SIRT HODISALARI. ADSORBSIYA Ma`rusaning maqsadlari Sirt hodisalari sirt yuzasida kechib, ma`lum qonun - qoidalarga bo`ysinadi. Bu qoidalarni o`rganishda sirt energiyasining o`zgarishi, adsorbsiya o`tishi sharoitlari, unung miqdorini aniqlash ko`riladi. Ko`pchilik biologik jarayonlar to`qimalar yuzasida, membranalar chegarasida yuz beradi va adsorbsiya jarayonidan boshlanadi. Oziq-ovqat hazm bo`lishi, nafas olish, fermentlarning faoliyati, dorivor moddalarning singishi va b. adsorbsiya qonun-qoidalariga bo`ysinadi. Shu qonun-qoidalarni o`rganish ushbu ma`ruzaning asosiy vazifasi hisoblanadi. Ko`riladigan masalalar Sirt hodisalari. Asosiy tushunchalar va qonuniyatlar Adsorbsiya yuz beradigan yuzalar Sirt hodisalarining kelib chiqishi Sirt hodisalarining tibbiy-biologik ahamiyati Adsorbsiya, absorbsiya va hemosorbsiya Sirt taranglikni adsorbsiyaga ta`siri Adsorbsiya miqdorini baholash Tanlab adsorbsiyalash va xromatografiya Sirt hodisalari. Asosiy tushunchalar va qonuniyatlar. Kimyoda moddaning dispers holati va sirt hodisalarini o`rganuvchi bo`lim kolloid kimyo deyiladi. Dispers sistemaS Szarrachalarining o`lchami va unga teskari bo`lgan kattalik - disperslikdir. Sirt yuzasining S moddaning massasi m yoki hajmiga V nisbati solishtirma sirt So deyiladi: S S So= --------- cm2 /g ; So= --------- cm2/ml m V 0 0 Sirt hodisalari. Asosiy tushunchalar va qonuniyatlar. Sirt hodisalari - bu fazalar chegarasida sodir bo`ladigan va fazalar o`zaro ta`siri natijasida yuzaga keladigan jarayonlardir. Sirt yuzasining birligiga sirt energiyasining nisbati sirt taranglik deyiladi. G = --------; Dj /cm2 G= S; Dj S G - sirt energiyasi ; S - sirt yuzasining kattaligi; - sirt taranglik koeffitsienti Sorbsiya jarayonlari Ikki fazani bir-biridan ajratib turuvchi satx yuzasida modda konsentratsiyasini o`zgarishi adsorbsiya deyiladi. Yutuvchi modda - adsorbent Yutiluvchi modda - adsorbtiv Gazlar yutilishi -absorbsiya Adsorbent va adsorbtiv o`rtasida kimyoviy bog` hosil bo`lishi bilan boradigan adsorbsiya hemosorbsiya deyiladi. Sorbsiyaga teskari bo`lgan jarayon - desorbsiya Adsorbsiya yuz beradigan yuzalar. Gaz - suyuqlik. Gaz - qattiq modda Suyuqlik - suyuqlik. Suyuqlik - qattiq modda Odam organizmida: Hujayralar va hujayra yadrolari, protoplazmalar, organizm va muhit orasidagi sirt chegarasi va ularda boradigan hodisalar: yog`lar harakati va xazm qilish jarayonlari, fermentlarning faoliyati, oqsil biosintezi va boshqalar. Harakatsiz sirtdagi adsorbsiyaga ta`sir etuvchu omillar 1. Adsorbent va adsorbtiv tabiati 2. Adsorbentning disperslik darajasi 3. Adsorbtivning konsentratsiyasi yoki bosimi 4. Harorat 5. Erituvchining tabiati Adsorbsiya miqdorini baholash Solishtirma adsorbsiya - adsorbentning 1 cm2 yuzasiga yoki 1 g massasiga yutilgan moddaning mol miqdoridir: X Г= ------- mol/cm2 S X ; Г = ------- mol/g m Harakatsiz satxdagi adsorbsiya uchun X Freyndlix tenglamasi: X Г = ------- = K·C1/n m Г = ------- = K ·P1/n m Adsorbsiya miqdorini baholash Freyndlixning tog`ri chiziq tenglamasi: X lg ------- = lgK +1/n lgC lg x/m m ) tg = 1/n lg K lg C Adsorbsiya izotermasi Adsorbsiya miqdorini baholash Harakatsiz satxdagi adsorbsiya uchun Lengmur tenglamasi: bC Г = Г ----------1+ bC Г - adsorbsiya miqdori Г - maksimal adsorbsiya C - modda konsentratsiyasi Kichik konsentratsiyalar uchun: Г = Г · bC Katta konsentratsiyalar uchun: Г = Г Adsorbsiya miqdorini baholash Lengmurning monoqavatli adsorbsiya izotermasi: Г II III I С Sirt taranglik va sirt faolligi Suyuqlikning sirt tarangligini kamaytiruvchi moddalar - sirt faol moddalar deyiladi: moylar, yog`lar, spirtlar va boshqa organik moddalar. Suyuqlikning sirt tarangligini oshiruvchi moddalar - sirt nofaol moddalar deyiladi: tuzlar va boshqa elektrolitlar. Modda konsentratsiyasi o`zgarganda sirt taranglik o`zgarishini ko`rsatuvchi kattalik sirt faolligi deyiladi: d / dC Adsorbsiya miqdorini baholash Harakatli satx uchun Gibss tenglamasi: C d C - modda konsentratsiyasi Г = - ------- · ---------- R - universal gaz doimiysi RT dC T - absolut harorat d ---------- < 0 - adsorbsiya musbat dC d ---------- > 0 - adsorbsiya manfiy dC Dyuklo-Traube qoidasi Ham gidrofil, ham gidrofob guruxlarni tutgan moddalar difil moddalar deyiladi. Dyuklo-Traube qoidasi: difil organik moddalar zanjirini har bir - CH2 guruxga uzayishida, ularni musbat adsorbsiyada ishtirok etish hususiyati 2-3 barobarga ortadi.