O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI “KOMPYUTER INJINIRINGI” FAKULTETI 2-BOSQICH DI-11-20 “DASTURIY GURUH TALABASINING INJINERINGA KIRISH ” FANIDAN TAYYORLAGAN 5-MUSTAQIL ISHI Bajardi: kfjksjdfk Qabul qildi: Hayriddin Normamatov QARSHI – 2022 Mavzu:Arxiv shablonlar, Klient server arxitekturasi,Ilova arxitekturasi REJA: 1. Arxiv shablonlar 2. Klient server arxitekturasi 3. Ilova arxitekturasi Arxiv shablonlar Kompyuter qanchalik zamonaviy bo'lmasin, undagi bo'sh joy bir kun kelib to'lib qoladi. Bunday holatda, albatta yangi hajmi ko'proq qattiq disk (vinchester) o'rnatish kerak. Lekin bunga moliyaviy imkoniyat bo'lmasa, bir xil fayllarni vaqtincha ishlatmaslik yoki virusdan himoyalash uchun ularni maxsus arxiv fayllariga joylashtirish bu muammoni yechimi hisoblanadi. Arxivator-dasturlar har xil: Zip, RAR, Arj va hokazo. Ularning har bir operasion tizimga mo'ljallangan versiyalari ham mavjud. Windows operasion sistemasida keng foydalaniladigan arxivatorlar bu: WinZIP, WinRAR, ZipMagic va boshqalar. Biz ko'rib chiqadigan arxivator bu WinRAR arxivatori. U juda ko'p imkoniyatlarni beradi: fayllar va kataloglarni arxivga joylashtirish, arxivdan chiqarish, arxivni tekshirish, arxivni yangilash, o'zi ochiladigan (SFX) arxivlarni yaratish, bir nechta qismga parchalangan ko'p jildli (qismli) arxivlarni yaratish, ularni shikastlanishdan himoyalash va xokazo. WinRAR for Windows dasturining oynasi: Bu dasturga kirgandan keyin maxsus oynasi hosil bo'ladi. Bu oynada kataloglar va fayllar ro'yxati chiqadi. Biz bu ro'yxatdan kerakli katalog yoki fayllarni belgilab, sichqonning o'ng tugmasini bosish yoki Commands menyusi orqali ular ustida amallar bajarishimiz mumkin. Faylni arxivga joylashtirish: 1) Kerakli faylni topamiz va Farmoishlar (Commands) menyusidan fayllarni arxivga qo'shish (Add files to Archive) farmoishini tanlaymiz. 2) Maxsus oyna hosil bo'lganidan keyin, u yerda yaratiladigan arxiv nomi, uning arxivlanish darajasi, qaysi katalog ichiga joylashishi va boshqalar ko'rsatiladi. - Update mode - arxivlanish rejimini o'rnatish: yangi arxiv, arxiv tarkibini yangilash va boshqalar; - Archiving options - arxivning parametrlarini o'rnatish; - Solid archive - uzluksiz arxiv; archive - o'zo'zidan ochiladigan arxiv fayl yaratiladi; uni ochish uchun arxivatorga kirish shart emas, uning kengaytmasi "EXE" bo'ladi; - Multimedia compression - multimedia fayllarini oddiylarga nisbatan 30% ga ixcham qilib arxivlash; - Put recovery record - shikastlanishdan himoyalash yozuvini qo'shish; - Compression - arxivlanish tartibini o'rnatish: Fast - tez, Normal - oddiy, Good - o'rtacha, Best - sekin lekin eng yaxshi; - Dictionary size - maxsus arxiv to'g'risida yoziladigan kutubxona hajmini ko'rsatish, unda arxivning ichidagi fayllar soni, hajmi va boshqalar saqlanadi; - Volume size - ko'p qismli arxiv yaratilganida uning qismlari hajmini ko'rsatish; - Delete files after archiving - fayllarni arxivga joylashtirgandan keyin ularning asl nusxasini o'chirish. WinRAR arxivatori o'zi yaratadigan arxiv fayllarini parol yordamida himoyalash imkoniyatiga ega. Buning uchun klaviaturadagi CTRL+P tugmasini bosib, maxsus oynada kerakli parolni ikki marta kiritish kerak. Bundan keyin arxivni faqat parol yordamida ochish mumkin. Klient server arxitekturasi Hozirda Web-sahifaning rivojlanishi yanada interaktiv pog‘onasiga chiqqan. Websaytlar asta sekinlik bilan ilovalar interfeysiga o‘xshab bormoqda. Bularning barchasi zamonaviy Web-dasturlash texnologiyasi yordamida amalga oshmoqda. Web-dasturlash texnologiyalarini, dasturlarini asosan ikkita qismga ajratish mumkin: klient tomonidagi dasturlarlash (client-side) va server tomonidagi (serverside). Ushbu texnologiyalarni tushunish uchun avvalo bevosita "klient-server" texnologiyasini tushunish kerak. Web-sahifaning interaktiv dasturi ssenariy deb ataladi. Bunday atama dasturning natijasiga bog‘liq holda vujudga kelgan. Uning asosiy vazifasi Web-sahifasida foydalanuvchi holatiga, harakatiga «reaksiya» berishdir. Shu tariqa ssenariylar klient tomonida bajariluvchi va server tomonida bajariluvchi ssenariylarga bo‘linadi. Klient tomonida bajariluvchi ssenariylar brouzer yordamida bajariladi. Server tomonida bajariluvchi ssenariylar esa Web-server yordamida bajariladi. Klient tomonidagi ssenariylar Klient tomonidagi ssenariylar foydalanuvchi tomonidan kiritilayotgan ma’lumotlarni to‘g‘riligini serverga murojaat qilmasdan tekshiradi. Ko‘p hollarda bu ssenariylar JavaScript va VBScript tillarida yoziladi. JavaScript bu til Netscape va Sun Microsystems tomonidan yaratilgan bo‘lib, Websahifaning fo‘nksional imkoniyatlarini orttirish maqsadida qo‘llaniladi. JavaScript yordamida odatda ma’lumotli va muloqot oynalarini chiqarish, animatsiyalarni ko‘rsatish kabi vazifalarni bajarish mumkin. Bundan tashqari, JavaScript-ssenariy ba’zan o‘zi ishlab turgan brauzer va platforma tipini aniqlash mumkin. JavaScriptssenariylar foydalanuvchi tomonidan kiritilayotgan ma’lumotlarni to‘g‘riligini tekshirishda ham qulay hisoblanadi. VBScript VBScript tili Microsoft korporatsiyasi tomonidan yaratilgan bo‘lib, Visual Basic tilining bir qismi hisoblanadi. VBScript tili Internet Explorer va Microsoft Internet Information Server (IIS) lar bilan ishlashga mo‘ljallangan tildir. VBScript tilining JavaScript tili bilan umumiy qisimlari bir nechta, jumladan u aynan Microsoft Internet Explorer bilan ishlash va uning qo‘llanish sohasini cheklay olish imkoniyatiga ega. VBScript interpretatorli til hisoblanib, Microsoft ning Webtexnologiyalari bilan hamkorlikda ishlay oladi, masalan ASP (Active Server Page) bilan. SHunga qaramay VBScript klient tomonida ishlovchi ssenariy hisoblanadi, ASP esa server tomonida ishlaydi. Ilova arxitekturasi Yilda axborot tizimlari, ilovalar arxitekturasi yoki dastur arxitekturasi bir nechta me'morchilik sohalari ustunlarini tashkil etuvchi korxona me'morchiligi (EA).[1][2] Ilovalar arxitekturasi xatti-harakatlarini tavsiflaydi ilovalar biznesda ishlatiladi, ularning bir-biri bilan va foydalanuvchilar bilan o'zaro aloqalariga e'tibor qaratilgan. U ichki tuzilishga emas, balki ilovalar tomonidan iste'mol qilinadigan va ishlab chiqarilgan ma'lumotlarga qaratilgan. Yilda dastur portfelini boshqarish, taqdim etilgan qiymatni baholash uchun dasturlar biznes funktsiyalari va jarayonlari, shuningdek xarajatlar, funktsional sifat va texnik sifat bilan taqqoslanadi. Ilovalar arxitekturasi asosida ko'rsatilgan biznes va funktsional talablar. Bunga dastur paketlari o'rtasidagi o'zaro ta'sirni aniqlash kiradi, ma'lumotlar bazalariva o'rta dastur funktsional qamrov jihatidan tizimlar. Bu har qanday integratsiya muammolarini yoki funktsional qamrovdagi bo'shliqlarni aniqlashga yordam beradi. Keyin migratsiya rejasi oxirida bo'lgan tizimlar uchun tuzilishi mumkin dasturiy ta'minotning hayot aylanishi yoki o'ziga xos texnologik xatarlarga ega. Ilovalar arxitekturasi tashkilot tomonidan kompozit arxitekturani yaratish uchun foydalanadigan dasturlar to'plamini ta'minlashga harakat qiladi o'lchovli, ishonchli, mavjud va boshqariladigan. Ilovalar arxitekturasi bir nechta dasturlarning birgalikda ishlashga tayyorligini belgilaydi. Bu boshqacha dasturiy ta'minot arxitekturasi, bu tizim qanday tuzilganligi haqidagi texnik loyihalar bilan shug'ullanadi. Ilovalar arxitekturasi strategiyasi dasturlarni va integratsiyani tashkilotning o'sish strategiyasiga muvofiqligini ta'minlashni o'z ichiga oladi. Agar tashkilot sotib olish orqali tez o'sishni rejalashtiradigan ishlab chiqaruvchi tashkilot bo'lsa, dasturlar arxitekturasi meros bo'lib o'tgan eski tizimlarni va boshqa yirik raqobatlashadigan tizimlarni qamrab oladigan darajada chaqqon bo'lishi kerak. Ilovalar arxitekturasi Ilova tizimlari biznes yoki tashkiliy ehtiyojni qondirish uchun mo'ljallangan. Barcha korxonalarning umumiy jihatlari ko'p - ular odamlarni yollashlari, hisob-fakturalar berishlari, hisob-kitoblarni yuritishlari va hokazo. Xuddi shu sektorda faoliyat yurituvchi korxonalar umumiy sektorga ­xos ilovalardan foydalanadilar. Shuning uchun, umumiy biznes funktsiyalari kabi, barcha telefon kompaniyalari qo'ng'iroqlarni ulash va hisoblash, o'z tarmog'ini boshqarish va mijozlarga hisobkitoblarni chiqarish uchun tizimlarga muhtoj. Binobarin, ushbu korxonalar tomonidan foydalaniladigan amaliy tizimlar ham umumiy jihatlarga ega. Ushbu umumiy xususiyatlar dasturiy ta'minot tizimlarining alohida turlarining tuzilishi va tashkil etilishini tavsiflovchi dasturiy ta'minot arxitekturasining rivojlanishiga olib keldi. Ilova arxitekturalari tizimlar sinfining asosiy xususiyatlarini qamrab oladi ­. Masalan, real vaqtda tizimlarda ma'lumotlar yig'ish tizimlari yoki monitoring tizimlari kabi turli xil tizim turlarining umumiy arxitektura modellari bo'lishi mumkin. Ushbu tizimlarning namunalari bir-biridan batafsil farq qilsa-da ­, bir xil turdagi yangi tizimlarni ishlab chiqishda umumiy me'moriy tuzilmani qayta ishlatish mumkin. Ilova arxitekturasi yangi tizimlarni ishlab chiqishda qayta qo'llanilishi mumkin ­. Biroq, ko'pgina biznes tizimlari uchun umumiy dastur tizimlari yangi dastur yaratish uchun tuzilgan bo'lsa, ilovalar arxitekturasini qayta ishlatish yashirin bo'ladi. Biz buni Korxona resurslarini rejalashtirish (ERP) tizimlari va buxgalteriya hisobi va aktsiyalarni nazorat qilish tizimlari kabi sozlanishi mumkin bo'lgan amaliy tizimlardan keng foydalanishda ko'ramiz. Ushbu tizimlar standart arxitektura va komponentlarga ega. Komponentlar muayyan biznes ilovasini yaratish uchun sozlangan va moslashtirilgan. Masalan, ta'minot zanjirini boshqarish tizimi har xil turdagi etkazib beruvchilar, tovarlar va shartnoma tuzilmalari uchun moslashtirilishi mumkin. Dasturiy ta'minot dizayneri sifatida siz amaliy arxitektura modellaridan ­bir qancha usullarda foydalanishingiz mumkin: Arxitekturaviy loyihalash jarayonining boshlang'ich nuqtasi sifatida Agar siz ishlab chiqayotgan dastur turi bilan tanish bo'lmasangiz, boshlang'ich dizayningizni umumiy dastur arxitekturasiga asoslashingiz mumkin. Keyin buni ishlab chiqilayotgan maxsus tizim uchun ixtisoslashtirasiz. Dizayn nazorat ro'yxati sifatida Agar siz amaliy tizim uchun arxitekturaviy loyihalashni ishlab chiqqan ­bo'lsangiz, uni umumiy dastur arxitekturasi bilan solishtirishingiz mumkin. Dizayningiz umumiy arxitekturaga mos kelishini tekshirishingiz mumkin. Rivojlanish guruhi ishini tashkil qilish usuli sifatida Ilova ­arxitekturalari tizim arxitekturasining barqaror tarkibiy xususiyatlarini aniqlaydi va ko'p hollarda ularni parallel ravishda ishlab chiqish mumkin. Arxitekturada turli komponentlarni amalga oshirish uchun siz guruh a'zolariga ishni belgilashingiz mumkin Qayta foydalanish uchun komponentlarni baholash vositasi sifatida Agar sizda qayta ishlatishingiz mumkin bo'lgan komponentlar mavjud bo'lsa, ularni umumiy tuzilmalar bilan solishtirib, ilova arxitekturasida o'xshash komponentlar mavjudligini ko'rishingiz mumkin. Ilovalar haqida gapirish uchun lug'at sifatida. Agar siz ma'lum bir ilovani muhokama qilmoqchi bo'lsangiz yoki ilovalarni solishtirishga harakat qilsangiz, ushbu ilovalar haqida gapirish uchun umumiy arxitekturada aniqlangan tushunchalardan foydalanishingiz mumkin. Amaliy tizimlarning ko'p turlari mavjud va ba'zi hollarda ular juda boshqacha ko'rinishi mumkin. Biroq, yuzaki o'xshash bo'lmagan ilovalar juda ko'p umumiy tomonlarga ega bo'lishi mumkin va shuning uchun mavhum dastur arxitekturasini baham ko'radi. Men buni ikki turdagi ilovalar arxitekturasini tavsiflash orqali ko'rsataman: Tranzaktsiyalarni qayta ishlash ilovalari Transaksiyani qayta ishlash ilovalari ma'lumotlar bazasiga asoslangan ilovalar bo'lib, foydalanuvchilarning ma'lumotlarga bo'lgan so'rovlarini qayta ishlaydi va ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni yangilaydi. Bu interaktiv biznes tizimlarining eng keng tarqalgan turlari . ­Ular shunday tashkil etilganki, foydalanuvchi harakatlari bir-biriga xalaqit bermaydi va ma'lumotlar bazasining yaxlitligi ta'minlanadi. Ushbu tizim sinfiga interaktiv bank tizimlari, elektron tijorat tizimlari, axborot tizimlari va bronlash tizimlari kiradi.