Mavzu: Ms Excelda dasturida qoʻllaniladigan funksiyalarni misollar yordamida oʻrganish I.O’quv maqsadi. 1)Ta’limiy: o`quvchilarga MS Excelda qo’llaniladigan matematik amallar va funksiyalar:matematik funksiyalar,mantiqiy funksiyalar,statistik va matn funksiyalar haqida bilim berish; amaliyotda qo’llay olish ko’nikmalarini shakllantirish. FK1- Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig’ish kompetensiyasi. MS Excel 2010 dasturiga doir axborotlarni izlab topa oladi,darslikdan foydalana oladi,kompyuterni to’g’ri ishga tushiradi va o’chira oladi,kompyuterda ishlashda xavfsizlik qoidalari va gigiyena talablariga rioya etadi. FK2-Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash kompetensiyasi. Kompyuterda MS Excel 2010 dasturini ishga tushira oladi, axborotlar yaratishni,to‘plashni,saqlashni biladi, uskunalar panelidagi asboblarni vazifalarini biladi,matematik funksiyalarni amaliyotda qo‘llay oladi; 2)Tarbiyaviy: o’quvchilarga Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish, odob-axloq qoidalariga rioya qilishni singdirish. TK1- Kommunikativ kompetensiya. O’zaro muloqotga kirisha oladi,jamoa va guruhlarda samarali ishlay oladi. TK4-Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi. Jamiyatda bo’layotgan voqea-hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etadi,o’zining burch va huquqlarini biladi,atrofdagilar bilan muloqotda odob-axloq qoidalariga rioya etadi,o’zidan kattalarni hurmat qiladi. 3)Rivojlantiruvchi: O`quvchilarning kompyuterda MS Excelda ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish,bilimlarini oshirish,mustaqil fikrlashini rivojlantirish. TK3-O’zini o’zi rivojlantirish kompetensiyasi. Doimiy ravishda o’z-o’zini jismoniy,ma’naviy,ruhiy,intellektual va kreativ rivojlantirish,mustaqil o’z ustida ishlash,bilimlarini oshirish,kamolotga intilish. TK6-Matematik savodxonlik,fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo’lish hamda foydalanish kompetensiyasi. Aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy,oilaviy,iqtisodiy rejalarni tuza oladi, matematik funksiyalarni dasturda qo’llash savodxonligini oshiradi. DTS: MS Exceldagi matematik amallar va funksiyalar haqida bilimga ega bo`lish. Nazorat :og’zaki,savol-javob,muhokama,kuzatish Baholash :rag’batlantirish,5ballik reyting tizimi asosida V.Asosiy tushunchalar:matematik funksiyalar,matnli funksiyalar. funksiyalar,mantiqiy funksiyalar,statistik 2-shart:Krosvord yechish.Birinchi bo’lib to’g’ri yechgan guruhga Rag’bat kartochkasi beriladi. 1 I 2 N 3 F 4 O 5 R 6 7 M A 8 T 9 I 10 K 11 A Topshiriqlar: 1.Grafik muharrir(Paint) 2. Qog’ozga chop etish qurilmasi(Printer) 3. O’z nomiga ega ma’lumotlar sohasi(Fayl) 4. Operatsion sistema.(Windows) 5. Informatika fanining bosh termini.(Axborot) 6. Telefon tarmog’i orqali boshqa kompyuter bilan ma’lumot almashtiruvchi qurilma(Modem) 7. Kompyuterga matnli yoki tasvirli ma’lumotlarni kirituvchi qurilma(Skayner) 8. Kompyuter “yuragi” (Protsessor) 9. Birinchi EHM(Eniak) 10. Bu yerda qanday so’z kodlangan?(..-.. .-.. ..-.. -.- - .-. --- -.)(elektron) 11.Axborot o’lchov birligi.(Bayt) Excel elektron jadvali matematik formulalar bilan ishlash uchun keng imkoniyat ochib beradi. Shulardan biri funksiyalar to‘plamining mavjudligidir. Excel funksiyalar to‘plamida 400 dan ortiq funksiya bo‘lib, ular matematik, mantiqiy, statistik, matn, moliya va boshqa turlarga bo‘linadi. Funksiyalarni formulalarda ishlatishning umumiy qoidasi quyidagilardan iborat: har bir funksiya boshqa takrorlanmaydigan o‘z nomiga ega; funksiyalarga murojaatda ularning nomidan keyin qavs ichida nuqtali vergul bilan ajralib turuvchi argumentlar ro‘yxati yoziladi. Excel elektron jadvalidagi funksiyalarning ba’zilari bilan tanishamiz: Matematik funksiyalar Exceldagi Nomi Bajaradigan vazifasi Misollar ABS(son) Sonning absolyut ABS(–274)=274; ABS(48)=48; qiymatini ABS(–1,23)=1,23; ABS(0)=0 hisoblaydi ЗНАК(son) Son manfiy bo’lsa – ЗНАК(–7,5)= –1; 1, 0 bo’lsa 0, musbat bo’lsa 1 qiymatga ЗНАК(0)= 0; teng ЗНАК(2011)= 1 КОРЕНЬ(son) Sonning kvadrat КОРЕНЬ(4)=2; ildizini hisoblaydi КОРЕНЬ(81)=9; КОРЕНЬ(0,04)=0,2 ОСТАТ(son; bo’luvchi) Sonni bo‘luvchiga ОСТАТ(45;7)=3; ОСТАТ(15;3)=0; bo’lgandagi ОСТАТ(-191;10)=9 qoldiqni hisoblaydi СТЕПЕНЬ(son; daraja ko‘rsatkichi) Sonni ko‘taradi СУММ(son1; son2; …) Katakchalar blokidagi qiymatlarning yig‘indisini hisoblaydi ЦЕЛОЕ(son) Kichik songacha yaxlitlaydi darajaga СТЕПЕНЬ(3;4)=81; СТЕПЕНЬ(2;10)=1024; 5)= – 14,1986 СТЕПЕНЬ(-1,7; СУММ(100;230)=330; СУММ(10;105)= 115 butun ЦЕЛОЕ(5,5)=5; ЦЕЛОЕ(–5,5)=–6 Mantiqiy funksiyalar И(mantiqiy ifoda1; Agar mantiqiy И(5005*100)=YOLG‘ON; mantiqiy ifoda2; ifodalarning И(51;99/3-131)=ROST; …) barchasining qiymati ROST bo‘lsa, (VA ning) funksiyaning qiymati ROST, aks holda funksiyaning qiymati YOLG‘ON ИЛИ(mantiqiy Agar mantiqiy ИЛИ(SIN(500)5)=YOLG‘ON; ifoda1; mantiqiy ifodalarning ИЛИ(0,5=1/2; -131)=ROST; ifoda2; …) birortasining qiymati ROST bo‘lsa, (YOKI ning) funksiyaning qiymati ROST, aks holda funksiyaning qiymati YOLG‘ON ЕСЛИ(mantiqiy (AGAR) funksiyasi ЕСЛИ(700/7-150; 1963; ifoda; ifoda1; qiymati mantiqiy ЕСЛИ(5*5=24; 0; 9+12)=21; ifoda2) ifoda qiymati ROST bo‘lsa ifoda1ga, 1)=1963; yolg‘on bo‘lsa ifoda2 ga teng bo‘ladi Statistik funksiyalar МАКС( son2;…) son1; son1, son2, … larning МАКС(1; 2; –7)=2; eng katta qiymatini aniqlaydi МИН( son2;…) son1; son1, son2, … larning МИН(1; 2; –7)= –7; eng kichik qiymatini aniqlaydi СРЗНАЧ(son1; son2;…) son1, son2, … larning СРЗНАЧ(1; 2; 6)= 3; o‘rta arifmetik СРЗНАЧ(–1;–2; 6; 7; 0)= 5 qiymatini aniqlaydi СЧЁТЕСЛИ(blok; Shartni СЧЁТЕСЛИ(C1:C13;“=6”)=10; shart) СЧЁТЕСЛИ(E1:E13;“=6”)=2 qanoatlantiruvchi blokning bo’sh bo’lmagan katakchalari sonini sanaydi Matnli funksiyalar ДЛСТР(matn) Matndagi belgilar ДЛСТР(“men”)=3, ДЛСТР(3,1415)=6 sonini aniqlaydi ЗАМЕНИТЬ(eski matn; qaysi o‘rindan; nechtasi o‘rniga; yangi matn) Eski matnni ЗАМЕНИТЬ(“Men”;3;1;“hr”)=“Mehr”; belgilarini ЗАМЕНИТЬ(“Men”;2;2;“uz”)=“Muz”; ko’rsatilgan joydan boshlab berilgan ЗАМЕНИТЬ(B4;3;2;”tin”)= “Oltin” sondagi belgilarni yangisiga almashtiradi ЗНАЧЕН(matn) Matn ko’rinishidagi ЗНАЧЕН(“1024,25”)=1024,25; sonni songa o‘tkazadi ЗНАЧЕН(“-5,04”) ЛЕВСИМВ(matn; belgi soni) Matnning chap ЛЕВСИМВ(– 45765; 1)= “–”; tomonidagi berilgan ЛЕВСИМВ(“Gulnoza”; 3)= “Gul”; sondagi belgilarni ajratib oladi СЦЕПИТЬ(matn1; matn2; …) Bir nechta matnni СЦЕПИТЬ(14; “-fevral”)=“14-fevral”; bitta matnga o’tkazadi СЦЕПИТЬ( “Bob”; “ur”)=“Bobur” ПСТР(matn; Matndan boshlang’ich ПСТР(“Matonat”; 4; 3)=”ona”; boshlang’ich o’rin; o’rindan boshlab ПСТР(“Zahiriddin”; 2; 4)=”ahir”; belgilar soni) berilgan sondagi ПСТР(“Sheriyat”; 3; 2)=”er” belgilarni ajratib oladi Misol. x ning –5 qiymatida funksiyani hisoblang. Bu vazifani ikki usulda bajarish mumkin. 1–usul. 2-usul. Mashqlar: 1. y=4x+20 funksiyasining qiymatlarini x ning -20; 0; 4; 8; 9 qiymatlarida hisoblang. 2. Hajmi 8 m3 bo’lgan jism suvga botirilganda unga ta’sir etuvchi ko’taruvchi kuch qiymatini toping (yo’llanma: FA= ρ ·V· g – Arximed kuchi, g=9,81N/kg). 3. И(35, 15/2-43)=’yolg`on’, ИЛИ(99-27*3=5; 78/2-39=-1)=’rost’ funksiyalar natijasini aniqlang. 2.Yangi mavzuga doir test yechish (Slayd orqali). G’olib guruh aniqlanadi va o’quvchilar rag’batlantiriladi. VIII.O’quvchilarga baholash uchun beriladigan qo’shimcha topshiriqlar “Imkoniyatlar”texnologiyasi O’quvchilar o’zlariga yetmayotgan kerakli balga mos savol nomerini tanlaydi va imkoniyatdan foydalanadi. IX.Uyga vazifa:Mavzuni o’rganish.3-mashq. Foydalanilgan adabiyotlar: 1.O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida” gi qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”.1997-yil 29-avgust 2.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Umumiy o’rta va o’rta maxsus,kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to’g’risida”gi 187-sonli qarori.2017-yil,6-aprel. 3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Umumiy o’rta talim to’g’risida ”gi 140-son qarori,2017-yil,15-mart. 4.Sh.Mirziyoyev “Erkin va farovon ,demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”. “O’zbekiston” nashriyoti,2016-yil. 5.Sh.Mirziyoyev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”,”O’zbekiston”nashriyoti,2017-yil. 6.M.Aripov “Informatika”,Universitet nashriyoti,2001-yil. 7. А.А.Абдуқодиров, Р.Ишмухамедов, А.Пардаев. Таълимда инновацион технологиялар (таълим муассасалари педагог-ўқитувчилари учун амалий тавсиялар).-Т.:Истеъдод, 2008.-180 бет. 8. Muhammadiyev J.O’. , Nazirova D.X. Power Point programmasida ishlash. O’quv uslubiy qo’llanma TDYI2003 yil. 9. Razzoqov Sh.I. , Yo’ldoshev Sh.S. , Ibragimov U.M. “Kompyuter grafikasi” Kasb- hunar kollejlari uchun “NOSHIR”- TOSHKENT-2013 yil. 10.J.F.Yo’ldoshev, S.Usmonov “Ilg’or pedagogic texnologiyalar”.Toshkent sh. “O’qituvchi” 2004 y 11.T. Madumarov, M. Kamoldinov “Innovasion pеdagogik tеxnologiya asoslari va uni ta`lim tarbiya jaraѐnida qo`llash”, T. “Talqin”, 2012yil. 12. B.Boltayev,M.Mahkamov,A.Azamatov va boshqalar 8-sinf informatika darsligi 13.Azlarov T.-“Informatikadan DTS” 14.D.Kamoliddinova “o’qituvchilar uchun metodik qo’llanma”,Toshkent Elektron ta’lim resurslari: 1. http://www.edu.uz – O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi portal. 2. http://www.uzedu.uz – O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi veb sayti. 3. http://www.eduportal.uz - O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi axborot ta’lim portal. 4. http://www.bimm.uz - O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi huzuridagi Bosh ilmiy-metodik markazi sayti. 5. http://www. tami.uz – Informatika va axborot texnologiyalari fani bo’yicha foydali ta’lim resurslari. 6. http://www.ziyonet.uz. – Ziyonet Axborot ta’lim portal. 7. http://www.informatika.ru- Informatika va axborot texnologiyalari yo’nalishidagi ta’lim sayti 8. http://www.infojournal.ru- “Informatika olami” jurnali