𝑘𝑘𝑘𝑘 = 𝑇𝑇𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑘𝑘кал
ки дар он
(𝟓𝟓)
𝑇𝑇 𝑘𝑘𝑘𝑘 - давомнокии кори 𝑖𝑖 ум дар рӯзҳои тақвимӣ;
𝑇𝑇 𝑝𝑝𝑝𝑝 – давомнокии кори 1-ум дар рӯзҳои корӣ;
𝑘𝑘 кал – коэффисиенти тақвимӣ.
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Саҳ.
30
Коэффисиенти календарй бо формулаи (6) муайян карда мешавад.
𝑘𝑘кал =
ки дар он
𝑇𝑇кал
𝑇𝑇кал − 𝑇𝑇вых − 𝑇𝑇пр
(6)
𝑇𝑇 кал – рӯзҳои тақвимӣ (𝑇𝑇 кал = 365);
𝑇𝑇 вых - рӯзҳои истироҳат (𝑇𝑇 вых = 52);
𝑇𝑇 пр - ид (𝑇𝑇 пр = 14).
Қиматҳои ҳисобшуда дар рӯзҳои тақвимӣ барои ҳар як кор 𝑇𝑇 𝑘𝑘𝑘𝑘 бояд ба адади
бутун яклухт карда шаванд. Ҳама арзишҳои ҳисобшуда дар ҷадвали 4.1 ҷамъбаст
карда шудаанд.
Намунаи ҳисобкунӣ (таҳия ва тасдиқи шартҳои техникӣ) дар формулаҳои (7),
(8), (9) ва (10) оварда шудааст.
𝑡𝑡ож =
3𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑖𝑖 + 2𝑡𝑡𝑚𝑚ах 𝑖𝑖
3+4
= 𝑡𝑡ож𝑖𝑖 =
= 1.4 ≈ 2 шахс. руз
5
5
𝑡𝑡ож 2
𝑇𝑇𝑝𝑝 =
= = 3 руз
ч
1
Ҷадвали 4.1-Нишондиҳандаҳои вақти гузаронидани тадқиқоти илмӣ
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
(7)
(8)
Саҳ.
31
4.3. Буҷаи кори илми - тадқиқотӣ
Ҳангоми банақшагирии буҷети кори илмӣ-тадқиқотӣ (КИТ) бояд инъикоси
пурра ва боэътимоди ҳама намуди хароҷоти вобаста ба иҷрои он таъмин карда
шавад. Дар раванди ташаккули буҷети КИТ гурӯҳбандии хароҷот аз рӯи моддаҳои
зерин истифода мешавад:
1) харочоти моддии КИТ;
2) харочот барои тачхизоти махсус барои корхои илмй (тачрибавй);
3) маоши асосии ичрокунандагони мавзуъ;
4) музди иловагии ичрокунандагони мавзуъ;
5) хиссагузорихо ба фондхои гайрибучети (сахмхои сугуртави);
6) хароҷоти сафарҳои илмӣ ва истеҳсолӣ;
7) харољоти контрагент;
8) хароҷоти изофӣ.
4.4. Ҳисоб кардани хароҷоти моддии КИТ
Ин қисмати кор арзиши ҳамаи маводҳои дар таҳияи лоиҳа истифодашударо
дар бар мегирад:
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
32
1) ашьёи хоми аз берун харидашуда, ки барои офаридани махсулоти илмию
техникй заруранд;
2) масолеҳи харидашудае, ки дар раванди эҷоди маҳсулоти илмию техникӣ
барои таъмини раванди муътадили технологӣ ва бастабандии маҳсулот истифода
мешаванд ё барои дигар эҳтиёҷоти истеҳсолию иқтисодӣ (озмоиш, назорат,
нигоҳдорӣ, таъмир ва истифодаи таҷҳизот, биноҳо, иншоот ва ғайра) сарф
мешаванд. воситахои асосй ва гайра), инчунин киемхои эхтиётии таъмири
тачхизот, фарсуда шудани асбобхо, асбобхо, инвентархо, асбобхо, тачхизоти
лабораторй ва дигар асбобхои мехнатй, ки ба воситахои асосй тасниф нашудаанд,
фарсуда шудани либоси корй ва дигар камарзиш ва ашёи пӯшидашаванда
3) маснуот ва маснуоти нимтайёри харидашуда, ки коркарди доранд;
4) ашьёи хом ва масолех, маснуоти комплектии харидашуда ва махсулоти
нимтайёре, ки ба сифати объектхои тадкикотй (озмоишй) ва барои истифода,
нигохубин ва таъмири махсулот - объектхои озмоиш (тадкикотй) истифода
мешаванд.
Харочоти моддй ба гайр аз гуфтахои боло, инчунин харочоти иловагиро
барои офис, дискхо, картриджхо ва гайра дар бар мегирад. Аммо онхо дар хамин
модда кайд карда мешаванд, ки агар ташкилоти илмй онхоро ба харочоти
истифодабарии тачхизот ё харочоти иловагй дохил накунад. Дар сурати аввал
нормахои дахлдори истеъмол аз руи базаи мукарраршуда муайян карда мешаванд.
Дар мавриди дуюм арзиши онҳо ҳамчун ҳиссаи муайян дар таносуби хароҷоти
изофӣ ба назар гирифта мешавад. Ҳисобкунии хароҷоти моддӣ аз рӯи формулаи
(11) амалӣ карда мешавад.
m
Зм = (1 + k T ) ∙ � Цi ∙ Nрасх i
i=1
(11)
ки дар он 𝑚𝑚 - микдори намудхои захирахои моддие, ки хангоми гузаронидани
тадкикоти илмй сарф мешаванд;
𝑁𝑁харочот 𝑖𝑖− маблаги захирахои моддии навъи i, ки барои истифода хангоми
гузаронидани тадкикоти илмй ба накша гирифта шудааст (дона, кг, м, м2 ва
гайра);
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
33
Ts𝑖𝑖 – нархи хариди воҳиди навъи i-уми захираҳои моддии истеъмолшуда
(руб/дана, рубл/кг, рубл/м, рубл/м2 ва ғ.);
𝑘𝑘 𝑇𝑇 коэффисиентест, ки хароҷоти нақлиёт ва харидро ба назар мегирад.
Арзиши коэффисиенти 𝑘𝑘 𝑇𝑇 , ки таносуби хароҷоти таҳвили захираҳои моддӣ ва
нархи хариди онҳоро инъикос мекунад, аз шартҳои шартномаи таъминот,
намудҳои захираҳои моддӣ, масофаи ҳудудии таъминкунандагон ва ғайра вобаста
аст. Харочоти наклиёт дар доираи 15—25 фоизи арзиши масолех кабул карда
мешавад. Дар ҷадвали 4.2 маълумот оид ба хароҷоти моддӣ оварда шудааст:
Ҷадвали 4.2 - Хароҷоти моддӣ
Номгуйи маҳсулот
Арзиши 1
Миқдор
дона бо
Аризиши
интиҳои
сомонӣ
ПлатформаиArduino UNO
450
1
450
Фоторезисто
45
4
180
Пластики АБС 1 кг
1150
0.6
690
Макет
55
1
55
Ноқилҳо
110
1
110
Power bank
950
1
950
Сервомуҳаррик
450
2
450
4.5. Музди меҳнати асосии мавзӯи роҳбарикунанда
Ҳисобкунии хароҷот барои музди меҳнати асосӣ дар ҷадвали 14 оварда
шудааст. Ҳисобкунӣ ба назардошти 299 рузи корӣ гузарониад шуд.
Музди мехнати асосии коргари корхона бо формулаи зерин (12) хисоб карда
мешавад.
Зосн = Здн 𝑇𝑇р
Ки дар ин ҷо Зосн маоши асосии як коргар;
(12)
Тр – давомнокии кори корманди илмию техникӣ (рӯзҳои корӣ);
Здн – музди миёнаи якрӯзаи корманд (руб.).
Музди миёнаи якрӯза бо формулаи (13) ҳисоб карда мешавад.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
34
Здн =
Зм ∙ М
Fд
(13)
ки дар он Зм маоши якмоҳаи расмии корманд, сом.;
М – шумораи моҳҳои кори бидуни рухсатӣ дар давоми сол:
1. дар рухсати 24 рузи корй. рӯзҳои M = 11,2 моҳ, ҳафтаи 5-рӯза;
2. хангоми дар рухсатии 48 руз будан. рӯзҳо M=10,4 моҳ, ҳафтаи 6 рӯз;
Fд – фонди воқеии солонаи вақти кори кормандони илмию техникӣ, кор. рӯз (299
рузи корй кабул карда мешавад).
Музди меҳнати моҳонаи корманд:
Зм = Зок k р
ки Зок маош (сом.);
(14)
k р – коэффисиенти минтақавӣ баробар ба 1 (барои Душанбе).
Ҷадвали 4.3 – Ҳисоби музди мењнати асосӣ
Иҷрокунандагон
Зок,
kр
сом.
Здн ,
сом.
𝑇𝑇р ,
Зосн ,
сом.
Роҳбари лоиҳа
2630
1
1189
рузи корӣ
12
1426
Муҳандис
1700
1
769
88
6672
Ҳамагӣ
8194
Ҳамин тариқ, хароҷоти музди меҳнати асосӣ 8194 сомонро ташкил дод.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
35
5. БЕХАТАРИИ ФАЪОЛИЯТИ ИНСОН ВА ЭКОЛОГИЯ
5.1. Бехатарии дастгоҳи фотоэлектрикӣ ҳангоми сухтор
Мақсад аз сухтор муҳофизат намудани дастгоҳи фотоэлектрикӣ барои кори
бефосила шароит муҳайё кардан аст. Ин бо роҳҳои гуногун ба даст оварда
мешавад, ки аз хусусиятҳои раванди технологӣ, оқибатҳои эҳтимолии ҳолатҳои
фавқулодда, нақш ва аҳамияти минтақаи муҳофизатшаванда дар раванди
истеҳсолот вобаста аст. Самаранокии тадбирҳои зидди сухтор дар ҳар як ҳодисаи
амиқ бояд на танҳо аз руи нишондиҳандаҳои техникй, балки иқтисодй ҳам баҳо
дода шавад. Илова бар ин, бояд роҳҳои оптималие муайян карда шаванд, ки ба
талаботи бехатарии сӯхтор ва таркиши таҷҳизоти технологи бо хароҷоти
камтарини сохтмон, истифода ва ҷуброни зарар аз сӯхтори эҳтимолӣ ҷавобгӯ
бошанд.
Алгоритми кори лифт пас аз гирифтани сигнал дар бораи сӯхтор дар бино
маҷбур кардани кабинаҳои лифт ба ошёнаи таъиншуда (асосӣ ё алтернативӣ) ва
таъмини тарк кардани ҳамаи мусофирон аз кабина иборат аст.
1. Пас аз гирифтани сигнал аз системаи огоҳкунии автоматии сӯхтор ё аз
гузаргоҳи режими дастӣ, лифт алгоритми кори зеринро иҷро мекунад:
а) хамаи супоришҳои нав кабулшуда дар кабинаи лифт ва зангхо аз
минтақаҳои ошьёна ба кайд гирифта намешаванд ва барои ичро кабул карда
намешаванд;
б) ҳама фармоишҳо ва зангҳои қаблан ба қайд гирифташуда бояд бекор карда
шаванд;
в) тугмаи кушодани дар ва тугмаи занги хадамот бояд дар дарун бимонанд
ҳолати корӣ;
г) дар кабинаҳои лифт ҳангоми гирифтани фармон дар бораи ба кор
даровардани режими «Хатари сӯхтор» бояд сигнали овозӣ дода шавад, ки он дар
бораи фаъол шудани режим ва зарурати бартарафсозии эҳтимолии
монеаҳо барои бастани дарҳо. Сигнал бояд ба сатҳи садои 35-65 дБА танзим
карда шавад. Агар дархо дар давоми зиёда аз 20 сония ба ҳолати пӯшида ҳаракат
накунед. дастгоҳҳои ошкор кардани монеаҳо дар даре, ки метавонад ба гармӣ ва/ё
дуд дучор шавад, бояд хомӯш карда шавад, то ки дарҳо баста шаванд. Сигнали
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
36
садой хангоми баста шудани дархои кабина ва шахта дар режими «Хатари сухтор»
хомуш мешавад.
Дар ҳоле ки лифт дар реҷаҳои "Таҷдиди назар" аст. "Эвакуатсияи мусофирон
бо истифода аз гардонандаи лифт», инчунин ҳангоми ба кор андохтани
контактҳои барқии схемаи бехатарӣ дар ҳолати сӯхтор дар бино, сигнали садои
оғозшуда ба кормандони нигоҳдорӣ хабар медиҳад.зарур аст, агар имкон бошад,
лифтро ба реҷаи «Кори муқаррарӣ» гузоред. Ин ба шумо имкон медиҳад, ки
фармони фурӯзон кардани режими "Хатари сӯхтор" -ро иҷро кунед. Сигнали
садоиро пас аз ба реҷаи "Хатари сӯхтор" гузаштани лифт қатъ кардан мумкин аст:
д) Лифт бояд ба таври зерин кор кунад:
1) лифт, ки дар ҳама ошёна ҷойгир аст, бояд дари автоматӣ баста шавад
дарҳо ва бе истгоҳҳои мобайнӣ ба ошёнаи таъиншуда пайравӣ мекунанд;
5.2. Таъминсозии бехатарии сӯхтор.
Корхонаҳои саноатӣ ба қатори хатаровариҳои сӯхторӣ дохил мешаванд. Дар
коргоҳҳои чопи офсетӣ дар раванди истеҳсолот маводҳои сӯзанда истифода
мешаванд, аз ҷумла: қоғаз, ранг, керосин, маводҳои молиданӣ.
Сабаби сар задани сӯхтор метавонанд ин ҳолатҳо бошанд:
1) риоя накардани қоидаҳои зидди сӯхтор ҳангоми гузаронидани корҳои
кафшергарӣ.
2) корношоям будани ҷараёнҳои барқӣ ва таҷҳизотҳои барқӣ, чиркиншавии
онҳо аз чанг ва маводҳои молиданӣ.
3) Худдаргирии ҳашвҳои қоғазии равғанолуд ва чанголуд.
4) Даргирифтани рангҳои ҳалшаванда аз шарорае, ки ҳангоми ҷамъшавии
барқи омории ҷараён дошта ҳангоми ҳаракати қоғаз.
5) Риоя накардани қоидаҳои зидди сӯхтор аз тарафи кормандони коргоҳ.
Барои пешгирии сӯхтор дар коргоҳ усулҳои зерини бехатариро бояд риоя
кард:
1) Таҷҳизоти барқиро мунтазам дар ҳолати аз назаргузаронӣ қарор бояд дод.
2) Мунтазам ҷойи кори коргарон ва биноро тоза кард
3) Аз оинаи кушода набояд истифода бурд.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
37
4) Маводҳои сӯзандаю молиданиро дар қуттиҳои оҳанӣ бояд нигоҳ дошт.
5) Танҳо дар ҷойҳои алоҳидаи ҷудошуда бояд тамоку кашид.
Интихоби асосноки маводҳои сӯхторхомӯшкунӣ:
Барои хомӯш кардани моеъҳои сӯзанда хокаҳои оташхомӯшкунӣ ва
кафкро бояд истифода бурд.
Барои хомӯш кардани сӯхтор аз ангидриди карбони сӯхторхомӯшкунанда
истифода бурдан мумкин нест, чунки таҷҳизотҳои барқӣ ва тезалангазандаҳо бояд
таъмир шуда бошанд ва дар ҷойи намоён ва дастрас ҷойгир карда шуда бошанд
Тадбирҳои муҳофизат аз сӯхтор дар биноҳои истиқоматӣ ба пешгирӣ ё
маҳдуд кардани рушди сӯхтор ҳангоми рехтани моеъҳои зудгиранда, ифлосшавии
газ, таркишҳо ва харобшавии дастгоҳҳо ва ғайра нигаронида шудаанд.
Барои баланд бардоштани дараҷаи бехатарии сухтор дар лифтҳои
мусофирӣар хаҷми ҳавзҳои мобайнй, ҳавзҳои ченкунй, ҳавзхои фишордихйс ва
дигар асбобҳои ба ин монандро ба минимум кам кардан, бо асбобҳои автоматии
қувва ва фишор иваз кардани онҳо зарур аст. Дар утоқҳои обкашие, ки моеъҳои
зуддаргирандаро мекашанд, системаи назорати доимии ҳолати муҳити газу ҳаворо
бо истифода аз газ анализаторҳои статсионарӣ, ки бо системаи вентилятсияи
фаврӣ бастаанд, пешбинӣ кардан лозим аст. Барои самараноктар муҳофизат
кардан, биноҳои хатарноки сӯхтор ва таркишро метавон бо дастгоҳҳои
статсионарии хомӯшкунандаи дастӣ ё автоматӣ муҷаҳҳаз кард. Ба фикри мо,
системаи автоматии пешгирй кардани сухтор, ки барои бартараф намудани
шароите, ки кори истгоҳии обкаширо вайрон карда, боиси фалокат, сухтор ва
таркишҳо мегардад, пешбинй карда шудааст, аз хама самараноктар аст. Чунин
ходисаҳои нохуш ҳангоми аз меъёр дур шудани ҳарорат, фишор, берун рафтани
маҳсулоти нефти ва газхои сузишворй, аз хад зиёд гарм шудани подшипникхои
тачхизоти насосию энергетики ва гайра руй дода, сигнали дахлдор дода, бо хамин
му-хофизати автоматии сухтор таъмин карда мешавад. Системаи огоҳкунии
автоматии ташаккули консентратсияи газҳои сӯзишворӣ ва тарканда дар биноҳои
истгоҳиҳои насосӣ, ки ба таври схематикӣ дар расми 1 нишон дода шудааст,
хатари пайдоиши омехтаҳои газҳои сӯзишворӣ ва таркандаро дар биноҳо дар
ҳолати рехтани қубурҳо, зарфҳо маҳдуд мекунад. ва мӯҳрҳои насос. Дастгоҳ ба
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
38
таври худкор мавҷудияти консентратсияи газҳои хатарнокро дар утоқи насос
назорат мекунад ва интиқоли ҳавои тозаро ба ҳуҷра танзим мекунад.
Истифодаи ин ё он навъи пенофопка имконият медихад, ки кафк бо сифати
зарурй гирифта шавад. Масалан, ба кор бурдани як генератори типи ГЧС имкон
медихад, ки кафки пошидашуда гирифта шавад, ки сатҳи калонро баробар обьёрй
мекунад. Генераторҳои навъи GVP имкон медиҳанд, ки кафкҳои васеъшавӣ ва
устувории баланд, аммо бо қобилияти хурди воридшавӣ ба манбаи сӯзиш ба даст
оранд. Сарҳади оқилонаи истифодаи ҳар як намуди генератор дар шароити ба
сӯхторҳои воқеӣ наздик ба таври таҷрибавӣ санҷида мешавад. Навъи генератори
кафк инчунин аз намуди консентрати кафк, ки дар насб истифода мешавад,
вобаста аст. Генераторҳо барои истеҳсоли кафк аз маҳлули обии консентрати кафк
ПО-1 аз ҷиҳати тарҳ аз генераторҳо барои истеҳсоли кафк аз маҳлули обии
консентрати кафк ПО-6 фарқ мекунанд. Дар баъзе мавридҳо самараи
сухторхомушкунй бо роҳи пур кардани тамоми ҳаҷми хонаи насоси бо кафк ба
даст оварда мешавад. Дастгоҳҳои ҳаҷмӣ-хомӯшкунӣ бо генераторҳо муҷаҳҳаз
карда шудаанд, ки ташаккули кафкҳои васеъшавиро таъмин мекунанд. Ин кафк
дар
амалияи
сухторхомушкунй
васеъ
истифода
мешавад.
Вазифаи
аввалиндарачаи лоихакашии дастгоҳи автоматии пенопласт аз он иборат аст, ки
микдори зарурии кафк барои муҳофизат аз сухтор. Нишондиҳандаи асосӣ дар
арзёбии самаранокии кафк хомӯш кардани истеъмоли мушаххаси он мебошад.
Дар вакти хомушкунй кабати кафки аз генератор додашуда зиёд шуда, дар як вакт
дар сатхи сузишворй ва дар оташи он нобуд шудани он мушохида мешавад.
Истифодаи системахои автоматй ва дастгоҳои автоматии сухторхомушкуниро бо
кафк дар истгоҳиои обкашӣ дар мухлати кутоҳ хомуш кардани сухтор таъмин
намуда, ба бад шудани вазъияти экологии ҷойҳои истгоҳии обкашӣ рох
намедиҳад.
5.3.
Ёрии аввалин ҳангоми таъсири қувваи барқ
Мавҷуд будани нафаскашии мустақилонаро муайян намоед. Ҳангоми
мавҷуд набудани нишонаҳои ҳаёт ба барқароркунии дил-шуш
шурӯъ кунед
Мустақилона ё бо кӯмаки атрофиён ба ёрии таъҷилии тиббӣ занг занед.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
39
барқароркунии дил-шушро то барқароршавии нафаскашии мустақилона ё то
омадани кормандони тиб гузаронед.
Алгоритми расонидани ёрии аввалин ба ҷабрдидагон ҳангоми ҷароҳатҳои
захмин ва ҳолатҳои фавқулода 4.6. ёрии аввалин ҳангоми таъсири қувваи барқ
Бехатарии худро таъмин намоед. аз рӯйи қадри имкон сарчашмаи барқро
хомӯш намоед.ҳангоми ба назди ҷабрдида омадан дар рӯйи замин бо қадамҳои
хурд биёед.аз рӯйи ҷабрдида симро бо ашиёи барқ нагузоранда (чуб, пластик)
гирифта партоед, ҷабрдидаро аз либосаш гирифта
на камтар аз 10 метр
кашолакунон баред .
Маслиҳатҳои мазкур ба он тааллуқ доарнд, ки ҷабрдида зери таъсири барқи
хонагин монда аст.
Мавҷуд будани нафаскашии мустақилонаро муайян намоед. Ҳангоми
мавҷуд набудани нишонаҳои ҳаёт ба барқароркунии дил-шуш шурӯъ кунед .
Мустақилона ё бо кӯмаки атрофиён ба ёрии таъҷилии тиббӣ занг занед.
Барқароркунии дил-шушро то 3 4 барқароршавии нафаскашии мустақилона ё то
омадани кормандони тиб гузаронед.
5.4.
Майдони электромагнитӣ ва таъсири он ба муҳити экологӣ.
Афканишоти электромагнитӣ, тағйири майдони электромагнитӣ, ки дар
фазо бо суръати ниҳоӣ (охирнок) паҳн мешавад., афканишоти электромагнитӣ,
тағйири майдони электромагнитӣ, ки дар фазо бо суръатӣ ниҳоӣ (охирнок) паҳн
мешавад. Ба афканишоти электромагнитӣ мавҷҳои радио (мавҷҳои дароз, миёна,
кӯтоҳ, ултракӯтоҳ ва микромавҷҳо), афканишоти гармӣ (шуоъҳои инфрасурх,
рӯшноии ба чашм намоён ва шуоъҳои ултрабунафш), афканишоти ионзо (нурҳои
рентгенӣ ва гамманурҳо) мансубанд.
Таъсири биологии асбобҳои электрикӣ-ро хусусиятҳои мавҷу квантҳо
муайян мекунанд. Хосияти мавҷҳо аз суръати паҳншавӣ дар фазо (дар атмосфера
тақрибан ба 300 000 км/сон. баробар буда, барои ҳамаи асбобҳои электрикӣ як хел
аст), басомади лаппиши майдон ва дарозии мавҷ иборат аст. Басомади лаппишро
бо гертсҳо (гс) чен мекунанд (гертс ин як лаппишест дар як сон). Бузургиҳои
ҳосилавӣ инҳоянд: килогертс (Кгс) – 1 ҳаз. гс; мегагертс (Мгс) – 1 млн. гс;
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
40
гегагертс (Ггс) – 1 млрд. гс. Дарозии мавҷҳо бо километр (км), метр (м), дитсиметр
(дм), сантиметр (см), миллиметр (мм), микрометр (мкм) ва нанометр (нм) чен
карда мешавад.
Хусусиятҳои квантии асбобҳои электрикӣ бо афканишоти электромагнитӣ
дар шакли ҳиссаҳои алоҳидаи элементарӣ – квантҳо (фотонҳо) муайян карда
мешаванд. Кванти электромагнитӣ энергияи муайян дорад. Бузургии энергия ба
басомади лаппиш вобаста аст; басомади лаппиши майдони электромагнитӣ ҳар
қадар калон бошад, энергияи квант ҳамон қадар зиёд аст ва он бо электронволт
(ЭВ)-ҳо ифода меёбад.
Роҳҳои таъсири Асбобҳои электрикӣ. ба организми одам мураккабу гуногун
буда, то ҳол пурра омӯхта нашудаанд. Ба бадани одам паҳн шудани мавҷҳо ба
монанди дар фазо паҳн гашта, аз ашёи атроф инъикос ёфтани онҳо ба дарозии
мавҷҳо ва намуди афканишот вобаста аст. Фаъолияти биологии мавҷҳои радио
баробари кам шудани дарозии мавҷ меафзояд. Як қисми энергияи радиомавҷҳои
ба организм воридшударо бофтаҳо фӯру мебаранд. Дар натиҷаи ин гармии зиёд
ҷудо мешавад. Масалан, агар чашм, ки рагҳояш нисбатан камтаранд, аз
микроамвоҷи дарозии мавҷашон 10 – 12 сантиметра осеб ёбад, пас ҳарорати қисми
ақиби зуҷоҷия 200С меафзояд ва худи чашм хира мешавад (ниг. Катаракта).
Ҳангоми таъсири доимии асбобҳои электрикӣ-и пастшиддат одам хастагӣ эҳсос
намуда, қобилияти корӣ суст мешавад, сар гоҳ – гоҳ дард мекунад, табъ хира ва
асаб хароб аст. Баъзе одамон аз серарақӣ, суст шудани қувваи ҳофиза, нафастангӣ,
дарди дил шикоят мекунанд. Дар ин гуна ҳолатҳо фавран ба духтур муроҷиат бояд
кард. Дар аснои бо манбаи мавҷҳои радио сару кор доштан барои таъмини
бехатарии
кор
аз
усулу
васоити
замонавии
ҳифозатистифода
бурда
мешавад.Коргароне, ки доимо бо асбобҳои электрикӣ сарукор доранд, таҳти
назорати тиббӣ мебошанд. Ба корҳои марбут ба Асбобҳои электрикӣ. одамон бояд
вобаста ба касб қабул карда шаванд. Ниг. низ Афканишоти ионзо, Нуршифоӣ,
Барқшифоӣ.
5.5. Заминваслаи муҳофизатӣ
1. Таъинот, тарзи амал, мавқеи истифода.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
41
Заминваслаи муҳофизатӣ ин ќаблан ба замин пайваст намудан ва ё ба
эквиваленти ба замин баробар, яъне ќисмати ҷараённагузаронандаи фулузӣ
пайваст намудани қисматҳое, ки метавонанд ҳангоми истифода зери шиддат бо
сабабҳои расиш ва ё дигар ҳолатҳо қарор гиранд мебошад.
Эквиваленти замин ин метавонадоби дарё ё баҳр, кони ангишт ва ѓайра
мебошанд.
Таъиноти заминваслаи муҳофизатӣ – ин аз байн бурдани хавфи аз ҷараёни
электрикӣ ќарор гирифтани қисматҳои ҷараёнгузари фулузи дар натиҷаи расиши
симҳои барқӣ ба онҳо мебошад.
Заминваслаи муҳофизатиро аз заминваслаҳои дигар бояд фарқ кард, ба
таври мисол, заминваслаи корӣ ва заминваслаи зидди раъду барқ.
Заминваслаи корӣ – ин қаблан ба замин пайваст намудани нуқтаи алоҳидаи
занљири электрикӣ, ба таври мисол нуќтаҳои нейтралии бобинаҳои генераторҳо,
трансформаторҳои ќуввагӣ ва ченкунанда, аппаратҳои камонхомўшкунандаҳои
электрикӣ, њамчунин фазаҳо ҳангоми истифодашудани замин ҳамчун нуқтаи
дуюм. Заминваслаи корӣ ба хотири кори муътадили дастгоҳҳои электрикӣ дар
ҳолатҳои корӣ ва садамавӣ ва метавонад мустақим ва ё тавассути баъзе элементҳо
ба монанди – муҳофизаткунакҳо, разрядникҳо ё резисторҳо пайваст шаванд.
Тарзи амали заминваслаи муҳофизатӣ бо то ба бузургии безарар кам
намудани шиддати расанда ва ќадамӣ, ки дар ҳолати ба тана расидани шиддат ба
амал омадааст, асоснок карда шудааст. Ин бо он ба даст меояд, ки потенсиали
таҷҳизоти ба заминвасла пайвастшуда кам карда шавад ва ё ба таври дигар кам
намудани муқовимати заминвасла ба даст оварда шавад, ё ҳамчунин ба
потенсиали замин баробар намудани потенсиали сатҳе, ки одам дар болои он
ќарор дорад. Ба он хотир, ки шиддатҳои одам зери он ќарор мегирад, ба фарќи
потенсиалҳо баробар аст. Дар шиддати қадамӣ ҳам ба чунин минвол аст.
5.6.
Заминвасла
Бо роҳи кам намудани муқовимати заминвасла метавон шиддати танаи
таҷҳизоти электрикиро нисбати замин кам намуд, ки дар натиҷа шиддате, ки одам
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
42
зери он қарор мегирад, кам мешавад ва қувваи ҷараёни электрикӣ, ки аз танаи
инсон мегузарад низ кам мешавад.
.
Расми 5.1. Нақшаи шабакаи бо нейтрали рўйпушгардидаи (изолированной
нейтралью) таҷҳизотҳои электрикӣ (намуди IТ)
Заминвасла ваќте самаранок мегардад, ки агар қувваи ҷараёни ба замин
гузаронда аз кам шудани муқовимати заминвасла вобастагӣ надошта бошад. Ин
шарт дар шабакаҳои электрикӣ бо нейтрали рўйпушгардида (изолированный
нейтраль) (намуди IТ) то шиддати 1 кВ ба даст оварда мешавад, зеро дар ин намуд
ҷараёни ба заминваслшаванда асосан аз муқовимати рӯйпуши (изолятсияи) симҳо
нисбати замин, ки нисбати муқовимати заминвасла хеле зиёд аст, вобаста аст. (ба
расм нигаред)
Дар шабакаҳои ҷараёни тағйирёбанда бо нейтрали ба замин васлгардида бо
шиддати то 1 кВ заминваслаи муҳофизатӣ ҳамчун муҳофизгари асосӣ аз таъсири
ҷараёни электрикӣ ҳангоми расиш бе шиддат, истифода намегардад, зеро
самаранокӣ надорад. (ба расми 2 нигаред)
Соҳаҳои истифодабарии заминваслаи муҳофизатӣ:
- Таҷҳизотҳои электрикӣ бо шиддати то 1 кВ дар шабакаҳои сефазаи
сесимаи ҷараёни тағйирёбанда бо нейтрали рӯйпушгардида (системаи IТ);
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
43
- Таҷҳизотҳои электрикӣ бо шиддати то 1 кВ, дар шабакаҳои якфазаи
дусимаи ҷараёни тағйирёбанда бо нейтрали рўйпушгардида;
- Таҷҳизотҳои электрикӣ бо шиддати то 1 кВ дар шабакаҳои дуфазаи
ҷараёни доимӣ бо рўйпушкардани нуқтаи васатии бобинаҳои манбаи ҷараён
(системаи IТ);
Расми 5.2. Нақшаи шабака бо нейтрали заминваслашуда ва заминваслаи
муҳофизатии истифодабарандагони энергияи электрикӣ
- Таҷҳизотҳои электрикӣ дар шабакаҳо бо шиддати зиёда аз 1 кВ ҷараёни
доимӣ ва тағйирёбанда, бо ҳамагуна режими нейтрал ё нуқтаи васатии бобинаҳои
манбаи ҷараён.
Норасогии системаи замиваслаи баровардашуда бо он аст, ки заминвасла аз
таҷҳизоти ба замин васлшаванда дур ҷойгир аст ва коэффисиенти расиш d=1
баробар аст. Ба ин хотир ин гуна заминвасла танҳо дар ҳолати хурд будани
ҷараёни электрикии ба заминваслшаванда ва шиддати то 1000 В истифода
мешавад. Ҳамчунин ҳангоми аз таҷҳизоти ба замин васлшаванда дур шудани
системаи заминвасла муқовимати заминвасла аз ҳисоби муқовимати симҳои
заминвасла аз қимати номиналӣ зиёд мешавад.
Афзалияти ин система аз он иборат аст, ки ҷои васли системаи заминвасла
интихобӣ аст. Зеро ҷое интихоб хоҳад гардид, ки муқовимати замин кам аст
(намнок, лойи ва ғайра).
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
44
Заминваслаи контурӣ бо он асос ёфтааст, ки электродҳои заминвасла бо
периметре, ки таҷҳизоти электрикӣ ҷойгир шудааст гузошта мешаванд, ва ё дар
дохили масоҳати таҷҳизот гузошта шуда ҷойгир карда мешавад. Дар бисёр
мавридҳо электродҳо то ҳадди имкон дар масофаҳои якхела гузошта мешаванд.
Расми 5.3. Тартиботи заминваслаи баровардашуда
Мувофиқи барномаи давлатӣ оиди бехатарӣ аз сӯхтор дар Ҷумҳурии
Тоҷикистон қарору қонунҳои дахлдор қабул қабул мегардад. Аз ҷумла дар
барномаи давлатӣ оиди бехатарӣ аз сӯхтор дар давраи солҳои 2008 – 2018
омадааст:
Вазъи бехатарӣ аз сўхтор дар ҷумҳурӣ хавфи ҷиддиро пеш меорад. Аз соли
2001 инҷониб дар ҷумҳурӣ 6877 сўхтор ба амал омад, ки дар натиҷа зарари
мустақим 7 миллиону 811 ҳазору 970 сомониро ташкил дод. Барои барқарор
намудани биною иншооти сухтаву харобгардида ҳамасола даҳҳо миллион сомонӣ
тақозо мегардад. Дар ин сўхторҳо 174 нафар ҳалок гардида, 245 нафар ҷароҳат
бардоштанд.
Яке аз сабабҳои чунин вазъ аз норасогии маблағ, ки барои иҷрои
чорабиниҳои таъмини бехатарӣ аз сўхтор ҷудо карда мешавад, инчунин сатҳи
пасти таъминоти қисмҳои хадамоти оташнишони бо таҷҳизоти техникӣ иборат
мебошад.
Барои рафъи тамоюлоти манфӣ дар кори ташкили мубориза бо сўхторҳо
фаъолияти мақсадноку мутобиқгардидаи вазорату идораҳо, мақомоти иҷроияи
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
45
маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомотҳои худидоракуниии маҳаллӣ, корхонаҳо
ва дигар ташкилотҳо заруранд.
Ҳангоми маҳдудиятҳои қатъии маблағгузорӣ аз ҳисоби буҷети давлатӣ
ҳалли комплексии бобарори чунин масоили азиму гуногун танҳо бо роҳи
истифодаи усулҳои мақсадноки барномавӣ имкон дорад.
Расми 5.4. Тартиботи заминваслаи контурӣ.
5.7.
Таъминсозии бехатарии сӯхтор.
Корхонаҳои саноатӣ ба қатори хатаровариҳои сӯхторӣ дохил мешаванд.
Дар коргоҳҳои чопи офсетӣ дар раванди истеҳсолот маводҳои сӯзанда истифода
мешаванд, аз ҷумла: қоғаз, ранг, керосин, маводҳои молиданӣ.
Сабаби сар задани сӯхтор метавонанд ин ҳолатҳо бошанд:
1) риоя накардани қоидаҳои зидди сӯхтор ҳангоми гузаронидани корҳои
кафшергарӣ.
2) корношоям будани ҷараёнҳои барқӣ ва таҷҳизотҳои барқӣ, чиркиншавии
онҳо аз чанг ва маводҳои молиданӣ.
3) Худдаргирии ҳашвҳои қоғазии равғанолуд ва чанголуд.
4) Даргирифтани рангҳои ҳалшаванда аз шарорае, ки ҳангоми ҷамъшавии
барқи омории ҷараён дошта ҳангоми ҳаракати қоғаз.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
46
5) Риоя накардани қоидаҳои зидди сӯхтор аз тарафи кормандони коргоҳ.
Барои пешгирии сӯхтор дар коргоҳ усулҳои зерини бехатариро бояд риоя
кард:
1) Таҷҳизоти барқиро мунтазам дар ҳолати аз назаргузаронӣ қарор бояд дод.
2) Мунтазам ҷойи кори коргарон ва биноро тоза кард
3) Аз оинаи кушода набояд истифода бурд.
4) Маводҳои сӯзандаю молиданиро дар қуттиҳои оҳанӣ бояд нигоҳ дошт.
5) Танҳо дар ҷойҳои алоҳидаи ҷудошуда бояд тамоку кашид.
Интихоби асосноки маводҳои сӯхторхомӯшкунӣ:
Барои хомӯш кардани моеъҳои сӯзанда хокаҳои оташхомӯшкунӣ ва
кафкро бояд истифода бурд.
Барои хомӯш кардани сӯхтор аз ангидриди карбони сӯхторхомӯшкунанда
истифода бурдан мумкин нест, чунки таҷҳизотҳои барқӣ ва тезалангазандаҳо бояд
таъмир шуда бошанд ва дар ҷойи намоён ва дастрас ҷойгир карда шуда бошанд.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
47
ХУЛОСА
Кори хатми бакалаврӣ бо автоматонии ҲЭ дастгоҳи фотоэлектрикӣ бахшида
шудааст. Кори мазкур бо истифода аз системаҳои муосири автоматонии ҲЭ иҷро
шудааст. Дар кор системаи идоракунии автоматии ҲЭ дастгоҳи фотоэлектрикӣ
бо итсифода аз системаи ТБ-МА иҷро шудааст. Ҳисобу китоби пешакии иктидори
муҳарики асинхронӣ ва ТБ гузаронида шуд.
Дар асоси ҳисоби иҳтидори муҳарик муқоисаи техникй-иктисодии намудҳои
муосири системаи идоракуни ҳаракатовари электрикии дастгоҳи фотоэлектрикӣ
гузаронида шуд.
Ҳисобкунии реҷаҳои статикӣ ва динамикии ҲЭ дастгоҳи фотоэлектрикӣ дар
асоси ТБ-МА анҷом дода шуд. Барои идора кардани ҲЭ дастгоҳи фотоэлектрикӣ
системаи идоракуни ТБ-МА истифода мешавад. Системаи тарҳрезишудаи ҲЭ
электрикии дастгоҳи фотоэлектрикӣ ба тамоми талаботи раванди технологӣ
ҷавобгӯ буда, замонавӣ ва каммасраф мебошад.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
48
АДАБИЁТҲОИ ИСТИФОДАШУДА
1. Яновский Л., перевод И.А. Иноземцева, С.Д. Бабичев «Проектирование
механического оборудования лифтов. Третье издание.» Изд. АСВ, 2005 г.
2. Обухов А. И. «Монтаж лифтов и канатных дорог» Изд. Стройиздат, 1983 г.
3. Москаленко В.В. «Электрический привод»: М.: 1991 г.
4. Цейтлин Л.С. «Электорпривод, электрооборудование и основы управления»
М: 1985 г
5. Справочник по автоматизированному электроприводу. Под редакцией В. А.
Елисеева, А. В. Шинянского. Москва, Энергоатомиздат, 1983 г., 616 с.
6. Садыков Х.Р. Системы управления электроприводов. Учебник для вузов
Издательство «Адабиёти бачагона» Душанбе2018г. 374 с.
7.Система управления электромобилем, реферат Бакалаврской работы, изд-во
Национальный
исследовательский
Томский
политехнический
университет,Томск-2018 г.
8. Садыков Х.Р. Системы непрерывного управления электроприводов
постоянного ток. ТТУ, Душанбе1994–175 с.
9. Садыков Х.Р., Шарифов Б.Н., Джаборов М.М. Системы управления
частотно-регулируемого асинхронного электропривода. Изд-во ТТУ, Душанбе
2016 - 58с.
10. Липкин Б. Ю. «Электроснабжение промышленных предприятий и
установок» Изд. Москва «высшая школа», 1990 г.
11. Руководство пользователя «Altivar 58 Lift Telemecanique» Shneider Electric,
2004 г.
12. Дружинин Н.С., Цылбов П.П.: «Выполнение чертежей по ЕСКД»: Изд. 2е. М.: 1975 г.
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
49
ЗАМИМА 1
Барномаи трекери офтобӣ дар Arduino
#include <Servo.h>
Servo horizontal;
int servoh = 90;
int servohLimitHigh = 180;
int servohLimitLow = 0; Servo vertical;
int servov = 85;
int servovLimitHigh = 110;
int servovLimitLow = 60;
int ldrlt = 3;
int ldrrt = 4;
int ldrld = 2;
int ldrrd = 1;
int tol = 20;
void setup()
{
Serial.begin(9600);
horizontal.attach(9);
vertical.attach(10);
delay(1000);
}
void loop()
{
int lt = analogRead(ldrlt);
int rt = analogRead(ldrrt);
int ld = analogRead(ldrld);
int rd = analogRead(ldrrd);
int dtime = 10; int tol = 20;
int avt = (rt + rd) / 2;
int avd = (lt + ld) / 2;
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
50
int avl = (lt + rt) / 2;
int avr = (ld + rd) / 2;
int dvert = avt - avd;
int dhoriz = avl - avr;
Serial.print(lt);
Serial.print(" lt");
Serial.print(" ");
Serial.print(rt);
Serial.print(" rt");
Serial.print(" "); 112
Serial.print(ld);
Serial.print(" ld");
Serial.print(" ");
Serial.print(rd);
Serial.print(" rd");
Serial.println(" ");
if (-1*tol > dvert || dvert > tol)
{
if (avt > avd)
{
servov = ++servov;
if (servov > servovLimitHigh)
{
servov = servovLimitHigh;
}
}
else if (avt < avd)
{
servov= --servov;
if (servov < servovLimitLow)
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
51
{
servov = servovLimitLow;
}}
vertical.write(servov);
}
if (-1*tol > dhoriz || dhoriz > tol)
{
if (avl > avr)
{
servoh = ++servoh;
if (servoh < servohLimitLow)
{
servoh = servohLimitLow;
}}
else if (avl < avr)
{
servoh = --servoh;
if (servoh > servohLimitHigh)
{
servoh = servohLimitHigh;
}}
horizontal.write(servoh);
}
delay(dtime);} 113
#define CLK 3
#define DIO 2
// пин ,барои хандани щиддат
int pin_read = A0;
// сатҳи заряди аккамулятор бо %
int proc;
// сатҳи заряди аккамулятор бо mAh
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
52
int amp;
// тағйирёбандаи самти дастгоҳ
int val;
char viv[5];
void setup(){
// шиддат барои баромадҳои аналогӣ
analogReference(INTERNAL);
// баровардани додаҳо ба монитор
Serial.begin(9600);
}
void loop(){
float Vbat = (analogRead(pin_read) * 1.1) / 1023;
float del = 0.091;
float Vin = Vbat / del;
if (Vin < 3.00 && Vin > 0) { proc = 0; amp = 0; }
if (Vin > 3.00 && Vin < 3.05) { proc = 3; amp = 100; }
if (Vin > 3.05 && Vin < 3.10) { proc = 7; amp = 200; }
if (Vin > 3.10 && Vin < 3.15) { proc = 17; amp = 500; }
if (Vin > 3.15 && Vin < 3.20) { proc = 24; amp = 680; }
if (Vin > 3.20 && Vin < 3.25) { proc = 27; amp = 780; }
if (Vin > 3.25 && Vin < 3.30) { proc = 32; amp = 900; }
if (Vin > 3.35 && Vin < 3.40) { proc = 39; amp = 1100; }
if (Vin > 3.40 && Vin < 3.45) { proc = 46; amp = 1300; }
if (Vin > 3.45 && Vin < 3.50) { proc = 53; amp = 1500; }
if (Vin > 3.50 && Vin < 3.55) { proc = 57; amp = 1600; }
if (Vin > 3.55 && Vin < 3.60) { proc = 62; amp = 1750; }
if (Vin > 3.60 && Vin < 3.65) { proc = 68; amp = 1900; }
if (Vin > 3.65 && Vin < 3.70) { proc = 72; amp = 2020; }
if (Vin > 3.70 && Vin < 3.75) { proc = 78; amp = 2190; }
if (Vin > 3.75 && Vin < 3.80) { proc = 81; amp = 2290; }
if (Vin > 3.80 && Vin < 3.85) { proc = 84; amp = 2370; } 114
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
53
if (Vin > 3.85 && Vin < 3.90) { proc = 86; amp = 2430; }
if (Vin > 3.90 && Vin < 3.95) { proc = 89; amp = 2510; }
if (Vin > 3.95 && Vin < 4.00) { proc = 91; amp = 2560; }
if (Vin > 4.00 && Vin < 4.05) { proc = 94; amp = 2630; }
if (Vin > 4.05 && Vin < 4.10) { proc = 96; amp = 2700; }
if (Vin > 4.10 && Vin < 4.15) { proc = 98; amp = 2760; }
if (Vin > 4.15 && Vin < 4.20) { proc = 100; amp = 2800; }
if(Serial.available()>0)
{
char c = Serial.read();
delay(5);
if (c == '1')
{
Serial.println(proc);
delay(5);
}
if (c == '2')
{
Serial.println(amp);
delay(5);
}}
delay(1000);
РХТ.24.530105-01А.ШР.ВТ
Таг .
Варақ
№ҳу
ҷ,.
Имзо
Сана
Саҳ.
54
КАФЕДРАИ
“ҲАРАКАТДИҲАНДАҲОИ АВТОМАТОНИДАШУДАИ ЭЛЕКТРИКӢ ВА
МОШИНҲОИ ЭЛЕКТРИКӢ”
РИСОЛАИ ХАТМИ ТАХАССУСӢ
Дар мавзуи : «Лоиҳасозии системаи идоракунии ҳаракатовари
электрикии нергоҳи офтобӣ»
Иҷро кард :донишҷӯйи бахши 4 уми
гурӯҳи 530105-01 А
Саидов Х
Роҳбар: н.и.т., Гуламов Ш.Р.
Душанбе -2024
Расми 1.1-Тағйир додани мавқеи панелҳои фотоэлектрикӣ
дар давоми рӯз
Вобастагии бузургии талафот ҳангоми тавлиди нерӯи барқи панелҳои
фотоэлектрикӣ аз кунҷи афтиши нурҳои офтоб
3d модели дастгоҳ бо меҳварҳои вобастагии мавқеи ПФЭ
Схемаи функсионалии идоракунии мавқеи САИ барои ПФЭ
Ҷадвали 1– Блокҳои функисоналӣ
Блоки функсионалӣ
Тавсифи блоки функсионалӣ
Дастгоҳи супоришдиҳанда
1
ЗУ
2
ПУ
3
ПрУ
4
УУ
Танзимгари шиддат
Назорати дурдаст.
Модули Bluetooth
Дастгоҳи табдилдиҳанда.
Табдилдиҳандаи аналогӣ-рақамӣ.
Дастгоҳи идоракунӣ.
Микроконтроллери AtMega328
Элементи ченкунии бузургии танзимкунанда
5
ИЭ
6
ВСУ1, ВСУ2
7
УМ1, УМ2
8
ИМ1, ИМ2
9
Р1, Р2
10
О1, О2
Фоторезисторҳо
Дастгоҳи муқоисаи ерирасон.
Потенциометр
Тақвиятдиҳандаи қувваи сигнали идоракунӣ
Механизми иҷроия.
Муҳаррики электрикӣ
Мақоми танзимкунандаи идоракунӣ.
Редуктор.
Объекти идоракунӣ.
Панелҳои офтобӣ.
Табдилдиҳандаи сигнали алоқаи баръаксми
маҳаллӣ.
11
ПрМОС1, ПрМОС2
Табдилдиҳандаи
идоракунӣ).
кунҷ ба
шиддат
(тахтаи
Микроконтроллер
1) микроконтроллери AtMega328;
2) шиддати корӣ 5v;
3) шиддати воридоти тавсияшаванда 7-12v;
4) шиддати ҳадди ақали воридоти 6v;
5) шиддати максималии воридоти 20v;
6) 14 воридот/баромадҳои рақамӣ, ки 6-тои онҳо
PWM-ро дастгирӣ мекунанд;
7) 6 воридоти аналогӣ;
8) ҷараени баромади то 40 мА;
9) 32 кб хотираи flash, ки 0,5 Кб аз он бо боркуна
Микроконтроллер Arduino UNO
дохилшуда ишғол карда шудааст;
10) 2 Килобайт хотираи оперативӣ;
Cхемаи электрикии пайвасткунии
Намуди умумии дастгоҳ
Ба диққататон
ташакур !