4-AMALIY MASHG‘ULOT Mavzu: Sovuqbuloq ohaktosh konida foydali qazilmalarni qazib-yuklash va tashish ishlarining parametrlarini hisoblash. Sovuqbuloq ohaktosh koni Olmaliq shahri hududida joylashgan bo‘lib, foydali qazilmalar ochiq usulda qazib olinadi. Ohaktosh qatlami va qoplama tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlash burg‘ilash-portlatish ishlari orqali amalga oshiriladi. Burg‘ilash ishlari zarbli burg‘ilash stanogi СБУ- 160 yordamida amalga oshiriladi. Tog‘ jinslarini qazib-yuklash jarayoni mexanik bir cho‘michli ekskavatorlar bilan amalga oshiriladi. Kon yuklarini tashish ikki yuk oqimi ya’ni foydali qazilma va qoplovchi tog‘ jinslarini qabul qilish punktlariga tashish avtosamasvallar qollagan holda amalga oshiriladi. Sovuqbuloq ohaktosh konida qazib olingan kon massasi tashish masofasi 3-4 km oraliqda o‘zgarganligi hisobiga karyer yuklari avtotransport yordamida tashiladi. Hozirgi kunda ekskavator kavjoylaridan qazib olingan tog‘ jinslari qabul qilish punktlarigacha tashish yuk ko‘tarish qobiliyati 30 tonna bo‘lgan, BelAZ7540 rusumidagi avtosamasvallar bilan amalga oshiriladi. Hisoblash ishlari quyidagi tartibda amalga oshiriladi: Berilgan: 1. Ekskavator turi EKG-6; 2. Ekskavator cho‘mich sig‘imi E = 6 m3; 3. Ekskavatorning burilish burchagi β = 120˚ 4. Smena davomiyligi Тsm = 8 soat; 5. Yil davomida ekskavatorning ish kunlari soni Nyil = 250 kun; 6. Smena davomida ekskavatordan foydalanish koeffisienti kfoy = 0,75; 7. Ekskavator cho‘michini bo‘shatish vaqti Тbo‘sh = 2,5 soniya. 8. Ekskavator cho‘michining to‘lish koeffisienti kto‘l = 0,95; 9. Tog‘ jinsining maydalanish koeffisienti kmay = 1,35; 10. Yil davomida ishchi kunlar soni Тyil = 350 kun; 11. Karyerning yillik quvvati Kkm = 13 747 200 m3/yil; 12. Tog‘ jinsining zichligi γ = 1,8 m3/t; 13. Tashish masofasi L = 2 km; 14. Avtosamasval markasi BelAZ-7540; 15. Avtosamasval kuzovining geometrik sig‘imi Vа = 15 m3; 16. Avtosamasvalning yuk va yuksiz harakatlanishining o‘rtacha tezligi vo‘rta=12 km/soat; 17. Avtosamasvalning yuk ko‘tarish qobiliyati qа = 30 tonna; 18. Smena davomida avtosamasvaldan foydalanish koeffisienti kfoya = 0,8 Yechim: 1.1. Ekskavatorning texnik ish unumdorligini (m3/soat) aniqlash: bunda: Тse - ekskavatorning ishchi siklining davomiyligi, soniya; ke - ekskavatsiyalash koeffisienti. kto‘l - Ekskavator cho‘michining to‘lish koeffisienti, (kto‘l = 0,75÷0,95). Ekskavatorning ishchi siklining davomiyligi quyidagi formula orqali aniqlanadi: где: Тcho‘m - tog‘ jinsini cho‘michlash vaqti; Тbur - ekskavatorning burilish vaqti; Тbo‘sh - ekskavator cho‘michini tog‘ jinsidan bo‘shatish vaqti, ekskavator cho‘michining sig‘imiga bog‘liq, (Тbo‘sh =2÷5 soniya). ( ) √ √ do‘rta - tog‘ jinsining o‘rtacha o‘lchamlari. ( ) ( ) 1.2. Ekskavatorning smenalik ish unumdorligi (m3 /smena) aniqlanadi: 1.3. Ekskvatorning kunlik ish unumdorligi (m3/kun) hisoblanadi: bunda: nsme - ekskavatorning kundagi smenalari soni, smena davomiyligiga bog‘liq, (nsme = 2÷3). 1.4. Ekskvatorning yillik ish unumdorligi (m3/yil) aniqlanadi: 1.5. Ekskvatorlar parki aniqlanadi. Ekskvatorlarning ro‘yxatdagi parki (dona): 1.6. Ekskvatorlarning ishchi parki (dona): bunda: kzax - zaxira ekskavator koeffisienti. bunda: Nyil - yil davomida ekskavatorning ish kunlari soni, ekskavatorni ko‘chirish, tayyorlash-yakunlash ishlari va ta’mirlashga sarflanadigan vaqtni olib tashlagan holda ishlaydigan kunlar soni (Nyil =230÷280 kun). Ekskavator ish unumdorligini mustaqil hisoblash ishlari uchun boshlang‘ich ma’lumotlar 4.1-jadvalda keltirilgan 4.1-jadval Ekskavatorni Smena Smena davomida Ekskavatornin Ekskavator ng burilish davomiyligi ekskavatordan t/r g ish kunlari turi burchagi β, Tsm, foydalanish soni Nyil, kun gradus soat koeffisienti kfoy 1 EKG-5A 90 8 260 0,75 2 EKG-6 130 12 260 0,90 3 EKG-6,3 US 120 8 250 0,70 4 EKG-8I 100 12 250 0,80 5 EKG-5A 120 8 250 0,75 6 EKG-6 130 12 250 0,70 7 EKG-6,3 US 120 8 250 0,75 8 EKG-8I 9 EKG-5A 10 EKG-6 11 EKG-6,3 US 12 EKG-8I 13 EKG-5A 14 EKG-6 15 EKG-6,3 US 16 EKG-8I 110 90 120 120 130 120 110 90 120 12 8 12 8 12 8 12 8 12 230 260 240 250 250 250 230 260 240 0,80 0,75 0,90 0,70 0,90 0,80 0,85 0,80 0,70 Kon massasini transportirovkasi bo‘yicha ish unumdorligi quyidagi ketmaketlikda hisoblanadi: 2.1. Avtosamasvalning to‘liq yuklanish vaqtini aniqlash: ( ) ( ) bunda: Тse - ekskavatorning ishchi siklining davomiyligi. nц - avtosamasvalni to‘liq yuklanishi uchun ekskavator sikli soni bo’lib quyidagicha aniqlanadi: bunda: qа - avtosamavalning yuk ko‘tarish qobiliyati, t; kmay - tog’ jinslarini avtosamasval kuzovida maydalanish koeffitsienti, (kmay=1,2÷1,7); kto‘l - ekskavator cho‘michining to‘lish koeffisienti; γ - tog‘ jinsining zichligi, t/m3; 2.2. Avtosamasval kuzovidagi kon massasi og‘irligini aniqlash: где: kto‘la - коэффициент наполнения кузова автосамосвала, (kto‘la=1÷1,1). 2.3. Avtosamasvalning yukli va yuksiz harakatlanish davomiyligini aniqlash: bunda: L - tashish masofasi, km; vo‘rta - avtosamasvalning harakatlanishdagi o‘rtacha tezligi, km/soat. 2.4. Transport sikli davomiyligini aniqlash (daqiqa): где: Тkutish - avtosamasvalning kutib qolish vaqti (Тkutish ≈0,5·Тyuka); Тyuka - avtosamasvalni to‘liq yuklanish vaqti davomiyligi, daqiqa; Тhara - avtosamasvalning yukli va yuksiz harakatlanish vaqti davomiyligi, daqiqa; Тm.yuk, Тm.bo‘sh - yuklanishga va yukni bo‘shatishga manyovr qilish vaqti davomiyligi, (Тm.yuk, Тm.bo‘sh = 2÷3 daqiqa). Тbo‘sh - yukni bo‘shatish vaqti davomiyligi, (Тbo‘sh = 1÷2 daqiqa). 2.5. Avtosamasvalning smenalik ish unumdorligini aniqlash: bunda: Тsm - smena davomiyligi, (ekskavator va avtosamasval uchun bir hil); kfoya - smena davomida avtosamasvaldan foydalanish koeffisienti (kfoya=0,75÷0,95). 2.6. Avtosamasvalning kunlik ish unumdorligini aniqlash: bunda: nsmа - avtosamasvalning kundagi smenalari soni, smena davomiyligiga bog‘liq, (nsma = 2÷3). Avtosamasval ish unumdorligini mustaqil boshlang‘ich ma’lumotlar 4.2-jadvalda keltirilgan hisoblash ishlari uchun Avtosamasvalning yuk va yuksiz harakatlanishining o‘rtacha tezligi vo‘rta, km/soat Avtosamasvalning yuk ko‘tarish qobiliyati qa, tonna 1,7 1,6 1,5 1,7 1,7 1,6 1,7 1,8 1,7 1,6 1,7 1,8 1,7 1,9 1,6 1,9 Avtosamasval markasi Avtosamasval kuzovining geometrik sig‘imi Va, m3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Tashish masofasi L, km t/r Tog‘ jinsining zichligi γ, t/m3 4.2-jadval 2 4 3 5 4 3 3 3 4 2 5 3 5 4 3 2 BelAZ-540А BelAZ-7540 BelAZ-7526 BelAZ-548А BelAZ-7523 BelAZ-7548 BelAZ-7527 BelAZ-540А BelAZ-7540 BelAZ-7526 BelAZ-548А BelAZ-7523 BelAZ-7548 BelAZ-7527 BelAZ-540А BelAZ-7540 15 15 19 21 21 21 27 15 15 19 21 21 21 27 15 15 14 12 13 12 10 14 12 15 12 13 15 13 12 14 15 14 27 30 30 40 42 42 42 27 30 30 40 42 42 42 27 30