Innovatsion loyihalarni venchurli moliyalashtirish Innovatsion faoliyatni tashkil etish hamda moliyalashtirish, innovatsion boshqaruv usullarini takomillashtirish masalalari mamlakatimiz, Mustaqil Davlatlar Hamdoʼstligi va xorijiy davlatlar iqtisodchi olimlari tomonidan nazariy hamda ilmiy nuqtai nazaridan oʼrganib chiqilmoqda. Venchurli moliyalashtirish – bu moliyalashtirishning shunday turiki, bunday venchur kapitali egalari va kompaniya egalari yuqori riskli (xatarli) va yuqori daromadli loyihalarni realizatsiyasi bo’yicha hamkorlik qiladilar. Venchurli moliyalashtirishning ob’ekti bo’lib sinalmagan g’oya – venchur loyiha hisoblanadi. Shuningdek, “venchur” termini yangi texnologiyani barpo etish bilan bog’liq loyihalarni joriy etish faoliyati sifatida ham talqin etiladi. Venchur loyihalarini moliyalashtirishning asosiy afzalligi o’rtacha daromadlilik darajasining yuqoriligi bo’lib, mamlakat iqtisodiyoti bo’yicha ko’riladigan daromaddan 2-3 barobar ko’p miqdorni tashkil etadi. Venchur moliyalashtirish - bu bir qator afzalliklarga ega bo'lgan maxsus investitsiya turi: xavfli loyihalarni amalga oshirish uchun mablag'larni jalb qilish, oraliq dividendlarning yo'qligi. Ammo ishtirokchilarni topish qiyin. Investor loyihaga qiziqishi va tashkilotni boshqarishda ishtirok etishi kerak. Venchur loyihasini amalga oshirishda kamida uchta bosqichda kapitalga ehtiyoj seziladi: dastlabki bosqich – tashkiliy ishlar va korxonani tashkil etish tadbirlari, marketing izlanishlari, loyiha qidiruv va ilmiy tekshirsh ishlari kabi loyiha oldi tadbirlari uchun; o’rta bosqich – rivojlanish bosqichi bo’lib, mahsulot namunalarini ishlab chiqishdan normal ishlab chiqarish va iste’mol faoliyatiga o’tish uchun; oxirgi bosqich – muvaffaqiyatni mustahkamlash bosqichi bo’lib, korxona aktsiyalarini birjada erkin muomala uchun emissiya qilinishi ro’y beradi va ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini mustahkamlash uchun mablag’ talab qilinadi. Venchur loyihalarini moliyalashtirishning afzalliklari O’rtacha daromadlilik darajasining yuqoriligi bo’lib, mamlakat iqtisodiyoti bo’yicha ko’riladigan daromaddan 2-3 barobar ko’p miqdorni tashkil etadi. Venchur moliyalashtirishning xususiyatlari Venchur moliyalashtirish bir qator xususiyatlarga ega, bu ularni bank tomonidan moliyalashtirish yoki strategik sherikni moliyalashtirishdan ajratib turadi. Birinchidan, "tasdiqlangan xavf" prinsipisiz venchur moliyalashtirish mumkin emas. Bu shuni anglatadiki, sarmoyadorlar, agar muvaffaqiyatli moliyalashtirilgan korxona tomonidan moliyalashtirilmagan bo'lsa, yuqori rentabellik evaziga mablag'ni yo'qotish ehtimoli to'g'risida oldindan kelishib olishgan. Ikkinchidan, moliyalashtirishning ushbu turi uzoq muddatli kapital qo'yilmalarni o'z ichiga oladi, bunda investor loyihaning istiqbolli ekanligiga ishonch hosil qilish uchun o'rtacha 3 yildan 5 yilgacha va investitsiya qilingan kapitaldan daromad olish uchun 5 yildan 10 yilgacha bo'lishi kerak. Uchinchidan, xavfli moliyalashtirish qarz sifatida emas, balki korxonaning ustav fondiga ulush shaklida qo'shiladi. Venchur moliyalashtirishning xususiyatlari Yangi tashkil etilgan korxonalar, qoida tariqasida, shirkatlarning huquqiy maqomiga ega bo'ladilar va kapital qo'yilmalar ulushlar miqdori bilan cheklangan javobgarlikdagi sheriklarga aylanadilar. Pulni taqdim etishda muzokaralar olib boriladigan mulk ulushiga qarab, xavfli investorlarga moliyalashtiriladigan korxonadan kelajakdagi daromadni olish huquqi beriladi. To'rtinchidan, venchur kapitalist, strategik sherikdan farqli o'laroq, kamdan-kam hollarda kompaniyaning nazorat ulushini olishga intiladi. Odatda bu taxminan 25-40% aktsiyalar paketidir. Beshinchidan, moliyalashtirishning xavfli shaklining yana bir o'ziga xos xususiyati investorlarning yangi korxona muvaffaqiyatiga bo'lgan shaxsiy qiziqishidir. Bu ham loyihaning yuqori darajadagi tavakkalchiligidan, ham tuzilayotgan korxona egasi maqomidan kelib chiqadi. Shu sababli, xavfli investorlar ko'pincha mablag 'bilan ta'minlash bilan cheklanib qolmay, balki korxonalar tomonidan yaratilgan turli xil konsalting, boshqaruv va boshqa xizmatlarni taqdim etadilar. Venchur biznesining vatani АQSh dagi Kremniy vodiysi boʼlib, u yerda 1957 yilda birinchi marta tashkillashtirish yoki tuzilish bosqichida boʼlgan va yangi istiqbolli texnologiyalarni yaratishga qaratilgan kichik hamda oʼrta firmalarni tavakkalli investitsiyalash uchun pul mablagʼlarine toʼplash usuli qoʼllanilgan edi. Venchur moliyalashtirish mexanizmi tufayli Kremniy vodiysida Kleiner Perkins Caufield & Vuers, Sequoia, MayField, GreyLock kabi mashhur firmalar paydo boʼldi Venchur moliyalashtirish mablag'larni jalb qilishni o'z ichiga oladi ustav kapitali investitsiya loyihasini amalga oshirish jarayonida qiymati oshganidan keyin korxonadagi o'z ulushini dastlab sotish niyatida bo'lgan investorlarning korxonalari. Tashkil etilgan korxonaning keyingi faoliyati bilan bog'liq daromadni venchur investordan uning ulushini olgan shaxslar oladi. Venchur investorlari ( shaxslar va ixtisoslashgan investitsiya kompaniyalari) katta foyda olish umidi bilan o'z mablag'larini investitsiya qiladi. Ilgari ekspertlar yordamida investitsiya loyihasini ham, uni taklif etayotgan kompaniya faoliyatini ham atroflicha tahlil qilib, moliyaviy holat, kredit tarixi, boshqaruv sifati, intellektual mulkning o'ziga xos xususiyatlari. Maxsus e'tibor Loyihaning innovatsionlik darajasiga beriladi, bu ko'p jihatdan kompaniyaning tez o'sishi potentsialini belgilaydi. Venchur investitsiyalar venchur korxonalarning fond birjalarida hali chiqmagan aktsiyalarining bir qismini sotib olish, shuningdek kredit berish yoki boshqa shakllarda amalga oshiriladi. Birlashtirgan venchur moliyalashtirish mexanizmlari mavjud har xil turlari kapital: aksiyadorlik, ssuda, tadbirkorlik. Biroq, venchur kapital asosan o'z kapitali shaklida bo'ladi. Venchur kapital kompaniyalari odatda faoliyati o'z mahsulotlarini bozorda ilgari surish xavfi yuqori bo'lgan kichik korxonalarni o'z ichiga oladi. Bu iste'molchiga hali ma'lum bo'lmagan, lekin katta bozor salohiyatiga ega bo'lgan yangi turdagi mahsulot yoki xizmatlarni ishlab chiqadigan korxonalardir. O'z rivojlanishida venchur korxona bir qancha bosqichlardan o'tadi, ularning har biri turli imkoniyatlar va moliyalashtirish manbalari bilan tavsiflanadi.