Reklama agentliklari xizmati va ularni ilmiy tadqiq etish Reja: Kirish 1. Reklama tushunchasi va mohiyati, 2. Reklamaning iqtisodiy, marketing, ommaviy axborot vositalari sohalaridagi yordami, 3. Iqtisodiy munosabatlar sohasidagi reklama Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 0 Kirish Mavzu dolzarbligi: Reklama, real dunyoning tarkibiy qismi sifatida, bizning zamondoshimizga doimo va hamma joyda hamroh bo'ladi va ommaviy aloqa tizimining tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Reklama jamiyat hayotining barcha jabhalarini qamrab oladi va unga jo'shqin ta'sir ko'rsatadi. Reklama orqali ta'minlanadigan harakatlar jamiyatning barcha asosiy tafsilotlariga, barcha ijtimoiy institutlarga ta'sir qiladi va natijada bu ijtimoiy sohada sodir bo'lgan muhim konfiguratsiyalarda aks etadi. Ushbu o'zgarishlar, avvalambor, tovarlar va takliflarni taklif qilish, odatda jamoat birligi, uning madaniy inshootlari va undagi sayyoramiz aholisining o'zaro munosabatlari haqida ma'lumot beradigan boshqa rasmlar kontekstida reklama orqali namoyish etilishi bilan izohlanadi. Doimiy iste'molga yo'naltirilgan progressiv madaniyatda marketing tasvirlari nafaqat aks ettiradi, balki jamiyatni shakllantiradi. Birinchidan, tasvir o'z referentiga qaraganda ancha yaxshi ko'rinadi, shuning uchun referent doimiy ravishda belgilangan standartga "erishish" zarurati bosimi ostida joylashgan. Reklama jamiyat bilan aloqasi turlicha va xilma-xildir. Bugungi kunda reklama xaridorga mehnatkash va xilma-xil tovar va sub'ektlar dunyosida mahsulotni targ'ib qilish, talab va iste'molni rag'batlantiruvchi moliyaviy funktsiyani emas, balki nafaqat ma'lumot vazifasini bajaradi, balki ehtiyojlar, qadriyatlar to'plamiga jiddiy ta'sir ko'rsatadigan jamiyatning asosiy mafkuraviy instituti hisoblanadi. Progressiv reklama eng yangi texnologiyalarni o'rganish va nafaqat haqiqiy, balki virtual makonni rivojlantirish bilan ajralib turadigan jadal shakllanish davrini uzaytiradi va ko'p qirrali, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy ahamiyatga ega bo'lgan harakatlardir, bunda jamiyat hayotini tasavvur qilib bo'lmaydi. Dastlab reklama 4 ta muhim funksiyani: mijozlar to'g'risida mahsulotni xabardor qilish, brendga ishtiyoqni uyg'otish, kompaniyani eslab qolishga yordam berish, mahsulotlarni marketing jarayonini faollashtirish uchun ishlab chiqilgan. Ammo, ayni paytda reklama o'zi mustaqil ijtimoiyga aylangani haqida gapirish 1 mumkin. Shunday qilib, ushbu harakatlarning natijalari, masalan: iste'molchilar madaniyatini shakllantirish, sayyoramiz aholisining kundalik hayotini standartlashtirish, tajovuzkor ravishda o'rnatilgan sinflararo ierarxiyasini ijtimoiy mavqe ierarxiyasiga o'tkazish, "elita" mahsulotini, mahsulotini sotib olish imkoniyati yoki imkonsizligida ifodalangan. Hozirda, postindustriyadan keyingi axborot jamiyatida ommaviy axborot vositalari bilan birgalikda mustaqil ijtimoiy kuch xarakteriga ega bo'ldi. Reklama har bir insonning uyiga kirib, unga butun umri davomida ta'sir o'tkazadi, reklama o'z ta'sir doirasidagi iqtisodiyot va siyosat, san'at va ta'lim, sog'liqni saqlash, sport, menejment, fan va boshqalarni o'z ichiga oladi. Bu inson hayotining ajralmas tizimiga aylandi. 21-asrning boshlarida iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda reklama universal madaniy hodisaga aylandi. Har xil yondashuvlar, faoliyat sohalarida "reklama" tushunchasining turlicha ta'riflari mavjud, ammo amaliy nuqtai nazardan, tijorat reklamasining asosiy maqsadi va maqsadi ma'lum tovarlar yoki xizmatlarning sotilishini rag'batlantirishdir. Shu maqsadda reklama xaridorga ta'sir qiladi va uning reklama qilingan tovarlar va xizmatlarni sotib olish harakatlariga hissa qo'shadi. Bunday holda, odamning ongli va ongsiz darajada turli xil aqliy tuzilmalariga ta'sir qiladigan bir qator turli xil psixologik usullar va usullar qo'llaniladi. 2 Reklama tushunchasi va mohiyati Reklama - bu o'ziga xos ish turi bo'lib, uning shakllanishidagi butun vaziyat davomida yer aholisi unga hamroh bo'ladi. Reklama xarakterini topish asossizdir. Buning sababi shundaki, reklama mahoratni o'zining o'ziga xos qonunlari, psixologiya, arifmetika, statistika, mantiq, sotsiologiya va boshqa bir qator fanlar kesishmasida shakllangan fan bilan birlashtiradi va bundan tashqari, ilg'or menejmentning asosiy vositalaridan biri hisoblanadi. Bular o'zining tabiati bo'yicha reklama uch baravar ko'p. Progressiv reklama global aloqa va madaniyatlararo aloqaning dinamik rivojlanayotgan shakli. Ushbu harakat mashaqqatli va ko'p qirrali. Buni tadqiqotchilar turli fanlar vakillarining ushbu paradoksni o'rganishga bo'lgan qiziqishi tasdiqlaydi (reklama psixologlar, siyosatshunoslar, reklama beruvchilar, iqtisodchilar, muxbirlar, tilshunoslar tomonidan o'rganiladi). Reklama tahlilida har qanday fan o'z uslubini, shaxsiy kontseptual yig'indisini qabul qiladi. Turli kunlarda reklama sohasidagi mutaxassislar "reklama" (reklama) so'zini boshqacha talqin qilishdi. Savolli tarjimada reklama sayyoramiz aholisi e'tiborini mahsulotga, xizmatga yoki mahsulot sotiladigan joyga, savdo markaziga jalb qilish masalasi sifatida izohlanadi. Janubiy Amerika Menejment Assotsiatsiyasining ta'rifiga ko'ra, reklama "ehtimol mijoz tomonidan to'langan fikrlar, mahsulotlar yoki xizmatlarning shaxsiy g'oyalarini taqdim etish va targ'ib qilishning har qanday shakli" bo'lib, potentsial xaridorlarning e'tiborini reklama ob'ektiga jalb qilish, yanada samarali texnik va usullarni hisobga olgan holda ishlaydi. "Zamonaviy reklama" kitobini yaratuvchilar K.Buvayz va U. Arens reklamani quyidagicha ta'riflashadi: "bu shaxsiylashtirilgan ma'lumot, odatda pullik va odatda turli ommaviy axborot vositalaridan foydalangan holda ommabop reklama beruvchilar tomonidan mahsulot, taklif yoki fikrga bo'lgan ishonch xususiyatiga ega." Fransuz reklama izlovchisi A. Deyan reklama to'g'risida o'z tasavvuriga ega: reklama - bu "ommaviy, ommaviy va boshqa o'zaro bog'liqlik orqali amalga 3 oshiriladigan, har qanday mahsulot, brend, kompaniya (nomzod, ishlab chiqarish) manfaati uchun kampaniya olib boradigan" tijorat, bir tomonlama va shaxsiy bo'lmagan tiraj ". I.Ya.Rojkovning fikrini e'tiborga olib, reklama bu "to'lanadigan ma'lumotni tarqatish va identifikatsiyalash usuli bilan ishlab chiqaruvchi yoki kafolat beruvchi kompaniyalar, ijtimoiy tashkilotlar yoki shaxslarning sotish yoki boshqa maqsadlarini sotadigan ish turi yoki natijada yakunlangan axborot mahsuloti". tanlangan auditoriyaning aniq reaktsiyasini qo'zg'ash maqsadida global yoki shaxsiy tushunchaga kengaytirilgan maqsadli ta'sir o'tkazish uchun. " O.A.Feofanovning ta'kidlashicha, reklama - bu "mahsulot, xizmat yoki siyosatchi bo'lishidan qat'i nazar, bozorda reklama ob'ektlarini faol ravishda reklama qilish maqsadida, potentsial xaridorlarni tushunish uchun emotsional choralar to'plami. Bu kompaniya, tashkilot va alohida jamoat institutlari uchun ijobiy kiyimkechak yaratishdir. ". E.V.Romatning fikrini hisobga olgan holda, reklama - bu reklama beruvchilarning o'ziga xos vazifalarini hal qilishga hissa qo'shishi kerak bo'lgan reklama beruvchilar va barcha turdagi marketing kommunikatsiyalari auditoriyalari o'rtasidagi global ommaviy aloqaning o'ziga xos sohasi. Yuqorida keltirilgan ta'riflarni sinab ko'rish, birinchi navbatda, izlanuvchilarning katta qismi reklama aloqasini global aloqa shakli sifatida tavsiflaydi. Ikkinchidan, marketing muomalasining tabiati va uning reklama matnlarida taqdim etilgan ommaviy yoki individual ongga ta'siri. Reklamaning o'ziga xos ijtimoiy-madaniy va iqtisodiy hodisa sifatida paydo bo'lishi uning rivojlanishining uzoq tarixidan oldin bo'lgan. Birinchi bosqichda hozirgidek reklamalar yo'q edi va biz faqat reklama haqida ijtimoiy ma'lumot almashish, signal funktsiyalarini bajaruvchi va o'zini o'zi aniqlash mexanizmi sifatida xizmat qiladigan kommunikativ texnikaning tarixiy to'plami sifatida gapirishimiz mumkin. Shu kabi reklama sifatida soch turmagi, bo'yash, zarb, zargarlik buyumlari, kiyim-kechak - vositalar majmui yordamida ularning boshqalardan ajralib turishini namoyish qiluvchi namoyish ishlatilgan. 4 Reklama o'zini jamiyat taraqqiyotining iqtisodiy omili sifatida namoyon bo'lishi ko'pgina xalqlar va etnik guruhlarga tatbiq etilgan tabaqalashtirilgan bilimlar tizimi, yagona din va yagona qonun bo'lgan sivilizatsiya paydo bo'lishi bilan bog'liq. Shahar aholisi million kishiga yetishi mumkin, arxaik aholi punktlari va qishloq jamoalari soni esa uch ming kishini tashkil qiladi. Shahardagi hayot uchta markaz atrofida tashkil etilgan: ma'muriy apparat joylashgan hokimiyat markazi, ma'naviy markaz - ma'bad va iqtisodiy markaz - bozor. Reklamaning eng oddiy shakllari bizning davrimizga qadar bo'lgan. Bizning davrimizga kelib tushgan birinchi reklama murojaatlaridan biri bu qul savdosi haqida xabar bergan Misr papirusidir. Uning matni quyidagicha: "Ikkala quloq bilan ham yaxshi eshitadi, ikkala ko'z bilan ham ko'radi. Men uning ovqatlanish, halollik, kamtarlik borasida me'yorini bilaman" Devorlarga chizilgan yoki bo'yalgan yozuvlar ko'proq tarqalgan. Qadimgi Yunoniston va Rimda reklamalar yog'och taxtalarga yozilgan, mis yoki suyakka o'yilgan, maydonlarda va boshqa gavjum joylarda ovoz chiqarib o'qilgan. Dunyoning qadimgi davlatlarida axborot va reklama tarqatishning eng muhim vositasi bu davlat hokimiyatining eng qadimiy institutlaridan biri bo'lgan "Xitlar instituti" edi. Ushbu postlar turli qadimiy shtatlarda tashkil etilgan. Xabardorlik kasbi o'sha paytda shahar bo'lgan ko'plab odamlarni har kuni xabardor qilish uchun mo'ljallangan edi. Bundan tashqari, xushxabarchilarning ma'lumotlari xilma-xil edi - siyosiy chaqiriqlar va tanbehlar, mashhur qo'mondonlarning sharaflari, shaharga kelgan elchixonalar to'g'risidagi xabarlar, sirk tomoshalari sof tijorat reklamalariga qadar. Reklama rivojlanishidagi yangi sifat pog'onasi bosib chiqarish paydo bo'lishi bilan boshlanadi. Reklama, hozirgi shaklda, juda kech - XIX asrda rivojlandi. Zamonaviy reklama shakllarining shakllanishiga sabab bo'lgan omillar quyidagilar edi: 1) iqtisodiy (sanoat inqilobi); 2) ilmiy-texnik (aloqa tizimidagi sezilarli o'zgarishlar - telefon, telegraf, radio va kino ixtirosi); 5 3) ijtimoiy (aholining keskin ko'payishi, ommaviy va ommaviy ong hodisalarining shakllanishi, migratsiya va marginallashish jarayonlarining kuchayishi); 4) madaniy (shahar madaniyatining ustunligi, madaniyatni an'anaviy tarzda uzatishning bunday usullarini o'chirish). 19-asrda Yevropada shakllangan sanoat jamiyati ma'lum tovarlarning mavjudligi va o'ziga xos xususiyatlari haqida ma'lumotga muhtoj bo'lgan ommaviy bozor tomonidan sotilishi tartibga solinadigan, yuqori samarali tovarlarni ishlab chiqarish bilan ajralib turardi. Ushbu iqtisodiy o'zgarishlar ommaviy daromadlarni reklama daromadlaridan keladigan ommaviy axborot vositalarining rivojlanishini rag'batlantiradi. Deyarli bir xil tovarlarning paydo bo'lishini ta'minlaydigan ommaviy ishlab chiqarish, albatta, reklama rivojlanishini talab qiladi. Ushbu shartlar reklama sohasi va dizayn sanoatining professional rivojlanishiga yordam beradi. Bir necha asrlar davomida insoniyat bilan birga kelgan progressiv reklama embrionlari uzoq vaqt davomida birinchi harakatning ifodasi sifatida tan olinmagan, lekin alohida olingan. Ushbu shakllarning har qandayida progressiv reklama turlarining prototipi hisoblanishi mumkin. Va aniqroq: • Ov joyi va uning natijalari haqida ma'lumotga ega bo'lgan tosh rasmlari progressiv tashqi reklama uchun boshlang'ich nuqta bo'lishi mumkin. • Bizning sayyoramiz aholisining bir-biridan ajralib turishni xohlashlari, o'zlarining tashqi qiyofalarini eng xilma-xil usullar bilan yoritib berish, tasvir reklama deb atash mumkin. • Tez-tez ma'lumot berish - og'zaki taqdimot, masalan, terini mukammal tikkan yoki tikgan kishi haqida - og'zaki reklama reklamasi. Albatta, bu shunchaki oddiy reklama. Reklamaning keyingi rivojlanishi butunlay umuman jamiyatning shakllanishiga, shu bilan birga ishlab chiqarish kuchlariga ham bog'liq edi. Buni to'g'ridan-to'g'ri ta'kidlash kerak. progressiv reklama tarqatish vositasi sifatida dunyo aholisining ilmiy yutuqlari, jumladan, bosmaxonaning ochilishi, elektr energiyasi, radio, kosmosga boshqariladigan parvozlar, kompyuter inqilobi va boshqalar. 6 Quyida reklama rivojlanishida muhim rol o'ynagan voqealar keltirilgan. 2500 yil oldin Qadimgi Misr. Eski reklama matni Memfis xarobalarida topilgan: "Men Kritdan bo'lgan Reno, tushlarni ta'birlayotgan xudolar buyrug'i bilan". 1450 yil Germaniya. Jon Guttenberg birinchi bosma nashrni ixtiro qildi, bu esa reklamalarni tez va samarali tarqatish imkonini berdi. 1477 yil Angliya. Uilyam Kakston Fisih qoidalari kitobida birinchi reklama chop etdi. 1625 yil Angliya. Ingliz gazetasida birinchi reklama. 1703 yil Rossiya. I Pyotrning farmoni bilan birinchi rus gazetasi nashr etila boshlandi va unda reklama e'lon qilindi. Gazetalar paydo bo'ladi: "Sankt-Peterburg Vedomosti", "Moskva Vedomosti" va boshqalar. 1774 yil AQSh. Benjamin Franklin tovarlarining birinchi katalogi nashr etildi, unga ko'ra kerakli mahsulotlarga buyurtma berish mumkin edi. 1871 yil AQSh. Zamonaviy ma'noda birinchi professional reklama agentligini ro'yxatdan o'tkazish; Evropada bu biroz keyinroq sodir bo'ldi. Bular matbuotda reklama yaratish va joylashtirish bo'yicha agentliklar edi - "media agentliklari". 1899 yil AQSh. Xalqaro reklama tarmoqlarini yaratishning boshlanishi: Reklama agentligi “J. Uolter Tompson” agentliklar orasida birinchi bo'lib xalqaro bozorga chiqdi. XX asr boshlari AQSh. Birinchi guruh suhbatlari 40-yillarda o'tkaziladi. fokusguruh usulining paydo bo'lishiga olib keldi. 1906 yil AQSh. Birinchi jamoat tashkilotining reklamasi. 1917 yil AQSh. Birinchi siyosiy afisha. 1920 yil Angliya. Amerikaning Msann-Erickson reklama agentligi Londonda o'zining birinchi vakolatxonasini ochdi. 1922 yil AQSh. Birinchi radio reklama jonli efirda yangradi. 1925 yil Frantsiya. May oyida Xalqaro San'at va Sanoat ko'rgazmasida V. Mayakovskiy va A. Rodchenko reklama afishalari uchun kumush medal bilan taqdirlandilar. 7 1929 yil AQSh. Edison AQSh tomonidan lampochka ixtiro qilinganining 50 yilligi munosabati bilan birinchi marta ommaviy aloqalar. Reklama maqsadida fokus-guruhlardan birinchi foydalanish (Kolumbiya universiteti, Nyu-York). 1941 yil AQSh. Nyu-Yorkda birinchi televizion film namoyish etildi. Bu "Bulova" soatlar kompaniyasining 10 soniyali videosi edi. Reklamani 4 ming televizor egalari ko'rdilar. 1952 yil AQSh AQSh prezidentligiga nomzodlar Eisenxauer va Niksonning televizion reklamasi siyosiy reklamaning mustaqil reklama shakli sifatida paydo bo'lishi edi. 1998 yil Rossiya. Tashqi reklama yangi turining paydo bo'lishi birinchi harakatlanuvchi super reklama taxtasi: reklama poyezdi. Marketing ma'lumotlari biron bir narsaning (voqea, xizmat, mahsulot) odatiy yangiliklari rolini deyarli 19-asrning boshlarigacha o'ynashgan, shundan so'ng reklama rivojlanishida yuqori darajadagi sakrash boshlandi: marketing agentliklari va marketing agentliklari topildi. Reklama biz odatlanib qolgan xususiyatlarni va XX asr boshlarida sotib ola boshladi. u kuchli sanoatga aylandi. Reklama shakllanishining dastlabki davrida "marketing" rivojlangan davlat Buyuk Britaniya edi, vaholanki u dunyodagi eng zamonaviy davlatlardan biri edi. 1.1 REKLAMANING IQTISODIY SOHADAGI YORDAMI Reklama, birinchi navbatda, bozor ishtirokchilari va iqtisodiy munosabatlar ishtirokchilariga sezilarli ta'sir ko'rsatadigan, ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilarga ta'sir ko'rsatadigan iqtisodiy hodisadir. Reklama funksiyasi iqtisodiy vosita sifatida bozorga chiqarilgan takliflarning axborot modellarini iste'molchi auditoriyalariga taqdim etish orqali ishlab chiqarilgan talab va taklifning bozor munosabatlarini rag'batlantirishdan iborat. Reklama faoliyati talab va taklifni tartibga solishga yordam beradi, shu bilan bozorda sotuvchilar va xaridorlarning uyg'unligiga erishishga yordam beradi. Quyida reklamaning iqtisodiy ta'sirining bozor sub'ektlariga ta'siri eng muhim jihatlaridan biri keltirilgan. Reklama talabni shakllantiradi va sotishni rag'batlantiradi va shu bilan tovarlar va xizmatlar aylanmasining o'sishiga va shuning uchun ishlab chiqarishga yordam 8 beradi. Rivojlangan iqtisodiyotlarda yuqori hayot darajasi ommaviy ishlab chiqarish tizimiga asoslanadi, bu esa o'z navbatida ommaviy savdo tizimiga to'liq bog'liq. Reklama ommaviy savdoni ta'minlashda asosiy rollardan biriga ajratilgan. Shunday qilib, reklama jamiyatning iqtisodiy rivojlanishiga hissa qo'shadi. Reklama yangi turdagi tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqish va ishlab chiqarishga ijobiy ta'sir ko'rsatadi va iste'molchilarni ularning paydo bo'lishi haqida xabardor qilishning samarali usullarini ta'minlaydi. Bu ta'sir, umuman, ishlab chiqarish va iste'molning barcha sohalarida investitsiyalar, turli yangiliklarni jalb qilish, tovarlar va xizmatlar sifatini oshirish, iste'molchini tanlash imkoniyatlarini kengaytirishga xizmat qiladi. Ba'zi hollarda reklama orqali yangi mahsulotlarni ishlab chiqish bilan bog'liq muhim xarajatlar qisman qoplanadi, chunki reklama iste'molchilarga yangi mahsulotlarning paydo bo'lishi haqida ma'lumot beradi va shu bilan ularni sotib olish uchun sharoit yaratadi. Reklama iste'molchilarga mahsulot yoki xizmat haqida ma'lumot beradi va shu bilan ularni sotib olish bo'yicha eng yaxshi qaror qabul qilishga yordam beradi. O'z navbatida, ishlab chiqaruvchilar, yangi mahsulot yoki xizmatlarni bozorga olib chiqishda, reklama imkoniyatlaridan foydalanib, iste'molchilar bilan muloqot qilishning samarali vositalarini ta'minlaydilar. Reklama brendlarni yaratish va rivojlantirish jarayonida asosiy rollardan biri hisoblanadi. Reklama bozor raqobati darajasiga aniq ta'sir ko'rsatadi. Ommaviy tovarlar yoki xizmatlar bozorining ayrim sohalarida reklamalarga intensiv investitsiyalar xaridorlarning cheklangan miqdordagi tovar belgilariga sodiqligi uchun asosni ta'minlaydi va shuning uchun raqobatchilarga jiddiy to'siq qo'yadi. Reklama tovarlar ishlab chiqarishni kengaytirish tendentsiyalarini rivojlantiradi va shu bilan iqtisodiyotning ishlab chiqarish sektorida ish bilan ta'minlashga yordam beradi. Reklama ommaviy axborot vositalarining barcha turlarini moliyalashtirishning asosiy manbalaridan biridir. Media iqtisodiyotining ayrim kontsepsiyalarida ommaviy axborot vositalari reklamachilarga ushbu auditoriyalarga kirishni 9 ta'minlash orqali amalga oshiriladigan auditoriyalarni yaratish vositasi sifatida qaraladi. 1.2 Reklamaning marketing sohasidagi yordami Marketing vositasi sifatida reklama funktsiyasi tovarlar yoki xizmatlarga bo'lgan talabni shakllantirish va ularni sotishni rag'batlantirishdir. Bozor operatsiyalari tizimidagi reklama faoliyati mahsulotlarni sotish va unga bo'lgan talabni shakllantirish uchun noan'anaviy rag'batlantirish vositasi sifatida qaraladi. Marketing odatda bozorda sotuvchilar va xaridorlarning uyg'unligiga erishishga qaratilgan faoliyat sifatida belgilanadi, bu o'zaro manfaatli almashinuv munosabatlari orqali belgilanadi. Marketing faoliyati strategik rejalashtirish va bozor operatsiyalari majmuasidan iborat bo'lib, ular yakuniy maqsad sifatida tovarlar yoki xizmatlarda iste'molchilar talablarini to'liq qondirishdir. Marketing odamlar o'z ehtiyojlarini qondirish uchun almashinuvni ishlatganda sodir bo'ladibuning o'rniga biror narsa taklif qilish bilan istalgan ob'ektdan olish harakati. Birjamarketingning asosiy tushunchasi. Marketing tizimidagi asosiy o'lchov birligi — bu ikki tomon o'rtasida-tovarlar yoki xizmatlar ishlab chiqaruvchisi va ularning iste'molchilari o'rtasida savdo-sotiq almashinuvi bo'lgan bitim. Tovarlar yoki xizmatlar ishlab chiqaruvchisi marketing ishlarini boshqaradigan iste'molchilar auditoriyasi maqsadli bozorni tashkil qiladi. Marketing tuzilmasining asosiy elementlari mahsulot, narx, savdo vositasi, shuningdek, reklama, ya'ni iste'molchilar bilan aloqa vositalarini o'z ichiga oladi. Marketing kommunikatsiyalari, o'z navbatida, to'rtta aloqa vositasiga bo'linadi: - reklama; - savdoni rivojlantirish; - jamoatchilik bilan aloqalar; - shaxsiy sotish. Shunday qilib, reklama bozorga tovarlar yoki xizmatlarni targ'ib qilishning asosiy elementi bo'lib, reklama esa o'z navbatida marketing kompleksining elementi hisoblanadi. Reklama qilmasdan, maqsadli bozordan kerakli javob berishga harakat qilish uchun marketing harakati mantiqiy xulosaga ega bo'lmaydi. 10 Marketing amaliyotida reklamaning asosiy funksiyasi iste'molchilarni reklama qilingan tovarlar yoki xizmatlarni sotib olishga undash sifatida tushuniladi va reklamadan foydalanish reklama beruvchining marketing strategiyasiga va maqsadli bozorning kon'yunkturasiga qarab uning maqsadlari va vazifalari bilan belgilanadi. Quyida marketing tizimidagi reklamaning eng muhim xususiyatlari keltirilgan. - mahsulotni, uning ishlab chiqaruvchisini yoki sotuvchisini aniqlash; - tovarlar yoki xizmatlarni rag'batlantirish; - savdo belgilarini targ'ib qilish; - iste'molchilarni xabardor qilish; - talabni shakllantirish; - savdoni rivojlantirish; - savdoni tartibga solish. 2.3 Reklamaning ommaviy axborot vositalar oraqli yordami Reklama vositasi sifatida reklama funktsiyasi iste'molchilarga tovarlar va xizmatlar haqida ma'lumot berishdir. Reklama ommaviy axborot vositalarining 11 o'ziga xos shakllaridan biri, ya'ni shaxssiz axborot almashishdir. Marketing ma'lumotlarining maqsadli auditoriyalariga — reklama xabarlarini yaratish va efirga uzatishning yaxshi tashkil etilgan amaliyotlari orqali amalga oshiriladigan tegishli aloqa funksiyasini bajaradi. Shu bilan birga, reklama nafaqat tovarlar yoki xizmatlar haqida ma'lumot beradi, balki ayni paytda axborotni ma'lum bir tasvirga aylantiradi, bu esa iste'molchining ongida reklama qilinayotgan ob'ektning sifati haqida haqiqiy ma'lumot bilan bog'liq bo'ladi. Shunday qilib, reklama iste'molchilarga reklama qilingan ob'ektlarning axborot modellarini taqdim etadi va shu bilan Reklamachilar va iste'molchilar auditoriyasini bozorda bog'laydi. Reklama muloqotining mohiyati shundaki, biz reklama beruvchi deb ataydigan shaxs yoki tashkilot o'z xabarlarini ommaviy axborot vositalari orqali tomoshabinlarga, ya'ni iste'molchilarga yetkazadi. Reklama beruvchi odatda jo'natuvchi sifatida belgilanadi va uning tomoshabinlari xabarni qabul qiluvchi sifatida qaraladi. Jo'natuvchi va qabul qiluvchi o'rtasidagi aloqa aloqa jarayoni orqali amalga oshiriladi. Aloqa nazariyasidagi xabar qabul qiluvchi tomonidan olingan ma'lumotdir. Natijada, ba'zi ma'lumotlar faqat tomoshabinlar tomonidan qabul qilingan ramziyramziy shaklga aylantirilganda va keyin tomoshabinlarga etkazilganda reklama xabariga aylanadi. Zamonaviy aloqa nazariyasida quyidagi ketma-ket elementlardan iborat aloqa jarayonining asosiy modelidan foydalanish odatiy holdir: Kommunikator - tashabbuskor va aloqa manbai. Xabar - manba qabul qiluvchiga va uning uchun muloqot qilish niyatida bo'lgan ma'lumot. Kodlash - axborotni ramziy-ramziy shaklga aylantirish, ya'ni qabul qiluvchi tomonidan qabul qilingan xabarga aylantirish. Kanal - xabar jismonan uzatiladigan vosita. Qabul qiluvchi - xabar yuborilgan manzil. Dekodlash - qabul qiluvchi tomonidan xabarni dekodlash. Ushbu sxemadan kelib chiqqan holda, reklama jarayonida ularning funksional ketma-ketligiga muvofiq reklama kommunikatsiyalari agentlarining tipologiyasi quyida keltirilgan. 12 Reklama beruvchi aloqa manbai. Reklama aloqasining manbai iste'molchi auditoriyasi bilan aloqa o'rnatishi kerak bo'lgan reklama beruvchidir. Bunday aloqaning maqsadlari reklama beruvchining marketing strategiyasi bilan belgilanadi. Reklama ishlab chiqaruvchi - reklama beruvchining ma'lumotlarini reklama shaklida tarqatish va tomoshabinlar tomonidan qabul qilish uchun tayyor bo'lgan shaklda kodlashni amalga oshiruvchi shaxs. Reklama agentliklari — qoida tariqasida, reklama ishlab chiqaruvchi vazifasini maxsus tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladi. Reklama beruvchi tomonidan bozorga taqdim etilgan tijorat taklifini qabul qiluvchi - iste'molchi auditoriyasi tomonidan qabul qilingan ramziy shaklga aylantiradigan reklama ishlab chiqaruvchisi. Reklama tarqatuvchi - aloqa vositalaridan foydalangan holda reklama tarqatishni amalga oshiruvchi shaxs. Odatda, reklama tarqatuvchi funksiyasi ommaviy axborot vositalari kanallari tomonidan amalga oshiriladi - bir xil turdagi bosma va elektron axborot tarqatish vositalari, shuningdek, ma'lum bir shaklda reklama xabarini manbadan oluvchilarga etkazib berishni amalga oshiradigan boshqa axborot vositalari. Reklama oluvchilar - reklama oluvchilar auditoriyasi. Odatda, reklama beruvchilar reklama beruvchi tomonidan reklama xabari uchun mo'ljallangan reklama maqsadli auditoriya, shuningdek, reklama xabari bilan aloqada bo'lgan shaxslar sifatida belgilangan shaxslar to'plami. Reklamachilar tomoshabinlari global (dunyo mamlakatlari yoki mintaqalari aholisini qamrab oladigan) va mahalliy (alohida hududlar, shaharlar yoki tumanlar aholisini qamrab oladigan) bo'lishi mumkin. Reklama kommunikatsiyalari tizimi axborotni bir yo'nalishda uzatishni o'z ichiga oladi, shuning uchun reklama xabarlarini qabul qilish va dekodlashdan so'ng reklama beruvchilar tomoshabinlarning reaksiyasi — reklama beruvchining topshirmoqchi bo'lgan kontentning shaxsiy vakillari tomonidan qabul qilinishi yoki yo'qligi. Bu reaktsiya tomoshabinlarning psixologik yoki xulq-atvor xususiyatlarini o'zgartirishda ifodalanadi. Agar reklama to'g'ridan-to'g'ri harakat qilish uchun 13 mo'ljallangan bo'lsa, masalan, sotib olish, tinglovchilarning reaktsiyasi sotib olish harakatlarini amalga oshirishda yoki amalga oshirishda ifodalanadi. Agar reklama bilvosita bo'lsa, reklama ob'ekti haqida ijobiy fikr yuritishga qaratilgan bo'lsa, tinglovchilarning reaktsiyasi uning fikrlarini o'zgartirishdir. 2.3 Iqtisodiy munosabatlar sohasidagi reklama Tijorat reklamasining ma'nosi - korxona tomonidan o'z tovarlari yoki xizmatlarini sotish hajmini oshirish uchun imkon qadar ko'proq mahsulot 14 iste'molchilarini jalb qilish. Reklama xarajatlari va undan olingan natijani taqqoslab, reklama samaradorligini aniqlash juda muhimdir. Reklama berishning iqtisodiy samaradorligini va individual reklamaning inson ongiga psixologik ta'sirining samaradorligini (reklamaga e'tiborni jalb qilish, xotiraga o'rnatish va hk) ajratish. Bundan tashqari, potentsial iste'molchilarni xarid qilishga majbur qiladigan bo'lsa, psixologik ta'sir eng samarali hisoblanadi. Shunday qilib, reklamaning iqtisodiy samaradorligi uning shaxsga psixologik ta'sir etish darajasiga bog'liq. Reklamaning iqtisodiy samaradorligi ko'pincha uning savdoning rivojlanishiga ta'sirini o'lchash orqali aniqlanadi. Reklama ta'sirini eng aniq aniqlash, agar sotuvning ko'payishi, mahsulot reklama ta'siriga duchor bo'lgandan so'ng darhol paydo bo'lsa, mumkin bo'ladi. Bu yangi iste'mol tovarlarini reklama qilish holatlarida ko'proq mumkin. Shu bilan birga, qimmat bardoshli mahsulotlarni iste'mol qilish odatda majburiy ko'rib chiqishdan oldin amalga oshiriladi. Bunday holda, reklama ta'siri darhol paydo bo'lmasligi mumkin. Avvalo, xaridor mahsulotning chiqarilishi haqida bilib oladi, keyin u uning sifati va xususiyatlari haqida batafsil ma'lumotga qiziqadi. Shundan so'ng, u reklama qilingan mahsulotga ustunlik berib, uni sotib olish istagida o'zini namoyon qilishi mumkin va faqat oxir-oqibat uni oladi. Reklama aylanmaning o'sishiga qay darajada ta'sir qilganini aniqlash uchun operatsion va buxgalteriya ma'lumotlarini tahlil qilinadi. Shuni yodda tutish kerakki, mahsulotni reklama qilishdan tashqari, uning sotilishi uning sifati va iste'molchi xususiyatlari, narxi, tashqi ko'rinishi, shuningdek savdo kompaniyasining joylashgan joyi, mijozlarga xizmat ko'rsatish madaniyati darajasi, o'xshash mahsulotlar yoki mahsulotlarning mavjudligi ta'sir qiladi. Samaradorlikning iqtisodiy bahosi reklama kampaniyasining iqtisodiy samarasini aniqlashni, ya'ni reklama uchun sarflangan mablag'larni va reklama kampaniyasi natijasida olingan qo'shimcha pullarni taqqoslashni o'z ichiga oladi. Reklama samaradorligini quyidagi formula bo'yicha hisoblash mumkin: Reklama samaradorligi = P - C, bu yerda P - foyda; 15 C - reklama uchun sarflangan mablag'. Shuni yodda tutish kerakki, ushbu formula asosan o'zboshimchalik bilan amalga oshiriladi, asosan daromadlarni bir tomonlama baholay olmaslik sababli. Ko'pincha bu foyda reklama vaqtidan ancha keyin paydo bo'ladi yoki pul ko'rinishida ko'rinmaydi. Ushbu formuladan foydalanib, reklama tadbiridan olingan samarani uni amalga oshirish qiymati bilan taqqoslaymiz. Ushbu nisbat natijalarini uchta versiyada ifodalash mumkin: 1) reklama ta'siri uni amalga oshirish narxiga teng bo'lsa. 2) reklama ta'siri qimmatga tushadi (foyda keltiradi). 3) reklama ta'siri kam xarajat qiladi (zarar ko'rmaydi). Biroq, olingan ma'lumotlar turli reklama tadbirlarini ishlab chiqarish xarajatlarining iqtisodiy samaradorligini taqqoslash uchun hali ham etarli emas. Aniqrog'i, reklama samaradorligi uning rentabelligini tavsiflaydi. Reklama rentabelligi bu foydaning qiymatga nisbati. Bu formula bo'yicha aniqlanadi: bu yerda P - mahsulotni reklama qilishning rentabelligi,%; P - mahsulotni reklama qilishdan olingan foyda, so’m; U - ushbu mahsulotning reklama xarajatlari, 1 so’m Ammo shuni yodda tutish kerakki, ishlab chiqarishni, sotishni tashkil etishning yetarli darajada bo'lmaganligi va reklama beruvchining o'zgaruvchan xarajatlar darajasida nazorati bo'lmaganda, samarali savdo, bu savdoning tez o'sishiga olib kelishi mumkin. XULOSA Reklama kompaniyaning marketing strategiyasining bir qismidir, u tovarlarni sotishni rag'batlantirish uchun amalga oshiriladi, shuning uchun reklama mahsulot 16 narxiga ta'sir qila olmaydi. Reklama ta'siri ostida narx kamayishi yoki oshishi mumkin. Bozorda o'sib borayotgan raqobat tufayli, ya'ni taklifning o'sishi va uni amalga oshirish uchun ortib borayotgan xarajatlar tufayli narx oshishi mumkin. Reklama iste'molchilarga aqlli tanlovlarni amalga oshirishga yordam beradigan va mahsulotni yaxshilashga yordam beradigan ma'lumotlarni taqdim etadi. Muvaffaqiyatli reklama tufayli kompaniya ishlab chiqarishni kengaytirishi va katta ta'sirga ega bo'lishi mumkin. Reklama harakatlarining samaradorligi asosan reklama byudjeti bilan o'lchanadi. Ko'proq pul reklama investitsiya, reklama yanada samarali bo’ladi, lekin har doim ham emas. Reklama yetishmovchiligi shundan iboratki, ishlab chiqarish birligiga xarajatlar ko'payadi, lekin shu bilan birga, miqyos tejamkorligi sababli ishlab chiqarish samaradorligi reklama tufayli har bir birlik uchun xarajatlarning o'sishini qoplaydi. Shu sababli, reklama mavjud bo'lsa, iste'molchilar mahsulotni arzonroq narxda olishlari mumkin. Reklama raqobatni qo'llab-quvvatlaydi. Turli xil almashtiriladigan mahsulotlar to'g'risida ma'lumot berib, reklama monopol hokimiyatni zaiflashtiradi. Intensiv reklama ko'pincha mavjud brendlar bilan raqobatlashadigan yangi mahsulotlarning kiritilishi bilan bog'liq. Monopol raqobatdagi ishlab chiqaruvchi mahsulotni boshqarish orqali raqobatchilardan vaqtincha ustunlikka erishishi mumkin. Xuddi shunday natijaga ishlab chiqaruvchilar reklama va boshqa savdoni reklama qilish usullari orqali erishish mumkin. Mahsulotni differentsiatsiya qilish mahsulotni iste'molchi talabiga moslashtirsa, reklama iste'molchi talabini mahsulotga moslashtiradi. Bozor munosabatlarining rivojlanishini reklamasiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Mamlakatimizda reklama turli mulkchilik shaklidagi korxonalar faoliyatining zaruriy shartiga aylandi. Bu millionlab odamlarning manfaatlariga ta'sir qiladi. Bozor vositalarining barcha to'plamlaridan o’zbek korxonalari tezda o'zlashtirildi va keng reklama ishlatila boshlandi. Buning sababi, marketing kommunikatsiyalari tizimida sotishni rag'batlantirishning eng maqbul usuli hisoblanadi. 17 Reklama yangi va sinab ko'rilmaganlarning moslashuvini tezlashtiradi, shu bilan sanoatdagi texnologik taraqqiyotni jadal sur'atda rivojlantiradi va hamma uchun yaxshiroq hayotni haqiqatga aylantiradi. Zamonaviy bozor iqtisodiyoti sharoitida reklama vazifasi - muayyan tovarlar (xizmatlar) sotib olishni rag'batlantirish maqsadida tovarlarni ishlab chiqaruvchidan jamoatchilikka yetkazish, ayrim iste'molchilar guruhlarining ijtimoiy-demografik xususiyatlarini hisobga olgan holda ularga talabni yaratish. Reklama xarajatlari, tarqatish xarajatlari hisobga olinib, oxir-oqibat tovarlar narxini oshirib, iste'molchiga beriladi. Biroq, reklama reklama narxidan ham jamiyat foyda ko'radi. Reklama nafaqat mahsulotlar to'g'risida ma'lumot olishga imkon beradi, balki bepul televizion dasturlarni, ta'lim dasturlarini va boshqalarni namoyish etish imkoniyatini yaratadi, chunki bunday dasturlarni ishlab chiqarish xarajatlari reklama beruvchilar tomonidan to'lanadi. Shu bilan birga, butun hayot davomida reklama ko'plab sohalarda tanqid ostiga olingan. Tanqidning asosiy va eng ko'p ishlatiladigan dalillari orasida: reklama kompaniyalari va umuman jamiyat resurslaridan maqsadsiz foydalanish, xarajatlarning oshishi va natijada chakana narxlar ham ko’tariladi. Reklamani boshqarish tizimining eng muhim tarkibiy qismi bu davlat tomonidan tartibga solishdir. Bunga keng qonunchilik bazasini yaratish bilan bir qatorda nazoratni amalga oshiradigan turli darajadagi ijro etuvchi hokimiyat organlari tizimini shakllantirish orqali ham erishiladi. Ha, O’zbekistondagi reklama nazorati tizimi hali to'liq ishlab chiqilmagan, ammo bir narsa aniq: O’zbekistondagi reklama biznesi korporativ manfaatlarini qonun chiqaruvchilar bilan himoya qilishga qodir va aslida biznesda mavjud bo'lish huquqini isbotlaydi. Xulosa qilib aytmoqchimanki, bu ish O’zbekiston bozorida mavjud bo'lgan reklamaning asosiy turlarini, iqtisodiyotda reklamaning o'rni, uning kelib chiqishi, tuzilishi va funksiyalarini tahlil qiladi. Shuni ta'kidlashni istardimki, reklamaning afzalligi shundaki, u raqobatni qo'llab-quvvatlaydi va firmalarning mahsulotlarini ko'paytiradi. Muvaffaqiyatli reklama tufayli kompaniya ishlab chiqarishni kengaytirishi va yanada yuqori samaraga erishishi mumkin. 18 Yuqorida aytilganlarning barchasidan xulosa qilish mumkinki, reklamaning asosiy vazifasi samaradorlikdir, chunki reklama - bu savdo-sotiqning motoridir, chunki reklama bozor iqtisodiyotining rivojlanishida asosiy rol o'ynaydi va uning muhim elementi hisoblanadi. Mavzu: Reklamaning ijtimoiy mazmun mohiyati Reja: I. Kirish II. Asosiy qism 2.1. Shaxs shakllanishi va reklama faoliyati 2.2.Reklama faoliyatining ta`sirchanlik usullari III. Shaxs shakllanishiga reklama faoliyatining o`rni 3.1. Reklama faoliyatining ijtimoiy-madaniy jihatlari 3.2. Reklama ijtimoiy-madaniy muhit va badiiy tafakkurni shakllantirish vositasi sifatida IV. Xulosa V. Foydalanilgan adabiyotlar 19 I. Kirish Bugungi kunda O`zbekiston Respublikasi huquqiy demokratik jamiyat qurish yo`lidan dadil qadamlar bilan borayotirki, jamiyatda kechadigan har ijtimoiy munosabatlarning huquqiy asoslari yaratilgan va ularning asosiy yo`nalishlari esa shaxsning ijtimoiy rivojlanishiga qaratilgandir. Jamiyat hayotida insonning rivojlanishiga juda ko`p sub`ekt o`zaro ta`sir etadi, ular orasida reklama mahsulotlarining ahamiyati katta bo`lib u inson ruhiyati shakllanish jarayonlari bilan uzviy kechadigan jarayondir. Chunki reklama mahsuloti o`z navbatida insonning ong va ong osti faoliyatiga turli vositalar orqali ta`sir etib, o`z navbatida namuna (ideal)ni shakllantirish, muayyan sohaga oid axborot, bilimlarni o`zlashtirish, shaxsning dunyoqarashini kengaytirish, ehtiyojni aniqlash kabi yo`nalishlarda shaxs ijtimoiy faoliyatida namoyon bo`ladi. Bozor iqtisodiyoti hayotimizda tobora kengroq kirib borayotgan sharoitda ayniqsa reklama sohasidagi xizmatlarga talab kundan kunga oshib bormoqda. Reklama sohasi juda murakkab va nozik soha hisoblanadi. Bu soha bo`yicha ish olib bormoqchi bo`lgan har bir inson shu sohani o`ta ishtiyoqli va ijodkorlik qobiliyati mavjud, yangilikka intiluvchan hamda o`z ishiga chin yurakdan yondashadigan bo`lishi lozim. Negaki bu mutaxassislar mavjud holatlardan maqbul darajada foydalana olishi, tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi korxona va tashkilotlarning reklama faoliyatini o`ziga xos xususiyatlarini yaxshi bilishi, iqtisodiy jihatdan turli xulosalar chiqara olishi, ijodiy yondasha olishni bilishi lozim. Kommunikatsiya tizimi taqdim etilayotgan reklama mahsulotidan boshlab uni adresat qabul qilib olgunga qadar kechadigan kommunikatsiya jarayonining barcha ishtirokchilari va ma’lumot tashuvchilarni birlashtiradi. Reklama kommunikatsiyasida qabul qiluvchi muayyan kishilar - reklama qaratilgan auditoriyadir. Odatda reklama qaratilgan auditoriya tushunchasi kommunikator firmaning maqsadi qaratilgan bozor tushunchasiga mos keladi. Biroq ba’zi hollarda ushbu tushunchalar orasida sezilarli farqlar vujudga kelishi mumkin. Bu o`z navbatida jamiyatda muayyan qatlam, auditoriyani shakllanishiga himat qiladi. Tabiiyki, kommunikator reklama xabarini qabul qiluvchidan reklama qilinayotgan tovarni xarid qilishini kutadi. Aks aloqa aks javobning qabul qiluvchi tomonidan 20 yo`llovchi e’tiboriga taqdim etilayotgan qismini tashkil etadi. Aks aloqa elementlari sifatida qabul qiluvchilarning kommunikatorga qo`shimcha ma’lumot uchun murojaati, reklama qilinayotgan tovarni ishlatib ko`rish, uning ko`plab o`xshash markalar ichidan tanib olinishi, esda saqlanib qolishi va boshqalar ko`rib chiqilishi mumkin. Psixologik to`siqlar kommunikatsiya jarayonida ishtirok etuvchi kishilarning atrof borliqni turli darajada idrok etishlari natijasida yuzaga keladi. 21 II. Asosiy qism 2.1. Shaxs shakllanishi va reklama faoliyati Reklama faoliyatini tashkil etish va uning ta`sirchanligini oshirish avvalo reklamaning maqsad va vazifalaridan kelib chiqadi. Bu o`z o`zidan reklama faoliyatida ta`sirchanlikni oshirishda turli vositalarni qo`lash orqali namoyon bo`ladi. Shuningdek, reklama mahsulotining iste`molchiga maqbul tarzda jihozlanishi va bezalishi bo`yicha tadqiqotlarni ham, narx-navo masalalarini ham, reklama amaliyoti va so`ngi is`temolchiga mahsulot sotilgandan keyingi xaridorga xizmat ko`rsatishni ham o`z ichiga oladi, xullas ishlab chiqaruvchidan to iste`molchigacha bo`lgan munosabatni axborotli tizimda aks ettirishi lozim bo`ladi. Reklama mahsulotining qay darajada ta`sirchanligi reklam faoliyatini tashkil etish va boshqarishga bog’liq bo`ladi. Bu o`z navbatida marketing vazifalaridan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Reklama mahsuloti odatda juda qimmat turadi. Shuning uchun ham reklama mahsulotini yaratuvchisi reklamaning asosiy vazifasi nimadan iborat ekanligini unutmagan holda qilinajak reklama haqidagi o`zining chuqur o`ylangan marketing echimini qabul qilishi kerak. Mablag’ haqida masala ravshanlashib borganda, reklama bo`yicha shug’ullanuvchilarga qanchalik katta mas`uliyat tushishini ko`rish mumkin, ya`ni reklama bo`yicha mutaxassis qobiliyati bo`lmasa va mavjud imkoniyatlardan foydalanib ish yuritmasa, avvalo o`z ishi, muassasasining obro`sini ham tushirib qo`yishi mumkin. Shuning uchun reklama mahsulotini ta`sirchanlik darajasini ortishiga hizmat qiluvchi birinchi omil sifatida reklama mahsuloti ishlab chiqaruvchi muassasa marketing muhitini va marketing strukturasiga tayangan holda quyidagi qoidalarga rioya qilishi lozim: • reklamadagi asosiy element - tovarlarni sifati va korxonani bozordagi mavqei; • tovarlar reklamasida barchani jalb etadigan oddiy, gohida xaridorlarning tovarlarni ko`rish uchun safarbar qiladigan usullar bo`lishi; • tovar reklamasi qimmat bo`lganligi uchun shunday reklama tayyorlash kerakki, u arzon bo`lsin; • reklamada tovarni turli ranglarda ko`rsatish va bu ranglar xaridorlarni o`ziga jalb eta olishi zarur; 22 • tovarni reklamasida mahalliy an`analarni hisobga olish va tovarni qaysi hududlarda va qaysi yoshdagi iste`molchilarga mo`ljallangan bo`lishi juda muhimdir. 1 Tayyorlanayotgan reklamaning samarali chiqishi pishiq tuzilgan korxona tarkibida marketing bo`limining faoliyatiga ham va uni boshqaruvchimenedjerning qobiliyatiga ham bog’liq. Asosan reklama beruvchi firma va tashkilotlar o`z strukturasini ichki imkoniyatlariga bog’liq holda tuzadilar. Masalan, kichik firmalar o`z boshqaruv strukturasini quyidagicha tuzadilar. Strategiyasini ham aniqlab olishimiz zarur. Yo`nalishni asoslashda avvalambor mahsulotni ishlab chiqarishda etarliligini hisobga olish, mahsulot zahiralari, uzluksiz ta`minlab tura olish imkoniyatlarini ham hisobga olish kerak. Shuningdek, boshqa ma`lumotlar ham muhimdir, mahsulot bozorining ko`lami; uning miqdordagidan oshiq zahiralari, mahsulotning kelajagi va hokazolar. Reklamadan yangi mahsulotlarni bozorga chiqarishda ham foydalaniladi. Savdo kon`yukturasini yangi mahsulotlar bilan ta`minlash hali muhim bo`lmagan, sotuv, zahira, iste`mol haqidagi ma`lumotlar etarli bo`lmagan paytda bu ham muhimdir. Bu paytda mutaxassislar yo`nalishini tanlash uchun reklama orqali yangi taklif tuzadilar. Unda mahsulotlarning tavsiya etiladigan xususiyatlari va ishlab chiqarishning kelajagi, hamda aholi talabini ko`ra bilish, sinovga chiqarilgan mahsulotga xaridorning munosabatini kuzatish haqidagi ma`lumotlar o`rin oladi. Reklamaning yo`nalishini tanlash - savdo va sanoatning o`zaro harakati va mahsulot aylanishiga mahalliy manbalardan olingan mahsulot zahiralarining qatnashishiga ham bog’liq. Reklama ma`lumotlari yangiligi, kutilmaganligi, hissiy ta`siri bilan ajralib turishi kerak. Bundan tashqari mahsulotning xaridor e`tibor qilmagan xususiyatlarini ko`rsata olishi kerak. Ayniqsa, mahsulotning bozorga kirib kelishi va ularni uzaytirish bosqichida reklama juda zarur. Reklama uchun zarur shartlaridan biri, uning makonining aniqligi, ya`ni bozorning ma`lum segmentiga yo`nalganligi, har xil xaridorlar uchun esda saqlanib qolinishidir. 2.2.Reklama faoliyatining ta`sirchanlik usullari O`zbekistonda fuqarolik jamiyatini barpo etish, mamlakat aholisini ayniqsa, yosh avlodni jasurlik va fidoyilik, ozod va obod Vatan barpo etishdek ezgu maqsadga e`tiqod ruhida tarbiyalash bugungi kunning dolzarb vazifasi hisoblanadi. 23 Shu bois ham o`zligimizni anglash, bizning kimligimizni, qanday buyuk ajdodlarning merosiga, necha ming yillik tarix, milliy madaniyat va qadriyatlarga ega ekanligimizni his etib yashashga, bu boylikni asrab-avaylab, umuminsoniy qadriyatlar bilan oziqlantirib, o`sib kelayotgan yosh avlodga etkazishga izchil harakat qilamiz. Ma`lumki, har qanday nazariya yoki ta`limot ma`lum bir tizimga solingan g’oyalar majmuidan iboratdir. Jamiyatning o`z oldiga qo`ygan strategik g’oyasi va maqsadi erishish uchun amalga oshiruvchi mafkuralar har bir millat, xalqning o`zligini namoyon qilish imkonini beradi. Xususan, o`zbek xalqining milliy istiqlol g’oyasi jamiyatni jipslashtirishga, birgalikda, hamjihatlikda harakat qilishga chorlaydi. Xalqimiz asrlar davomida ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot orzusida yashab keldi. Bu g’oya xalqimizni o`z mustaqilligidan judo bo`lgan davrlarda ham tark etmadi. Bugungi kunda O`zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yo`lidagi asosiy maqsadi – ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etish bo`lib, bu g’oya millatimizning azaliy orzu-umidlarini, intilishlarini, bunyodkorlik faoliyatining ma`no-mazmunini ifodalaydi. Bugungi dunyoning g’oya va mafkurasi targ’ibotiga nazar tashlasak, manzarasiga bir qur nazar tashlasak, asosiy masala inson ongi va qalbi uchun kurash, uni mafkuraviy zabt etishga qaratilganligiga amin bo`lamiz. Boshqacha aytganda, dunyoning g’oyaviy, mafkuraviy kurash manzaralari o`z gegemonligini o`tqazish maqsadlari yo`lida rivojlanayotgan yosh mustaqil davlatlarning g’oyaviy, mafkuraviy olib borilayotgan islohotlari barqarorligi va taraqqiyotiga tahdid solmoqda. Bu boradagi Yurtboshimizning “Bunday kuchlarning g’arazli munosabati, avvalo, boy va qadimiy ma`naviyatimizga qarshi qaratilgani, ular xalqimizni ana shu bebaho boylikdan judo qilish uchun har xil usul va vositalar bilan zo`r berib urinayotgani barchamizni tashvishlantirmasdan qolmaydi, albatta. Nega deganda, insoniyatning ko`p ming yillik tajribasi shundan dalolat beradiki, dunyodagi zo`ravon va tajovuzkor kuchlar qaysi bir xalq yoki mamlakatni o`ziga tobe qilib, buysundirmoqchi, uning boyliklarini egallamoqchi bo`lsa, 24 avvalambor, uni qurolsizlantirishga, ya`ni eng buyuk boyligi bo`lmish milliy qadriyatlari, tarixi va ma`naviyatidan judo qilishga urinadi”1,- degan fikrlari diqqatga sazovor. Darhaqiqat, bugun dunyoning ayrim hududlarida ana shunday harakatlar, tartibsizliklar natijasida katta ma`naviy yo`qotishlar yuz berayotgani, millatning asriy qadriyatlari, milliy tafakkuri va turmush tarzi izdan chiqayotgani, axloqodob, oila va jamiyat hayoti, ongli yashash tarzi jiddiy xavf ostida qolayotganini kuzatish mumkin. Eng yomoni, bunday xurujlarning pirovard oqibati odamni o`zi tug’ilib o`sgan yurti va xalqidan tonishga, vatanparvarlik tuyg’ularidan mahrum etishga va hamma narsaga loqayd shaxsga aylantirishga urinishda namoyon bo`lmoqda. Bu kabi ulug’ zotlarga munosib avlod bo`lib, yuksak insoniy fazilatlarga, yuksak ma`naviyatga ega bo`lish mamlakatimiz va xalqimizning asrlar davomida ozod va hur bo`lib, hech kimga qaram bo`lmasdan tinch-totuv hayot kechirishida, o`zining ezgu maqsad va intilishlariga etishlarida etarli asos va kafolat bo`ladi. Ijtimoiy voqelikdagi xodisalarni inson anglar va tahlil qilar ekan, uning turmush tarzi, hulq-atvori va fikrida yangicha ijtimoiy munosabatlar tizimi shakllanadi. Ana shunday munosabatlarni va shaxs xulq-atvoridagi ijobiy sifatlarning paydo bo`lishida ijtimoiy reklamalarning ta`siri yuqori bo`ladi. Bugungi kunda ijtimoiy reklamalar inson omilini qadrlashda, uni turli salbiy ijtimoiy ta`sirlardan himoyalashda va sog’lom turmush tarzini targ’ib qilishda muhim vosita bo`lib xizmat qilmoqda. Ma`lumki, jamiyat hayotidagi har qanday yangilik, o`zgarish avvalo inson omiliga qaratilgan bo`lib, shaxs ijtimoiy-siyosiy qarashlariga keskin ta`sir ko`rsatadi. Shuningdek, bugungi kunda shakllanib borayotgan fuqarolik jamiyati va bozor munosabatlari sharoiti mamlakatimizda yashayotgan har bir fuqaroning ongi va shuurida, tafakkuri va hulq-atvorida yangicha ma`nomazmun kasb etmoqda. Reklama nafaqat iqtisodiy taraqqiyot omili, balki faol ijtimoiy harakat jarayoniga aylanmoqda. Reklama psixologik tabiatiga ko`ra, kuchli ta`sir etish xarakteriga ega bo`lib, shaxsni faol ijtimoiylashtiruvchi vosita hisoblanadi. Reklama ma`lumotlari va xizmatlarini shaxs tomonidan idrok qilinishi esa turli mamlakatlar taraqqiyoti, turmush tarzi, shakllangan stereotiplari bilan yaqindan tanishish imkonini beradi. Reklama psixologik yo`nalganligiga ko`ra, 25 insonlar ruhiyatiga, fikrlashiga va hulq-atvoriga keskin ta`sir ko`rsatadi. Bu esa berilayotgan ma`lumotlarni milliy stereotiplar, milliy xarakter sifatlariga qanchalik monandligiga bog’liq. Bugungi davlat taraqqiyotiga ijtimoiy ta`sirlar va turli axborot hurujlarining ta`siri ortib borayotgan bir paytda ijtimoiy himoya kuchini ta`minlaydigan va ogohlikka da`vat etuvchi, sog’lom turmush tarzini targ’ib qiluvchi ijtimoiy reklamalarga bo`lgan extiyoj tobora ko`paymoqda. Jamiyatda sog’lom muhitni saqlashda, insonlardagi o`z-o`ziga bo`lgan ishonch hissini orttirishda, hayotga bo`lgan sog’lom munosabatni tarkib toptirishda to`g’ri psixologik ta`sir qadriyatlarimizga kuchiga yo`g’rilgan ega bo`lgan va milliy turmush reklamalar juda ahamiyatga tarzimizga, ega. Ko`proq xalqimizning turmush tarzi mazmunini, fe`l-atvorini o`zida ifoda etuvchi reklamalar ijobiy qabul qilinadi. Berilayotgan har qanday reklamalar asosida psixologik qonuniyatlar tizimi mavjud. Reklamadagi verbal va noverbal vositalar orqali berilayotgan ma`lumotlar mavjud bo`ladi. Reklama ma`lumotlarini verbal tarzda, hissiyotni qo`zg’ovchi turli musiqiy matnlar, tasvirlar orqali yorqinroq anglash, bunda ma`lumotlar qisqa va lo`nda, turli tasvirlar, chizmalar, noverbal vositalar bilan uyg’unlashadi. Ayollarda muloqotga bo`lgan extiyoj, emotsionallilik va tabiiy ishonuvchanlik yuqori bo`lganliligi bois, ular og’zaki, ohanglar bilan ifodalangan, kuchli emotsional yo`g’rilgan reklama ma`lumotlarini oson idrok qiladilar. Reklamani anglash unga munosabat bildirish shaxsda ijtimoiy voqelikni erkin baholash, turlicha yangi shakl va ijtimoiy hulq ko`nikmalarini namoyon etishga imkon beradi. Bugungi kunda reklamalarga bildirilayotgan munosabatlarga qarab, insonlardagi ijtimoiy fikrlarni baholash mumkin. Shuningdek, yosh xususiyatlari ham reklama mazmunini anglanilishida muhim omil bo`lib xizmat qiladi. Ayni bu davr shaxs o`zini anglangan darajada idrok qilishiga imkon beruvchi va yangiliklar, bilimlarni o`zlashtirishga nisbatan talabni yuqoriligi bilan xarakterlanadi. Bundan tashqari, o`smirlik davrida shaxs xulq-atvorida taqlidga nisbatan moyillik hissi yuqori bo`lganligi bois har qanday yangilikka e`tiborli bo`lish, munosabat bildirish faol namoyon bo`ladi. Reklama ma`lumotlari shaxsdagi ijobiy va salbiy stereotiplarni shakllanishiga ham ta`sir ko`rsatadi. Chunonchi, stereotip mazmunini 26 ijobiy yoki salbiy ma`no kasb etishi avval shakllangan mavjud tasavvurlar tizimi bilan uzviy bog’liq. Reklama mahsulotining ijtimoiy-psixologik hususiyatlaridan eng ko`zga tashlanadiganidan biri sifatida inson o`z ideali, ya`ni ibrat namunasini shakllantirishi yohud o`z faoliyati davomidagi muayyan qoida, tamoyillarni ishlab chiqishida ularga tayanishi bilan namoyon bo`ladi. Tadqiqot natijalariga ko`ra, ijtimoiylashuv omillari va psixologik xususiyatlarini o`rganish, taqlid va ibratning qiyosiy tahlili o`smirlik davrida inson psixikasining voyaga etishida ibratning muhimligi, ijtimoiylashuv jarayoniga oila, maktab, referent guruh, televidenie, san`at singari omillar o`tkazadigan ta`sir darajasi turlicha ekani ma`lum bo`ldi. Demak, reklama ham iqtisodiy, ham ijtimoiy jarayonlarga ta`sir etuvchi, turlicha yot g’oyalardan himoyalanish qobig’ini hosil qiluvchi, mumkin qadar jamiyat taraqqiyotini tezlashtiruvchi vosita-tarixiy zarurat sifatida shakllanib, kundalik hayotimizning faol qismiga aylanib bormoqda. III. Shaxs shakllanishiga reklama faoliyatining o`rni 3.1. Reklama faoliyatining ijtimoiy-madaniy jihatlari Reklama mahsulotlaridagi badiiy qiyofaning asosiy tavsifi uni harakatga keltiradigan g‘oya-rejasining tug‘ilishi, uning reklama tizimidan o‘rin olish va nihoyat iste'molchi idroki bilan bog‘liq jarayonlar tavsifi bilan to‘ldirilishi lozim. Mazkur bosqichlarning har biri muayyan vaqtda amalga oshadi. Bu bosqichlar orasida reklama mutaxassisi g‘oya-rejasi va uning sifati ko‘p jihatdan asarning istiqbol taqdirini belgilab beradi. Reklama mahsulotlaridagi badiiylik o‘zida voqyelikning ichki va tashqi, yakka va umumiy tomonlarini singdirgan bo‘ladi. Badiiy reja-g‘oya muallif miyasida avval boshdanoq mavhum tushuncha tarzida emas, balki jonli taassurotlar, voqyea-hodisalar bilan bog‘liq holda vujudga keladi. Fikr-muddaoni amalga oshirish g‘oya-rejaning o‘zidanoq boshlanadi. Reklama mahsulotlaridagi badiiylik shaxsiy his-tuyg‘ulari bilan sug‘orilgan taqdirdagina uni reklama bilan o‘zaro aloqani davom ettirishga undaydi. Reklama mahsulotida inson kechinmalari va tuyg‘ulari aksi sifatida ruhiy holat badiiy ijodning asosiy belgisidir. 27 Badiiy tasavvurda rejalangan qiyofalar doimo reklama beruvchining estetik orzusiga, uning go‘zallik va mukammallik haqidagi o‘y-fikrlariga mutanosib bo‘ladi. Badiiy ijod jarayonida tasavvur kelajakni orzu-umidlar orqali oldindan payqash vazifasini ado etadi. Badiiy tasavvur tarkibida insonning orzu-umidlari, intilishlari va ehtiyojlari mavjud bo‘ladi. Shu bois tasavvur ijod uchun rag‘batlantiruvchi, birlashtiruvchi kuch bo‘lib xizmat qiladi. San'atda voqelik badiiy to‘qimasiz, to‘qima esa voqyeiy hodisalarsiz aks etmaydi. Voqelik xayol-tasavvur hosil qiladi. Bu xayol-tasavvurlarga o‘y-xayol nafasi «jon» kiritadi. Puhta o‘ylangan, oylab, yillab miyada qiyomiga yetgan tasavvurlar mahsulining ma'nodorligini kuchaytiradi. San'atkor tasavvur yordamida ongidagi hayot tafsilotlarini, qahramon xulq-atvori ikir-chikirlarini, uning tashqi ko‘rinishini va boshqa xususiyatlarini qayta tiklab olishi mumkin. Shuningdek, shaxsning ruhiy olamiga ta'sir etish, uni badiiy-nafosatli jihatdan yuksak pog‘onalarga olib chiqish nafosatli idrokning asosiy muammolaridan hisoblanadi. Mazkur muammo esa o‘z navbatida insonning voqyelikka xissiy-aqliy munosabati hamda uning nafosatli tarzda idrok etish qobiliyatiga, asar qahramonlarining kechinmalarini xis qilish layoqatiga hamda ularni ongli tarzda mushohada etish madaniyatiga ega bo‘lmog‘i lozim. Shuningdek, badiiy idrokning mazmuniga daxldor bo‘lgan badiiy qadriyatlar yaratish jarayoniga zamonaviytarixiy bosqichlardan kelib chiqqan holda nafosatli nazariyalar asosida munosabat bildirmoq maqsadga muvofiq sanaladi. Negaki, badiiy asar millat ravnaqi uchun qanday hissa qo‘shadi, u millat badiiy tafakkurini o‘stirishda qanday ahamiyat kasb etishini to‘g‘ri anglamoq uchun ham nafosatli nazariyalarga murojaat etish o‘rinli bo‘ladi. Vaholangki, ana shu jihatlarga ko‘ra badiiy idrok insonning hayotga nisbatan bo‘lgan qiziqishini doimo kuchaytirib boradi va o‘zi ham shu asosda rivojlanadi.1 Reklama faoliyatini tashkil etish birinchi navbatda ijodiy jarayonni o`z ichiga oladi. Bu jarayon esa asosiy ikki qismdan iborat bo`ladi: Birinchisi, ijodiy ish rejasi - reklama senariysini yaratish bo`lsa ikkinchi qismi amaliy faoliyatni o`zida aks ettirib, ana shu tsenariy asosida ketma ketlikda bajariladi. Reklama mahsuloti senariysi ijodning muhim bir turi sifatida shakllanib, uni alohida maqsad uchun ya`ni, uni amaliy tashkil qilish uchun yaratiladi. Shuning 28 uchun ham reklama mahsuloti senariysini yaratish va amalga oshirish bir butun jarayondir. Aniqrog’i, bir jarayonnnng bir-biri bilan ajralmas ikki tomonidir. 3.2. Reklama ijtimoiy-madaniy muhit va badiiy tafakkurni shakllantirish vositasi sifatida Bugungi kunda jamiyatda kechayotgan har qaysi ijtimoiy munosabatlarni kuzatar ekanmiz, ularda reklama faoliyatining ayrim ko`rinishlari yoki reklama mahsulotini ko`rishimiz mumkin. CHunki reklama mahsulotlari jamiyat a`zolarining ehtiyojidan-da ko`proq bo`lgan taklif, shu jumladan, g’oya fikr, mahsulotni taqdim etmoqda va uni tanlash yoki ular bilan o`zaro xisoblashish jamiyat a`zolarining reklama madaniyatini qay darajada o`zlashtirganliklariga bog’liq bo`ladi. Jamiyatda reklama madaniyati tushunchasini ishlab chiqishda shaxsning axborot olish madaniyati nuqtai nazaridan yondoshiladi. Shaxsning axborot olish madaniyati – insonning umumiy madaniyati tarkibiy kismlaridan biri: axborot dunyoqarashi majmuasi va an`anaviy xamda axborot texnologiyalaridan foydalangan holda yakka tartibda axborot olish ehtiyojlarini qidirishga doir maqsad sari yo`naltirilgan mustaqil faoliyatni ta`minlovchi bilim va malakalar tizimidan iborat. Shaxsga axborot olish madaniyatini urgatishning asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi: shaxsning axborot olish dunyoqarashini shakllantirish, bu narsa axborotga, axborot zaxiralariga, axborot texnologiyasiga bo`lgan umumlashgan karashlari tizimini ifoda etadi, jamiyat a`zolarining muayyan o`quv, kasb-kor yoki boshka o`quv-biluv faoliyatini, o`z-o`zini ta`minlashga doir bilim va malakalarni egallashlari; Axborot olish malakalarini xosil qilish axborot qidirishning an`anaviy va avtomatlashtirilgan (elektron) usullarini mustaqil ravishda yuritish malakalarini o`zlashtirishni kuzda tutadi. Shaxsning axborot olish madaniyati darajasini sezilarli darajada oshirish maxsus axborot olish ta`limini, xususan, ta`lim muassasalari o`quv jarayoniga uquvchilarda axborot bilan o`z-o`zini ta`minlash sohasidagi bilim va malakalarning bir butun tizimini shakllantirishni talab etadi. Reklama madaniyati bu reklama mahsulotlarida ilgari surilgan g’oya yoki muayyan narsa buyumlar jamlanmasi bilan shaxsiy extiyojlar va qiziqishlar 29 mutanosibligini ta`minlash malaka ko`nikmalar yig’indisidan iborat bo`ladi. Reklama mahsulotini iste`moli jarayonida axborotni umumilmiy, umumiy ta`lim va amaliy ahamiyatga ega bo`lgan ehtiyojlarini qondirish maqsadida mustaqil aniqlash va foydalanish imkonini beradigan bilim, malaka va kunikmalar olamiga olib kiradi. Reklama mahsulotini iste`mol qiluvchi ijtimoiy faoliyatiga singdirish bu zamonaviy jamiyatning ehtiyojidir. Bugungi kunda axborot texnologiyalari faqat fan va texnika yangiligi doirasidan chiqib, oddiy iqtisodiy taraqqiyotning muhim omiliga ham aylandi. Shu bilan birga axborot mahsulotlari va xizmatlarini ularni kelgusida sotish uchun ishlab chiqish ishlab chiqarishning mustaqil tarmog’iga aylandi. Inson yashayotgan olam turli moddiy va nomoddiy ob’ektlardan, shuningdek, aloqalar va ular o`rtasidagi o`zaro harakatlardan tashkil topgan. Sezgi organlari, uskunalar va shu kabilar yordamida reklama mahsulotlarida aks etadigan voqeilik va faktlar ma’lumotlar sifatida qo`llanilib, muayyan vazifalarni hal qilishda ular axborotlarga aylanadi. Vazifani hal qilish natijasida yangi bilimlar – tizimlashtirilgan, qonunlar, nazariyalar va qarashlar hamda tushunchalarning boshqa yig’indisi ko`rinishida umulashtirilgan haqiqiy yoki sinovdan o`tgan ma’lumotlar paydo bo`ladi. Kelgusida bu bilimlarning o`zi boshqa vazifani hal qilish yoki oldingilarini aniqlashtirish uchun zarur bo`lgan ma’lumotlar tarkibiga kiradi. Reklama mahsulotini axborotga aylantirish ularning iste’molchisi (foydalanuvchisi) tomonidan o`z axborot modeli asosdi amalga oshiriladi. Bularning barchasini amalga oshirishda reklama mutaxassisi asosiy rol o`ynaydi. Ma’lumotlar ularning bo`lg’usi iste’molchisi tomonidan (masalan, tadqiqotchi tomonidan ilmiy eksperimentlar o`tkazishda) axborotga aylantirilganda ishlab chiqaruvchi va iste’molchining axborot modellari tabiiy ravishda bir-biriga mos keladi. Agar ma’lumotlar tovar sifatida namoyon bo`lsa, u holda iste’molchi axborot mahsulotlari, ya’ni ma’lumotlarni ishlab chiqaruvchi tomonidan kelgusida tarqatish uchun shakllantirilgan ma’lumotlar yig’indisiga duch keladi. Axborot mahsuloti tuzilishi yoki unda ma’lumotlarni taqdim etish shakli uni ishlab chiqaruvchining qandaydir bir axborot modelini o`z ichiga olgan bo`ladi va u ta’rifan foydalanuvchining axborot modelidan farq qiladi. 30 Tabiiyki, tijorat mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar o`z modellarida iste’molchilarning modelini ham hisobga olishga harakat qiladi. Shu bilan birga, ishlab chiqaruvchilar va foydalanuvchilarning axborot modeli hech qachon to`laligicha bir-biriga to`g’ri kelishi mumkin emas, chunki: a) foydalanuvchilar ko`pincha o`zlariga qanday axborot kerakligi to`g’risidagi ancha noaniq tasavvurlarini yaqqol axborot modeliga joylashtirib olmaydilar, bu esa mazkur tushunchalarni mahsulot konsepsiyasida hisobga olishga to`sqinlik qiladi; b) agar hatto bunday modellar qandaydir darajada bor bo`lsa-da, birinchidan ishlab chiqaruvchi ular haqida bilmasligi yoki ularni noto`g’ri qabul qilishi, ikkinchidan turli foydalanuvchilarda bu modellar bir-biriga mos kelmasligi va shu bilan foydalanuvchining abstrakt axborot modelini tuzishni umuman qiyin, ba’zan esa amaliy ahamiyatsiz masalaga aylantirishi mumkin. IV. Xulosa O`zbekiston Respublikasida bozor iqtisodiyoti sharoitiga moslashgan kichik biznes, tadbirkorlik, ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatish sohalari rivojlanib bormoqda. Bu o`z navbatida reklama xizmatlariga bo`lgan talabni yuqori sur’atlarda ortib borishiga sabab bo`ladi. Reklama faoliyati strukturasining asosiy unsurlari va ularning ijtimoiy madaniy jihatlari haqida xulosa chiqarishda birinchi navbatda diqqat markazda doim reklama axborotini qabul qiluvchi (adresat)ning turishini takidlash lozim. Boshqa barcha unsurlarning asosiy belgilari - tasvirlashdan tortib to aks aloqagacha - murojaat qaratilgan auditoriyaning xususiyatlari bilan tavsiflanadi. Reklama axborotlarini yo`llashda uning eng maqbul vositalardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Kommunikatsiya tizimi taqdim etilayotgan reklama mahsulotidan boshlab uni adresat qabul qilib olgunga qadar kechadigan kommunikatsiya jarayonining barcha ishtirokchilari va ma’lumot tashuvchilarni birlashtiradi. Reklama kommunikatsiyasida qabul qiluvchi muayyan kishilar reklama qaratilgan auditoriyadir. Odatda reklama qaratilgan auditoriya tushunchasi kommunikator firmaning maqsadi qaratilgan bozor tushunchasiga mos keladi. Biroq ba’zi hollarda ushbu tushunchalar orasida sezilarli farqlar vujudga kelishi mumkin. 31 Bu o`z navbatida jamiyatda muayyan qatlam, auditoriyani shakllanishiga himat qiladi. Tabiiyki, kommunikator reklama xabarini qabul qiluvchidan reklama qilinayotgan tovarni xarid qilishini kutadi. Aks aloqa aks javobning qabul qiluvchi tomonidan yo`llovchi e’tiboriga taqdim etilayotgan qismini tashkil etadi. Aks aloqa elementlari sifatida qabul qiluvchilarning kommunikatorga qo`shimcha ma’lumot uchun murojaati, reklama qilinayotgan tovarni ishlatib ko`rish, uning ko`plab o`xshash markalar ichidan tanib olinishi, esda saqlanib qolishi va boshqalar ko`rib chiqilishi mumkin. Psixologik to`siqlar kommunikatsiya jarayonida ishtirok etuvchi kishilarning atrof borliqni turli darajada idrok etishlari natijasida yuzaga keladi. 32 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. - Toshkent; “O‘zbekiston”, 2017. - 488 b. 2. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash - yurt taraqqiyoti va xalq farovonlik garovi. -Toshkent: O‘zbekiston 2017 -53bet. 3. O‘zbekiston Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasini yanada 4. rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-4947-son farmoni / Xalq so‘zi, 2017 yil 8 fevral. 5. Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri.-T.:Yangi asr avlodi, 2016.-318 6. Axmedova M. Falsafa. -Toshkent.UFMJ, 2006. 7. Yusupov E., Mamashokirov S. Falsafa Darslik, -Toshkent: 2005. 8. Shermuxamedova N.A. Falsafa. Toshkent: “Noshir” 2012 y 9. Shermuxamedova N.A. Gnosiologiya. (Uchebnik) Toshkent: 2009 y 10. Shermuxamedova N A. Falsafaga kirish (O‘quv qo‘llanma) Toshkent: 2017 y Internet saytlar 1. www. Ziyonet.uz 2. www.faylasuf.uz 3. www. ziyo.uz 4. www. Muslim.uz 5. www. religions,uz 33 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Antipov K.V. Reklama asoslari. M .: Dashkov va Co., 2009 yil. 2. Arkhipov A.I. Iqtisodiyot. M .: Prospekt, 2009 yil. 3. Golovleva E.L. Reklama asoslari. M .: Akademik loyiha, 2008 yil. 4. Gryaznova A.G., Yudanova A.Yu. Mikroiqtisodiyot: amaliy yondashuv. M.: KNORUS, 2008 yil. 5. Kostina A.V., Makarevich E.F., Karpuxin O.I. Reklama asoslari. M.: KNORUS, 2010 yil. 6. Pankratov F.G., Bajhenov Yu.K., Shaxurin V.G. Reklama asoslari. M .: Dashkov va Co., 2009 yil. 7. Xromov L.N. Reklama faoliyati: san'at, nazariya, amaliyot. M., 2007 yil. 8. Kostina A.V., Makarevich E.F., Karpuxin O.I. Reklama asoslari. M.: KNORUS, 2010. 10-son 9. Kostina A.V., Makarevich E.F., Karpuxin O.I. Reklama asoslari. M.: KNORUS, 2010. S. 11 34 10. Pankratov F.G., Bajhenov Yu.K., Shaxurin V.G. Reklama asoslari. M .: Dashkov va Co., 2009. S. 7 11. Pankratov F.G., Bajhenov Yu.K., Shaxurin V.G. Reklama asoslari. M., 2009. 8-son 12. Golovleva E.L. Reklama asoslari. M .: Akademik loyiha, 2008. S.6 13. Pankratov F.G., Bajhenov Yu.K., Shaxurin V.G. Reklama asoslari. M .: Dashkov va Co., 2009. S.490 14. Golovleva E.L. Reklama asoslari. M .: Akademik loyiha, 2008. 137-bet 15. Pankratov F.G., Bajhenov Yu.K., Shaxurin V.G. Reklama asoslari. M., 2009. S. 492 16. Arxipov A.I. Iqtisodiyot. M .: Prospect, 2009. S.108 17. Gryaznova A.G., Yudanova A.Yu. Mikroiqtisodiyot: amaliy yondashuv. M.: KNORUS, 2008. P.314 18. Gryaznova A.G., Yudanova A.Yu. Mikroiqtisodiyot: amaliy yondashuv. M.: KNORUS, 2008. P.326 35