ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎPTA MAXCУC ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТЕХНИКА УНИВЕРСИТЕТИ “ТАСДИҚЛАЙМАН” Ректор ________ С.М. Турабджанов 202__ йил “ _____” ТУРЛИ ГЕОЛОГИК ВА ТЕХНОЛОГИК ШАРАОИТЛАРДА НЕФТЬ ВА ГАЗ ҚАЗИБ ОЛИШ ФАНИНИНГ ЎҚУВ ДАСТУРИ Билим соҳаси 700 000 – Муҳандислик, ишлов бериш ва қурилиш Таълим соҳаси: 720 000 – Ишлаб чиқариш ва ишлов бериш Мутахассислик: 70721801 - Нефть ва газ конларини ишга тушириш ва улардан фойдаланиш Тошкент – 202__ Фан/модуль коди TGTSHNGQO1106 Ўқув йили 2021-2022 Фан/модуль тури Мажбурий Семестр 1 Таълим тили ўзбек/рус Фаннинг номи 1. Турли геологик ва технологик шараоитларда нефть ва газ қазиб олиш Кредитлар 6 Ҳафтадаги дарс соатлари 6 Аудитория машғулотлари (соат) Мустақил таълим (соат) Жами юклама (соат) 90 90 180 2.1. Фаннинг мазмуни Турли тоғ жинслари ва турли гоелогик технологик шароитларда нефть ва газни қазиб олиш, маҳсулот қазиб олиш жараёнларини самарали ташкил этиш, углеводород конларидан нефть, газ ва конденсатни қазиб олиш даражасини турли геологик-физик шароитларда оширишнинг замонавий усуллари ва технологияларига бағишланган. 2.2. Асосий назарий қисм (маъруза машғулотлари) Фан таркибига қўйидаги мавзулар киради: 1-модуль. Углеводород конларини ишлатиш асослари. 1- мавзу:Фанга кириш. Фаннинг мақсади ва вазифалари. Фанга кириш. Фаннинг мақсади ва вазифалари.Фанни ўзлаштиришдан 2. олиниши керак бўлган натижалар. 2- мавзу:Асосий атамалар ва тушунчалар. Углеводород конларини ишлатишга раҳбар ҳужжатларнинг талаблари. Углеводород конларини ишлатиш асослари.Углеводород конларини ишлатишга раҳбар ҳужжатларнинг талаблари. 3-мавзу:Нефть ва газ уюмларининг ишлаш режимлари ва уларни намоён бўлиш геологик - физик шароитлари. Нефть ва газ уюмларининг ишлаш режимлари. Нефть ва газ уюмларининг ишлаш режимлари ва уларни намоён бўлиш геологик - физик шароитлари. 4-мавзу:Нефть, газ ва конденсатни олиш даражасига таъсир этувчи геологик-физик ва технологик омиллар. Нефть, газ ва конденсатни қазиб олиш асослари. Нефть, газ ва конденсатни олиш даражасига таъсир этувчи геологик-физик ва технологик омиллар. 5-мавзу:Углеводород захираларини қатламларда йўқотилишининг геологик-физик ва технологик сабаблари ва турлари. Углеводород заҳиралари тушунчаси. Углеводород захираларини қатламларда йўқотилишининг геологик-физик ва технологик сабаблари ва турлари. 6-мавзу:Углеводород конларини геологик-физик шароитларини ва ишлаш жараёнларини моделлаштириш. Углеводород конларини геологик-физик шароитларини ва ишлаш жараёнларини моделлаштириш. Углеводород конларини моделлаштириш асослари. 2-модуль. Углеводород уюмларини ҳосил бўлиш шароитларини ўрганиш. 7-мавзу:Нефть, газ ва конденсат олиш жараёнларини ўрганишда моддий баланс усулидан фойдаланиш. Нефть, газ ва конденсат қазиб олишни асослаш.Нефть, газ ва конденсат олиш жараёнларини ўрганишда моддий баланс усулидан фойдаланиш. 8-мавзу:Катта чуқурликда жойлашган аномал юқори қатлам босимли уюмлардан нефть ва газ олишнинг геологик-физик шароитлари ва технологиялари. Аномал йўқори босимли қатламларни ўрганиш. Катта чуқурликда жойлашган аномал юқори қатлам босимли уюмлардан нефть ва газ олишнинг геологик-физик шароитлари ва технологиялари. 9-мавзу:Юқори қовушқоқ нефтли уюмлардан нефть олишнинг геологик-физик шароитлари ва технологиялари. Юқори қовушқоқли нефтларни қазиб олиш асослари. Юқори қовушқоқ нефтли уюмлардан нефть олишнинг геологик-физик шароитлари ва технологиялари. 10-мавзу:Кўп қатламли конлардан нефть ва газ олишнинг геологикфизик шароитлари ва технологиялари. Кўп қатламли уюмларни ишлатиш. Кўп қатламли конлардан нефть ва газ олишнинг геологик-физик шароитлари ва технологиялари. 11-мавзу:Газ ости нефть уюмларидан нефть олишнинг геологикфизик шароитлари ва технологиялари. Газ ости нефть уюмларини ишлатишни баҳолаш.Газ ости нефть уюмларидан нефть олишнинг геологик-физик шароитлари ва технологиялари. 12-мавзу:Остки сувли нефтгаз уюмларида қудуқларга нефть оқимини келиш геологик-физик шароитлари. Остки сувли нефтгаз уюмларида қудуқларга нефть оқимини келиш геологик-физик шароитлари.Нефть оқимини қудуқ тубига оқиб келиш шартлари. 3-модуль. Углеводород конларининг ишлаш шароитларини таҳлил қилиш. 13-мавзу:Қудуқлар маҳсулотининг сувланиш сабаблари ва уларга қарши курашиш усуллари. Қудуқлар маҳсулотининг сувланиш сабаблари ва уларга қарши курашиш усуллари.Қудуқларни муддатидан сувланишини олдини олиш усуллари. 14-мавзу:Газ олишнинг геологик-физик шароитлари ва технологиялари. Газ олишнинг геологик-физик шароитлари ва технологиялари.Мураккаб шароитларда нефть газ қазиб олиш. 15-мавзу:Конденсат олишнинг геологик-физик шароитлари ва технологиялари. Конденсат олишнинг геологик-физик шароитлари ва технологиялари. Конденсат қазиб олишда юзага келадиган мураккабликларни бартараф етиш асослари. 16-мавзу:Қудуқ туби зонасига таъсир этиш усулларини қўллаш заруриятини асослашни назарий асослари. Қудуқ туби зонасига таъсир этиш усулларини қўллаш заруриятини асослашни назарий асослари.Қудуқ тубига таъсир етиш орқали қудуқ дебитини ошириш асослари. 17-мавзу:Қатламларни нефть бераолишлигини оширишнинг гидродинамик усулларини самарали қўллаш геологик-физик мезонлари. Қатламларни нефть бераолишлигини оширишнинг гидродинамик усулларини самарали қўллаш геологик-физик мезонлари. 4-модуль. Нефть ва газ қазиб олишни ошириш учун углеводород уюмларига таъсир етиш асослари 18-мавзу:Қатламларни нефть бераолишлигини оширишнинг янги инновацион усулларини самарали қўллаш геологик-физик мезонлари. Нефть бераолувчанлик тушунчаси.Қатламларни нефть бераолишлигини оширишнинг янги инновацион усулларини самарали қўллаш геологик-физик мезонлари. 19-мавзу:Қудуқ туби зонасига таъсир этиш усулларини қўллаш заруриятини тизимли таҳлил асосида асослаш. Қудуқ тубига таъсир етиш усулларини ўрганиш. Қудуқ туби зонасига таъсир этиш усулларини қўллаш заруриятини тизимли таҳлил асосида асослаш. 20-мавзу:Геологик-технологик тадбирларни технологик самарадорлигини баҳолаш усуллари. Геологик-технологик тадбирларни технологик самарадорлигини баҳолаш усуллари.Мураккаб шароитдарда нефть ва газ қазиб чиқаришда амалга ошириладиган геологик технологик тадбирлар. 21-мавзу:Мураккаб шароитларда нефть ва газ қазиб олишни асослаш. Мураккаб шароитларда нефть ва газ қазиб олишни асослаш. Мураккаб шароитларда жойлашган нефть ва газ уюмларини ўрганиш. 22-мавзу:Сувланиш даражаси юқори бўлган нефть қудуқларини ишлатиш. Қудуқларни сувланишини баҳолаш.Сув йўлини беркитиш асослаш.Сувланиш даражаси юқори бўлган нефть қудуқларини ишлатиш. 23-мавзу:Газ қудуғи тубидаги суюқликларни бартарафлаш. Газ қудуғи тубидаги суюқликларни бартарафлаш. Газ қудуғи тубига суюқлик оқиб келишини тўхтатиш асослари. 2.3. Амалий машғулотлари бўйича кўрсатма ва тавсиялар Амалий машғулотлар учун қуйидаги мавзулар тавсия этилади: 1.Қатламларни қудуқ туби зонасида коллекторларни сирқиш-ҳажмий хоссаларини қудуқларни барқарорлашган олиш усулидаги гидродинамик тадқиқотлари натижалари асосида аниқлаш. 2.Қудуқларни газодинамик тадқиқотлари натижаларини қайта ишлаш натижасида қудуқларни технологик ишлаш режимини асослаш. 3.Дарзликларни беркилиш ва коллектор жинсларни парчаланиш критик босимини ҳисоблаш. 4.Материал баланс усули билан қатламларнинг ишлаш режимини аниқлаш. 5.Жорий сувнефть ва газнефть туташ юзаларининг жорий ҳолатини материал баланс усули билан аниқлаш. 6.Остки сувли газ ости нефть уюмларида қудуқларни оқилона очиш оралиқларини ва чегаравий дебитларини аниқлаш. 7.Чуқурлик марказдан қочма электр насоси қурилмаси агрегати ва маҳсулотнинг қовушқоқлигини кўтарилиши ҳисобига маҳсулот ҳароратининг кўтарилиш ҳисоби. 8.Эркин газни сепарациялаш коэффициентини ҳисоби. 9.Сувланган газ қудуқларини минимал маҳсулдорлиги ҳисоби. 10.Винтли насос қурилмаларини қабул қилишдаги рухсат этилган босим ҳисоби. 11.Оқим насос қурилмалари ҳисоблаш. 12.Геологик-кон маълумотларини таҳлил этиш ва умумлаштириш усуллари. 13.Нефть ва газ уюмларини гелогик-кон маълумотлари асосида таснифлаштириш усуллари. 14.Нефть ва газ уюмларининг геологик-кон кўрсатгичларини маълумотдорлик даражасини баҳолаш усуллари. 15.Корреляцион ва регрессион таҳлил усуллари. 16.Нефть ва газ бераолишликка геологик-кон кўрсатгичларининг таъсир даражасини геологик-статистик моделлар бўйича баҳолаш. 17.Қўлланилган геологик-технологик тадбирларни технологик самарадорлигини баҳолаш. 18.Қатламларни нефть бераолишлик даражасини орттириш усулларини қўллашдан нефть бераолишлик коэффициентини ортиши миқдорини аниқлаш. 19.Конларни ўзлаштиришнинг техник иқтисодий асосланиши. 20.Қудуқларга кўпик ҳайдаш босимини ҳисоблаш. 21. Сув -қум-оқими перфорациялаш жараёнининг ҳисоби. 22.Ҳар хил кўтаркич тизимлари учун ишга тушириш босими ҳисоби. Амалий машғулотлар мультимедиа қурилмалари билан жиҳозланган аудиторияда бир академик гуруҳга бир профессор-ўкитувчи томонидан ўтказилиши зарур. Машғулотлар фаол ва интерактив усуллар ёрдамида ўтилиши, мос равишда муносиб педагогик ва ахборот технологиялар қўлланилиши мақсадга мувофиқ. 2.4. Лаборатория ишлари бўйича кўрсатма ва тавсиялар. Ўқув режада лаборатория ишлари мавжуд эмас. 2.5. Курс иши (лойиҳаси) бўйича кўрсатма ва тавсиялар. Ўқув режада курс иши мавжуд эмас. 2.6. Мустақил таълим ва мустақил ишлар 1.Асосий атамалар ва тушунчалар. Углеводород конларини ишлатишга раҳбарий ҳужжатлар. 2.Нефть ва газ уюмларининг ишлаш режимлари. 3.Нефть, газ ва конденсат олиш жараёнларини моддий баланс усули. 4.Катта чуқурликда жойлашган аномал юқори қатлам босимли уюмлар. 5.Кўп қатламли конлардаги нефть ва газнинг геологик-физик шароитлари. 6.Қудуқлар маҳсулотининг сувланиш сабаблари ва уларга қарши курашиш усуллари. 7.Қатламларни нефть бераолишлигини оширишнинг янги инновацион усулларини самарали қўллаш геологик-физик мезонлари. 8.Геологик-технологик тадбирларни технологик самарадорлигини баҳолаш усуллари. 9.Дарзликларни беркилиш ва коллектор жинсларни парчаланиш критик босими. 10.Геологик-кон маълумотларини таҳлил этиш ва умумлаштириш усуллари. 11.Нефть ва газ уюмларини гелогик-кон маълумотлари асосида таснифлаштириш усуллари. 12.Нефть ва газ уюмларининг геологик-кон кўрсаткичларини маълумотдорлик даражасини баҳолаш усуллари. 13.Корреляцион ва регрессион таҳлил усуллари. 14.Нефть ва газ бераолишликка геологик-кон кўрсатгичларининг таъсир даражасини геологик-статистик моделлар бўйича баҳолаш. 15.Қўлланилган геологик-технологик тадбирларни технологик самарадорлигини баҳолаш. Таълим натижалари / Касбий компетенциялари Талаба билиши керак: - нефть ва газ конларини охирги ишлаш даврида геологик-технологик шароитлардан келиб чиққан ҳолда ўзига хос хусусиятларини; - қолдиқ нефть заҳиралари турларини; -қатламлардан суюқлик олишни жадаллаштириш усуллари хамда, қатламлардан қолдиқ заҳира миқдорини турли усулларни қўллаш технологияларини; 3. -нефть ва газ конларни охирги ишлаш даврида самарадорлигини оширишни; -нефть ва газ, нефтгазконденсат ва газконденсат конларини ишлаш хусусиятларини; -нефть ва газ, нефтгазконденсат ва газконденсат конларини ишлаш хусусиятларини; -табиий газларнинг ҳолат тенгламаларини ечишни. -қатлам оралиғини оқилона очиш ва қудуқларни чегаравий маҳсулдорлик миқдорини аниқлаш усулларини. Таълим технологиялари ва методлари: -маърузалар; -интерфаол кейс-стадилар; -семинарлар (мантиқий фиклаш, тезкор савол-жавоблар); 4. -гypуҳларда ишлаш; -такдимотларни қилиш; -индивидуал қоидалар; -жамоа бўлиб ишлаш ва ҳимоя қилиш учун лойиҳалар. Кредитларни олиш учун талаблар: Жорий, оралиқ назорат шаклларида берилган вазифа ва топшириқларни 5. бажариш, якуний назоратдан муваффациятли ўтиш. Асосий адабиётлар 1.Larry W. Lake “Petroleum Engineering Handbook”, Editor-in-Chief U. of Texas at Austin, volume IV “Production operations engineering” Society of Petroleum Engineering 2007. 2.Б. Ш. Акрамов, С. Т. Абдиев, Б. М. Тураев «Нефть ва газ қудуқларини ишлатиш»: Магистратура учун ўқув қўлл.; ЎзР ОЎМТВ, ТДТУ. - Тошкент : ТДТУ, 2007. - 80 б. 3.Т.Р.Юлдашев, Б.Ш.Акрамов, А.И.Абдиразаков “Нефть ва газ қазиб олиш 6. техника ва технологияси: Дарслик / Т.Р. Юлдашев, Б.Ш. Акрамов, А.И. Абдиразаков. - Тошкент: «MALIK PRINT CO», 2021. - 552 б. 4.А.Агзамов, Н.Н.Эрматов, Н.Авлаярова, Б.Номозов «Нефть конларини ишлатиш»: Дарслик / «Excellent Polygraphy» 320-бет. 5.А.Х. Агзамов «Нефть ва газ конларини ишлашни геологик ва технологик асослари» : Ўқув қўлланма . - Тошкент, 2001. - 48 б. Қўшимча адабиётлар 6.Палий А.О. Разработка нефтяных месторождений на различных режимах: учеб. пособие.-М.:РГУ нефти и газа имени И.М. Губкина, 2011.-165 с. 7.Назарова Л.Н. Разработка нефтегазовых месторождений с трудноизвлекаемыми запасами: учеб. пособие.-М.:РГУ нефти и газа имени И.М. Губкина,2011.-156 с 8.Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил якунлари ва 2017 йил истиқболларига бағишланган мажлисидаги Ўзбекистон Республикаси Президентининг нутқи. // Халқ сўзи газетаси. 2017 йил 16 январь, №11. 9. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси - Т.: Ўзбекистон, 2017. - 46 б. Ахборот манбаалари 10.www.gov.uz– Ўзбекистон Республикаси хукумат портали. 11.www.lex.uz– Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси. 12. www.oilandgas.com 13. www.uzbekneftgaz.uz 14. www.gubkin.ru 15. www.artphotoclub.com 16. www.fototerra.ru 17. www.inpath.ru 18. www.fotoart.org.ua 19. www.geologiya.ru 20.www.ziyonet.com. Тошкент давлат техника университети томонидан ишлаб 7. чиқилган ва тасдиқланган (баённома №- 202__ йил ____ _____) Фан/модуль учун масъуллар: Махмудов Н.Н. - “Нефть ва газ конларини ишга тушириш ва улардан 8. фойдаланиш” кафедраси профессори, т.ф.д.; Қаршиев А.Х. - “Нефть ва газ конларини ишга тушириш ва улардан фойдаланиш” кафедраси мудири, т.ф.ф.д.; Тақризчилар: Закиров А.А. – ТДТУ, “Нефть ва газ конлари геологияси” кафедраси 9. профессори, т.ф.д. Беков Б.Ҳ. – “ЎзЛИТИнефтгаз” АЖ бўлим бошлиғи.