ЎЗБEКИСТОН РEСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ, ФАН ВА ИННОВАЦИЯЛАР ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТЕХНИКА УНИВЕРСИТЕТИ “ТАСДИҚЛАЙМАН” Проректор ________ О.О. Зарипов 202_ йил “ _____” ___________ НЕФТЬ ВА ГАЗ ҚУДУҚЛАРИНИ ИШЛАТИШ ФАН ДАСТУРИ Билим соҳаси 700 000 – Муҳандислик, ишлов бериш ва қурилиш Таълим соҳаси: 720 000 – Ишлаб чиқариш ва ишлов бериш Мутахассислик: 70721801 - Нефть ва газ конларини ишга тушириш ва улардан фойдаланиш Тошкент – 202__ 1 Фан/модуль коди NGQI1210 Ўқув йили 2023-2024 2024-2025 Фан/модуль тури Мажбурий Таълим тили ўзбек/рус Фаннинг номи 1. Семестр 2/3 Аудитория машғулотлари (соат) Нефть ва газ қудуқларини 120 ишлатиш 2.1. Фаннинг мазмуни Кредитлар 4/6 Ҳафтадаги дарс соатлари 4/4 Мустақил Жами юклама таълим (соат) (соат) 180 300 Нефть ва газ конларидаги қудуқларни ишлатишнинг турли технологиялари, қудуқларда ишлатиладиган насослар, қудуқлар тубига таъсир этиш методлари, нефть қудуқларини ишлатишдаги асоратли ҳолатлар ҳамда қатламларнинг нефтгазлилиги, нефть ва газ конларидаги фаввора қудуқларининг ишлатиш кўрсаткичларини ҳисоблаш, қатламга сув ва газ ҳайдаш жараёни кўрсакичларини аниқлаш, қудуқ туби зонасини ўтказувчанлиги, нефтнинг ҳаракатланиши ва қатламни гидроўтказувчанлигини аниқлаш. 2.2. Асосий назарий қисм (маъруза машғулотлари) Фан таркибига қўйидаги мавзулар киради: 1-модуль. Нефть ва газ уюмлари ва қатламларини ўрганиш. 2. 1-мавзу. Нефть ва газ уюмларининг умумий тавсифи. Нефт ва газ уюмларининг умумий тавсифи. Нефт ва газ уюмлари ва уларнинг тавсифлар. Нефть ва газ конларини таснифлари. 2-мавзу.Нефть уюмларига таъсир этиш технологиялари. Нефт конларини ишлаш усуллари ва технологиялари. Ишлаш объекти ва усули. Нефт уюмига таъсир етиш усуллари ва мақсади. 3-мавзу. Маҳсулдор қатламни очиш усуллари. Қудуқларни ишлатишга тайёрлаш. Қудуқ туби жихозлари. Қудуқларни перфорация қилиш. 4-мавзу. Қудуқни ишга тушириш. Суюқликнинг қудуқ тубига оқиб келиш шартлари Қудуқ дебити формуласи. Қудуқ ва қатламнинг ўзаро таъсири. 5-мавзу. Қудуқ маҳсулдорлигини ошириш усуллари. Таъсир етиш усуллари тавсифи. Қудуқ туби атрофига туз кислотали ишлов бериш.Иссиқлик кимёвий ва иссиқ кислотали ишлов бериш. 2 2-модуль. Нефть ва газ уюмларига таьсир етиш асослари. 6-мавзу. Қудуқ тубига механик усуллар орқали таъсир этиш. Қатламни гидравлик ёриш. Қудуқларни торпедалаш. 7-мавзу. Қудуқ туби зонасига таъсир этишнинг самарадорлигини баҳолаш. Қудуқ туби зонасига таъсир этишнинг самарадорлигини баҳолаш. Қудуқ тубига туз-кислотали ишлов беришнинг назарий асослари. 8-мавзу. Қудуқ туби зонасига таъсир этишнинг технологик ва иқтисодий самарадорлиги. Умумий талаблар. Эксплуатацион ҳаражатлар. Дисконтирлаш . Зарар кўриш эҳтимоли. Иқтисодий баҳолаш кўрсаткичлари. 9-мавзу. Қудуқларни гидрогазодинамик тадқиқотлаш. Қудуқларни тадқиқ қилишнинг асосий вазифалари. Газогидродинамик тадқиқотларни таснифлаш. Қудуқларни газогидродинамик тадқиқотларга тайёрлаш. 10-мавзу. Қудуқни эриган газ энергияси ёрдамида ишлатиш. Нефтда эриган газ ва унинг босими. Газ дўпписида сиқилган газ босими. 3-модуль. Нефть ва газ уюмларини ишлатиш асослари. 11-мавзу. Қудуқларни фаввора усулида ишлатиш. Қудуқдаги энергия баланси. Фаввораланиш шартлари. Фаввора қувурларини қўллаш. 12-мавзу. Қудуқларни газлифт усулида ишлатиш. Газлифт усулида ишлатишнинг умумий принциплари. Газлифт қудуқларини ишга тушириш. Чуқурлик клапнлари. 13-мавзу. Қудуқларни штангали чуқурлик насоси усулида ишлатиш. Чуқурлик насос қурилмалари турлари. Штангали чуқурлик насос қурилмаси ва уларнинг ишлаш принципи. Штангали чуқурлик насослари. 14-мавзу. Штангали чуқурлик насослари жиҳозлари. Насос цилиндрлари. Насос штангалари. Штангали чуқурлик насос қурилмаси билан ишлатилаётган қудуқ усти жихозлари. Ротофлекс қурилмаси. 15-мавзу. Қудуқларни марказдан қочма чўктирма электрнасослар ёрдамида ишлатиш. Марказдан қочма чўктирма электронасос қурилмалари ва уларнинг вазифалари Марказдан қочма чўктирма насослар тавсифи ва қўлланилиш доираси. Чўктирма марказдан қочма насос қурилмаси. 4-модуль. Нефть ва газ уюмларини ишлатиш усулларини ўрганиш. 16-мавзу. Қудуқни гидропоршенли насослар ёрдамида ишлатиш. 3 Гидропоршенли насосларнинг таъсир принспи. ГПН узатиши ва ишчи босими. 17-мавзу. Қудуқни винтли насослар ёрдамида ишлатиш. Винтли насосларнинг тузилиши ва ишлаш принципи.Қудуқни винтли насослар ёрдамида ишлатиш. 18-мавзу. Чуқурлик насоси ишлашини назорат қилиш. Чуқурлик насосининг нормал ишини назорат қилиш. Насос ишига таъсир қилувчи омиллар ва уларни бартараф қилиш.Юриш узунлигининг йўқотилишини таъсири. 19-мавзу. Бир неча қатламни бир қудуқ орқали ишлатиш. Қатламларни бир қудуқ орқали бир вақтда алоҳида ишлатиш принциплари Қатламларни алоҳида ишлатиш учун қудуқларни жихозлашнинг айрим схемалари.Бир йўла алоҳида ишлатиш йўллари. 20-мавзу. Кўп қатламли уюмларга сув ҳайдаш технологияси. Кўп қатламли конларни ишлашни лойиҳалаштиришни баъзи масалалари. Қайтиш объектларини ишлашни лойиҳалаштириш масалалари.Кўп қатламли конларни ишлатиш тизимлари. 5-модуль. Нефть ва газ қудуқларини таъмирлаш асослари. 21-мавзу. Нефть қудуқларини ишлатишдаги асоратли ҳолатлар. Нефть қудуқларини ишлатишда юзага келадиган асосий асоратлар. Муддатдан олдин сувланишнинг сабаблари. Қудуқларда қум тиқинларининг ҳосил бўлиши. 22-мавзу. Қудуқларни ер ости ва капитал таъмирлаш. Қудуқда ер ости ва капитал таъмирлаш ишлари турлари ва таснифлари. Қудуқларни жорий таъмирлаш ишлари турлари. Қудуқларни капитал таъмирлаш ишлари. 23-мавзу. Газ қудуқларини ишлатиш хусусиятлари. Газ ва газконденсат конлари ҳақида умумий маълумот. Газ конини ишлатиш хусусиятлари. Газ қудуқлари конструкцияси ва жихозлари. 2.3. Амалий машғулотлари бўйича кўрсатма ва тавсиялар Амалий машғулотлар учун қуйидаги мавзулар тавсия этилади: 1.Фаввораланишнинг бошланғич ва охирги даврида НКҚлари диаметрини ҳисоблаш. 2.Нефть қудуқларини ишлатишда НКҚнинг ФИКни аниқлаш. 3.Нефтни қатлам газининг энергияси ҳисобига плунжер кўтаргичи ёрдамида кўтариш имкониятларини ҳисоблаш. 4.Газнинг юқори сиқилувчанлик коэффициентини аниқлаш. 5.Газ кўтаргичларни ҳисоблаш. 6.Қудуқ туби зонасини ўтказувчанлиги, нефтнинг ҳаракатланиши ва 4 қатламни гидроўтказувчанлигини аниқлаш. 7.Қудуқнинг маҳсулдорлик коэффициентини аниқлаш. 8.Газлифт қудуқларининг асосий параметрларини ҳисоблаш. 9.Штангали насос ёрдамида ишлаётган қудуқни иш режимини ҳисоблаш ва жиҳозларни танлаш. 10.Штангали насосларнинг максимал маҳсулдорлик қобилиятини таъминловчи плунжернинг диаметрини ва унинг юриш узунлигини аниқлаш. 11.ШЧНнинг ишлаб чиқарувчанлиги ва узатиш коэффициентини ҳисоблаш. 12.Балансир бошчасига тушадиган кучланишни аниқлаш. 13.Штангали чуқурлик насоси билан жиҳозланган қудуқга газ якорини танлаб, унинг катталигини (размерини) ва сепарация коэффициентини аниқлаш. 14.Қудуқнинг турли шароитлари учун МҚНнинг керакли босими, насос ва электродвигатель танлаш. 15.Тебранма датгоҳда ўрнатилган посанги юкнинг катталигини турли ҳолларда аниқлаш. Амалий машғулотлар мультимедиа қурилмалари билан жиҳозланган аудиторияда бир академик гуруҳга бир профессор-ўкитувчи томонидан ўтказилиши зарур. Машғулотлар фаол ва интерактив усуллар ёрдамида ўтилиши, мос равишда муносиб педагогик ва ахборот технологиялар қўлланилиши мақсадга мувофиқ. 2.4. Лаборатория ишлари бўйича кўрсатма ва тавсиялар. Амалий машғулотлар учун қуйидаги мавзулар тавсия этилади: 1.Қудуқни ўзлаштириш жараёнини ҳисоблаш. 2.Қудуқ тубига кислотали ишлов беришни ҳисоблаш. 3.Қудуқни тадқиқот ишларига ишлов бериш. 4.Вертикал газ суюқлик кўтаргични ҳисоблаш. 5.Фаввораланиш жараёнини ҳисоблаш. 6.Қатламга сув ва газ ҳайдаш жараёни кўрсакичларини аниқлаш. 7.Фаввора қудуқларининг ишлатиш кўрсаткичларини ҳисоблаш. 8.Қум тиқинларини бурғилашни ўрганиш 9.Перфорация қилиш жараёнини ўрганиш 10.Кўтариш тушириш оператсияларини ўрганиш 11.Цементлаш жараёнини ўрганиш 12.Қатламни гидравлик ёриш жараёнини ўрганиш 13.Сув-қум оқимли перфорация жараёни 14.Қатламнинг ўтказувчанлини аниқлаш 15.Қатламга таьсир қилиш усулларини ўрганиш. Лаборатория машғулотлари 5 лаборатория қурилмалари билан жиҳозланган аудиторияда бир академик гуруҳга бир профессор-ўкитувчи томонидан ўтказилиши зарур. Машғулотлар фаол ва интерактив усуллар ёрдамида ўтилиши, мос равишда муносиб педагогик ва ахборот технологиялар қўлланилиши мақсадга мувофиқ 2.5. Курс иши (лойиҳаси) бўйича кўрсатма ва тавсиялар. Ўқув режада курс иши мавжуд эмас. 2.6. Мустақил таълим ва мустақил ишлар Мустақил таълим учун тавсия этиладиган мавзулар: 3. 1.Нефть уюмларига таъсир этиш технологиялари. 2.Маҳсулдор қатламни очиш усуллари. 3.Қудуқ тубига механик усуллар орқали таъсир этиш. 4.Қудуқ туби зонасига таъсир этишнинг технологик ва иқтисодий самарадорлиги. 5.Қудуқларни штангали чуқурлик насослари, уларни жиҳозлари. 6.Қудуқларни марказдан қочма чўктирма электрнасослар ёрдамида ишлатиш. 7.Қудуқни гидропоршенли насослар ёрдамида ишлатиш. 8.Қудуқни винтли насослар ёрдамида ишлатиш. 9.Чуқурлик насоси ишлашини назорат қилиш. 10.Бир неча қатламни бир қудуқ орқали ишлатиш. 11.Кўп қатламли уюмларга сув ҳайдаш технологияси. 12.Нефть қудуқларини ишлатишдаги асоратли ҳолатлар. 13.Қудуқларни ер ости ва капитал таъмирлаш. 14.Газ қудуқларини ишлатиш хусусиятлари. 15.Газ қудуқларини ишлатишда учрайдиган асоратлар. 16.Қудуқларини ишлатишдаги асоратларни баратарафлаш усуллари. 17.Қудуқ деворини мустаҳкамлаш ва маҳсулдор қатламда сув йўлини беркитиш чоралари. Таълим натижалари / Касбий компетенциялари Талаба билиши керак: -нефть ва газ конларидаги қудуқларни ишлатишнинг турли технологияларини; -қудуқларда ишлатиладиган насосларни; -қудуқлар тубига таъсир этиш методларини; -нефть қудуқларини ишлатишдаги асоратли ҳолатларини ҳамда қатламларнинг нефтгазлилигини; -нефть ва газ конларидаги фаввора қудуқларининг ишлатиш кўрсаткичларини ҳисоблашни; -қатламга сув ва газ ҳайдаш жараёни кўрсакичларини аниқлашни; -қудуқ туби зонасини ўтказувчанлигини; 6 -нефтнинг ҳаракатланиши ва қатламни гидроўтказувчанлигини Таълим технологиялари ва методлари: 4. 5. 6. маърузалар; интерфаол кейс-стадилар; семинарлар (мантиқий фиклаш, тезкор савол-жавоблар); гypуҳларда ишлаш; такдимотларни қилиш; индивидуал қоидалар; жамоа бўлиб ишлаш ва ҳимоя қилиш учун лойиҳалар. Кредитларни олиш учун талаблар: жорий, оралиқ назорат шаклларида берилган вазифа ва топшириқларни бажариш, якуний назоратдан муваффациятли ўтиш. Асосий адабиётлар 1. Агзамов А.Х., Эрматов Н.Х., Авлаярова Н., Номозов.Б.«Нефть конларини ишлатиш»: Дарслик / «Excellent Polygraphy» 320-бет 2. Акрамов Б.Ш., Абдиев С. Т., Тураев Б. М. «Нефть ва газ қудуқларини ишлатиш»: Магистратура учун ўқув қўлл.; ЎзР ОЎМТВ, ТДТУ. - Тошкент : ТДТУ, 2007. - 80 б. 3.Назарова Л.Н. Разработка нефтегазовых месторождений с трудноизвлекаемыми запасами: учеб. пособие.-М.:РГУ нефти и газа имени И.М. Губкина,2011.-156 с. 4.Мавлонов.А.В, Акрамов Б.Ш. “Қатламларнинг нефть ва газ бера олишлигини ошириш технологияси ва техникаси” фанидан ўқув қўлланма ; ТДТУ, “Нефть ва газ конларини ишлаш ва ишлатиш” кафедраси. - Тошкент, 2002. 5.Акрамов.Б.Ш, Р. К. Сидиқхўжаев Олий таълимнинг 5540300 “Нефть ва газ иши” йўналишининг “Нефть ва газ иши асослари” фанидан : дарслик (бакалавр. ва магистр. учун)-Тошкент : ТДТУ, 2003. Қўшимча адабиётлар 6.О.М.Ермилов, А.Н.Лапердин, С.И.Иванов “Добыча газа и газоконденсата в осложненных условиях эксплуатации месторождений”. СО РАН, Новосибирск-2007., 291 стр. 7. Палий А.О. Разработка нефтяных месторождений на различных режимах: учеб. пособие.-М.:РГУ нефти и газа имени И.М. Губкина, 2011.-165 с 8. Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил якунлари ва 2017 йил истиқболларига бағишланган мажлисидаги Ўзбекистон Республикаси Президентининг нутқи. // Халқ сўзи газетаси. 2017 7 йил 16 январь, №11. 9. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси - Т.: Ўзбекистон, 2017. - 46 б. Ахборот манбаалари 10. www.gov.uz – Ўзбекистон Республикаси хукумат портали. 11.www.lex.uz – Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси. 12. www.oilandgaz.com 13. www.uzbekneftgaz.uz 14. www.gubkin.ru 15. www.artphotoclub.com 16. www.fototerra.ru 17. www.inpath.ru 18. www.fotoart.org.ua 19. www.geologiya.ru 20. www.ziyonet.com Тошкент давлат техника университети томонидан ишлаб чиқилган 7. ва тасдиқланган (баённома №__ 202__ йил ____ _____) Фан/модуль учун масъуллар: Акрамов Б.Ш. – “Нефть ва газ конларини ишга тушириш ва улардан 8. фойдаланиш” кафедраси профессори, т.ф.н.; Қаршиев А.Х. - “Нефть ва газ конларини ишга тушириш ва улардан фойдаланиш” кафедраси мудири, т.ф.ф.д.; Тақризчилар: Махмудов Н.Н. – ТДТУ, Муҳандислик технологиялари факултети 9. декани, профессор, т.ф.д. Уринов С.Н. – Губкин номидаги Россия давлат нефт ва газ университети Тошкент шаҳар филиали факультет декани. 8