QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI MAGISTRATURA BÓLIMINIŃ QARAQALPAQ LINGVISTIKASÍ QÁNIYGELIGINIŃ 1-KURS MAGISTRANTÍ JARIMBETOVA MARYAMNÍŃ “TEORIYALIQ TIL BILIMI MÁSELELERI” PÁNINEN ÓZ BETINSHE JUMÍSÍ Kamal Mámbetovtıń “Posqan el” romanı tiliniń frazeologiyalıq sózligi 1. Aǵam barda, arqam tamda. Aǵam barda, arqam tamda, dep sonshama saltanat dúzip Sarayshıqqa ketti (7-bet). 2. Aqılı hayran bolıw. Aqılı hayran bolǵan Tınaxmet ornınan turıp, ákesine qaytadan ser saldı (6-bet). 3. Aq-qarasına barmaw. Sózdiń aq-qarasına barmay atırıp-aq jatıp alıp urısadı (32-bet). 4. Aq saqalı da, qara saqalı da. Aq saqalımız da, qara saqalımız da usı, – dedi úy biykesi (31-bet). 5. Ala jipti kesisiw. Sultan ushın balasına qız ayttırıw qıyın másele bolmasa da, Yusup penen ala jiptiń kesiliwine baylanıslı endi Úbekke bara almaspan, dep qıylanıńqırap júrgen edi (51-bet). 6. Aldınan ótiw. Aǵasınıń áytewir nársege asqınıp ketetuǵın minezin biletuǵın Ísmayıl, Úbek sonıń ulısına qaraytuǵın bolǵanı ushın máseleni dawǵa aylandırıp jiberer, dep oyladı ma áytewir eń birinshi sonıń aldınan ótti (51-bet). 7. Ań-tań bolıw. Ań-tań bolǵan halında ákesine tiigilip turıp qaldı (5-bet). 8. Arasınan qara pıshıq ótiw. Yusup penen ekewińizdiń arańızdan qara pıshıq ótkenliginen xabarım bar, – dedi ol sózin sozıp (48-bet). 9. Arqan boyı. Eń aldında basqalardan arqan boyı ozıp, aq boz attıń ústinde aq baslı erge qadalıp, qáddi tip-tik bolǵan Ísmayıl sultan keler edi (10-bet). 10.Arqası qozıw. El ishinde jıyınǵa tússe arqası qozıp, eserlenip ketetuǵın Elmurat bul saparı óziniń sın ústinde ekenin bildi me, áytewir ele awız ashpay otır (55bet). 11. Attan anıq belgili. Qalay da sultan aldında qabaq shıtıw ayıp esaplansa da birbiriniń mámilesinen attan anıq belgili edi (15-bet). 12. Atı-jolı joq. Sonnan berli bul jer atı-jolı joq “sholaq minar” dep ataladı (9-bet). 13. As batpaw. Usınday jaǵdayda ishken as bata ma? (37-bet). 14. Ayaǵına jip taǵıp oynaw. Bir millionǵa jetpeytuǵın xalıqqa basshı bolıp, orıstıń ayaǵına jip taǵıp oynaǵanday ne sıyqı bar eken?... (12-bet). 15. Ayaǵı shıqqannan (baslap). Ayaǵı shıqqannan baslap-aq, ata-babasınıń árwaǵın pesh qılıp, elden ózgeshe bolıp ayrılıp júrgendi ep kóredi (44-bet). 16.Ayaq alısı. Elmurat kelinshektiń ayaq alısınıń ádewir adımlı ekenligin sezdi (56bet). 17.Awız ashpaw. El ishinde jıyınǵa tússe arqası qozıp, eserlenip ketetuǵın Elmurat bul saparı óziniń sın ústinde ekenin bildi me, áytewir ele awız ashpay otır (55bet). 18. Awzı jibisiw. “Dúnyada hayal-qız áwladı qapılıp qalǵan bolsa da seni qoydım” dep aytpaqshı bolıp, qáhári kelgen waǵında barıp qızdıń awzı jibisti (59-bet). 19. Awız tiyiw. Tınaxmet awız tiygen boldı (59-bet). 20. Basına kóteriw. Bolmasa dos tutıp basına kótergen adamdı usınday awhalǵa giriptar etiwge bola ma? (13-bet). 21. Basın aylandırıw. Sonıń ushın da sultannıń basın aylandırǵan ızǵarlı keyip ele tarqamay kiyatır (35-bet). 22. Bası aylanıw. Tóseginde tawlanıp jatırǵan Ísmayıldıń birden bası aylanıp ketti (21-bet). 23. Bas salıw. Qabaǵı qars jabılıp, Qamsarıqqa sıymay qalǵan Qoshım seksen mıń áskeri menen Sibirge barıp bas saldı (42-bet). 24. Basqa tiyiw. Alasapırlıda bolǵan kelispewshilikten, aldına jol baslawshı da alıp shıqpaǵan eken. Endi basqa tiyip tur (24-bet). 25. Basına shıǵıw. Qıpshaqlar negizi sultan áwladları bolmasa da, óz erligi menen eldiń basına shıǵa basladı (44-bet). 26. Bawırına basıw. Ózin sultan esaplap, arqar menen kiyik qaplaǵan arqanıń keń dalasın bawırına bastı (42-bet). 27. Beline tebiw. Kes belden jetip kelgen qıstawlı xabar, keńestiń de beline tepti (37-bet). 28. Bir anadan, bir eneden bolıw. Endi mınaw bir ana, bir eneden bolıp egiz qozıday bolıp ósken, eki balaǵa ne joq (18-bet). 29. Bir awız sóz. Ol da hámmesi bolıp, bir awız ǵana sóz (6-bet). 30. Bir sózli. Bunıń ústine bir sózli. Óz pikirinde turadı (16-bet). 31. Bir qasıq qanınan keshiw. Bir qasıq qanımnan keshiń, sultan iyem (19-bet). 32. Birew quwıp kiyatırǵanday. Tap birew onı esikten quwıp kiyatırǵanǵa usar edi (17-bet). 33. Bir qısım bolıw. Tınaxmet onnan sayın qısınıp bir qısım bolıp baratır (59-bet). 34. Boy jetiw. Geyde bir neshe boy jetken qızlar, órmek toqıwǵa jarıstırılıp, olardıń kesteleri jigitler tárepinen bahalanılatuǵın edi (50-bet). 35. Boyın tikley almaw. Anasınıń járdemi menen talay em islendi. Biraq boyın tikley almadı (40-bet). 36. Dawın dawlaw / dawın dawlamaw. Men sizlerdiń dawıńızdı dawlamaqshı emespen. Ol meniń qolımnan da kelmes... (48-bet). 37. Dińke eńgiziw. Kúni menen jol júrip, sharshap ishken mına qoyıw qımız olardıń dińkelerin eńgizgen bolıwı itimal, ekew-ara sóz qozǵap, bári ǵawırlasıp ketti (17-bet). 38. Eki awız sóz. Usı eki awız sózdiń ózi de onı ábden shorshıtıp esinen tandıra jazladı (5-bet). 39. Eki iyninen dem alıw. Állekim awır gúrsinip, eki iyninen dem alıp atırǵanday belgi berdi (4-bet). 40. Eki ottıń arasında qalıw. Aytqanıń durıs, balam. Biraq Yusup te eki ottıń arasında qaldı (16-bet). 41. Eńsesi túsiw. Awır qılmıs qılıp qoyǵan adamday eńseleri túsip ketken (17-bet). Ísmayıldıń eńsesi túsip ketti (37-bet). 42. Eti ólip ketiw. Mına aqmaqtı sheshindir. Jalańashlap sabamasań, eti ólip ketken. Sezbeydi! (37-bet). 43. Esi awıw. Bastan sorǵalaǵan qan kózge kelip quyıldı da, esi awıp eńterilip barıp jıǵıldı (38-bet). 44. Esine keliw. Mına sáwselimge qırıq dúrre urıp jiber. Bir esine kelsin! (38-bet) 45. Esi ketiw. Esi ketken Edildiń boyı eliw patsha tusında elli mártebe talandı. 46. Esine túsiw. Waqıya esine túskende azǵantay mıyıq tartqanday keyip bildirdi (22-bet). 47. Illa dep awız ashpaw. Barlıǵınıń qabaǵası qars jabılıp, sirkesi suw kótermey kiyatqan sultannıń zeynine tiyip almaslıq ushın “illa” dep awız ashpay kiyatır (24-bet). 48. Isi júrispew. Isi júrispey keyinge qayttı (7-bet). 49. Isi joq bolıw. Bulardıń hesh qaysısınıń sultan-pultan menen isi joq edi (12-bet). 50. Iyt-pıshıq bolıw. … hár qaysısı ulıstan óz aldına enshi bólip alıp, bir-biri menen iytli-pıshıq bolıp qırsıqtı da jattı (41-bet). 51. Ishek-silesi qatıw. Buǵan hámme qız-kelinshekler ishek-sileleri qatıp kúlisti (53-bet). 52. Jazım bolıw. Yáki, balam jazım bolıp qalar, dep qorqıp tur ma eken? (5-bet). 53. Jazım etiw. Ol aytqanıń durıs. Úbek Yusuptıń qolında. Eki ortada seni jazım etip almasaq bolar edi, – dep qorqaman (48-bet). 54. Jazım qılmaw. Jawızlar qolında jazım qılmay saqlay gór alla!... (48-bet). 55. Janı jay tabıw. Sońınan janı jay tapqan kisige usap, kópshikke qaray qıyasına jambasladı (17-bet). 56. Janına tiyiw. Jap, salma aralap kún kórse de jawgershilik janına tiydi (45-bet). 57. Jan saqlaw. Ózin saltanatlıman, dep sanaǵan sultanlardıń qıstıń qırawlı kúni kelgende jan saqlaytuǵın jeri, ústin úzikli etip jawıp qoyǵan otaw (45-bet). 58. Jini túsiw. Álleqanday bir maqluqqa jini túskendey, bılǵarı etiginiń ushı menen tewip jiberdi (33-bet). 59. Jer basıp júriw. Bolmasa bul dúnyada jer basıp júriw sultan ushın uyat (14bet). 60. Jıllı júzlilik kórsetiw. Sultan jıllı júzlilik kórsetkeni menen tutqın jigit toqsannıń bultınday tunjırap, qáhárli kózin bir tikti de, tap jerkenishli bir maqluqqa qarap turǵanday keyip bildirip, kózlerin tayǵanaqlatıp alıp qashtı. Kózin alıp qashpay qáytsin (13-bet). 61. Jol salıw. Ruslar bul dárya arqalı Káspiy menen Qara teńizge shıǵıp, onnan arı okeanlarǵa jol salatuǵın edi (22-bet). 62. Joldı óndiriw. Burınları hár qaysısı kúldirgi sóz aytıp, ǵawqıldasıp joldı óndiretuǵın jigitler hámmesi sam-saz (24-bet). 63. Jón aldı qarabaraq. Áytewir jón aldı qarabaraq júrip kiyatır (25-bet). 64. Júreginen baylanıw. El gezip shikarǵa shıǵıp júrgen Tınaxmet bir márte qızǵa kózi tústi de júreginen baylandı qaldı (51-bet). 65. Górin qazıw. Biylikke inkar bolıp turǵan inisi onıń da górin qazdı (42-bet). 66. Gúl opat bolıw. Altın Orda waqtında úlken sháhár atansa da, diywalları qulap, gúl opat bolıp qalǵan (51-bet). 67. Kewli barmaw. Birew sabap ketken degen pikirge barıwǵa kewli barmaydı (5bet). 68. Kewlin buzıw. Adamnıń kewlin buzıp jiberetuǵın uzaq jım-jırtlıqtan keyin Ísmayıl omırawın dastıqtan bir kóterdi de: – Jasawıl basını shaqır! – dedi janında turǵan Sarbazǵa (18-bet). 69. Kewline kelmew. Sultan bolǵanıńız ushın kewlińizge kelmesin (32-bet). 70. Kewil xoshı bolmaw. Úyge kim kirse de kewil xoshı bolmay qolın bir silteydi (7-bet). 71. Kewli málhám tabıw. Ash qarınǵa ishken qımız isheklerdi juǵırlatıp ótti de, kewli az-maz málham tapqanday túr bildirdi (17-bet). 72. Kewli túsiw. Tap bir azaǵa kiyatırǵanday kewilleri ábden túsip ketken (25-bet). 73. Kókireginde janı bolıw. Kókireginde janı bolsa tez jetsin! – depti (37-bet). 74. Kózin alıp qashıw. Sultan jıllı júzlilik kórsetkeni menen tutqın jigit toqsannıń bultınday tunjırap, qáhárli kózin bir tikti de, tap jerkenishli bir maqluqqa qarap turǵanday keyip bildirip, kózlerin tayǵanaqlatıp alıp qashtı. Kózin alıp qashpay qáytsin (13-bet). 75. Kóz ildiriw. Jáne kóz ildirdi (22-bet). 76. Kózi iliniw. Bunnan keyingi tostaǵan toltırıp ishilgen qımız sultannıń buwınına tústi de, gilem tósekke jambaslap birden kózi ilinip ketti (20-bet). 77. Kózge ilingen. Muwsanıń bir balasınan órbigen eliw altı aqlıq penen bir júz toqsan altı shawlıqtan kózge ilinip turǵanı tek usılar (35-bet). 78. Kózi jetiw. Bul awılda shınında da erkek zatı qalmaǵanına Ísmayıldıń endi kózi jetti (31-bet). 79. Kóz juwırtıw. Jeńilip qalǵan Muxammed hayal menen aytısıp otırıwdı ep kórmedi de úy ishine kóz juwırttı (27-bet). 80. Kózden keshiriw. Júwenge bekkem jabısıp alǵan sultan ele olardı kózden keshirmekte (13-bet). 81. Kózine may pitiw. Aǵa sultan bolǵannan keyin kózine may pitip, ne qılıp ketti bul Yusup… (12-bet). 82. Kózge taslanıw. Onnan arı bes mıń at teńnen sıyıp ketetuǵın “Láshkerler seyisxanası” kózge taslanadı (10-bet). 83. Kózin tayǵanatıw. Tınaxmettiń astan-kesten bolıp júregi birden toqtap qalǵanday, kózlerin basqa jaqqa qaray tayǵanattı (58-bet). 84. Kózi tınıw. Ísmayıldıń kózi tınıp birden seskenip ketti (14-bet). 85. Kózin tigiw. Sultan jıllı júzlilik kórsetkeni menen tutqın jigit toqsannıń bultınday tunjırap, qáhárli kózin bir tikti de, tap jerkenishli bir maqluqqa qarap turǵanday keyip bildirip, kózlerin tayǵanaqlatıp alıp qashtı. Kózin alıp qashpay qáytsin (13bet). 86. Kóziniń tiri waqtında. … Ardaqlı Muwsanıń kóziniń tiri waqtında-aq bul jerlerdiń hámmesi balalarına bólip berilgen (7-bet). 87. Kózi túsiw. El gezip shikarǵa shıǵıp júrgen Tınaxmet bir márte qızǵa kózi tústi de júreginen baylandı qaldı (51-bet). 88. Kózge túsiw. Ibrayım balam, aldıńda ákeń bolǵanı menen de sen usı jerdiń kózge túsken adamısań (36-bet). 89. Kózi uyasınan shıǵıw. Kózi uyasınan shıǵıp ketken Yusup delbeleniwi mene araydan sırtqa shıǵıp kettı (39-bet). 90. Kózi uyqıǵa ketiw. Tań saz bergen waqıtta kózi uyqıǵa ketti (21-bet). 91.Qabaǵı qars jabılıw. Barlıǵınıń qabaǵası qars jabılıp, sirkesi suw kótermey kiyatqan sultannıń zeynine tiyip almaslıq ushın “illa” dep awız ashpay kiyatır (24-bet). 92. Qabaǵın úyip qaraw / qabaǵın úyip qarasıw / qabaǵın úyip qaraspaw. Taxt ushın talaspay, “mınaw Mennen ozıp baratırǵoy” dep qabaǵın úyip qaraspay, taqır kóldi jaǵalap mal baǵıw menen-aq júrdi (45-bet). 93. Qabaq shıtıw. Qalay da sultan aldında qabaq shıtıw ayıp esaplansa da birbiriniń mámilesinen attan anıq belgili edi (15-bet). 94.Qabırǵası qayısıw. “Qızı qıyaǵa ketip baratırǵanda hár qanday qaysar adamnıń da qabırǵası qayısar eken – dá, júzinen qanı qshıp ketipti biysharanıń” dep te aytıp júrdi (62-bet). 95. Qasarısqan jerden qan alıw. Qaysı birin kórseń de, qasarısqan jerinen qan almay qoymaydı (45-bet). 96. Qaysı júzi menen qaraw. Orıs doslarına qaysı júzi menen qaraydı (12-bet). 97. Qaza tabıw. Eger sultan qaza tapqanday bolsa, ózleri de aman qalmaslıǵın jaqsı biledi (17-bet). 98. Qızı qıyaǵa ketiw.“Qızı qıyaǵa ketip baratırǵanda hár qanday qaysar adamnıń da qabırǵası qayısar eken – dá, júzinen qanı qshıp ketipti biysharanıń” dep te aytıp júrdi (62-bet). 99. Qolǵa alınıw. Tutqınlar aǵa sultannıń buyrıǵı menen qolǵa alınǵan (15-bet). 100. Qolı barmaw. Haw, taqsır, bul Nuratdin-ǵoy. Onı jazalawǵa hesh qanday qolım barmay tur, – dep aǵa sultannıń aldına kelip quladı (38-bet). 101. Qol bergen. Ísmayıl qanday bolsa da, ozaldan dos bolıp, bir-biri menen quda bolıwǵa qol bergen bul saqawatlı biydiń kewlin qabartqısı kelmedi (48-bet). 102. Qolın bir siltew. Úyge kim kirse de kewil xoshı bolmay qolın bir silteydi (7bet). Sońınan “boldım” degendey pikir bildirdi de, qolın bir siltedi (17-bet). 103. Qolınan kelmew. Qıdırbay sultan, qolıńnan kelmeytuǵın máselelerge aralaspa. – dedi Ísmayıl (18-bet). / Men sizlerdiń dawıńızdı dawlamaqshı emespen. Ol meniń qolımnan da kelmes... (48-bet). 104. Qolında qan bolıw. Eger ózim bolǵanda kim bolsa da qolında qan bolar edim, – dep oylandı Tınaxmet (7-bet). 105. Qoyan júrek. Áy iytten tarqalǵan gilkiy qoyan júrek aqmaqlar!...(38-bet). 106. Qudayǵa qarsı shıǵıw. Házir orıslarǵa qarsı shıǵıw, qudayǵa qarsı shıqqan menen barabar (19-bet). 107. Quday urıw. Ǵarrı jeńgeńdi qartayǵan halında quday urdı (26-bet). 108. Quyrıq taslaw. Qańsılaǵan iyttey bárha quyrıq taslap, Astraxan menen Qazandı tıńlaydı (12-bet). 109. Mánisi bolmaw / mánisi joq. Ol jerde de mánisi bolmadı (16-bet). Sarayǵa kelgennen berli bulardıń da mánisi joq (17-bet). 110. Mıyıq tartıw (mıyıq tartqanday keip bildiriw). Waqıya esine túskende azǵantay mıyıq tartqanday keyip bildirdi (22-bet). 111. Názer awdarıw. Dáslep sultan atı menen oshaq basındaǵı hayallar menen áńgime qurıp otırıwdı ar kórgen bolsa, endi bul awıl táǵdirin oshaq basındaǵı keywanı kelinshekten basqa hesh kimniń tolıq aytıp bere almaslıǵın sezip, úy biykesine názer awdardı (32-bet). 112. Oylanıp oy túbine jete almaw. Oylanıp oy túbine jete almaǵan Tınaxmet jáne ákesine qaradı (6-bet). 113. Otın sóndiriw. Birewi kelispewshilik otın sóndirgesi kelse, birewi alıstırajaq (18-bet). 114. Pash etiw. Solay da onı hámme tanıy ma, yáki tańlap kiyingen kiyimler onı birden pash etip jiberdi me, áytewir hámmeniń kózi sonda (55-bet). 115. Pıshıq murnı batpaytuǵın. Arqasındaǵı pıshıq murnı batpaytuǵın toǵaylıqtı esapqa almaǵanda kósilip jatırǵan dalańlıq (23-bet). 116. Pıshıǵına pish demew. Atı Noǵaylıda ataǵı shıqqan Ísmayıldıń “pıshıǵına pısh” dep aytqanday qanday adam bolıwı múmkin? (5-bet). Sonıń ushın da atı noǵaylıda onıń “pıshıǵına pısh” degendey adam bolǵan joq (51-bet). 117. Sarı uwayımǵa túsiw. Sarı uwayımǵa túsip sarsılǵan, aqırı, ózine túsken jaraqattıń sebeplerin izley basladı (7-bet). 118. Saz dawısqa salıw. Ǵarrı sál-pál toqtasa da sońınan saz dawısqa salıp jibere beredi (31-bet). 119. Sıymay ketiw. Sarayǵa sıymay ketken Sultan ári-beri sarsılıp júrdi de: – Qımız alıp keliń! – dep buyırdı (17-bet). 120. Sır bermew. Sonda da hesh sır bermesten tómen qarap turıptı (14-bet). 121. Sır bildirmew. Sultan bir nárseni bilgen bolsa da sır bildirmedi (28-bet). 122. Sirkesi suw kótermew. Barlıǵınıń qabaǵası qars jabılıp, sirkesi suw kótermey kiyatqan sultannıń zeynine tiyip almaslıq ushın “illa” dep awız ashpay kiyatır (24-bet). 123. Sózdi soza bermew. Sózdi kóp soza berme (15-bet). 124. Sózi awzında qalıw. Biraq bul sózdi aytıw qolaysız kórip, sózi awzında qaldı (13-bet). – Keshirersiz, sultan iyem. Men tek… – dedi sózi awzında qalıp (18bet). 125. Sózdi bóliw. Ísmayıl sózdi aqırına shekem saldamlılıq penen tıńlap otırǵan edi, anaw-mınaw sózge sirkesi suw kótermeytuǵın Qıdırbay sultan sózdi bólip jiberdi (32-bet). 126. Sózge eriw. Xannıń sózine erip, júzden aslam rus kárwanların tutqınǵa alıp júrgen de sol Yusup (23-bet). 127. Sózin jıynaw. Kelinshek te óz sózin kisige berip qoyatuǵın nárenjan hayal emes edi. Sóziniń sońın jıynap aldı (32-bet). 128. Sózin kisige bermew. Kelinshek te óz sózin kisige berip qoyatuǵın nárenjan hayal emes edi (32-bet). 129. Sóz qozǵaw. Kúni menen jol júrip, sharshap ishken mına qoyıw qımız olardıń dińkelerin eńgizgen bolıwı itimal, ekew-ara sóz qozǵap, bári ǵawırlasıp ketti (17bet). 130. Sózi orınlanbaw. Sózi orınlanbasa ordası qulap qalatuǵınday (18-bet). 131. Sózinde turıw. Sózinde turatuǵın márt xalıq (12-bet). 132. Qalay da sultanlardıń zorlıǵı súyegimizden de ótip ketti (32-bet). 133. Tas túnek. Qara úydiń basqa jerleriniń bári tas túnek (4-bet) 134. Taqatı bolmaw. Sultannıń saray ishinde otırıp taqatı bolmadı (17-bet). 135. Tayda tayaq qalmay. Tayda tayaq qalmay sırtqa shıqqan kópshilik, “kúyewdi kóremiz” degen niyet penen Edil boyına qaray jılısqan (52-bet). 136. Tábi bolmaw / tábi joq. Bazda balıqshılıq penen mashq qılǵanı bolmasa suwǵa ólemata tábi joq (22-bet). 137. Teke tirespe awhal. Ullı mártebeli Muwsa bir mıń bes júz toǵızınshı, yaǵnıy aydarxa jılında qaytıs bolǵannan berli usı teke tirespe awhal (41-bet). 138. Tik ayaqqa turıw / tik ayaqqa turǵızıw. – Kúyewler kiyatır! – degen xabar adamlardı tik ayaqqa turǵızdı (52-bet). 139. Tili gúrmelmew. Sen haywansań! – dedi tili gúrmelmey jatırǵan Ísmayıl (39bet). 140. Tilge kiriw. Muxammed bul jerde uzaq waqıt turıp qalǵanın sezip tilge kirdi (27-bet). 141. Tis jarmaw / tis jarıp ayta almaw. Tınaxmet jaslıǵınan-aq ór kókirek bolıp ósse de, bul haqqında tis jarıp, atasına bir nárse ayta almadı (5-bet). 142. Tuwrı joldan júriw. Biraq seniń tuwrı joldan júretuǵınıńdı bilemen (48bet). 143. Túsine enip kórmegen. Al, egin egiw bolsa ele bul eldiń túsine enip kórmegen nárse edi (24-bet). 144. Uzaq saparǵa ketiw. – Aqsaqal qayaqta, jeńge? Hayal tosattan berilgen sorawǵa ábden hayran boldı. – Uzaq saparǵa ketken… (27-bet). 145. Zeyinge tiyiw. Máskewge barǵanımda tórinen orın bergen orıstıń zeynine tiyiwge bolmaydı (16-bet). 146. Zeynine tiymew / zeynine tiyip almaw. Barlıǵınıń qabaǵası qars jabılıp, sirkesi suw kótermey kiyatqan sultannıń zeynine tiyip almaslıq ushın “illa” dep awız ashpay kiyatır (24-bet). 147. Shalǵayına asılıw. Shıńǵıs áwladı menen quad-qudaǵay bolıp, óz húkimetin bekkemlegen kóshpeli ózbekler Shaybaniyxannıń shalǵayına asıldı da óz elim – dep Túrkistan jerine qaray awısıp, ol ketti (40-bet). 148. Shawıp ketiw (qosılıp shawıw). Usı rette de tap sol qasımkerligine barıp shawıp ketti (32-bet). 149. Shıbın shaqqanday bolmaw. Bálkim, seniń alǵan júz tutqınıń patshayı aǵzamǵa shıbın shaqqanday bolmas (20-bet). 150. Shıqpaǵan janı (bolıw). Ísmayıl tiri eken. Biraq tek shıqpaǵan janı bar (40bet).