Білет 1 Старажытныя людзі на тэрыторыі Беларусі: засяленне тэрыторыі, заняткі, асноўныя вынаходкі і адкрыцці, рэлігійныя вераванні Засяленне тэрыторыі Беларусі. Старажытны чалавек патрапіў на тэрыторыю Еўропы прыблізна 40-35 тыс. гадоў таму. Людзей таго часу называюць краманьёнцамі (рэшткі чалавека дадзенага тыпу знайшлі ў пячоры Кро-Маньён у Францыі). Па вонкавым выглядзе яны былі падобныя на сучасных. Людзі прыстасаваліся да жыцця ў халодным клімаце, абумоўленым знаходжаннем на тэрыторыі Беларусі ледавіка. Краманьёнцы пачалі рассяляцца на поўдні Беларусі. Найстаражытныя паселішчы людзей (стаянкі) знойдзены археолагамі на берагах рэк Прыпяць і Сож каля вёсак Юравічы і Бердыж у Гомельскай вобласці. Яны існавалі прыкладна 24-21 тыс. гадоў да н. э. Тут выяўлены рэшткі вогнишча, прылады працы з крэменю, а таксама косці і чэрапы мамантаў, якія выкарыстоўваліся для будаўніцтва жылля. Асноўнымі вынаходствамі старажытных людзей у перыяд каменнага веку (па меркаванні навукоўцаў, скончыўся прыблізна ў канцы 3-го тысячагоддзі да н. э.) былі засваенне агню, выраб востраканцовых сякучых, рэжучых, колючых прылад. На тэрыторыі, якая заставалася свабоднай ад ледзянога покрыва падчас адступленняў ледніка, асноўным заняткам людзей стала збіральніцтва каранёў і клубняў. Для гэтага яны выкарыстоўвалі палкі-капалкі, вострыя камяні. Заняткам людзей было таксама загоннае паляванне на мамантаў, паўночных аленяў і іншых жывёл з дапамогай каменных сякер, прымітыўных дыд (копій). Людзі выкарыстоўвалі вуды, касцяныя гарпуны, сеткі, гаплікі для рыбнай лоўлі. Асаблівасць заняткаў людзей каменнага веку складалася ў тым, што яны бралі ад прыроды ўсё ў гатовым выглядзе. Такую гаспадарку называюць якая прысвойвае. Пасля адступлення апошняга ледніка пачалося пацяпленне. Былая ледзяная пустыня пакрылася рэкамі і азёрамі, лясамі, населенымі дзікімі жывёламі. Старажытныя людзі паступова сталі займацца індывідуальным паляваннем. У гэтым ім дапамагаў сабака - першая прыручаная чалавекам жывёла. Людзі пераходзілі да аселага ладу жыцця, вынайшлі лук і драўляныя стрэлы з крэмневымі наканечнікамі, высвідраваныя і шліфаваныя каменныя сякеры, каменную зерняцёрку, пачалі выкарыстоўваць пры рыбнай лоўлі выдзеўбаныя з дрэва чаўны (лодкі). Нарадзіліся ганчарства і ткацтва. Людзі сталі вырабляць вастрадонны гліняны посуд, які ўтыкалі ў земляную падлогу ці ў цэнтр вогнішча, паколькі ў той час яшчэ не ведалі, што такое стол. Незаменным матэрыялам для вытворчасці прылад працы быў крэмень. Яго здабывалі ў першабытных шахтах — вертыкальных студнях глыбінёй 3—5 м, знойдзеных археолагамі ля пасёлка Краснасельскі Ваўкавыскага раёна. Першым вядомым калектывам людзей быў першабытны чалавечы статак. Верагодна, краманьёнцы жылі ўжо радавымі абшчынамі, якія аб'ядноўвалі 50-70 крэўных сваякоў. На чале абшчыны стаяў абраны старэйшына. Паступова роды аб'ядноўваліся ў плямёны. Некаторыя гісторыкі падзяляюць меркаванне аб тым, што сваяцтва першапачаткова вялося па матчынай лініі, бо жанчына гуляла вызначальную ролю ў жыцці першабытнага грамадства. Такі парадак называюць матчыным родам, або матрыярхатам. У перыяд бронзавага веку (працягваўся з пачатку 2-га тысячагоддзя да н. э. і да канца VIII у. да н. э.) людзі пачалі прыручаць усё больш жывёл, а пасля перайшлі да іх гадоўлі. Верагодна, першай хатняй жывёлай стала свіння. Адбыўся пераход ад палявання да жывёлагадоўлі і ад збіральніцтва да земляробства. Гэта значыць, што на змену які прысвойвае прыйшоў які вырабляе тып гаспадаркі. Пры дадзеным тыпе гаспадаркі старажытныя людзі ўласнай працай здабывалі неабходныя для жыцця прадукты, якія не існуюць у гатовым выглядзе ў прыродзе. Спачатку земляробства было матычным, калі асноўнай прыладай працы служыла матыка, а затым - падсечна-агнявым. Старажытныя людзі высякалі лес, карчавалі і спальвалі пні, попел ужывалі ў якасці ўгнаення, зямлю апрацоўвалі бараной-сукаваткай. Для збору ўраджаю выкарыстоўвалі сярпы, муку атрымлівалі на зерняцёрках. Каб захаваць збожжа, а таксама малако, атрыманае ад разведзеных жывёл, рабілі пласкадонны гліняны посуд. Жывёлагадоўля і падсечна-агнявое земляробства ў бронзавым стагоддзі сталі асноўнымі заняткамі мужчын. Роля мужчынскай працы паступова ўзрастала. У выніку на змену матчынаму роду прыйшоў бацькоўскі род (патрыярхат), ці вялікая патрыярхальная сям'я. Падчас бронзавага веку на тэрыторыю Беларусі паступова пачалі пранікаць індаеўрапейцы шматлікія плямёны жывёлаводаў-качэўнікаў, якія першапачаткова жылі ў Малой Азіі па суседстве з народамі Старажытнага Усходу. У перыяд рассялення на тэрыторыі Еўропы ў выніку змешвання індаеўрапейцаў з мясцовым насельніцтвам узніклі племянныя аб'яднанні германцаў, славян, балтаў. Балцкія плямёны, якія з'яўляюцца продкамі сучасных літоўцаў і латышоў, пачалі паступова асвойваць тэрыторыю Беларусі. У час жалезнага веку на тэрыторыі Беларусі (тачыўся прыкладна ў VII ст. да н. э.) людзі навучыліся здабываць жалезную руду. Яе называлі балотнай, бо знаходзілі гэтую сыравіну па бурым колеры на балоце ці пад дзірваном на лузе. З руды выплаўлялі ў сырадутных печах-домніцах, зробленых з гліны, порыстую масу - крычнае жалеза. Паступова развівалася ральнічае земляробства. Пры апрацоўцы зямлі выкарыстоўвалі драўлянае рала з жалезным нарогам-наканечнікам. Удасканаленне прылад працы прывяло да ўзнікнення лішкаў прадуктаў і маёмаснай няроўнасці сярод людзей. Зьявіліся багатыя і бедныя. Паміж імі адбываліся сутычкі. Для абароны людзі пачалі будаваць умацаваныя паселішчы - гарадзішчы. Рэлігійныя вераванні і першабытнае мастацтва. Немагчымасць растлумачыць прыродныя з'явы (маланку, гром і інш.) спарадзіла ў людзей веру ў звышнатуральныя сілы прыроды. Чалавек верыў у існаванне душы, здольнай жыць асобна ад цела, і ў яе неўміручасць. Таму ўзніклі пахавальныя абрады, калі цела памерлага закопвалася галавой на захад, тварам да ўзыходзячага сонца, альбо спальвалася, бо агонь лічыўся святой сілай. Нябожчыку клалі яго рэчы, нібыта неабходныя ў «замагільным свеце». Гэта былі ўпрыгожанні, зброя, прылады працы і побыту. Існаваў звычай насыпаць над магіламі курганы з пяску або іншага грунта, сярэдняя вышыня якіх складала 1-2 м. Узнікненне рэлігійных вераванняў, а таксама гаспадарчыя заняткі старажытных людзей паўплывалі на зараджэнне першабытнага мастацтва. Першым яго прыкладам з'яўляецца скульптура - стварэнне аб'ёмнай выявы. Пра гэта сведчаць знойдзеныя археолагамі статуэткі, якія паказвалі жанчын, мужчын, лася, качку. Сведчаннямі ўзнікнення мастацтва таксама лічацца арнамент (узор) на гліняным посудзе, малюнкі на косці, жаночыя ўпрыгожанні (падвескі, каралі, лунніцы, зашпількі), музычныя інструменты (бубен, дудкі). Практычнае заданне. Станаўленне дзяржаўнага суверэнітэту Рэспублікі Беларусь Узор адказу Ключавыя словы ў вытрымцы з Дэкларацыі Вярхоўнага Савета БССР аб дзяржаўным суверэнітэце БССР падкрэслены: «Вярхоўны Савет Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі... урачыста абвяшчае... самастойнасць і паўнату дзяржаўнай улады рэспублікі ў межах яе тэрыторыі, правамоцнасць яе законаў, незалежнасць рэспублікі ў знешніх адносінах ...» "Белавежскае пагадненне" - неафіцыйная назва міждзяржаўнага "Пагаднення аб стварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў", падпісанага ў Белавежскай пушчы 8 снежня 1991 г. кіраўнікамі Расіі, Украіны і Беларусі, у якім аб'яўлялася аб спыненні існавання СССР. Эмблема сведчыць аб стварэнні 8 снежня 1991 г. у выніку "Белавежскага пагаднення" Садружнасці Незалежных Дзяржаў са штаб-кватэрай у Мінску. У склад СНД першапачаткова ўвайшлі 11 постсавецкіх рэспублік (акрамя Грузіі і трох Прыбалтыйскіх рэспублік). Па стане на 1 студзеня 2019 г. сапраўднымі членамі СНД з'яўляліся Азербайджан, Арменія, Беларусь, Казахстан, Кыргызстан, Малдова, Расія, Таджыкістан, Узбекістан. Дзяржаўны флаг Рэспублікі Беларусь уяўляе сабой палотнішча з дзвюма гарызантальнымі чырвоназялёнымі палосамі і размешчаным злева беларускім арнаментам чырвонага колеру на белым фоне. Чырвоны колер са старажытных часоў служыць знакам сонца. Ён сімвалізуе сваяцтва і брацтва. Чырвоны колер звязаны з барацьбой за свабоду і справядлівасць. Гэта знак перамогі і шчаслівага жыцця. Зялёны колер - колер дабра і свету. Гэта колер прыроды, зялёнай расліннасці палёў, лясоў, лугоў. Зялёны колер заўсёды абазначаў вясновае абуджэнне прыроды пасля доўгага зімовага сну. Белы колер - перш за ўсё колер свабоды. Ён пераклікаецца з назвай нашай краіны - Беларусь. Белы колер абазначае гасціннасць, згоду, мудрасць жыхароў Беларусі. У аснове чырвонага арнаменту на белым фоне - узор, вышыты на ручніку. Такі ўзор сведчыць аб каханні нашага народа да працы. Падобны ўзор быў вышыты беларускай сялянкай Матронай Маркевіч у 1917 г. у Сянно, дзе ў гонар гэтага ўсталяваны памятны знак "Родны край". У 1951 г. гэты ўзор белага колеру на чырвоным фоне быў знойдзены ў архіве і ўзяты за аснову для стварэння ў 1955 г. Дзяржаўнага флага БССР. У цэнтры арнаменту - ромб з "гаплікамі", які сімвалізуе вечнасць і рух. Ромб - гэта старажытная выява багіні зямлі і ўрадлівасці. Ён азначае засеянае поле. Ромб таксама тлумачыцца як "ключ на шчасце". У беларускіх вышывальшчыц такі ромб называўся "сонейка". Яны звязвалі яго з узыходзячым чырвоным сонцам. Драбнейшыя ромбы ўнізе і ўверсе арнаменту сімвалізуюць ідэю вечнага жыцця. Кожную другую нядзелю мая ў нашай краіне святкуецца дзень Дзяржаўнага флага і Дзяржаўнага герба. Білет 2 Полацкае і Тураўскае княствы ў X—XII стст.: тэрыторыя, дзеянні князёў па ўмацаванні і ўзвышэнні княстваў, раздробленасць Полацкай і Тураўскай зямель У пісьмовых крыніцах Полацкае княства згадваецца як першая дзяржаўная адукацыя ўсходніх славян на тэрыторыі Беларусі. Цэнтрам княства быў горад Полацк, згаданы ў летапісе "Аповесць мінулых гадоў" пад 862 г. Горад знаходзіўся на рацэ Заходняя Дзвіна, якая з'яўлялася часткай найважнейшага гандлёвага шляху "з варагаў у грэкі". Полацкае княства - першая гістарычная форма ўсходнеславянскай дзяржаўнасці на тэрыторыі Беларусі. Частка вучоных-гісторыкаў лічыць, што тэрыторыя Беларусі ўваходзіла ў склад дзяржавы ўсходніх славян у канцы IX — X ст. пад назвай "Старажытная Русь" або "Кіеўская Русь". Старажытнаруская дзяржава ў XII ст. паступова распалася на некалькі самастойных княстваў. Першым вядомым у гісторыі полацкім князем у 960-я г. быў Рагвалод. У летапісе гаворыцца, што «Рагвалод жа прыйшоў з-за мора і меў воласць сваю ў Полацку». Полацку як магчымаму саюзніку надавалася важнае значэнне ў саперніцтве паміж Кіевам і Ноўгарадам. Рагвалод даў згоду на шлюб сваёй дачкі Рагнеды з мацнейшым кіеўскім князем Яраполкам. Наўгародскаму князю Уладзіміру, які таксама прасіў рукі дачкі полацкага князя, было адмоўлена. Адмову абразіў Уладзіміра. Ён адпомсціў полацкай княжацкай сям'і. Полацак быў узяты і спалены яго войскамі. Рагвалод жа і абодва яго сыны забітыя. Рагнеда сілком узята за жонку Уладзімірам. У далейшым Уладзімір стаў вялікім князем кіеўскім. З яго імем звязана прыняцце ў 988 г. і распаўсюджванне на землях усходніх славян новай рэлігіі - хрысціянства. Уладзімір даў Рагнедзе новае імя - Гарыслава. Магчыма, Рагнеда, пражыўшы з Уладзімірам некалькі гадоў, так і не прабачыла яму смерці бацькі і братоў і вырашылася забіць яго. Але замах не ўдалося, Рагнеду па законах таго часу павінны былі караць смерцю. Маці абараніў з дзіцячым мячом у руках малалетні сын Ізяслаў. Уражаны ўчынкам сына, Уладзімір загадаў выслаць Рагнеду з Ізяславам у Полацкае княства. Тут для яе быў пабудаваны горад, названы імем яе сына - Ізяслаўль (цяпер Заслаўе). Рагнеда пастрыглася (па іншай гіпотэзе, была пастрыжана) у манашкі пад імем Анастасія. Яна засталася ў гісторыі як князёўна з трыма імёнамі і як адна з першых манашак сярод усходніх славян. Пры жыцці Рагнеды жыхары Полацка запрасілі Ізяслава на княжанне. Ён вядомы ў гісторыі як князькніжнік, які ведаў і распаўсюджваў грамату разам з хрысціянствам у Полацку. Князь Ізяслаў памёр маладым у 1001 г., усяго на год перажыўшы сваю маці. Узмацненне Полацкага княства адбылося ў XI ст. пры сыне Ізяслава, полацкім князю Брачыславе. Ён са сваім войскам захапіў валокі, якія злучалі Заходнюю Дзвіну і Дняпро на шляху «з варагаў у грэкі» і якія належалі Ноўгараду. Яны дазвалялі з дапамогай бярвення правесці (дроціна) суда і такім чынам прайсці ад Балтыйскага (Варажскага) да Чорнага (Рускага) мора. Легендамі абвеяна імя сына Брачыслава — полацкага князя Усяслава Брачыславіча. Ён быццам бы нарадзіўся ад вядзьмарства, вядзьмарства. Невядомы аўтар «Слова пра паход Ігаравы» параўноўвае князя Усяслава з пярэваратнем. Больш за 50 гадоў, з 1044 па 1101 г., князь кіраваў Полацкай зямлёй, якая дасягнула пры ім найвышэйшага ўздыму. Усяслаў Брачыславіч, пашыраючы сваю ўладу, імкнуўся захапіць землі і гарады за межамі Полацкага княства. Не здолеўшы ўзяць Пскоў, ён захапіў і разрабаваў Ноўгарад. У адказ трое сыноў кіеўскага князя Яраслава Мудрага ў 1067 г. напалі на памежны горад Полацкай зямлі - Менск (Менск). 3 сакавіка адбылася жорсткая бітва на рацэ Нямізе. Горад быў спалены, а яго жыхары - мяняне запалонены. «Слова пра паход Ігаравы» распавядае пра жорсткасць гэтай бітвы так: На Нямізе снапы сцелюць галовамі, малоцяць ланцугамі булатнымі, на току жыццё кладуць, веюць душу ад цела. Князь Усяслаў канчаткова не быў пераможаны. Кіеўскія князі, пацалаваўшы крыж у знак цвёрдасці свайго слова, запрасілі яго на перамовы. Аднак, калі Усяслаў разам з сынамі пераправіўся цераз Дняпро каля Оршы, кіеўскія князі парушылі сваю клятву. Яны захапілі Усяслава ў палон і кінулі ў ссечаны з бярвення «поруб» - драўляную турму ў Кіеве. Захоплены полацкі князь быў вызвалены паўстаўшымі кіяўлянамі і абвешчаны вялікім князем кіеўскім. Праз сем месяцаў Усяслаў Брачыславіч вярнуўся ў родны горад. У час яго праўлення Полацкае княства дасягнула найвышэйшага ўздыму. Пасля смерці Усяслава Брачыславіча Полацкае княства распалася на шэраг удзельных княстваў. Пачаўся перыяд феадальнай раздробненасці, звязаны е барацьбой князёў паміж сабой. Першым вылучылася Менскае княства, на чале якога стаў князь Глеб - сын Усяслава. Княжаска-вечавы лад у Полацкім княстве. Улада князя спалучалася з наяўнасцю веча - агульнага сходу дарослых мужчын, які меў права здымаць і прызначаць князя. Назва «веча», верагодна, паходзіць ад таго, што на сходзе вялі размову («вяшчалі») пра важныя грамадскія справы. На сход гараджан заклікаў звон, а рашэнне прымалася па сіле крыку тых, хто яго падтрымліваў. У абавязкі князя ўваходзілі арганізацыя і камандаванне войскам, збор даніны з насельніцтва. Войска ў Полацку складалася з дружыны — спецыяльна навучанага ваеннай справе ўцехі людзей і народнага апалчэння, якое складалася з гараджан і называлася «палком». Ва ўсходнеславянскіх землях дзейнічалі законы, званыя "праўдамі". Найбольш вядомы сярод іх зборнік «Руская Праўда», распрацаваны пры вялікім кіеўскім князю Яраславе Мудрам. Лічылася, што доказ віны залежыць ад "суда Божага". Напрыклад, калі ў абвінавачанага заставаліся апёкі пасля таго, як ён патрымаў рукі над агнём, то гэта сведчыла аб яго віне. Судом кіраваў князь або яго прадстаўнікі. Правата або віна абвінавачанага вызначалася звычайна на карысць князя праз грашовыя штрафы або фізічныя пакаранні. На аснове племяннога саюза дрыгавічоў склалася Тураўскае княства. Першая згадка пра яго ў летапісах адносіцца да 980 г. у сувязі са згадваннем князя Тура. У канцы X ст. вялікі князь Уладзімір Святаславіч перадаў Тураў свайму прыёмнаму сыну Святаполку. Тураў патрапіў у залежнасць ад Кіева. Затым вялікі кіеўскі князь Яраслаў Мудры аддаў Тураўскае княства свайму сыну Ізяславу. Ён пасля сам стаў кіеўскім князем. У 1157 г. князь Юры Яраславіч аднавіў на тураўскім пасадзе мясцовую княскую дынастыю. У гэтым жа годзе ён арганізаваў паспяховую абарону Турава ад войскаў вялікага князя. Юрый Яраславіч княжыў у Тураве да 1162 г. Практычнае заданне. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Рэспублікі Беларусь Узор адказу Увядзенне ў пачатку 1990-х гг. грашовай адзінкі Нацыянальнага банка Рэспублікі Беларусь, намаляванай на фотаздымку, якая ў народзе атрымала назву "зайчыкі", сведчыла аб распадзе адзінай грашовай сістэмы ў Савецкім Саюзе і афармленні эканамічнай самастойнасці Рэспублікі Беларусь. Статыстычныя даныя сведчаць аб падзенні аб'ёмаў сельскагаспадарчай вытворчасці ў Беларусі ў 1990—2000 гг. (за выключэннем часткова бульбы і лёну). Такое змяненне паказчыкаў сваёй прычынай магло мець распад адзінага народна-гаспадарчага комплексу былога Савецкага Саюза, у рамках якога ў працэсе пяцігодак (пяцігадовых планаў сацыяльна-эканамічнага развіцця) ажыццяўлялася каардынацыя аб'ёмаў сельскагаспадарчай вытворчасці паміж савецкімі рэспублікамі. Калі былі разарваны планавыя эканамічныя сувязі, кожнай рэспубліцы прыйшлося самастойна наладжваць і фінансаваць сваю вытворчасць сельскагаспадарчых прадуктаў па-за агульнасаюзным планам, кіруючыся сваімі патрэбамі і попытам на рынку. Канкрэтныя прыклады эканамічных дасягненняў Рэспублікі Беларусь: Першае: у галіне будаўніцтва: узвядзенне новых мікрараёнаў, аграгарадкоў, жылых комплексаў, будынкі Нацыянальнай бібліятэкі, спартыўных палацаў (Мінск-Арэна), гандлёва-забаўляльных цэнтраў; у галіне транспарту: серыйны выпуск новага пакалення МАЗаў; стварэнне БелАЗа грузападымальнасцю 450 тон, які занесены ў Кнігу рэкордаў Гінеса; стварэнне гарадскіх электробусаў "Вітаўт"; стварэнне беларускага электрычнага транспарту (электрамабіляў); стварэнне сістэм беспілотнага транспарта; Другое: у галіне ядзернай энергетыкі: будаўніцтва і пачатак працы Беларускай атамнай электрычнай станцыі ў Астраўцы; Трэцяе: у галіне высокіх тэхналогій: будаўніцтва і пачатак выпуску прадукцыі ў Кітайска-Беларускім індустрыяльным парку "Вялікі камень"; Чацвёртае: у галіне інфармацыйных тэхналогій: будаўніцтва і пачатак выпуску інфармацыйных прадуктаў у Парку высокіх тэхналогій; стварэнне і запуск беларускага касмічнага спадарожніка і ператварэнне нашай краіны ў касмічную дзяржаву; інфарматызацыя ўсіх сістэм, у тым ліку сістэмы адукацыі; прыняцце Дэкрэта Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь "Аб развіцці лічбавай эканомікі". Білет 3 Хрысціянізацыя беларускіх зямель у X—XIII стст.: прычыны і значэнне прыняцця хрысціянства, рэлігійныя дзеячы-асветнікі Распаўсюджанне хрысціянскай веры на беларускіх землях пачалося з X ст. У 992 г. князь Ізяслаў заснаваў у Полацку дыяцэзію — вялікую царкоўную акругу. Рагнеда і Ізяслаў сталі першымі хрысціянамі ў Полацкім княстве. Хрысціянства на працягу некалькіх стагоддзяў распаўсюджвалася ў саперніцтве з паганствам (шматбожжам). З IX па XIII ст. яны існавалі разам, бо паганства мела глыбокія старажытныя карані. Прыняцце хрысціянства спрыяла развіццю пісьменства. Выключную навуковую каштоўнасць маюць берасцяныя граматы - бярозавая кара з надрапанымі на ёй літарамі. Такія граматы выяўлены археолагамі ў Віцебску і Мсціславе. З першай паловы X у. бярэ пачатак летапісанне - запіс падзей па гадах (летах) у храналагічнай паслядоўнасці. У пачатку XII ст. манахам Нестарам была створана «Аповесць мінулых гадоў» — летапіс, які змяшчае звесткі пра Рагвалода, Рагнеда, Ізяслава, Усяслава Брачыславіча, пра бітву на Нямізе і іншыя падзеі з жыцця ўсходніх славян. Самай ранняй рукапіснай кнігай на тэрыторыі Беларусі з'яўляецца створанае ў X ст. Тураўскае евангелле, упрыгожанае застаўкамі - вялікімі рознакаляровымі літарамі. Матэрыялам для рукапісных кніг у тыя часы служыў пергамент - спецыяльна вырабленая скура цялят. Вокладкай былі дзве дошчачкі, абцягнутыя скурай, а закрывалася кніга з дапамогай спражкі. Хрысціянізацыя садзейнічала будаўніцтву храмаў. У сярэдзіне ХІ ст. у Полацку пры князі Усяславе Брачыславічы быў узведзены Сафійскі сабор. Слова "Сафія" азначае "Божая мудрасць", па ўяўленнях вернікаў, кіруючая светабудовай. Гэта быў трэці храм такога тыпу, збудаваны на землях усходніх славян пасля Кіева і Ноўгарада. Пры будаўніцтве сабора выкарыстоўвалася плоская цэгла - плінфа. Унутраная паверхня храма была ўпрыгожана фрэскамі - роспісам вадзянымі фарбамі па свежай тынкоўцы. На працягу XII ст. у Полацку было ўзведзена 10 каменных аднакупальных культавых будынкаў. Адным з іх стала Спаская царква, пабудаваная па просьбе Еўфрасінні Полацкай дойлідам Іаанам (Іванам) за 30 тыдняў. Да нашых дзён часткова захавалася Каложская (Барысаглебская) царква, пабудаваная ў XII ст. у Гродне. Сцены царквы ўпрыгожаны ўстаўкамі з каляровага паліраванага каменя і керамічнымі пліткамі, якія ўтвараюць пэўны малюнак. Асаблівасцю царквы з'яўляецца вялікая колькасць галаснікаў - гліняных збаноў, умураваных у сцены для таго, каб было добра чуваць малітву і голас святара. Рэлігійныя дзеячы-асветнікі XII ст. садзейнічалі распаўсюджванню пісьменства. Усвядомлены жыццёвы выбар зрабіла ў 12-гадовым узросце дачка полацкага князя Прадслава. Пра яе жыццёвы шлях і дзейнасць распавядаецца ў жыцці. Даведаўшыся аб намеры бацькі заручыць яе з будучым мужам-княжычам, яна выбрала служэнне Богу і пайшла з дому ў жаночы манастыр, дзе атрымала імя Еўфрасіння. Пазней яна заснавала жаночы і мужчынскі манастыры, дзе перапісваліся царкоўныя кнігі. На схіле гадоў яна здзейсніла паломніцтва на Святую зямлю (Іерусалім), дзе і памерла. Еўфрасіння Полацкая - першая жанчына сярод усходніх славян, абвешчаная праваслаўнай царквой святой. Яе імя прысвоена Полацкаму дзяржаўнаму ўніверсітэту. Шэдэўрам старажытнага мастацтва з'яўляецца шасціканцовы крыж, створаны ў тэхніцы перагародчатай эмалі майстрам Богшам (у хрышчэнні Лазар) па замове Еўфрасінні Полацкай у 1161 г. Крыж выраблены з кіпарысавага дрэва. Яго паверхня выкладзена залатымі, а бакі — сярэбранымі пласцінамі з выбітымі на іх надпісамі. На залатых пласцінах рознакаляровымі эмалямі намаляваны святыя. У крыжы змяшчаліся часцінкі дрэва з крыжа, на якім быў укрыжаваны Ісус Хрыстос, мошчы святых. Адноўлены ў XX ст. выява крыжа лічыцца хрысціянскай рэліквіяй беларусаў. Выбітным рэлігійным дзеячам XII ст. быў тураўскі біскуп Кірыл. На некаторы час ён замураваўся ў невялікай манастырскай вежы (слупе, які меў некалькі ярусаў) і жыў пустэльнікам - у ізаляцыі ад іншых людзей. Ён пісаў "Слова" - звароты да вернікаў, малітвы-споведзі, аповесці-прытчы, якія мелі характар павучанняў. За красамоўства Кірылы Тураўскага далі мянушку Залатавуста, які «больш за ўсіх заззяў на Русі». Практычнае заданне. Знешняя палітыка Рэспублікі Беларусь Узор адказу Інтэграцыя - гэта працэс збліжэння, узаемнага супрацоўніцтва краін і іх эканомік, грамадскіх і палітычных структур, шматлікіх арганізацый. Эмблема сведчыць аб стварэнні паміж Беларуссю, Расіяй і Казахстанам Еўразійскага эканамічнага саюза (ЕАЭС). Да ЕАЭС далучыліся Арменія і Кыргызстан. ЕАЭС - гэта міжнародная арганізацыя, прызначаная для фарміравання адзінай эканамічнай прасторы паміж краінамі-ўдзельніцамі. Для Беларусі з яе развітым прамысловым патэнцыялам і перавагай перапрацоўчых галін прамысловасці ўдзел у ЕАЭС адкрывае шырокі рынак збыту такой прадукцыі, як трактары, грузавыя аўтамабілі, халадзільнікі, мэбля і інш., ва ўмовах адсутнасці мытных пошлін пры ўвозе і вывазе тавараў. Пераемнымі і вызначальнымі для выпрацоўкі знешнепалітычнага курса Рэспублікі Беларусь з'яўляецца ўклад беларускага народа ў перамогу над германскім нацызмам у гады Другой сусветнай і Вялікай Айчыннай войн, калі загінуў кожны трэці беларус. Гэта паказчык сапраўднай перамогі над нацызмам, кошт якой для беларускага народа аказаўся самым трагічным сярод народаў Еўропы. Вызначальнымі для выпрацоўкі знешняй палітыкі нашай дзяржавы з'яўляецца таксама добраахвотная адмова ад валодання ядзернай зброяй, якая размяшчалася ў перыяд існавання Савецкага Саюза на тэрыторыі Беларусі, і вывад яе за межы Беларусі. Знешнепалітычная перспектыва развіцця сучаснай беларускай нацыі заключаецца ў інтэграцыі Рэспублікі Беларусь з улікам яе геапалітычнага становішча ў Еўропе ў еўразійскую сацыякультурную і эканамічную прастору на аснове спалучэння ўсходняга і заходняга вектараў знешняй палітыкі. Білет 4 Утварэнне Вялікага Княства Літоўскага: прычыны аб'яднання літоўскіх і беларускіх зямель у адной дзяржаве, шляхі ўваходжання беларускіх зямель у ВКЛ Вялікае Княства Літоўскае (ВКЛ) з'яўляецца на палітычнай карце Еўропы ў сярэдзіне XIII ст. Прычыны яго ўтварэння заключаліся ў наступным. Знешнепалітычныя фактары былі звязаны з неабходнасцю арганізацыі абароны ад рыцараў-крыжакоў і ардынцаў. Унутрыпалітычныя абставіны абумоўліваліся неабходнасцю пераадолець феадальную раздробленасць. Эканамічныя ўмовы былі звязаны з аддзяленнем рамяства ад сельскай гаспадаркі і развіццём гандлёвых адносін паміж рознымі тэрыторыямі, што садзейнічала іх аб'яднанню. Працэс утварэння ВКЛ. Асноўныя падзеі, звязаныя з працэсам утварэння ВКЛ, разгортваліся ў верхнім і сярэднім цячэнні ракі Нёман — на тэрыторыі, якая ахоплівае сучасныя паўночна-заходнія землі Беларусі (Гродзенская вобласць) і часткова ўсходнія землі сучаснай Літоўскай Рэспублікі. Тут у сярэдзіне XIII у. адбылося ўзвышэнне Навагрудскага княства. Гэтаму садзейнічалі яго аддаленасць ад раёна барацьбы з крыжакамі і мангола-татарамі, высокі ўзровень развіцця сельскай гаспадаркі, рамяства і гандлю. Летапіс паведамляе пра Літву Міндоўга, аднаго з мясцовых балцкіх князёў, вымушанага ў выніку міжусобнай барацьбы накіравацца з рэшткамі сваёй дружыны з балцкай тэрыторыі ў суседні Наваградак. Тут гэты князь-язычнік прыняў хрысціянства і зрабіў горад сваёй рэзідэнцыяй. У Навагрудку ў 1253 г. адбылася каранацыя Міндоўга. Ён быў у 1230-я гг. — 1263 г. вялікім князем дзяржавы, пачатак якой паклала аб'яднанне літоўскіх (часткі балцкіх) і часткі беларускіх, у тым ліку наваградскіх земляў. Пасля смерці Міндоўга ў канцы ХІІІ ст. вялікім князем стаў Віцень, які, паводле летапісу, «учыніў сабе герб і ўсяму княству Літоўскаму пячатку — узброены рыцар на кані з мячом, што цяпер называюць Пагоня». Віценю ўдалося дасягнуць адзінства новай дзяржавы, у склад якой увайшла значная частка беларускіх зямель. Шляхі ўваходжання беларускіх земляў у ВКЛ. Пры вялікім князю Гедыміне (1316—1314) у склад ВКЛ увайшла большая частка сучасных беларускіх зямель. Іх далучэнне ажыццяўлялася пераважна на добраахвотна-дагаворнай аснове. Так, віцебскі князь Яраслаў, які не меў сыноў, заключыў дамову з вялікім князем літоўскім Гедымінам, па якім аддаваў сваю дачку Марыю замуж за сына Гедыміна Альгерда. Пасля смерці Яраслава ў 1320 г. у Віцебску стаў кіраваць Альгерд, які стаў пасля вялікім князем літоўскім. Прынцыпам дзяржаўнага кіравання пры Гедыміне стаў наступны: "Не разбураць даўніны, не ўводзіць навізны". Ён азначаў паважлівыя адносіны да зямельных уладанняў феадалаў і захаванне гістарычных традыцый насельніцтва ВКЛ. Тэрыторыя ВКЛ, якая павялічылася прыкладна ў 3 разы, уключала каля 80 % сучаснай тэрыторыі Беларусі. Прыкладна тры чвэрці насельніцтва гэтай дзяржавы да сярэдзіны XIV ст. складала насельніцтва, якое даследчыкі адносяць да беларускай народнасці, што сведчыць пра ўсходнеславянскі этнічны фундамент ВКЛ. У склад новай дзяржавы паступова ўвайшлі сучасныя літоўскія, беларускія, украінскія і часткова рускія землі, дзе жылі як праваслаўныя, так і каталікі. Вялікі князь літоўскі Гедзімін, які быў мудрым кіраўніком, не аддаваў перавагі ні праваслаўю, ні каталіцтву ў такой шматрэлігійнай (шматканфесійнай) дзяржаве, якой з'яўлялася ВКЛ. Усе народы, якія бралі ўдзел ва ўтварэнні ВКЛ, найперш сучасныя літоўская і беларуская, руская і ўкраінская, лічацца гісторыкамі спадкаемцамі гэтай дзяржаўнай адукацыі. Паходжанне назвы княства звязана з яго тэрытарыяльным ростам. Пры вялікім князю Гедыміне ўзрасла роля вялікага князя як кіраўніка дзяржавы. Яго тытул стаў гучаць так: "кароль Літвы і Русі", "кароль літоўцаў і многіх рускіх". Пад «рускімі» меліся на ўвазе найперш жыхары беларускіх земляў — Віцебскай, Брэсцкай, Мінскай і Тураўскай, якія ўвайшлі ў склад ВКЛ. У выніку дзяржава атрымала назву "Вялікае Княства Літоўскае і Рускае". Пад «Літвой» тады разумелася тэрыторыя па верхнім і сярэднім цячэнні Нёмана, а пад «Руссю» - тэрыторыя ў вярхоўях Заходняй Дзвіны і па Дняпры. У першай палове XV ст., калі была далучана Жамойць — заходняя частка сучаснай Літвы, г; дзяржава атрымала поўную назву «Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае». Практычнае заданне. Развіццё навукі, адукацыі, культуры і спорту ў Рэспубліцы Беларусь На фотаздымку паказаны ўраджэнец Беларусі расійскі касманаўт Алег Навіцкі на арбітальнай касмічнай станцыі з Дзяржаўным флагам Рэспублікі Беларусь. Яму прысвоена званне Героя Расіі. На касмадроме Байканур адбыўся паспяховы запуск беларускага касмічнага апарата. Наша краіна пачала стварэнне самастойнай сістэмы дыстанцыйнага зандзіравання Зямлі, якая дае магчымасць аператыўна атрымліваць неабходныя даныя з космасу. Гэтыя факты сведчаць аб тым, што Рэспубліка Беларусь стала касмічнай дзяржавай. Згодна з Законам «Аб мовах у БССР» беларуская мова абвяшчалася дзяржаўнай. У Законе прадугледжвалася права свабоднага карыстання рускай мовай як мовай міжнацыянальных зносін. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь, прынятая 15 сакавіка 1994 г., заканадаўча замацавала дзяржаўны статут беларускай мовы. У пачатку 1990-х гг. многія школы перайшлі на беларускую мову навучання. Па ініцыятыве Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь на рэспубліканскі рэферэндум 14 мая 1995 г. было вынесена пытанне аб статусе рускай мовы ў Беларусі. Большасць удзельнікаў рэферэндуму выказалася за наданне роўных правоў беларускай і рускай мовам. Палажэнне аб існаванні дзвюх раўнапраўных дзяржаўных моў было замацавана ў новай рэдакцыі Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, прынятай на рэспубліканскім рэферэндуме 24 лістапада 1996 г. Нацыянальная бібліятэка Беларусі з'яўляецца культурна-гістарычным брэндам краіны, таму што яе інтэр'еры адлюстроўваюць найбольш значныя гістарычныя архітэктурныя аб'екты і знакамітых дзеячаў культуры - нашых землякоў. Дар'я Уладзіміраўна Домрачава — ураджэнка Мінска, беларуская біятланістка, першая ў гісторыі зімовых відаў спорту трохразовая алімпійская чэмпіёнка, якая атрымала тры залатыя медалі ў асабістых лыжных гонках на адной Алімпіядзе (Сочы, 2014). Першы свой бронзавы алімпійскі медаль заваяваў у 2010 г. З'яўляецца двухразовай чэмпіёнкай свету. Стала першай у гісторыі Рэспублікі Беларусь жанчынай, якая ўдастоена звання "Герой Беларусі" за свой спартыўны подзвіг. Патрыятычная пазіцыя Д. Домрачавай заключалася ў рашэнні выступаць у складзе зборнай Рэспублікі Беларусь, бачыць, як узнімаецца сцяг яе краіны ў гонар спартыўнай перамогі. Білет 5 Барацьба з агрэсіяй крыжакоў у XIII—XV стст.: Уладзімір Полацкі, Давыд Гарадзенскі, Андрэй Полацкі, "Вялікая вайна" і Грунвальдская бітва У пачатку XIII ст. на беларускіх землях пачынаецца барацьба з нямецкімі рыцарамі-крыжакамі, якія, распаўсюджваючы хрысціянскую (каталіцкую) веру, пачалі захоп чужых тэрыторый. Сумеснымі намаганнямі крыжакоў і каталіцкай царквы былі створаны ваенна-рэлігійныя арганізацыі — ордэн мечаносцаў (пазней Лівонскі ордэн) і Тэўтонскі ордэн. У 1202 г. нямецкія рыцары высадзіліся ў вусці Заходняй Дзвіны. Будуючы невялікія замкі-крэпасці, яны падрыхтаваліся да заваёвы Падзвіння і хрысціянізацыі мясцовага насельніцтва. Заваёўніцкія планы крыжакоў сутыкнуліся з інтарэсамі Полацка. Князь Уладзімір Полацкі спрабаваў супрацьстаяць крыжакам. Яны пагражалі стратай падуладных яму земляў у ніжнім цячэнні Заходняй Дзвіны, дзе знаходзіліся гарады-крэпасці Кукейнос і Герцыке. У барацьбе з крыжакамі пры абароне горада-крэпасці Кукейнос вызначыўся князь Вячка (Вячаслаў), які паходзіў з дынастыі полацкіх князёў. Аднак пад ціскам праўзыходных сіл суперніка мужны князь змушаны быў спаліць крэпасць. Праз год крыжакамі быў захоплены і спалены Герцыке. Пяць разоў нямецкія рыцары спрабавалі захапіць Полацак. Барацьба з крыжакамі магла быць паспяховай толькі пры ўмацаванні палітычных сувязяў паміж тэрыторыямі, якія падвергліся іх нападу. Так, у буйной бітве жыхароў Ноўгарада са шведскімі рыцарамі на рацэ Няве ў 1240 г. выключную адвагу праявіў воін-палачанін Якаў, што пацвярджае агульны характар супрацьстаяння рыцарам-крыжакам. Дарэчы, пераможца бітвы князь Аляксандр Неўскі быў жанаты на дачцы полацкага князя Брачыслава. Такі саюз спрыяў паразе крыжакоў і перамозе войскаў Аляксандра Неўскага ў 1242 г. у бітве на Чудскім возеры, якая атрымала назву Лядовага пабоішча. Барацьба з крыжакамі працягвалася ў XIV ст., калі на тэрыторыі Беларусі існавала Вялікае Княства Літоўскае. Асаблівым аўтарытэтам у вялікага князя літоўскага Гедыміна карыстаўся гродзенскі стараста Давыд. Па даручэнні вялікага князя стараста Давыд Гарадзенскі ўзначаліў войска ВКЛ падчас аднаго з яго паходаў супраць крыжакоў, выконваў дыпламатычныя даручэнні Гедыміна. Цэнтрам абароны Падзвіння стаў Полацк. Тут княжыў Андрэй Альгердавіч (Андрэй Полацкі). Ён вёў ваенныя дзеянні з крыжакамі. Князь вымушаны быў пакінуць Полацк і заключыць саюз з маскоўскім князем Дзмітрыем Іванавічам, на баку якога ўдзельнічаў у 1380 г. у Кулікоўскай бітве супраць ардынцаў. Праз некалькі год службы ў маскоўскага князя Андрэй Полацкі вярнуўся ў ВКЛ і перайшоў на службу да Вітаўта. Жыццё Андрэя Полацкага абарвалася ў 1399 г. падчас трагічна завершанай для войска ВКЛ на чале з вялікім князем Вітаўтам бітвы на рацэ Ворскле (тэрыторыя сучаснай Украіны) з кіраўнікамі Залатой Арды. Грунвальдская бітва, якая адбылася 15 ліпеня 1410 г. паміж аб'яднанымі сіламі польска-літоўскабеларускага войска і Тэўтонскім ордэнам, мела вырашальнае значэнне ў барацьбе з прасоўваннем крыжакоў на Усход. У 1408 г. на тайнай нарадзе польскага караля Ягайлы і вялікага князя літоўскага Вітаўта было прынята рашэнне аб пачатку вайны з Тэўтонскім ордэнам. Яна адбывалася ў 1409-1411 гг. і атрымала назву з Вялікая вайна». Войска ВКЛ налічвала 40 харугваў - баявых атрадаў у колькасці ад 60 да 600 копій. Дзідай звалася баявая тройка: рыцар-вершнік, збраяносец-слуга і лучнік. Харугвы ВКЛ узначаліў вялікі князь літоўскі Вітаўт. Агульнае кіраўніцтва аб'яднаным войскам саюзнікаў ажыццяўляў польскі кароль Ягайла. Войскам крыжакоў кіраваў магістр (кіраўнік) Тэўтонскага ордэна. Бітва пачалася з атакі конніцы Вітаўта. Крыжакі, строй якіх нагадваў «клін», пачалі наўмысна адыходзіць, пакуль не дайшлі да схаваных ад вачэй бамбардаў — гармат, якія стралялі каменнымі ядрамі. Але гэта не спыніла конніцу Вітаўта. Тады цяжкаўзброеная конніца крыжакоў нанесла зваротны ўдар і вымусіла адступіць частку войскаў Вітаўта. Выключную стойкасць праявілі тры палкі Смаленскага княства. Два з іх злучыліся потым з харугвамі польскага войска, якое перайшло ў наступ. Войскі саюзнікаў акружылі рыцараў і нанеслі ім канчатковае паражэнне. У 1411 г. «Вялікая вайна» скончылася Торуньскім мірам. Згодна з яго ўмовамі крыжакі павінны былі вызваліць усе захопленыя землі і выплаціць пераможцу вялікую грашовую суму. Паражэнне Тэўтонскага ордэна азначала крах 200-гадовай агрэсіі крыжакоў у Еўропе. Перамога над крыжакамі значна павысіла аўтарытэт ВКЛ і Польскага каралеўства сярод іншых краін. Практычнае заданне. Развіццё культуры ў БССР у другой палове 1940-х - 1980-я гг. Мастацкае палатно, створанае ў 1947 г., ілюструе сюжэт, звязаны з калектыўным чытаннем навучальнай літаратуры. Аўтар адлюстраваў асаблівасці навучання; падрыхтоўку да заняткаў пасляваенных студэнтаў, многія з якіх былі ўдзельнікамі Вялікай Айчыннай вайны. У першыя пасляваенныя гады не хапала памяшканняў,таму студэнтам даводзілася рыхтавацца да заняткаў так, як паказана на карціне. Сюжэт карціны адлюстроўвае імкненне пасляваеннай моладзі да атрымання новых ведаў, зразумення навук, далучэння да мастацкай літаратуры. Кіраўніком вакальна-інструментальнага ансамбля "Песняры" быў Уладзімір Мулявін. Песня «Алеся» створана на верш Аркадзя Куляшова «Бывай...», прысвечаны дзяўчыне-аднакласніцы, у якую ён быў неўзаемна закаханы. Прычына напісання ліста была звязана са становішчам беларускай мовы, якая ўсё менш і менш выкарыстоўвалася ў школе, кіно, тэатры, справаводстве. Матывы напісання ліста былі звязаныя з імкненнем яго аўтараў захаваць беларускую мову ў розных сферах грамадскага жыцця. Васіль Уладзіміравіч Быкаў (1924-2003) - народны пісьменнік Беларусі. Герой Сацыялістычнай Працы. Пасля заканчэння Саратаўскай пяхотнай вучэльні, з 80 выпускнікоў якога на вайне ацалела толькі чацвёра, ваяваў на 2-м і 3-м Украінскіх франтах, быўшы камандзірам артылерыйскага ўзвода. Быў паранены і па памылцы прылічаны да загінуўшых, яго імя было запісана на памятным абеліску. Бацькі В. Быкава атрымалі на яго пахаванку - апавяшчэнне, што іх сын загінуў у баях з нямецкафашысцкімі захопнікамі. Будучы ўдзельнікам Вялікай Айчыннай вайны, прысвяціў сваю творчасць пераважна ваеннай тэме. У аповесці «Жураўліны крык» паказаны адзін з эпізодаў абарончых баёў у пачатковы перыяд вайны восенню 1941 г. Група савецкіх салдат засталася, каб выканаць загад на суткі затрымаць нямецкія войскі каля безназоўнага чыгуначнага пераезду, разумеючы, што для гэтага давядзецца ахвяраваць уласным жыццём. У такіх умовах кожны з шасці байцоў выбірае свой спосаб паводзін, у якім увасобіўся ўвесь сэнс жыцця. Самы малады з іх - Васіль Глечык. Ён вырас у невялікім беларускім пасёлку. Менавіта ён застаўся апошнім з жывых і яму ў адзіночку трэба было скончыць бой. Ён не баяўся, у яго самасвядомасці «паўстала штосьці новае і мужнае». Раптам ён пачуў дзівосныя сумныя гукі, поўныя амаль чалавечай роспачы. Гэта ляцеў на поўдзень жураўліны клін, а за ім, спрабуючы нагнаць зграю, ляцеў самотны жураўлік і жаласна крычаў. Глечык зразумеў, што дагнаць клін жураўлік не зможа. І курлыканне жураўлёў, якія ляцелі на зімоўку ў вырай, сімвалізавала адначасова і развітанне з жыццём, і яго працяг дзякуючы таму, што ворага ўдалося затрымаць. Глечык сціснуў сваю адзіную гранату і пачаў чакаць варожых танкаў, а ў ягонай душы, ахопленай прагай жыцця, усё біўся жураўліны крык. У аповесці «Альпійская балада» пісьменнік расказаў пра ўцёкі з лагера ваеннапалонных у Аўстрыі савецкага салдата Івана Цярэшкі, да якога нечакана далучылася адна з італьянскіх палонных Джулія. Паміж імі ўспыхвае каханне, на якое лёсам ім былі адпушчаныя толькі суткі... Праз шмат гадоў пасля вайны сваякі Івана атрымалі ліст ад італьянскай камуністкі Джуліі, у якім яна распавядала гісторыю свайго кахання і выратаванні. За гэты час Джулія выхавала сына Джавані і настаяла на тым, каб ён вывучыў рускую мову. У савецкай літаратуры шмат гадоў панаваў прынцып партыйнасці. У адпаведнасці з ім пісьменнікі павінны былі адлюстроўваць новую гістарычную супольнасць людзей - савецкі народ і праслаўляць яго дасягненні на шляху будаўніцтва камуністычнага грамадства. Асаблівасць творчасці В. Быкава ў тым, што яго літаратурны герой - гэта звычайны чалавек, для якога штодзённы гераізм стаў нормай, абавязковай умовай перамогі над ворагам. Білет 6 Францыск Скарына - беларускі першадрукар, асветнік: жыццёвы шлях, філасофскія, рэлігійныя погляды і кнігавыдавецкая дзейнасць. Паслядоўнікі Ф. Скарыны (С. Будны, В. Цяпінскі, П. Мсціславец, М. Сматрыцкі) Дастойнае месца ў культуры Беларусі XVI ст. займае ўсходнеславянскі і беларускі першадрукар, асветнік і гуманіст, ураджэнец Полацка Францыск Скарына (каля 1490 - каля 1551). Жыццёвы шлях Ф. Скарыны звязаны з тым, што адукацыю ён атрымліваў, як мяркуюць гісторыкі, у Полацку і Вільні. У 16 гадоў ён скончыў факультэт вольных мастацтваў Кракаўскага ўніверсітэта. Тут ён атрымаў ступень бакалаўра - першую вучоную ступень у сярэднявечных еўрапейскіх універсітэтах. Пасля гэтага ён яшчэ пяць гадоў вучыўся ў Кракаве на медыцынскім факультэце, а затым паспяхова здаў экстэрнам (без навучання) іспыт на званне доктара медыцыны (доктара лекарскіх навук) у Падуанскім універсітэце ў Італіі. 6 жніўня 1517 г. Ф. Скарына першым сярод усходніх славян выдаў у чэшскім горадзе Празе друкаваную кнігу «Псалтыр». Ён пераклаў Біблію на царкоўнаславянскую мову, набліжаную да беларускага пісьменства і зразумелы простым людзям, і выдаў яе ў 23 кнігах. Значэнне дзейнасці Ф. Скарыны для нашчадкаў заключаецца ў надрукаваных ім кнігах Бібліі, у якіх змяшчаюцца яго прадмовы і пасляслоўі. У кнігах размешчана 51 гравюра - адбіткі на паперы з пласціны (дошкі), на якую нанесены малюнак. Ф. Скарына тройчы змясціў у выдадзеных ім кнігах уласны партрэт. У арганізаванай Ф. Скарынай у Вільні друкарні ў 1522 і 1525 г. ён выдаў яшчэ дзве кнігі: «Малую падарожную кніжку» і «Апостал». Філасофскія погляды Ф. Скарыны заключаюцца ў яго гуманізме, які найвышэйшай каштоўнасцю аб'яўляў самога чалавека і яго права на свабоднае развіццё. У сваіх рэлігійных поглядах Ф. Скарына раскрывае глыбокі сэнс біблейскіх паданняў, разважае аб разумным ладзе грамадства, выхаванні чалавека. Ён сфармуляваў маральны запавет: «Закон прыроджаны ў тым наболей выконваем бывае: тое чыніць іншым усім, што самому люба есць ад іншых усіх, і таго не чыніць іншым усім, чаго сам не жадаеш ад іншых меці ... » Ф. Скарына стаў заснавальнікам новага разумення патрыятызму як любові і павагі да сваёй Айчыны: «Паняжэй ад прыраджэння звяры, якія ходзяць у пустыні, ведаюць ямы свая; птушкі, якія лётаюць па паветры, ведаюць гнёзды свае; рыбы, якія плаваюць па моры і ў рэках, чуюць віры свая; пчолы і тым падобная бараняць вулляў сваіх, — таксама і людзі, і дзе зрадзіліся і паскормленыя сутнасць па Бозе, да таго месца вялікую ласку маюць». Паслядоўнікі Ф. Скарыны. Кнігавыдавецкая дзейнасць звязана з Сымонам Будным. У 1562 г. у Нясвіжы ён выдаў першую на тэрыторыі Беларусі друкаваную кнігу на старабеларускай літаратурнай мове - "Катэхізіс", які ўяўляў сабой "навуку старажытную хрысціянскую ад святога пісьма для простых людзей мовы рускай, у пытаннях і адказах сабраную". Як мяркуецца, у 1570 г. другі з паслядоўнікаў Ф. Скарыны шляхціц Васіль Цяпінскі ў сваім радавым маёнтку Цяпіна (сучасны Чашніцкі раён) выдаў на ўласныя сродкі на царкоўнаславянскай і старабеларускай мовах «Евангелле». Ён выступаў супраць паланізацыі, развіваў ідэю служэння Радзіме. У 1564 г. у Маскве рускія першадрукары (меркавана выхадцы з беларускіх зямель) Іван Фёдараў (І. Хведаровіч, каля 1510—1583) і Пётр Мсціславец (XVI ст.) выдалі кнігу «Апостал», якая лічыцца пачаткам кнігадрукавання на рускіх землях. У 1619 г. у мястэчку Еўе (тэрыторыя сучаснай Літвы) была створана на царкоўнаславянскай мове «Граматыкі славенскія...» Мялеція Сматрыцкага, якая на працягу XVII—XVIII стст. служыла падручнікам для ўсяго ўсходнеславянскага насельніцтва. Практычнае заданне. Грамадска-палітычнае жыццё ў БССР у другой палове 1940-х - 1980-я гг. Зацвярджэнне Дзяржаўнага флага БССР у 1951 г. адбылося ў сувязі з удзелам Савецкай Беларусі ў 1945 г. у заснаванні і дзейнасці Арганізацыі Аб'яднаных Нацый. Плакат сведчыць аб існаванні культу асобы І. В. Сталіна, звязанага з празмерным узвялічваннем яго ролі і прыпісваннем яму вызначальнага ўплыву на ход гістарычных падзей. 3.Табліца Перыяды Другая палова 1950-х – першая палова 1960-х гг. Другая палова 1960-х – першая палова 1980-х гг. Партыйны кіраўнік БССР Першым сакратаром Цэнтральнага Камітэта Камуністычнай партыі Беларусі быў К.Т.Мазураў. Першым сакратаром Цэнтральнага Камітэта Камуністычнай партыі Беларусі быў П.М. Машэраў З'явы, якія сведчылі аб захаванні савецкай грамадска-палітычнай сістэмы Існаванне аднапартыйнай палітычнай сістэмы. Прыняцце ў 1961г. Неабгрунтаванага курса на будаўніцтва камунізму Умацаванне кіруючай і накіроўваючай ролі Камуністычнай партыі Беларусі ў адпаведнасці з арт. 6 Канстытуцыі БССР 1978 г. З'явы, якія сведчылі пра змены ў грамадска-палітычнай сістэме Асуджэнне культу асобы Сталіна і правядзенне частковай рэабілітацыі неабгрунтаваных ахвяр сталінскіх рэпрэсій падчас хрушчоўскай «адлігі» Адмова ад нерэальных планаў будаўніцтва камунізму да пачатку 1980-х гг. Асаблівасць грамадска-палітычнага жыцця ў БССР заключалася ў існаванні аднапартыйнай сістэмы і ўмацаванні ролі Камуністычнай партыі Беларусі. У гады Вялікай Айчыннай вайны П. М. Машэраў стаў адным з арганізатараў і кіраўнікоў патрыятычнага падполля. і партызанскага руху ў Беларусі. Ён двойчы быў паранены ў баях. У 26 год стаў Героем Савецкага Саюза. П. М. Машэраў карыстаўся вялікай павагай у насельніцтва за прастату ў звароце, даступнасць, дэмакратычнасць. Яго імя носіць Віцебскі дзяржаўны ўніверсітэт (былы педагагічны інстытут, які ён скончыў у 1939 г.). П. М. Машэраў быў высокаадукаваным чалавекам. Ён прайшоў працоўны шлях ад настаўніка сярэдняй школы да першага сакратара Цэнтральнага Камітэта Камуністычнай партыі Беларусі ў 1965—1980 гг., стаў Героем Сацыялістычнай Працы. Імкнуўся адстойваць сваю пазіцыю па пытаннях развіцця рэспублікі і дабрабыту яе жыхароў. У перыяд яго дзейнасці БССР дасягнула значных поспехаў у стварэнні індустрыяльнага патэнцыялу, стала адной з самых высокаразвітых рэспублік Савецкага Саюза. Білет 7 Беларусь у перыяд Айчыннай вайны 1812 г.: баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусі, адносіны да вайны розных слаёў насельніцтва, вынікі вайны для Беларусі Айчынная вайна 1812 г. пачалася з уступлення 600-тысячнай арміі французскага імператара Напалеона Банапарта ў чэрвені 1812 г. у межы Расійскай імперыі. Такім чынам распачаліся баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусі. Першапачаткова французскі бок планаваў разграміць рускія войскі ў прыгранічных баях, асталявацца ў Вільні і прымусіць Расію пайсці на заключэнне міру. Але гэты план не здзейсніўся. Разбіць рускія войскі на тэрыторыі Беларусі не ўдалося. Адступіўшы, яны аб'ядналіся пад Смаленскам. У абарончых баях пад Полацкам вызначыўся адзін з найлепшых кавалерыйскіх генералаў Я. Кульнёў, атрад якога атрымаў перамогу над напалеонаўскімі войскамі. Смяротна паранены ядром, ён перад смерцю загадаў зняць з сябе мундзір з баявымі ўзнагародамі, каб супернік не пазнаў аб такой вялікай страце. Пад Магілёвам значныя сілы суперніка стрымліваў корпус генерала Я. Раеўскага. Прыкладам гераізму для салдат стаў легендарны ўчынак самога генерала, які разам з двума непаўналетнімі сынамі падняў сваіх воінаў у атаку. Чатырохмесячную аблогу напалеонаўскіх войскаў вытрымаў гарнізон Бабруйскай крэпасці. Усвядоміўшы, што план вокамгненнага разгрому рускіх войскаў праваліўся, Напалеон схіляўся да думкі скончыць баявыя дзеянні ў Віцебску і пачаць мірныя перамовы з Аляксандрам I. Аднак французскае войска магло захаваць сваю баяздольнасць толькі рухаючыся наперад: А наперадзе былі Барадзінская бітва ў жніўні 1812 г. Масквы і ўцёкі з яе. Падчас адступлення напалеонаўскай арміі восенню 1812 г. баявыя дзеянні другі раз пракаціліся па беларускай зямлі. Вырашальная бітва адбылася пад Барысавам каля вёскі Студзёнка. Тут у лістападзе 1812 г. пры пераправе праз Бярэзіну на іншым беразе апынулася толькі дзясятая частка «Вялікай арміі» Напалеона. Стаўленне да вайны розных пластоў насельніцтва Беларусі было абумоўлена тым, што тут сутыкнуліся войскі дзвюх дзяржаў. Польская і апалячаная шляхта спадзявалася на аднаўленне Напалеонам Рэчы Паспалітай і Вялікага Княства Літоўскага. Сітуацыя ў Беларусі была звязана з намерам расійскага імператара Аляксандра I адрадзіць ВКЛ пад кіраўніцтвам Расіі, каб не дапусціць падтрымкі французскага імператара Напалеона Банапарта абшарнікамі заходніх губерняў. Па даручэнні расійскага імператара быў падрыхтаваны праект, які атрымаў назву "план Агінскага". Адзін з яго стваральнікаў Міхал Клеафас Агінскі з 1802 па 1822 г. пражываў у Залессі на Смаргоншчыне, дзе і напісаў знакаміты паланэз ля мінор, які пазней атрымаў назву «Развітанне з Радзімай». Ягоны план прадугледжваў аўтаномію — шырокае ўнутранае самакіраванне, якое давалася адроджанаму ВКЛ, аднак ён так і не быў рэалізаваны. Шляхціцы віталі прыход Напалеона і паступалі на службу ў яго войска. Загадам Напалеона быў створаны Часовы ўрад ВКЛ, які займаўся найперш забеспячэннем салдат французскай арміі неабходнымі прадуктамі. Войскі рускай арміі былі ўкамплектаваны рэкрутамі, набранымі таксама і з беларускіх губерняў. Іх было значна болей у параўнанні з тымі жыхарамі Беларусі, якія знаходзіліся ў складзе войскаў Напалеона. У пачатку вайны сялянства Беларусі звязвала з прыходам Напалеона надзею на вызваленне ад прыгоннай залежнасці, таму што ў суседняй Польшчы асабістая залежнасць сялян ад памешчыкаў была ім ліквідавана. Аднак Напалеон не пайшоў на вызваленне беларускіх сялян. Бясконцыя рэквізіцыі (прымусовае адабранне маёмасці і жывёлы на карысць арміі) і рабаванне выклікалі масавы супраціў сялянства, а таксама гарадскіх жыхароў. У такіх умовах у Беларусі пачалася самаабарона мясцовага насельніцтва. Асаблівую актыўнасць у барацьбе з французскімі войскамі праявілі жыхары вёскі Жарцы пад Полацкам. Царскім урадам некаторыя з іх былі ўзнагароджаны крыжамі і медалямі. Вынікі вайны 1812 г. для Беларусі прывялі да значнага спусташэння яе тэрыторыі. Загінула вялікая колькасць насельніцтва, былі разбураны многія гарады і вёскі, амаль напалову скарацілася пагалоўе хатняй жывёлы, зменшыліся пасяўныя плошчы. Практычнае заданне. Сацыяльна-эканамічнае развіццё БССР у другой палове 1940-х - 1980-я Для індустрыяльнага грамадства характэрны аўтаматызацыя вытворчасці, выкарыстанне ў вытворчасці дасягненняў навукі і тэхнікі, урбанізацыя. Пры апоры на картасхему для доказу выкарыстоўваюцца ўмоўныя абазначэнні ў яе легендзе, якія адлюстроўваюць грузавыя аўтамабілі, кар'ерныя самазвалы, камплектуючыя для аўтамабіле- і трактарабудавання. Пра тое, чаму БССР называлі «краінай вялікай хіміі», сведчаць на картасхеме ўмоўныя абазначэнні ў яе легендзе, якія адлюстроўваюць вытворчасць мінеральных угнаенняў, шкловалакна, нафтаперапрацоўчы завод. Адкрыццё вялікіх запасаў калійных соляў у Салігорскім раёне дазволіла разгарнуць у Беларусі шырокамаштабную вытворчасць мінеральных угнаенняў. Былі пабудаваны першы і другі салігорскія калійныя камбінаты, Гомельскі суперфасфатны і Гродзенскі азотна-тукавы заводы, а таксама шэраг буйных хімічных прадпрыемстваў, сярод якіх Полацкі нафтаперапрацоўчы завод, Светлагорскі завод штучнага валакна. Вызначальным у індустрыяльным развіцці БССР стаў курс на апераджальны рост машынабудавання. Быў наладжаны выпуск аўтамабіляў-самазвалаў МАЗ на Мінскім аўтамабільным заводзе, трактароў "Беларусь" на Мінскім трактарным заводзе, самазвалаў БелАЗ на Беларускім аўтамабільным заводзе ў Жодзіне, аб чым сведчаць фотаздымкі. Статыстычныя дадзеныя сведчаць аб хуткіх тэмпах жыллёвага будаўніцтва за кошт узвядзення так званых хрушчовак (буйнаблочнае і панэльнае будаўніцтва) у 1959-1965 гг. Гарадскія жыхары змаглі палепшыць свае жыллёвыя ўмовы, перасяліўшыся з камунальных кватэр у асобныя. У гэты перыяд у БССР з'явіліся новыя добраўпарадкаваныя гарады - Салігорск, Наваполацк, Светлагорск. Дадзены факт сведчыў аб працэсе урбанізацыі - колькасным росце гарадоў і павелічэнні гарадскога насельніцтва. Білет 8 Люблінская унія: прычыны, умовы, значэнне для беларускіх земляў. Барацьба ВКЛ за захаванне самастойнасці. Статут ВКЛ1588 г. Аб'яднанне Вялікага Княства Літоўскага і Польскага каралеўства ў складзе Рэчы Паспалітай адбылося ў выніку Люблінскай уніі ў 1569 г. Саюз ВКЛ і Польскага каралеўства праіснаваў да канца XVIII ст. Прычыны аб'яднання ВКЛ і Польскага каралеўства ў складзе Рэчы Паспалітай былі наступнымі: - цяжкае знешнепалітычнае становішча ВКЛ у сувязі з Лівонскай вайной 1558—1583 гг., якую вёў за выхад да Балтыйскага мора маскоўскі цар Іван IV. Ён лічыў беларускія землі сваёй вотчынай і імкнуўся "вярнуць" іх у склад Маскоўскай дзяржавы; - імкненне пануючага саслоўя ВКЛ - шляхты (дробных і сярэдніх феадалаў) - да набыцця шляхецкіх вольнасцяў, якімі валодала шляхецкае саслоўе ў самой Польшчы, што дазваляла ёй актыўна ўдзельнічаць у палітыцы, забяспечвала права на пратэст, свабоду голасу, недатыкальнасць асобы і ўладанняў ( ; - жаданне польскай шляхты падпарадкаваць ВКЛ у якасці багатага прыдатка Польшчы і атрымаць для сябе новыя землі і пасады; - разлік верхавіны каталіцкай царквы праз Польшчу, дзе панавальнае становішча займала каталіцтва, пашырыць уплыў каталіцызму на беларускія землі. Умовы аб'яднання ВКЛ і Польскага каралеўства былі выпрацаваны на Люблінскім сойме, які адбыўся ў 1569 г. і доўжыўся 6 месяцаў. Польскі бок імкнуўся да ўключэння ВКЛ у склад Польшчы, абапіраючыся на каталіцкіх феадалаў і каталіцкую царкву. Дэлегацыя ВКЛ выступала за заключэнне раўнапраўнага саюза з Польшчай. Польскаму боку на сойме ўдалося дабіцца значных тэрытарыяльных уступак. Аднак ВКЛ было вымушана прыняць многія з польскіх умоў аб'яднання дзвюх дзяржаў. Вышэйшым агульным органам улады станавіўся сойм, які мог збірацца толькі на тэрыторыі Польшчы (асобныя соймы як для Польшчы, так і для ВКЛ не прадугледжваліся). Кіраўнік саюза дзяржаў, якога маглі абіраць феадалы Польшчы і ВКЛ, таксама быў агульным. Так, кароль Рэчы Паспалітай Стэфан Баторый быў прызнаны шляхтай ВКЛ таксама і вялікім князем літоўскім. Асобнымі ў ВКЛ і Польшчы па ўмовах Люблінскай уніі захоўваліся: - адміністрацыйны апарат (дзяржаўныя пасады); - заканадаўства, прадстаўленае ў ВКЛ Статутамі; - судовая арганізацыя, пры якой вышэйшым судовым органам у ВКЛ з'яўляўся з 1581 г. Галоўны Трыбунал ВКЛ; - войска, асновай якога ў XVI ст. у ВКЛ з'яўлялася паспалітае рушэнне — усеагульнае апалчэнне, якое складалася са шляхты і салдат (жаўнераў) — ваеннаабавязаных мужчын, якіх выстаўляў ад сваіх зямельных уладанняў кожны шляхціц; - тытул, гэта значыць афіцыйныя назвы дзяржаў пры існаванні агульнай назвы "Рэч Паспалітая"; — пячатку з сімвалам дзяржавы (у ВКЛ — выява пагоні, у Польшчы — выява арла); - мова афіцыйнага справаводства (старабеларуская - у ВКЛ, польская і латынь - у Польшчы). Такім чынам, ВКЛ разам з Польшчай стварылі агульную Рэч Паспалітую. Такое аб'яднанне называецца федэрацыяй - адзінай саюзнай дзяржавай, створанай на добраахвотнай аснове, з адзіным заканадаўствам, агульнымі органамі ўлады і кіравання. Вынікі Люблінскай уніі абумовілі палітычнае становішча ВКЛ у складзе Рэчы Паспалітай. Шэраг найбагацейшых земляў быў уключаны ў склад Польшчы, з-за чаго тэрыторыя ВКЛ істотна зменшылася. Вынікі Люблінскай уніі выклікалі незадаволенасць большай часткі магнатаў ВКЛ, якім трэба было дзяліць палітычную ўладу з палякамі. Да таго ж згодна з уніяй польская шляхта мела права атрымліваць зямельныя ўладанні ў межах ВКЛ, а шляхта ВКЛ практычна страціла такое права ў раёнах, далучаных да Польскага каралеўства. Вынікі Люблінскай уніі выявіліся ў паланізацыі (апалячванні) шляхты ВКЛ праз далучэнне яе да польскіх шляхецкіх вольнасцяў. У 1697 г. была прынята пастанова «Ураўненне правоў», у адпаведнасці з якой шляхта ВКЛ цалкам ураўноўвалася ў правах з польскай. Шляхце ВКЛ, як і польскай, было дадзена права поўнага кантролю за дзейнасцю караля, што значна абмяжоўвала яго ўладу і давала шляхце магчымасць не падпарадкоўвацца яму. Шляхта ВКЛ прыняла польскую мову і польскую культуру, паступова перайшла ў каталіцтва. Такім чынам, да канца XVII ст. сфармавалася адзінае саслоўе ў Рэчы Паспалітай - "народ шляхецкі". Усё афіцыйнае справаводства ў Рэчы Паспалітай у 1697 г. было перакладзена на польскую мову, якая набыла статус дзяржаўнай. Барацьба за захаванне самастойнасці ВКЛ і прыняцце трэцяга Статута ВКЛ 1588 г. сталі ўвасабленнем антыпольскіх настрояў. Статут быў падрыхтаваны пры ўдзеле канцлера ВКЛ Астафія Валовіча і падканцлера Льва Сапегі. Ён ігнараваў акт Люблінскай уніі, замацоўваў і юрыдычна афармляў незалежнасць княства. Статут абавязваў урад вярнуць адрынутыя ад княства землі, забараняў прызначаць на дзяржаўныя пасады ў ВКЛ і надзяляць зямлёй «чужаземцаў і замежнікаў», у тым ліку і палякаў. Леў Сапега на свае сродкі выдаў трэці Статут ВКЛ. Ва ўступленні да яго ён сфармуляваў ідэю прававой дзяржавы. Яна заключалася ў тым, што ўсе дзяржаўныя органы і службовыя асобы павінны дзейнічаць згодна з законам, а ўсе людзі, незалежна ад саслоўя, да якога яны належаць, абвяшчаюцца роўнымі перад законам. Аднак ва ўмовах тагачаснага грамадства Статут абараняў інтарэсы феадалаў і канчаткова замацаваў сялянства. Практычнае заданне. Наш край у гады Вялікай Айчыннай вайны Гомель і гомельская вобласць. Помнік савецкім воінам і падпольшчыкам - брацкая магіла савецкіх воінаў і падпольшчыкаў у скверы на плошчы Працы ў Гомелі. Пахаваны загінуўшыя ў 1943—1944г. у баях з нямецкафашысцкімі захопнікамі 28 чалавек. Сярод іх Героі Савецкага Саюза І.Д.Антошкін і І.Г.Лапін, удзельнік вызвалення Гомельшчыны Г.А. Іваноў, таксама члены падпольнай групы І.І. Жалезнякоў (кіраўнік), Баравікова, В.Ф.Сямёнаўскі і Сцепанцоў, Герой Саў.Саюза А. Л. Ісачэнка. У 1950 на магіле ўсталяваны помнік скульптура салдата з прыспушчаным у жалобе сцягам, запалены вечны агонь. У гонар герояў бітвы за Днепр - у цэнтры комплексу - 22-метровая стэла конусападобнай формы, абліцаваная гранітам з бронзавымі рэльефамі і ўвянчаная залатой зоркай. Увосень 1943 гады на тэрыторыі Лоеўскага раёна разгарнулася адна з найбуйных бітваў Вялікай Айчыннай вайны - Бітва за Днепр. У бітвах за гэты плацдарм бралі ўдзел, акрамя воінаў 65-й, і байцы 61-й арміі пад кіраўніцтвам генерал-лейтэнанта Паўла Бялова, а таксама 16-й паветранай арміі генерал-лейтэнанта авіяцыі Сяргея Рудэнкі. Дарэчы, за фарсіраванне Дняпра генералы П. Батаў і П. Бялоў 30 кастрычніка 1943 года былі ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза. Можна ўпэўнена сцвярджаць, што менавіта лоеўскі плацдарм стаў тым трамплінам, які менш чым праз год дазволіў маршалу К. К. Ракасоўскаму і іншым нашым военачальнікам бліскуча ажыццявіць Беларускую стратэгічную наступальную аперацыю «Баграціён». Памятны знак "Баграціён" - устаноўлены каля вёскі Ракавічы Светлагорскага раёна Гомельскай вобласці. Менавіта адсюль савецкія войскі распачалі маштабнае вызваленне Беларусі. "Баграціён" гэта адна з найбуйнейшых ваенных аперацый за ўсю гісторыю чалавецтва. Аперацыя "Баграціён" праходзіла з 23 чэрвеня па 29 жніўня 1944 года, завяршыўшыся ўжо на тэрыторыі Польшчы. У гэтай бітве з абодвух бакоў удзельнічалі 4 мільёны чалавек. У цэнтры кампазіцыі – двухметровая бронзавая скульптурная група, якая адлюстроўвае кіраўнікоў аперацыі "Баграціён" Жукава, Ракасоўскага, Батава, Панова, а таксама ўдзельнікаў тых баёў: партызан, салдат, маракоў Дняпроўскай флатыліі. Курган Славы - мемарыяльны комплекс "Курган Славы" быў пабудаваны ў 1967 годзе да 23-й гадавіны вызвалення Мазыра ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Падчас ВАВ невялікі цэнтр Палескай вобласці быў акупаваны фашыстамі і гэтая акупацыя працягвалася 875 дзён. Увесь гэты час мазыране гераічна змагаліся з ворагам. Горад быў акупаваны 22 жніўня 1941 года і вызвалены толькі 14 студзеня 1944 года. Вязням Азарыцкага лагера смерці - на тэрыторыі сучаснага Калінкавіцкага раёна ў сакавіку 1944 года размяшчаўся комплекс нямецкіх канцэнтрацыйных лагераў, які вядомы як Азарыцкі лагер смерці. Там утрымлівалася больш за 50 000 чалавек. Былі забітыя, памерлі ад голаду, халады і хваробаў больш за 20 тысяч. Генерал Батаў, быў камандуючым 65-й арміяй, якая вызваляла вязняў канцлагера "Азарычы". Загінуўшым за Савецкую Радзіму - мемарыял у гонар воінаў-вызваліцеляў Петрыкава размешчаны на левым беразе Прыпяці, у асяроддзі маляўнічага парка. Горад быў вызвалены 61-й арміяй 1-га Беларускага фронту падчас наступальнай аперацыі 1944 года. Пры гэтым важную ролю адыграў дэсант, які высадзіўся ў тыле суперніка. Гады Вялікай Айчыннай вайны жыхары Петрыкаўскага раёна стойка змагаліся за свабоду і незалежнасць Радзімы. У горадзе дзейнічаў падпольны райкам КПБ, былі створаны 125-я Капаткевічская і 130-я Петрыкаўская партызанскія брыгады. Пецярым ураджэнцам раёна прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Гэта Малышаў Ф.А., Сцяпук С.Я., Самбук І.Я., Ліпуноў А.Я., Даніліцкі А.П., двум - Каралю Г.Я. і Матузу У.І. - поўных кавалераў ордэнаў Славы. На петрыкаўскай зямлі знайшоў прытулак найадважны сын украінскага народа малодшы лейтэнант Герой Савецкага Звяза Мікалай Палікарпавіч Чалы. Дзецям - ахвярам вайны - асновай для стварэння сталі сапраўдныя трагічныя падзеі Вялікай Айчыннай вайны. Невыпадкова помнік мае другую назву - "Дзіцячая Хатынь". Нямецкія ўлады стварылі на тэрыторыі навучальнай гаспадаркі ў Чырвоным Беразе зборны пункт для дзяцей 8-14 гадоў, якіх гвалтам адпраўлялі ў Германію, а частку размяркоўвалі па шпіталях у якасці донараў для параненых нямецкіх салдат і афіцэраў. У 1944 годзе вёска Чырвоны бераг была вызвалена, а лагер спыніў сваё існаванне. За час існавання канцлагера Чырвоны бераг праз яго прайшло 1990 дзяцей. Ола - Светлагорскі раён, урочышча Ала. У цэнтры мемарыяльнай зоны - сімвалічны крыж і звон. Побач — званіца ў выглядзе стылізаванай вясковай пуні з колькасцю званоў па колькасці вёсак, жыхары якіх тут загінулі. Вёска Ола была акупаваная ў канцы ліпеня 1941 гады. Раніцай 14 студзеня 1944 гады нямецкі карны атрад разам з вайсковай часткай, якая налічала каля 1 тыс. салдат, атачыў вёску. Людзей заганялі ў дамы, якія затым падпальвалі. Тых, хто спрабаваў уцячы, расстрэльвалі з кулямётаў і аўтаматаў, кідалі ў агонь жывымі. Такім чынам было расстраляна і спалена 1758 мірных жыхароў, у тым ліку 950 дзяцей. Брацкая магіла савецкіх воінаў і падпольшчыкаў. Тут жа перапахавалі пакараных гітлераўцамі чацвярых гомельскіх падпольшчыкаў. У час акупацыі яны правялі шэраг дыверсій. Узарвалі тэлеграфны трансфарматар і эшалон, знішчыўшы пры гэтым 11 вагонаў з аўтатэхнікай, вывелі са строю станкі ў паравозным дэпо. У верасні 1943-га Івана Жалязнякова, Пятра Сцепанцова, Васіля Сямёнаўскага і Зінаіду Баравікову схапіла гестапа. Спачатку катавалі, потым расстралялі ў гарадской турме. Герой Савецкага Саюза Аляксандр Ісачэнка быў падпольшчыкам. Па ўспамінах баявых таварышаў - адчайна адважны, прыроджаны дыверсант-разведчык. Хлопец з сялянскай сям'і, але дзейнічаў так, нібы прайшоў падрыхтоўку ў спецназе. Пад яго кіраўніцтвам падрыўнікі пусцілі пад адхон амаль 60 эшалонаў ворага, знішчыўшы 87 танкаў, дзясяткі іншай тэхнікі і вялікая колькасць жывой сілы ворага. Загінуў Ісачэнка ў кастрычніку 1942-га, калі рыхтаваў выбуховыя прыстасаванні для новых аперацый. Білет 9 Фарміраванне беларускай народнасці ў XIV—XVIII стст.: прыкметы народнасці, асаблівасці іх фарміравання ў беларусаў, паходжанне назвы "Белая Русь" Фарміраванне беларускай народнасці. Народнасць - гэта супольнасць людзей, якая склалася гістарычна і характарызуецца адзінствам паходжання, мовы, тэрыторыі пражывання, агульным гаспадарчым жыццём і развіццём культуры. Фарміраванне беларускай народнасці было звязана з аб'яднаннем беларускіх земляў у складзе Вялікага Княства Літоўскага. Прыкметай фармавання народнасці стала складванне ў XIV—XV стст. асаблівасцей беларускай мовы на аснове сярэднебеларускай (мінска-маладзечанскай) групы дыялектаў. Асабліва прыкметным было "дзеканье", "цаканье", цвёрдае вымаўленне гуку "р", "аканне", "яканне". Старабеларуская мова атрымала дзяржаўны статус мовы афіцыйнага справаводства ў ВКЛ. Аб фармаванні беларускай народнасці сведчыла ўжыванне насельніцтвам саманазваў. Назвы «русіны» і «беларусцы» больш адносіліся да тэрыторыі Падзвіння і Падняпроўя, «літвіны» — да тэрыторыі вярхоўяў Нёмана (сучасная Гродзенская вобласць), пазнейшая назва «палешукі» — Палесся (тэрыторыя Брэсцкай і Гомельскай абласцей). Такія назвы з'яўляліся элементамі этнічнай самасвядомасці беларускага народа. У сучасных даследчыкаў існуюць розныя версіі паходжання назвы "Белая Русь". Адны звязваюць назву з бокам святла: белы колер азначаў усход, іншыя - з тым, што насельніцтва Беларусі насіла белае палатнянае адзенне, мела светлыя валасы, белы колер скуры, трэція - з рэлігійнай сітуацыяй: белая - значыць праваслаўная, "чыстая" ў адрозненне ад паганства («паганства»), чацвёртыя — са знешнепалітычнымі абставінамі: частка тэрыторыі Беларусі, якая не была захоплена ні крыжакамі, ні ардынцамі, заставалася вольнай, свабоднай. Так, адна з гістарычных крыніц пад 1382 г. называе Полацк крэпасцю Белай Русі. Больш верагодна меркаванне аб тым, што назва «Белая Русь» азначала своеасаблівае «прывілеяванае» становішча некаторых усходніх земляў Беларусі (Полацкай і Віцебскай) у складзе ВКЛ. Практычнае заданне. Уклад беларускага народа ў перамогу над нацысцкай Германіяй. Ураджэнцы Беларусі на франтах Вялікай Айчыннай і Другой сусветнай войнаў Ураджэнец Сенненшчыны наводчык танкавай гарматы Андрэй Усаў вызначыўся пры абароне Ленінграда ў жніўні 1941 г. У адным баі снайперскім агнём асабіста падбіў 22 танкі праціўніка. Тады ж у вежу яго танка трапіла больш за сто варожых снарадаў. А. Усаў на працягу Вялікай Айчыннай вайны тройчы гарэў у танку і тройчы быў цяжка паранены. Пасля вайны яму было прысвоена званне ганаровага грамадзяніна Ленінграда. Ён жыў і працаваў у Талачыне на роднай Віцебшчыне. Ураджэнец Віцебшчыны Ігнацій Антонаў служыў ваенным фельчарам танкавага батальёна. Дапамагаў параненым падчас Сталінградскай бітвы, у баях пад Прохараўкай і Курскам. У 1944 г. вызваляў Мінск! За гады вайны выратаваў 128 параненых воінаў. Яму першаму прысвоена званне народнага ўрача Беларусі. Ён стаў ганаровым грамадзянінам Мінска і Віцебска. Міжнародны біяграфічны цэнтр у Кембрыджы ўключыў І. Антонава ў спіс выдатных людзей XX ст. Ураджэнец Горацкага павета Рыгор Дольнікаў вызначыўся ў баях за Днепр. Падчас аднаго з паветраных баёў 20гадовы лётчык тараніў фашысцкі самалёт, але і сам быў падбіты. Патрапіў у варожы палон, дзе назваўся прозвішчам Сакалоў. З трэцяй спробы яму ўдалося ўцячы з палону, пасля чаго ён працягваў ваяваць з ворагам. Яго лёс стаў асновай для стварэння зборнай выявы савецкага ваеннапалоннага Андрэя Сакалова ў аповядзе савецкага пісьменніка Міхаіла Шолахава «Лёс чалавека». Ураджэнка Полаччыны Зінаіда Тусналобава-Марчанка за восем месяцаў баёў вынесла з поля бою 123 параненых. Цудам застаўшыся ў жывых пасля ранення і абмаражэння, яна перанесла восем аперацый, страціла рукі і ногі. Усё яе жыццё стала подзвігам, яна зноў навучылася хадзіць і пісаць, нарадзіла дзяцей. Ёй было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. У знак прызнання выключных прафесійных якасцей, праяўленых пры аказанні дапамогі параненым і хворым, Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа прысудзіў ёй вышэйшую ўзнагароду - медаль імя Флорэнс Найтынгейл. У скульптурнай кампазіцыі ўвасоблены драматычны лёс жыхаркі Жодзіна Анастасіі Фамінічныя Купрыянавай і яе пецярых сыноў, якія ўдзельнічалі ў барацьбе з ворагам у гады Вялікай Айчыннай вайны. Малодшы сын Пётр Купрыянаў у 1944 г. пры вызваленні Прыбалтыкі закрыў сваім целам страляючы кулямёт суперніка. Пасмяротна яму прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Гуманізм ураджэнца Беларусі, удзельніка штурму Берліна Трыфана Лук'яновіча заключаўся ў тым, што цаной уласнага жыцця ён выратаваў ад немінучай гібелі нямецкую дзяўчынку, якая апынулася пад абстрэлам. Сцяг Перамогі, узняты над рэйхстагам у Берліне ў маі 1945 г., з'яўляецца сімвалам перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне, бо ён сімвалізуе перамогу Савецкага Саюза над гітлераўскім нацызмам, адной з крыніц якой стала сяброўства савецкіх народаў, патрыятызм і самаадварот , якія жылі ў СССР. Білет 10 Аграрная рэформа 1861г., сталыпінская рэформа на мерапрыемствы, асаблівасці правядзення, вынікі і значэнне беларускіх землях: асноўныя Адмена прыгоннага права стала асноўным дасягненнем аграрнай рэформы 1861 г. Прычыны яго адмены заключаліся ў тым, што існаванне феадальна-прыгонніцкіх адносін абумоўлівала адсталасць краіны. Паступова выспявала думка правесці сялянскую рэформу "зверху", не чакаючы, пакуль аграрнае пытанне будзе вырашана "знізу" шляхам сялянскага бунту. Умовы вызвалення памешчыцкіх сялян ад прыгоннай залежнасці былі вызначаны ў Маніфесце, падпісаным Аляксандрам II 19 лютага 1861 г. Сяляне атрымалі асабістую свабоду і пэўныя грамадзянскія правы, якія карэнным чынам змянілі іх становішча. Аднак былыя памешчыцкія сяляне не атрымалі зямлі, якая заставалася ўласнасцю памешчыкаў. Сяляне павінны былі выкупляць зямлю па ўсталяванай урадам і значна завышанай цане. Правілы выкупной аперацыі (выплаты сялянамі грошай за зямельныя надзелы) былі наступнымі. Дзяржава ўносіла за сялян 80% ад выкупной сумы, каб яны маглі разлічыцца з памешчыкамі. Вяртаць гэты доўг сялянам трэба было на працягу 49 гадоў з вялікімі працэнтамі. Памер выкупных плацяжоў значна перавышаў рэальны кошт зямлі. У выніку агульная сума, якую сяляне змушаныя былі заплаціць за зямлю, у 3 разу перавышала яе рынкавы кошт. Да поўнага выкупу зямлі сяляне лічыліся часоваабавязанымі і павінны былі за карыстанне надзелам зямлі, як і раней, адпрацоўваць паншчыну або плаціць памешчыку чынш (грашовы аброк). Пазямельныя адносіны часоваабавязаных сялян і памешчыкаў афармляліся ў дакументах, якія атрымалі назву статутных грамат. Іх складалі прадстаўнікі мясцовых абшарнікаў. Асаблівасці адмены прыгоннага права ў Беларусі. Згодна з спецыяльнымі царскімі ўказамі ў Віленскай, Гродзенскай і Мінскай губернях з 1 мая 1863 г., а ў Віцебскай і Магілёўскай губернях з 1 студзеня 1864 г. спынялася часоваабавязанае становішча сялян. Яны незалежна ад згоды памешчыкаў пераводзіліся на абавязковы выкуп зямельных надзелаў. Памер выкупных плацяжоў быў зніжаны на 20%. У выніку адмены прыгоннага права памешчыкі ў Беларусі захавалі ў сваёй уласнасці больш за палову ўсіх зямель (прыкладна ў 2 разы больш, чым у іншых губернях еўрапейскай часткі Расіі). Сялянскія надзелы ў Беларусі склалі толькі 1/3 усёй зямлі. Рэформа абумовіла досыць павольнае развіццё капіталістычных адносін у сельскай гаспадарцы па «прускім» шляху, звязаным з захаваннем абшарніцкай уласнасці на зямлю. У 1906 г. пачалося правядзенне сталыпінскай аграрнай рэформы па ініцыятыве прэм'ер-міністра Расіі (гродзенскага губернатара ў 1902-1903 гг.) П. А. Сталыпіна. Яе першапачатковым этапам стала разбурэнне сялянскай абшчыны і замацаванне абшчынных зямельных надзелаў у асабістую ўласнасць сялян, якія апрацоўвалі яе. Сяляне маглі замацаваць зямлю ва ўласнасць у вотруб'і за кошт выдзялення ўчастка ў межах вёскі. Калі селянін перасяляўся з вёскі на ўчастак зямлі за яе межамі, то гэты ўчастак называлі хутарам, а селяніна - хутаранінам. Да стварэння хутарскай гаспадаркі імкнуліся заможныя сяляне, якіх назвалі кулакамі. Яны сталі адной з крыніц фармавання сельскай буржуазіі. Выхад сялян з абшчыны актыўна праходзіў у Магілёўскай і Віцебскай губернях, дзе ва ўмовах існавання абшчыннага землекарыстання сяляне імкнуліся вызваліцца ад залежнасці абшчыны. У Віленскай, Гродзенскай і Мінскай губернях сялянская абшчына не існавала, што садзейнічала замацаванню хутарскога гаспадарання яшчэ да правядзення сталыпінскай аграрнай рэформы. Найвострае пытанне з малазямеллем сялян Сталыпін прапанаваў вырашыць шляхам арганізацыі добраахвотнага перасялення значнай іх часткі за Ўрал, у Сібір, на Далёкі Усход, дзе было шмат неапрацаванай урадлівай зямлі. Для гэтага выдзяляліся беззваротныя грашовыя пазыкі, забяспечваліся спецыяльныя цягнікі, рыхтаваліся пункты прыёму перасяленцаў. Аднак каля 10% сялян вярнуліся назад у сувязі з недастатковай дапамогай з боку ўрада і цяжкімі ўмовамі жыцця. Асаблівасцю сталыпінскай рэформы ў Беларусі стала ўвядзенне ў 1911 г. земстваў - выбарных органаў мясцовага самакіравання - у Віцебскай, Магілёўскай і Мінскай губернях. Каб забяспечыць перавагі прадстаўнікоў ад "рускага насельніцтва", земствы на тэрыторыі Беларусі па прапанове Сталыпіна ўводзіліся толькі ва ўсходніх губернях. Памешчыкам «польскага паходжання», якія пераважалі ў заходніх губернях (Гродзенскай, Віленскай і Ковенскай), царскі ўрад пасля паўстання 1863—1864 гг. не давярала, таму земствы там не ўводзіліся. Вынікам сталыпінскай рэформы стала развіццё капіталізму ў сельскай гаспадарцы па «амерыканскім» шляху, звязаным са стварэннем сельскай буржуазіі (заможнага сялянства) у якасці апоры царскага ўрада. Практычнае заданне. Вялікая Айчынная вайна ў гістарычнай памяці беларускага народа Гарнізон Брэсцкай крэпасці пратрымаўся каля месяца, хаця нямецкае камандаванне планавала ўзяць крэпасць ужо да сярэдзіны дня 22 чэрвеня. Апошнія дні абароны крэпасці ў 20-х чыслах ліпеня абвеяны легендамі. На яе сценах абаронцы пакінулі надпісы: «Памром, але з крэпасці не сыдзем!», «Я паміраю, але не здаюся! Бывай, Радзіма». Створаны 24 чэрвеня штаб абароны крэпасці ўзначалілі капітан І. Зубачоў і палкавы камісар Я. Фамін. Фактычна ім давялося бараніць цэнтральную частку крэпасці і арганізоўваць прарыў. Абаронай усходняга форта камандаваў маёр П. Гаўрылаў, які трапіў у палон на 32-і дзень вайны. Верш А. Куляшова «Балада аб чатырох закладніках» прысвечаны трагічнаму лёсу дзяцей арганізатара 1-й Беларускай партызанскай брыгады Міная Піліпавіча Шмырова (партызанскі псеўданім - Бацька Мінай) і яго жыццёваму і патрыятычнаму выбару. Акупанты захапілі ў якасці заложнікаў чацвярых яго дзяцей - трохгадовага Мішу, сямігадовую Зіну, дзесяцігадовага Сяргея, чатырнаццацігадовую Лізу - і запатрабавалі, каб М. Ф. Шмыроў здаўся ў палон у абмен на вызваленне дзяцей. Старэйшая дачка здолела таемна з фашысцкага засценка перадаць запіску, у якой прасіла бацьку не верыць ворагам. Рашэнне Бацькі Міная не было простым. За свой выбар прадоўжыць барацьбу з ворагам ён заплаціў жыццём сваіх дзяцей, расстраляных у лютым 1942 г. Аўтар успамінаў Кірыл Трафімавіч Мазураў у 1956— 1965 гг. займаў пасаду першага сакратара Цэнтральнага Камітэта Камуністычнай партыі Беларусі. Гістарычныя падзеі, пра якія расказваецца ва ўспамінах, адбыліся 22 сакавіка 1943 г., калі па загаду фашыстаў былі спалены жывымі ўсе жыхары вёскі Хатынь паблізу Лагойска. У агні загінулі 149 чалавек, у тым ліку 76 дзяцей, самаму малодшаму было сем тыдняў. Трагічны лёс Хатыні падзялілі 628 вёсак, з якіх 186 так і не былі адноўлены пасля вайны. Назва "Хатынь" стала сімвалам трагедыі беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны. К. Т. Мазураў, будучы ўдзельнікам Вялікай Айчыннай вайны, адзначыў, што прайшло ўжо 19 гадоў пасля яе заканчэння, але ў спаленай вёсцы так і не адрадзілася жыццё. Хатынь засталася напамінам пра тых, хто загінуў у гэтай вайне, але помніка загінуўшым вёскам, каб увекавечыць памяць іх жыхароў, няма. Адлюстраваннем асабістых адносін аўтара ўспамінаў да апісаных падзей было дзяржаўнае рашэнне аб будаўніцтве мемарыяльнага комплексу «Хатынь», які стаў нацыянальным сімвалам гістарычнай памяці беларускага народа аб трагічных падзеях Вялікай Айчыннай вайны. Значэнне гістарычнай памяці аб Вялікай Айчыннай вайне звязана з яе трагічнымі і гераічнымі падзеямі. Героі вайны - вашы аднагодкі, аб якіх сказана ў адкрытай лекцыі. Ураджэнка Віцебшчыны Ефрасінні Зянькова - кіраўнік Обальскай (Шумілінскі раён) падпольнай камсамольскай арганізацыі "Юныя мсціўцы". Нядаўнія школьнікі, якія сталі падпольшчыкамі, збіралі і перадавалі партызанам зброю, медыкаменты, разведвальную інфармацыю аб размяшчэнні варожых войскаў, аб перамяшчэнні варожых эшалонаў, здзяйснялі дыверсіі, знішчаючы акупантаў і тэхніку. Акупанты арыштавалі, а потым расстралялі яе маці. У пасляваенны час Я. Зянькова была ўдастоена звання Героя Савецкага Саюза. Кожны савецкі школьнік ведаў імя піянера-героя ўраджэнкі Ленінграда Зінаіды Партновай. Прыехаўшы на летнія вакацыі да сваёй бабулі, 15-гадовая дзяўчынка апынулася на акупаванай тэрыторыі, уступіла ў Обальскую падпольную камсамольскую арганізацыю "Юныя мсціўцы", а затым стала разведчыкам у партызанскім атрадзе. Вяртаючыся з задання, была схоплена акупантамі. Падчас допыту, схапіўшы са стала пісталет, застрэліла сваіх пакутнікаў. Пасля гэтага яе катавалі больш за месяц, але так і не змаглі атрымаць якую-небудзь інфармацыю аб партызанах. У пасляваенны час была ўдастоена звання Героя Савецкага Саюза. Прыкладам для піянераў Савецкага Саюза стаў подзвіг 14-гадовага ўраджэнца Міншчыны Марата Казея - юнага разведчыка партызанскай брыгады, якая дзейнічала ў Мінскай вобласці. За сваю баявую дзейнасць быў узнагароджаны медалём "За адвагу". Акупанты за сувязь з партызанамі забілі маці Марата. У траўні 1944 г. юнак апынуўся ў асяроддзі, адстрэльваўся да апошняга патрона і, каб не патрапіць у палон жывым, падарваў сябе гранатай. У пасляваенны час Марат пасмяротна быў удастоены звання Героя Савецкага Саюза. Ураджэнец Гомеля 17-гадовы чырвонаармеец Барыс Царыкаў з групай мінёраў 15 кастрычніка 1943 г. першым пераправіўся праз раку Дняпро ў раёне Лоева, паставіўшы на захопленым плацдарме Чырвоны Сцяг, і на працягу 5 сутак удзельнічаў у баях па ўтрыманні захопленага плацдарма. За ўзорнае выкананне баявых заданняў камандавання і праяўленыя пры гэтым геройства і мужнасць яму было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.