П СИХОЛОГИЯ ҲАМ М А УЧУН ЎЗИНГИЗМИ БИПАСИЗМИ? ОММАБОПТЕСТЛАР ТО Ш КЕН Т «DAVR PRESS» Н М У 2013 88> 37 - (tf< * S o u £ H C V X -jj Тўпламга китобхонларнинг ўзларини, ў з дўстлари ва яқинларини тузукроқ билишга ёрдам берадиган оммабоп тестлар киритилган. Улар инсо н н и н г психологик хусусиятлари, бўш вақти, саломатлиги ва бошқаларга оид бир қатор саволларни ў з ичига олган. Тўплам кен г ўқувчилар оммасига мўлжалланган Тўпловчи ва таржимон: олий тоифали ўқитувчи Н игора Ю С У П О ВА. Таҳризчи: психология фанлари номзоди М аҳм уд ЙЎЛДОШ ЕВ. 3f 8DV Барча ҳуқуҳлар амалдаги ҳонунларга асосан ҳимоялавган. "DAVR-PRESS" нашриёт-матбаа уйининг ёзма рухсатисиз уш бу нашрни ҳисман ёки тўлиҳ ҳолда бошқа оммавий ахборот воситаларида электрон ёки механик кўринишда кўчириб босвш, 1чарда тарқатиш қатъий таҳиқланади. A lisher N avoiy nomidagi © “DAVR PRESS" НМУ, 2013 Ў қувчилар диққатига К итоби м и з — ом м абоп тестларн и битта тугьхамга ж ам лан м асидан иборат. Улар ҳам маси эмас, албатта. Ҳ ози рда д у н ё бўйлаб ю з м ингларча тестлар тарқалган. М азкур т 5 Иплам ҳам м ан и б и рд ек — ёш ларни ҳам, к ексалар н и ҳам қи зи қти рад и , деган умиддамиз. Ер ю зида, ҳойнаҳой, ўзи ни , я қ и н ки ш и лари ни и лож и б орича я х ш и р о қ билиш ни хоҳлам айдиган одам топ илм аса керак. Бироқ, ази з ўқувчилар, сизни огоҳлантириб қўяйлик. Қ атъи й илм ий тестлардан ф арқли ўлароқ, китобда келтирилган тестларга ҳаддан таш қари ж иддий м уносабатда бўлиш нинг ҳож ати йўқ. У ларнинг ҳар б и р и д а б и р о з ҳази лом уз ф и к р л ар яш иринган. Гарчи ҳар қандай ҳ ази л зам и ри д а б и р чимдим ҳақи қат мавж уд бўлса ҳам. У нинг қанчалар миқдордалигини билиш , уш бу тестлар си з ҳақингизда, дўстлари н ги з ва яқ и н л ари н ги з тўгри си да нечоғли ан и қ “сўзлаб б ери ш л ари ” — ўзи н ги зга ҳавола. Я на бир ran: барча саволларга о ч и қ ва сам и м ият билан ж аво б б ер ган и н ги з маъқул. (Ахир, ўзи нги зн и ўзи нги з алдаш и н гиздан қандай н а ф бор?!) Ф ақат ш ундагина иш ончли н ати ж а олиб, о б ъ ек ти в баҳоланиш ингиз мумкин. Д емак, бош ладик... 3 I. Ў ЗИ Н ГИ ЗН И БИ Л А С И ЗМ И ? 1. Рақс туш аёттан одамчалар 1-расм даги одамчалар ш аклларига яри м д ақ и қ а диққат билан қар ан г ва эслаб қолиш га урининг. Э нди эса, расм ни бир в ар ақ қоғоз билан ёпиб, худди ш у ф у р сат давом ида 2-расм даги ш акллар орасидан аввал кўрган 9 та одамчаларни “таниб олиш га” уриниб кўринг. Қ алай, тайёрм и? Энди 1-расм ни очинг-да, нечта ш аклни тўтри таниганингизни санаб к 5 ф инг. Агар 8 - 9 та одамчаларни таниган бўлсангиз хоти ран гиз ж уда яхш и ривож ланган. Б орди-ю , 5 - 7 та тўгри “танилган" булса - хотирангиз етарлича яхш и экан. 3 - 4 та - уртача дараж ада. 1, 2 тасин и таниб ёки ҳеч қайсин и си ни тан и м асан гиз - н ати ж а паст. 1-расм 2-расм 4 Б и р о қ б у ер д а ra n ф ақ ат “м е х ан и к ” х о ти р а ҳақида бо р аётган и н и унутм аслик керак. А нча к е н гр о қ маънода хо ти р ан и ан и қл аш учун к ей и н ги тес т ёрд ам беради. 2. Х отирангиз яхш им и? Ҳ ар хи л таш ви ш ларга тўла кун далик ҳаётин ги зда хо ти р а - с и зн и н г садоқатли к 5 ^макчингиздир. Х отирангиз ях ш и м и к ан ? Бу савол у қадар оддий эмас, ч ун ки ran қандай (м еханикм и, кўрувм и ёк и эш итувм и) хоти раси ҳ ақи д а б о р аётган и н и ан и 1слаш тирган маъқул. Ахир ай р и м ки ш и лар кўрган н арсалари н и , бош қалари - сонларни, я н а ким лардир - болаликдаги хоти ралари д ан эн г аҳ ам и ятси з эпи зодларни о со н р о қ эслайдилар. М ан а б у тес т саволАарига д и қ қ ат билан ж авоб берсанги з, эҳтимол, ўз ш ахси яти нги з б ораси д а қи зи қ ян ги ли клардан бохабар бўларсиз. I. Б и р и н ч и ўй ин н и ўйнаш га ури н и б кўринг. Ў йиннинг номи “О н ам ж о м ад он га н арсаларни ж о й л ам о қ д а”. Агар то п ш и р и қ н и о со н ги н а б аж арсан ги з, дем ак, си зн и н г м ех ан и к х о ти р ан ги з ж уда яхш и экан . Б орд и -ю , 5 та сў зн и б ех ато эслаб қолсангиз, 1 очкога эга б ўл а си з ва ундан к ў п р о қ ҳ ар бир сўз учун ян а биттадан о ч к о қ ў ш и б б орин г (яъни, б та сўз учун - 2 очко, 7 т а учун - 3 ва Ҳ) И ш ти р о кчи л ар сони чекланм аган м и қдорда бўлади. Л екин, ай тай ли к, си з уч киш исиз. Б и рин чи иш тирокчи: “О н ам ж о м ад о н га ... буқалам ун солди”, дейди. И ккинчи и ш ти рокчи ки р и ш қисм ини такрорлаб, “...буҳаламун, сочиқ, к5Гприк солди”, дейди. Ва ҳоказо. А гар и ш ти р о кч и л ар аслида ж ом ад он га солиш нинг и м ко н и бўлм аган гайриоддий н арсаларн и танласалар, то п ш и р и қ енгиллаш ади (чунки уларн и эсл аб қолиш осонроқ). Бую м ларни м увоф и қ тарти б д а такрорлай олм аган ёх у д ж иллақурса, бир сўзн и туш и ри б қолдирган иш ти рокчи б и р и н чи бўлиб ўй ин дан чиқади. 5 II. И ккинчи ўйин кундалик вази ят билан боғлиқ. Д укондан хари д қилмоқчи бўлаётганингизни тасаввур қилинг; аввалдан тузилган рўйхатда қуйидагилар бор: “Н он д^Ткондан: нон, хамир, печенье, булочка...; гўшт маҳсулотлари бўлимидан: товуқ гўшти, дум ба ёг, сосиска, қази...; боққоллик бўлимидан: ш акар, м акарон, ўсим лик ёғи, туз, гугурт...” Бу ўйинни ёлғиз ўзи нги з ўй насан ги з ҳам бўлади. Тузган р5^йхатингизни 5 м арта (кўп ҳам эмас, кам ҳам эмас) ўқиб чиқинг. Уни четга олиб, хоти ран гизда сақлангани бўйича қайта ёзи б чиқинг, кей и н эса, аввалги рўйхатга солиш тириб кўринг. Рўйхатдаги н арсалар 12 тадан кам бўлмаслиги керак. Н арсаларн и бехато тартибда ёзган и н ги з учун узи н ги зга 10 та очко ё з и в г ва ҳар битта хато ёки о зи қ овқат м аҳсулотлари рўйхатидаги тартиб бузилгани учун биттадан о ч к о н и о ли б ташланг. III. Учинчи ўйин “Ёдингиздами? ” деб аталади. Қуйидаги саволларнинг ҳар бирига тез, 5^йлаб ўти рм асданоқ ж авоб бери ш га ҳар акат қилинг. 1. Қ айси бири оч оф атроқ эди: Гаргантю ам и ёки П антагр ю эльми ? 2. Т елеф онда илк гапирган сўздан оқ дўстингизни осонгина тан и б оласизми? 3. Альдо М оро қайси си ёсий гуруҳга м ансуб бўлган? 4. Туянинг нечта 5фкачи бор? 6 5. "П и” со н и н и н г (тўртта ўн ли к белгилар аник^игида) аҳам и яти қандай? 6. К оинотни и кки н чи бўлиб заб т этган ф азо ги р н и н г исм ини биласизм и? 7. М актабда ёд олган ш еъ р ёк и масални ай ти б б ера оласизм и? 8. Д остоевски й н и н г тўл и қ и см -ш ар и ф и н и ай ти б бера оласизм и? 9. АҚШ п р ези д ен та н ечанчи йили ўлдирилган? 10. Бир ҳ аф та олдин эш итган ҳикм атли сў зн и эслай оласизм и? Энди эса, - 1, 3, 4, 5, б, 8, 9- саволларга тўғри ж аво б учун 1 о ч к о ла н ё з и н г (уш бу саволларга ж авоб л ар м атнн и нг ох и р и д а келтирилган). - 2, 7, 10- саволн и нг ҳ ар биттасига “ҳ а ” д еб ж авоб б ер ган и н ги з учун ҳам 1 очкодан ёзинг. 20 о ч к о ла н к ў п р о қ бўлса. Х оти ран ги з ж уда яхш и экан. Л ек и н унутилгани м аъқул бўлган ҳаддан таш қари майда, н о кер актаф си л о тл ар гач а ёди нги зда сақлаб, хоти ран гизн и зў р и қти р и ш га м аж б ур қи лм аяпсизм икан ? 15 д ан 20 очкогача. Х оти ран ги з яхш и. Б аъзи н арсаларн и гоҳида унутиб қўй санги з, ҳеч қи си йўқ. О зги н а куч сарф лаб, хо ти р ан ги зн и осон ги н а р и во ж лан ти р а оласиз. 15 очкодан кам роқ. Бундай хоти ра билан ён д аф тарч а тутганингиз ёки дастрўм оли н гиз учини тугиб ю рган и нги з маъқул. Б и р о қ у ҳолда, ўш а ён д аф тарч ан и йўқотм асликка ва дастрўм олчани уйда ун утиб қолдирм асликка ҳ ар акат қилинг! “Ё дингиздами?" уй и н и саволларига ж авоблар 1. Гаргантю а ва П антагрю эль. 2. Ҳа ёк и йўқ. 3. Х ри сти ан дем ократ. 4. Бир ўркачли ва и кки ўркачли туялар бўлади. 5. “П и ” сон и 3,1416 га тенг. 6. Герман Титов. 7 8. Ф ёдор М ихайлович. 9. 1963 йилда. 3. Ақлу ф аросатингиз қай дараж ада? 1. Булар-булм асга асабий лаш аверасизм и ? 2. С изга нисбатан ж и см онан бақувватлигини била туриб, ўтиа одамни асабийлаш тириш дан қурқм ай си зм и ? 3. Ф ақат сизга эътибор қаратиш лари учунгина ж анж ал бош лай оласизми? 4. Х атарли экан и ни била туриб, си зга катта тезликда автоулов ҳайдаш ёқадими? 5. Бем орлигингизда дориларга ҳаддан зи ёд руж у қуясизм и? 6. Ж у д аям хоҳлаганингизга эриш иш учун ҳар қандай иш га тайёрм исиз? 7. К атта итларни ёқтирасизм и? 8. Қ уёш да соатлаб ўтириш ни ёқтираси зм и ? 9. Вақти келиб маш ҳур булиб кетиш ин ги зга иш ончингиз комилми? 10. Агар ю тқазаётгани н гизн и сезсан ги з, вақтида “ўйиндан чиқиш нинг” уддасидан чиқасизм и? 11. Қ орнингиз оч бўлм аса ҳам куп овқатлани ш одатингиз борми? 12. С изга ним а ҳадя қилиш ларини олдиндан билиш ни истармидингиз? Энди эса, очколарингизни ҳисобланг. 2 ва 10-саволга “ҳ а ” д еб ва 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12-саволларга “й уҳ” деган ж авоб олсангиз — 1 очкодан ёзаси з. 9 ва ундан к ў п очко. С из ж уда ақллисиз, талаб ва эҳтиёж лари нги з ўлчовли. Ҳ аф салангиз пир бўлиш идан қўрқм асангиз ҳам бўлади. Бироқ, ҳаётин ги з эҳтимол ҳаддан таш қар и бир хилликдан иборатдир? Уни рангб аранг қилиш га уриниб кўринг, одамлар билан кўп роқ мулоқотда бўлсангиз, қи зи қарл и роқ яш ай бош лайсиз. 4 д а н 8 очкогача. С из “олтин ўртал и қ”қ а туш дингиз, деса бўлади. М еъ ёрн и ж уда яхш и ҳис этасиз. Ўз им кониятларингизни аник, биласиз ва “узоқдаги қуй руқдан яқин д аги 5 т к а ”ни а ф за л р о қ биласи з. Гарчи э с-ҳ у ш и н ги зн и би р оз йўқотадиган ҳолатлар ҳам бўлиб ту р са-д а, б у си зга ж о зи б ад о р ли к бағиш лайди. 3 ва у н д а н ка м р о қ очко. М утлақо б еақ л и ш тутасиз. С и зга ҳ ар доим ним адир кам дек тую лаверади. А рзим аган н ар са ту ф ай л и ўзи н ги зн и б ахтси з ҳисоблайсиз. Ў йлаганингизчалик кам бўлм аган м айда ш одлнклардан қувон иш ни ўргансангиз, яхш и бўларди Бу сизни тинчлан тиради ва ўйлаб иш кўри ш га кўм аклаш ади. 4. Ў зингизни биласизм и? Ф еъ л -атв о р и н ги з қандай? Ў зин ги зни биласизм и? Буни ян ада я х ш и р о қ билиш y^iyn си зга тавси я этилаётган тест ёрдам беради, деган умиддамиз. “Ҳ ар акат”, “Х отирж ам лик", “Ў зи гаи ш о н ч ” ва “И ш ончс и зл и к ” деган тўртта гуруҳга ж ам лан ган 16 та тим солга д и қ қ ат билан қаранг. Ҳар бир гуруқдан ҳолатингизга к ^ р о қ м ос келадиган биттадан тим солни танланг. Ҳ ар акат Х оти рж ам лик • т y x /x zx a в . \\ / \lz ч ч a б в г О ... И ш онч И ш ончси злик О • • • • • • е л о aО в г в г 9 Харякаг а - 4 6 -8 8-2 г - 10 Хотиржамлик а - 10 6-8 Ишонч а - 10 6 -8 8-6 г-2 в-2 г-4 1 Ишончсизлнк а - 10 6-8 8-2 г-6 8 д а н 13 очкогача. Х улқингиз аввало, атроф даги ларга боғлиқ. Р уҳин ги зосон туш и бкетади ҳам .би рдан кўтарили б кетади ҳам. Ў зингизга ёқм аган иш ни қи й ин чили к билан баж ар аси з. А трофингиздаги муҳит ва в ази я т си зга кучли таъси р этгани боис, уз қарорларин ги зга эгалик қила оласиз, дейин мумкин эмас. Н иҳоятда ҳ и с-ҳ аяж о н га берилувчансиз, сизни кай ф и яти н ги з бош қаради. 14 д а н 20 очкогача. Гарчанд “оқим бўйлаб сузсан ги зд а ”, ўз услубингизни топиш га ури наси з. Ў зингизга нисбатан танқидий муносабатда буласиз. Агар атроф дагилар ж ўяли далилга эга бўлмаса, си зга таъси р кўрсатиш олмайди. Борди-ю , шу пайтгача си з ёқлаб келган вазият ўзингизга зарар келтираётганига ақлу ф аросати нги з етиб турган бўлса, ундан в о з кечиш га қодирсиз. 21 д а я 27 очкогача. Ў зингизни бегуноҳ д еб ҳис қиласиз. Л екин сиз барибир таш қи таъсирга бери лувчан си з. Ўз қараш ларингиз, иш ончларингиз ва ҳ аёт олдингизга қўйган ўш а вазиятлар билан “олтин орал и қ”ни топиш га интиласиз. Ички сезгин ги з билан тўғри йўлни танлаётганингиз сизга кўмаклаш япти. 28 д ан 34 очкогача. Ўз қараш лари н гиз, там ойилларингиздан воз кечиш си зга о со н бўлмайди. Б ирон киш и си зга нечогли кўп роқ таъ си р к 5ф сатм оқч й бўлса, ш унчалик қарш илик кучаяди. А слида эса, ўж арли ги нги з орқасида ўзи нги зга иш ончдан ҳам кўра, қўрқув, қандайдир нохуш вази ятга туш и б қолиш дан чўчиш яш иринган. 35 д а н 40 очкогача. Агар м иянгизга б ирон ф и к р ўрнаш иб қолса, сизни ҳеч ким бундан қай таролм ай д и . О лдингизга қўйган мақсадингиз сари ҳеч б и р чалгим ай бор авер аси з. Б и роқ си зн и ж уда яхш и биладиган одам, 10 қандай йўл тути ш и нги зн и аввалдан била туриб, усталик би.\ан сезди р м асд ан ҳаракатл ари н ги зн и й ўналтира билади. Ш у б оис си з к а м р о қ ў ж ар л и қ к5фсатиб, зеҳн ўткирлигини к ў п р о қ н ам ой и ш этм оғингиз маъқул. 5. Ҳ ақи қатн и тинглай биласизм и? С изга ҳ ақ и қ атн и айтиш ганда қандай йўл тутасиз? А хир б аъ зан бетга айтилган ач чи қ ҳақ и қ атн и ҳазм қилиш қи й и н кечади -ку. Ҳ ақи қатга кўн и ки ш га н исбатан кўпинча хато ф и к р д а қолганим из қулайроқ, тўғрим и? Хуллас, у ч та так лн ф этилган ж авоб д ан биттасини танланг. 1. Ёш к 5 ф и н ад и ган аё л ў з “й иги рм а ёш и н и ” олтинчи м арта н иш онлаётган ин и тасаввур қиллнг. Бунга си з қандай м уносабатда бўласиз: а) у н ин г ас л ёш и н и яш и рм оқчи бўлгани туш унарли; б) вақтни тўхтатиб қолиш га ури н и ш тентаклик; в) си з бундай сохталикка қарш и си з. 2. Т асаввур этинг, си з н отан иш э к зо ти к м ам лакатдаси з в а ш арқон а бозорга бориб қолдингиз. Ғалати м олларга қ и зи қ и ш билан қарай си зм и : а) бунинг ним алигини билиш учун ун чали к қ и зи қувчан эм ассиз; б) бунинг ним алигини ҳарқ ал ай кўри б қўясиз; в) эсдалик учун ҳар хи л м айда-чуйдалар сотиб оласиз. 3. Агар кў ҳ н а и бодатхона хароб ал ари ён и да болалар коп ток ўй н аётган л ари н и кўри б қолсангиз, ним а дейсиз: а) бундай ж о й л ард а б олаларн ин г ўй н аш лари га отаон алари йўл қўй м асликлари керак; б) болага туш ун ти риб б ери ш керак, ахи р у ҳали ўш а қадим ий бин о қи м м ати ни туш унм айди-ку. в) ним ага б и р н арса д ей и ш к ерак? Ў йнайвериш син. 11 4. Б ир киш и келаж акн и баш орат қилади. Бу сизни қизиқтирадим и: а) си зга биров ўргатаётганини хоҳламайсиз; б) си з уни эш и таси з-у, лекин ў з ф и кр и н ги зд а қолаверасиз; в) у з тақди ри нги з ҳақида ҳам м асини билм оқчисиз. 5. С акк и з нурли қуёш — қадимий б ахти ёрли к тимсоли. М абодо ш унақа тумор осиб ю рсангиз, уни қандай рангта бўярдингиз: а) ж игарранг; б) ту қ сар и қ ранг; в) я ш ил ранг. 6. Борди-ю , ум рингиз қанча қолганини билиш и м кон и ятрга эга булганингизда, ундан ф ойдаланиб қолармидингиз: а) йуқ, бу си зн и ҳаёт қувончларидан м аҳрум этарди; б) эҳтимол, қандайдир лаҳзада, ҳа; в) буни билиш дан хурсанд булардингиз. С из “а ”, “б ” ва “в” саволларига н еча м арта ж авоб б ерганинингизни ҳисоблаб чиқинг. А гар саволига к ў п р о ҳ “а" ж авоб булса, ҳаётин ги зни “М ени билмайдиган нарсам қи зи қти рм ай д и ” ш иорига асосан қургансиз. Бу билан си з х ав ф тугилган лаҳзада бош ини қумга кум иб яш ирадиган туяқуш н и эслатасиз. Б и роқ вақти келиб, ростм ан а ҳаёт ҳақи қати н и сезиш туйгусини йуқотиб қ 5 гйишдан қурқм айсизм и? 12 БорАИ-ю, “б" ж авобингиз кўпрож, бўлса, бу си зн и н г нохуш, б и р о қ р о ст сўзл арн и м еъёрда идрок этиш ингизни, ҳ аёти й и хтилоф ларга бас кела билиш ингизни кўрсатади. С и з “И нсон ҳам м а н арсани билиш и мум кин э м а с ” деган ш иорга ам ал қиласиз. Ҳ аёт учун зар у р и й билим лар қарш и си дан кўз ю м иб ўтм айсиз. М абодо “в" ж авобларингиз ҳаммасидан к ўп р о қ бўлса, ўзи н ги зга н и сбатан анча талабчан си з ва ҳаёти н ги зн и н г муҳим қисм и “чин ҳ ақ и қ ат” эканидан д алолат беради. А троф и н гиздаги ларга ҳам рост гап и раси з ва улардан ҳ ақи қатн и ҳеч қандай зеб у зийнатлам ай, тўн кийдирм ай, рўйи р о ст гаиириш ларини талаб қиласиз. С и з учун билим — куч, нодонлик — нуқсон. Л ек и н ф еъ л атво р и н ги з хусусияти туф айли ҳаётин ги з ҳам худди атр о ф д аги л ар н и н г си з билан м уомаласи к аб и осон эмас. 6. С из оптимистмисиз ? М азку]) т е с т ам ери кал и к психологлар ва социологлар гуруҳи том он и дан тузилган. Унинг саволлари анча оддий, си з оладиган н ати ж ал ар эса иш онарлидир. Ушбу н ати ж ал ар касалм анд пессим изм дан бош ланиб, ч ексиз оптим изм билан тугайди. 1. а) б) в) г) 2. сиз: а) б) в) г) д) Қ ан дай туш лар кўрасиз: д р ам ати к (қўрқинчли); тум анли, туш унарсиз; ёқим ли; эротик. Э р тал аб уйгонган заҳоти н им алар ҳақи д а ўйлайо б -ҳ а в о қандай бўлиш ини; ў зи н ги зга м аъқул иш ингизни; ў зи н ги з ёқтирм ай ди ган иш ингизни; яхш и к5фган киш ингизни; ёқти рм ай ди ган киш ингизни. 13 3. Одатда қандай нонуш та қиласиз: а) керагича вақт аж рати б, дастурхон тузай си з; б) нонущ та найти уйқута тўйм аганингиздан зорланасиз; в) гаплаш иб ўтириш ни ёқтирасиз; г) кўпинча кеч қоласиз ва ш у боис ш ош иласиз. 4. Газета ўҳиётганингизда ди ққати н ги зн и нимага қаратасиз: а) си ёсий ва иқтисодий янгиликларга; б) сп орт ҳақидаги материалларга; в) маданият ҳақидаги материалларга; г) ҳам ма нарсага қи зи қасиз. аввал 5. Қ андайдир ф авқулодда рўй берган ҳодиса, ж иноят, ж ан ж ал ҳақида ўқиганда қандай таъ си р қилади: а) б еф ар қси з; б) бундай ҳодиса си з билан р$^й берм аслигидан хавотирланасиз; в) уларни қи зи қи б кузатасиз; г) уларни кузатаси з-у, леки н ҳеч қандай хулоса чиқарм айсиз. 6. Н отаниш киш и билан илк б ора учраш ганингизда ўзи нги зн и қандай тугасиз: а) унга дарҳол иш онасиз; б) сиздан нима ҳақдодир сўраш ини кутасиз; в) уни қи зи қи б кузатасиз; г) уни кузатаси з-у, леки н ҳеч қандай хулоса чиқармайсиз. 7. С изга биров тикилиб қараётгани н и (театрда, кинода, кўчада...) сезсангиз, ним а қиласиз: а) аввало, сизда қандайдир кулгили б и р ним а бордек туюлади; б) си зга бу хуш ёқади; в) б и р о н -б и р витрина, кўзгуда ўзингизга қарайсиз; г) бунга эъти бор берм айсиз, сизга барибир. 14 8. а) б) в) г) Бегон а ш аҳарда қандай дир м анзи лни излаяпсиз: такси олганингиз м аъқул д еб ўйлайсиз; тан и ш лардан сўраб-сури ш ти раси з; ў зи н ги з топиш га ури наси з; си р ая м тополм аслигингиздан ҳар доим қурқиб турасиз. 9. а) б) в) И ш ку н и н ги зн и қандай ўйлар билан бош лайсиз: у н ин г м у ваф ф ақи ятл и бўлиш идан умид қиласиз; иш купи т е з р о қ тугаш ин и кутасиз; иш хонадаги ҳам касблар билан кўриш иш , суҳбатлаш иш си зга ёқади; г) бугун б ирор муаммолар, нохуш ликлар кутм аётганига ум и д қиласиз. 10. Б и р о н -б и р ў й ин да ю тқазяп си з: а) б у таъ б и н ги зн и х и р а қилади, аф тидан, “б у мен учун ём он к у н ” д еб ўйлайсиз; б) ўй и н н и то ю тм агунингизча давом эттиравераси з; в) ахи р б у ўй ин — ки м ди р ю тқазиш и керак, си з бўлсангиз н им а бўпти д еб ҳисоблайсиз; г) ғалаба қо зо н и ш йўлини ўйлаб топиш га уринасиз. 11. Д астурхон теграси да ўти рган ин ги зда тан си қ таом тортиш са: а) унга ииггаҳа билан таш ланасиз; б) сем и р и б кетиш дан қўрқаси з; в) н аф си н ги з қонгунига қадар еб оласиз; г) о ш қ о зо н и н ги з оғри б қолиш идан ч ^ и й с и з ; 15 бирон 12. Ў зингиз ёқтирадиган одам билан ж ан ж аллаш и б қолганда: а) у билан бутунлай аразлаш иб қолиш дан қўрқасиз; б) бунга хотирж ам м уносабатда қарай си з, эҳтимол, бунинг ҳам ўзига яраш а м аъноси бордир; в) ҳойнаҳой, тезд а яраш и б оламиз ва ҳам м аси ж ойига туш иб кетади деб ҳисоблайсиз; - г) ҳаддан зи ёд “силлиқ” муносабатлар зери карл и булади. 13. Уз қадди-қом атингизни ҳам момда кўрганингизда ним а дейсиз: а) гарчи мукаммалликнинг чеки бўлм аса ҳам, умуман таассу р о т яхши; б) “о рти қча вазндан халос бўлиш керак, б и р о қ бунинг учун нақадар кўп меҳнат қилиш д ар ко р !”; в) “қадди-қом атим ҳам м аники сингари, ўзгача ҳеч нима й ў қ ”; г) дарҳол гим настика билан ш угулланиш зарур, деган қар о р га келасиз. 14. М уҳаббат борасида самимиймисиз: а) “ҳатто қисқа муддатли хуш торли кка ҳам тўла б ери лам ан ”; б) “ҳиссиётларим ни ш еригим га ош кор эти ш унга хуш ёқарм икан, деган ф и крга бораман; в) “м ени ҳар доим ним адир қийнайди, доим о ҳуш ёр турам ан, безовта ва беҳаловатм ан”; г) “ҳеч нимадан ҳадиксирам айм ан, ўзи м н и яхш и сезам ан ”. 15. С из тиббий кўрикдан ўтдингиз ва ҳози рча н ати ж аларн и кутаяпсиз: а) б ирон ж идди й роқ ним адир топ иш м асин -да, деб қўрқасиз; б) ш и ф окор барибир си зга ҳақиқатн и айтм аслигини биласиз; в) ҳеч ним а бўлмаса, ним адан қўрқам ан, деб ўйлайсиз; 16 г) ҳар ки м ҳ ақ и қ атн и н г барчаси н и вақтида билгани маъқул, деб уйлайсиз. 16. О дам лар билан ҳ ар кун и м уомала қи лганингизда ним ани ҳис қиласиз: а) вази ятд ан кели б ч и қ қан ҳолда — о ч и қ ч еҳ р а билан ёки со в у қ р о қ м уом алада бўласиз; б) узи нги зн и т е з -т е з ноқулай сезасиз, нотаниш киш илар билан узи нги зн и қандай тутиш кераклигини билмайсиз; в) бош қалар си зн и н г хулқингиз ҳақида н и м а д ей и ш лари н и д и қ қ ат билан баҳолайсиз; г) куп и нча си зга б ош қалардан кура узи нги з баландрок, булгандай тую лади. 17. У зоқ муддатли саёҳатга борм оқчисиз. Бу саёҳатга қандай ҳ о зи р л и к кураси з? а) яхш илаб р еж ал аш ти раси з; б) ҳ ой наҳой, қандайдир тухталиш содир булиш ига ш убҳа қилм айсиз. в) ҳам м аси у з-у зи д а н ж ой и га туш иб кетади, ш у боис саёҳатга пухта т ай ёр гар л и к курм айсиз; г) то ж у н аб кетгуни н гизгача қатти қ ҳаяж он лан аси з, ж у н аб кетгандан кей и н ги н а тинчланасиз. 18. С ан аб утилган қайси ранглардан б и ри н и а ф за л биласиз: а) қизил; б) кулранг; в) яшил; г) кук. 19. Н и м ан и ҳ и собга олиб қарор қабул қиласиз: а) “ҳам м аси ом адим кулиб, бахтим чопиб, худо и ш и м н и 5Пнглашига боглиқ”; б) “ф а қ а т ў зи м га б оғли қ”; в) “уз и м ко н и ятл ари м н и об ъекти в баҳолай о л ам ан ”. г) белги в а алом атларга (масалан, қора м уш укка дуч келиш ... ва ҳ.) эъ ти б о р б е р ^ и я ^ д) “ҳар к и м н и н г ў з тақди ри ( о р ”. . A lisher N avoiy 17 20Ш4 4№ с nom idagi O ’zbekiston MK 20. С изда танлаш им кони бор, қуйидагилардан қайси б ири н и аф зал курасиз: а) ун ча катта бўлмаган меросга эга бўлиш; б) касбингизда б арқарор м уваф ф ақи ятга эриш иш ; в) санъатда, и лм -ф ан да қандайдир муҳим янгилик яратиш ; г) катта муҳаббатни учратиш . Э нди жадвалга м увоф иқ очколарни ҳисобланг: С а в о л л а р р ақам л ар и б ў й и ч а о ч к о л а р с о н и вари ан тл ари 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2 3 5 1 5 2 2 3 1 4 1 3 5 2 2 5 - 1 - 4 - 1 2 4 1 5 3 г д 2 5 2 4 1 5 б в 1 4 3 3 - - 4 - 2 - 3 2 - 1 5 3 - а С авол в а р и ан тл а р и а б в г д С а в о л л а р р ақам л ар и б ў й и ч а о ч к о л а р с о н и 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 5 2 5 3 2 3 2 1 1 4 2 1 4 2 2 3 1 5 4 2 5 3 2 1 2 4 5 1 - 5 2 3 4 3 3 1 2 5 - - - - - - - 3 1 2 4 - 23-35 та очко. С из бедаво, касалманд п ессим истсиз. Н им адир қилиш керак! О птим изм ш унчалар ёмонми? 36-47 та очко. Гарчи сизда в ақти -в ақ ти билан қандайдир оптим изм ш уълалари ялт этиб нам оён бўлса ҳам , пессим изм кўп роқ устун келади. О ламга ш одланиброқ қараш га ҳаракат қилинг, ўзи нги зга ёқадиганроқ нимадир қилиш га урининг. 48-60 та очко. О лам га ж удаям ҳуш ёр, соғлом н азар билан қарай си з, леки н пессим истик кай ф и ятдан ҳам воз кечолмайсиз. 61-75 та очко. С изда ҳаётга аниқ, ам алий нигоҳ бор, одатда, ҳар қандай вазиятда оптим изм ни сақлай си з. 76-90 та очко. Тугма оптим истсиз. Ва ҳақси з! Б и роқ бундай ф азилатингиз ў з хатоларин гизни тузатиш да маълум миқдорда халал беради. Афсус! 91-95 та очко. Бу оптим изм эмас, б ети й и қ тентаклик. 18 7. Ўз м уам м оларингизни ҳал эта биласизм и? А йрим ки ш и л ар энг м ураккаб м уаммоларни ўй набў й н аб ҳал қилиш ади. Бош қаларни арзи м ас м айда-чуйда й и қ и ти б қўяди. С из қай си хилга м ансубсиз? Келинг, тек ш и р и б кўрам из. 1. Ўз муам м оларингиз, н охуш ликлари нги з ҳақида гап и р аси зм и ? а) йўқ, бу си зга ёрдам берм аган бўларди - 3 очко; б) агар тўғри келадиган суҳбатдош бўлса, албатта - 1; в) ҳ ар доим эмас, б аъ зан улар ҳақида ўзим учун ҳам ўйлаш қи й и н - 2; 2. А зоб ларн и бош ингиздан н ақад ар кучли ўтказаси з: а) доим о ж уда огир - 4 очко; б) бу вази ятга боглиқ - 0; в) с и з ҳ а р қандай нохуш лик эртам и, кечм и н иҳояси га етади, деб си р а ш убҳаланмай, чидаш га ҳ а р а к а т қи ласи з - 2. 3. (Борди-ю , спиртли ичимликлар истеъмол этмасангиз, кейинги саволга ўтаверинг.) Агар ичкилик ичсангиз, унда ним ага унга р у ж у қўйганингизни аниқлаб кўринг: а) ўз м уам м оларингизни и чк и л и кка “ч ўкти ри ш ” учун - 5 очко. б) б ар ч а “бош оғри қлар"ни қандайдир тар зд а тар қ ат и б ю б о р и ш учун - 3; в) б у ш ун чаки хуш ёқади. 4. К ўнглингиз чуқур яралаганда н им а қиласиз: а) ў зи н ги зга узок; муддат им кон берм аган қувончга и ж о з а т б ер аси з - 0; б) яхш и дўстлари н ги з ён и га б о р аси з - 2; в) уй да ўтириб, ўзи н ги зга “ач и н аси з” - 4 очко. 5. а) б) в) Я қин ки ш и н гиз си зн и ранж итганида: ў з қо б и ги н ги з остига яш и ри н и б оласи з - 3 очко; туш ун ти риш ни талаб этаси з - 0; б у ҳ ақда тинглаш га т а й ё р ҳар қандай ким сага гап и р и б б ер аси з - 1. 19 6. Бахтиёрлик дақиқаларида: а) нохуш хаёлларга борм айсиз - 1 очко: б) б у дақиқалар Ҳс1ддан таш қари тез ўтиб кетиш идан қў р қ аси з - 3; в) ҳаётда ёмон нарсалар ҳам жуда кўплиги ҳақида унутм айсиз - 5. 7. П сихиатрлар ҳақида нима деб уйлайсиз: а) уларнинг бем ори бўлиш ни хоҳлам асдингиз - 4 очко; б) улар кўп киш иларга ёрдам берган бўлиш арди - 2; в) инсон кўп нарсада ўзи га ўзи ҳам ёрдам бера олади - 3. 8. а) б) в) С и зн и н г ф икрингизча, тақдир бу: сизни таъқиб этади - 5 очко; си зга нисбатан адолатсиз - 2; си зга хайрихоҳ - 1. 9. Турмуш ўртоғингиз (севган киш ингиз) билан уриш иб қолгандан кейин, ж аҳлдан туш гач, н им алар ҳақда уйлайсиз: а) ўтмиш да сизга хуш ёқ қан дам лар ҳ ақ и д а - 1 очко; б) яш иринча қасд олиш ҳақида о р зу К иласиз - 2; в) у сизга кўрсатган ж аф олардан қанчасига чидаганингиз ҳақида ўйлайсиз - 3. Энди эса тўплаган очколарни санаб чиқинг. 7 д а н 15 очкогача. С из нохуш ликлар, ҳатто кулф атларингизни тўғри баҳолай билганингиз боис, уларга осон кўникасиз. Ў зингизга ач и ни ш н и унчалик ёқтирм аслигингиз ҳам ниҳоятда муҳим (кўнлар ўзига н исбатан туядиган ож излик). Руҳий м увозан ати н гиз қойил қолиш га арзигулик! 16 д а н 26 очкогача. Б аъзан “тақдирни қарғай ди ган ” чоғларингиз бўлади. Ш ундай бўлса-да, а ж о й и б таски н берувчи “ю панчиғингиз” — ўз м уам м оларингизни 20 ў згаларга “сочи б ю б ори ш ” и м кон и яти бор. Ш ундан кей и н аҳволи нги з д арҳол енгиллаш ади. (Бунда си зн и эъти бо р билан тинглаш лари ва м уам м оларингизга қайғудош булиш гани си з учун муҳим, албатта.) Ш унақа бўлса-да, у з м уам м олари н ги зн и ф ақ ат ш ундай “усулда” ҳал этиш дан д оим ий тар зд а ф ой далангандан кўра, у зи н ги зн и тути б олган ин ги з м аъқул эм асм и, д еб уйлаб куринг. 27 д а н 36 очкогача. К улф атлари н ги зн и тугрилаб тузати ш н и ҳали ўрган м агансиз. Эҳтимол, ш у туф ай л и улар си зн и ш ун чалар азоблаётгандир. Ўз қоб и ги н ги зга ки ри б олиш ни, б аъ за н узи н ги зга ач и ни ш н и аф зал биласиз. Э ҳтимол, узгач а усулни қуллаб курган м аъқулдир? Бор кучи нги зн и саф ар б ар қилинг! Барча м уам м оларни ва н охуш вази ятларн и м уваф ф ақи ятл и ҳал этиш га кум аклаш увчи эзгу, хай рли бош ланиш лар етар л и ч а мавж уд. 8. В ақтичоглик қиллш ни ёқти раси зм и ? Ш ундай ки ш и л ар борки, ш у қадар ж ўш қи н, кунгилхуньхикларга тўла ҳаёт кечи ри ш ади ки , п ировард н ати ж ад а о и ла ва и ш ида ж иддий м уам м олар пайдо булади... Б о ш қал ар и эса, аксинча, тарк и д ун ёч и л и кка туш иб қолиб, ф а қ а т иш ва уй ю м уш ларига уралаш иб олиб, ҳеч қан д ай эр ки н л и кл арга йул берм айдилар. С и зн и қай си турга ки р и тса булади? Биринчисигам и, и кки н чи си гам и ёхуд улар орасидаги ўртачасим и ? Келинг, тек ш и р и б курайлик. 1. С ай р қи л и ш н и ёқти раси зм и ? 2. М еҳм он кутиш ни ёқтираси зм и ? 3. Д устлари нги з учун “м айда-чуй да”га осо н л и к билан тулаб ю б ораси зм и ? 4. Т усатдан к ел и б қолган м еҳм онларга дастурхон ёзи ш учун у й и н ги зд а ҳ ар доим ним адир топиладим и? 5. Я қин дустлари н ги з д авраси да эр к и н вази ятд а м еъёрдан о р т и қ р о қ ичи б ю б ора оларм идингиз? 6. Л аззатли тао м ларн и ёқтираси зм и ? 21 7. Т е з-т е з зиёф атлар ую ш тириб турасизм и? 8. Д оим ий равиш да учраш иб турадиган улф атларингиз борми? 9. Д устларингиз олдида қуш иқ айтиш ни ёқ ти р аси зми? 10. Яхши улфатлар орасида қувончдан м аза қшхасизми? И . Н охуш кайф и ятин ги з тез ўтиб кетадим и? 12. Бирон киш и билан уриш иб қолсангиз, яр аш и ш ингиз осонми? 13. Ўтмиш ҳақида гаплаш ганингизда асосан хуш ёқадиган воқеаларни эслайсизм и? 14. Ю зингизнинг ранги доимо тиниқм и? 15. У зингизни нохуш сезаётган и н ги зн и к 5 ш чилик орасида билдирмай ўтира оласизми? 16. С аломатлигингиз ҳақида етарлича қайгурасизм и? 17. Т е з-т е з бош ингиз оғриб, уй қугатўй м ай уйғонаси зми? 18. М еҳм онлар билан хурсандчилик қилиб, ҳаддан зи ёд кеч ётганингиз боис, эрталаб иш га боролм айдиган аҳволда бўлган вазиятлар бўлиб турадими? 19. Б орди-ю , саломатлигингизга зи ён етк ази ш и мумкин бўлиб, ш и ф окор сизга ичиш ва чекиш ни тақиқласа, уш бу зарарли одатлардан воз кеча оларм идингиз? 20. Н им а содир булиш идан қатъи назар, парҳезга ҳеч қачон ри о я қилиш учун ўтмайман, деб б ирон марта огзингизга олганмисиз? 21. О рти қча вазнга эгамисиз? 22. Турмуш ўртоғингиз ёки яқ и н ки ш и н гиз билш ан кўнгил ёзган и те з-те з қаергадир бориб турасизм и? 22 23. Кулгили том ош аларга суягин ги з йуқми? 24. У йқуга кеч ётадиган одатингиз борми? 25. ... ва эр таси га тури ш и нги з қ и й и н бўладими? 26. М асх ар аб о зл ар том ош аси н и ёқти раси зм и ? 27. У чраш увларга кўпинча кечи ки б б ораси зм и ? 28. И ш хонада т е з -т е з ҳази ллаш и б турасизм и? 29. В ақтичоғлик қилиш га кети ш учун иш ни эртага қолдириш га ҳ а р доим тай ёрм и си з? Э нди ў з очколари нги зн и ж аво б га 1 очко ёзинг. ҳисобланг. “Ҳа" деган 18 д а н 22 очкогача. Ш убҳа йўқки, кўнгилхуш ликни ж у д а яхш и к5фадиган одам сиз. Бу ш унчалик м еъёрдан ош ганки, п и р о в ар д н ати ж ад а хи зм ат ж о й и н ги зд а зарар кўри ш ва соглигингизни зар б а остига кўйиш хавф и бор. Ҳ аёти нги з ҳаддан зи ёд ж ў ш қи н кечаётгандек тую лм аяпти м и сизга? 13л а в 17очкогача. Гарчи баъзида “бош ингизни й ^ о т и б қўй сан ги з” ҳам, анча ф аҳ м - ф аросатл и си з, м еъёрида қувониш ни в а кўнгилхуш лик қилиш ни биласиз. Бунинг ҳеч қандай қўрқинчли ер и йўқ, ҳам м аси саломатлигингиз ва иш даги м уваф ф ақи ятлари н гизга боғлиқ. 8 д а н 12 очкогача. Ҳ аёт қувончларидан м еъёридагина ҳ у зу р л ан а биласи з. И ш ингиз ва ои лавий м аж б ури ятл ар и н ги зга х алал берм айдиган бўлса, яхш иги н а дам ола биласиз. 3 д а н 7 очкогача. С из кам вақтичоғлик қиласиз, эҳтимол, ш у боисдан ҳам ҳаёт роҳат-ф ароғатл ари н и баҳолаш и н гиз қийин. Анча м улоҳазакор бўлганингиз учун тинч, осо й и ш та ҳам да тўгри таш ки л этилган ҳаёт тар зи д а яш аш н и а ф за л кўраси з. Ў зин ги з одатланган ҳаёт тар зи д ан ч и қ и б кетиш дан, ҳатто қувончларни ош ириб ю бориш дан ҳам қўрқасиз. Одан 2 очкогача. С и з кўнгилхуш ликни яхш и кўрадиган одам учун бағоят оғир бўлган чидаб бўлмас ҳ аёт учун яр ати л ган си з. С и з бундай од ам ларн и нгтам ом и ла акси си з в а ф еъ л -атв о р и н ги з, кўнгилхуш ликларга “и ш таҳанги з” йўқлиги ў зи н ги зга си ра ўхш ам айдиган киш иларни си зд ан н ар и га и тари б ю бориш и мумкин. 23 9. С из қанчалик сабрлисиз? С изнинг ф и кри нги здан ўзга ф и крл ар бор бўлиш и мумкинлигидан бохабармисиз, уларга ҳурм ат билан муносабатда бўласизми? С абр -тоқатлим исиз ? Бу тест си зн и н г сабр дараж ан гизн и аниқлаш га би роз ёрдам берадиган деган умиддамиз. Б и роқ бир ш арти бор: саволларга тез ва ўнламай ж авоб беринг. 1. Уйлаб топган реж ан гиздан худди ш ундай р еж ан и дустларингиз .таклиф этгани туф айли воз кечи ш га тўтри келган вази ят сиз учун нохушми: а) ҳа; б) йўқ. 2. Д ейлик, дустларингиз билан учраш ди нги з ва кимдир ўйин бош лаш ни таюхиф қилди. Н и м ан и аф за л билган бўлар эдингиз: а) ф ақ ат яхш и ўйнай оладиганларгина и ш ти рок этади; б) қоидаларни ҳали билмайдиганлар ҳам ўйнайди. 3. С из учун нохуш янгиликларни х о ти р ж ам қабул этасиз: ' * а) ҳа; б) йўқ. 4. Ж а м о ат ж ойларида мает аҳволда ю рган ки ш и л арн и ёқтирм айсизм и: а) агар улар белгиланган чегарадан чиқиб кетм аса, бу сизни умуман қизиқтирм айди; б) ў зи н и н азорат қилолмайдиган ки ш и ларн и ҳар доим ёқтирм агансиз. 5. Ў зингиздан бош қача касбдаги, мавқедаги, одатлари айрича одамлар билан тез ти л топиб кетасизм и: а) бундай қилиш анча огир кечарди; б) бундай нарсаларга эътибор берм айсиз; 24 6. Ў зин ги з ҳақин ги здаги ҳази л гапларга қанд ай қарай си з: а) си зга ҳ ази л л ар ҳам, ҳазилкаш лар ҳам ёқмайди; б) мабодо ҳ а зи л си зга ёқ м аса ҳам, худди ш ундай ҳ ази л тар и қ а си д а ж авоб бериш га уринасиз. 7. К ^ ч и л и к н и н г “ў з ж ой и д а эм ас” ва “ў з иш и билан маш ғул б ў лм аяп ти ” деган ф и к р га қўш иласизми: а) ҳа; б) йўқ. 8. С и з д ўсти нги з (дугонангиз)ни кўпчилик д ав р аси га бош лаб келдингиз, у эса ҳам м анинг диққат м ар кази га айланди. Б унга м уносабатингиз: а) р ости н и айтганда, ҳам м анинг эъти бори си зд ан кў р а у н га қарати лгани м аъқул эмас; б) си з у н и н г учун х урсан д бўласиз. 9. М еҳм онга борган и н ги зда ўтган даврларни кўтска кўтариб, зам о н ави й ёш ларн и тан қи д қилаётган к е к са одам ни учратдин ги з. Бунга си зн и н г муносабатингиз: а) бирон б аҳ о н а топиб, эр тар о қ қайтасиз; б) баҳсга ки р и ш аси з. Энди эса о ч коларн и сананг. Қуйидаги ҳар бир ж авоб учун 1 очкодан ёзинг: 16, 26, 36, 4а, 56, 76, 86, 9а. О д а н 2 очкогача. С и з бўйсунм ас ва ўж арси з. Қ аерд а бўли ш и н гиздан қатъи н азар, ў з ф и кри н ги зн и бош қаларга уқти ри ш га ур и н аётган д ай тасаввур уйғотасиз; ўз м ақсади н ги зга етиш учун кўпинча о вози н ги зн и баландлатиб ту р аси з. Бу ф еъ л -атв о р и н ги з билан ўзгач а ф и кр л ай д и ган ҳам да гап -сўзлари н ги з ва қилаётган иш и нги здан н о р о зи ки ш и лар билан нормал м уносабатда бўлиш қи й ин . 3 Аан 6 очкогача. И ш ончингиз ком ил бўлган ўз ф и к р л ар и н ги зн и қ атти қ ҳи м оя қила оласиз. Ш убҳасиз, ҳеч бир қ и й и н ч и л и кси з суҳбатга ки ри ш а оласиз; агар зар у р д еб ҳ и со б ласан ги з — ф и кри н ги зн и ў згарти раси з. 25 Л екин баъзан ҳадд,ан зи ёд кески н гапириш га, суҳбатдош ингизга нисбатан беҳурм атлик қилиш га ҳам қобилиятлисиз. Ш ундай лаҳзада ф еъ ли ю м ш оқроқ одам билан баҳслаш иб, ғолиб ч иқа оласиз. Би роқ ғалаба қозониш нинг бош қа йўллари бўлганда, “томоғидан хиппа буғиш ”нинг ҳож ати бормикан? 7 д а я 9 очкогача. Қ атъий иш ончингиз н о зи к ва эгилувчан ақлингиз билан аъло дараж ад а м увоф и қ келади . Ҳар қандай ғояни қабул қила оласиз. Б иринчи қарашда, парадоксал иш ларга, ҳатто унга қарш и бўлсангиз ҳам, м еъёрида м уносабат 5фната Оухасиз. Ўз ф и кри нги зга анча танқидий ёндаш асиз ва суҳбатдош ингиз нуқтаи н азар и хато эканлиги маълум бўлиб қолганида ҳурмат ва илтиф от кўрсатасиз. 10. С из теж ам корм и сиз? Қ анча пул ишлаб топганингиздан қ а гь и назар, агар теж ам ли бўлмай, пулни бўлар-бўлм асга совураверсан г — барибир ҳеч қачон пулинг бўлмайди. деган ф и кр мавжуд. Ш у боис теж ам корли кн и нг аҳам ияти киш и учун муҳим. М ана бу саволларга ҳаққбний, самимий ж аво б беринг. Ш унда теж ам корм исиз-йўқм и , билиб оласиз. 1. Б ан к хизматларидан ф ойдаланасизм и? а) коммунал хизм атлар учун ҳи собларн и тўлайсиз; б) ҳа, ҳисобларни тўлаб, й и ри к бую млар хари д этиш учун карточкадан фойдаланасиз; в) бундай имкониятлар ҳақида си р а билм агансиз ва эҳтимол, банк хизм атларидан энди ф ойдалансангиз керак; г) йўқ, бу сизни қизиқтирм айди, н акд пул билан ҳи соб -ки тоб ни амлга ош ириш ни м аъқул кўрасиз. 2. Қиш да уйингиз д еразалари қай аҳволда: а) зич ёпилган ва совуқ ўтказм айдиган қопламалар билан қопланган бўлади; 26 б) бунга алоҳида аҳам и ят қаратм айсиз; в) уларн и н и м а қилганда совуқ ўтказм аслиги м ум кинлигани ҳатто билм айсиз ҳам. г) буни о р ти қч а таш ви ш деб ҳисоблайсиз. 3. Таом пиш ираётган чоғда тезпиндирар (скороварка) идиш дан ф ойдаланасизм и: а) ҳа; б) бор бўлса ҳам, ундан кам д ан -кам ф ойдаланасиз; в) уни иш латм айсиз, чунки кейин ю виш қи й и н ва и ш латаётган да куйиб қолиш идан қўрқаси з. 4. И диш ларни: а) ҳ ар доим и сси қ сувда яхш илаб ю виб, чай иб қуясиз; б) ю в аси з-у , лекин унчалик то за ю вмайсиз; в) о вқатлани б булган заҳоти ю вмай, йиғилиб қолган и да ю васиз. 5. Й илнинг совуҳ фаслида: а) о й нани ё к и дарчани очиб ухлайсиз; б) дарчани ёпиб ухлайсиз, л еки н уйқудан олдин хон ан и яхш илаб ш амоллатасиз; в) д арчан и ёп и б ухлайсиз, б и р о қ х о н а куни буйи ш ам оллатилади. 6. а) б) в) С и з қоғоз чиқиндиларини: таш лаб ю борасиз; йиғиб ю р ас и з ва қабул п унктига топ ш и раси з; ҳам иш а ҳ ар хил. 7. О рти б қолган нонни: а) уй ҳай во н л ар и учун қолдирасиз; б) чиқин дилар билан таш лаб ю борасиз; в) о зи қ -о в қ а т қолдиқлари учун мулж алланган б ак к а солиб қўяси з. г) си зд а о р ти қ ч а нон ортиб қолмайди, қанча есан ги з, ш унча сотиб оласиз. 8. С и з ю вин асиз: а) ваннада; 27 б) ф ақ ат душ тагида; в) гарчи купроқ сув сарф лаш и н гизн и б илсан ги з ҳам, ф ақ ат ваннада. 9. Таом тайёрлаганда: а) тез пиш адиган ва н архи ар зо н яр и м тай ёр о зи қ овқат маҳсулотларидан фойдаланасиз; б) ярим тай ёр о зи қ -о в қ а т маҳсулотларидан фойдаланм айсиз, оилангиздагилар уларни ёқтирмайдилар; в) ярим тай ёр о зи қ -о в қ ат м аҳсулотларидан ф ақ ат эн г зарур пайтдагина таом тай ёрлайсиз. 10. С изнинг ф арзандларингиз; а) узидан катта ака ва опалари, қариндош лардан қолган кийим ларни киймайдилар; б) бундай. имкониятлари йуқлиги боис, ундай қилишмайди; в) ҳа, улар катталардан қолган пойабзал, кийим ларни киядилар. Энди эса, очколарни ҳисобланг. С авол вар и ан тл ар и а б в г С а в о л л а р р ақам л ар и б ў й н ч а о ч к о л ар со н и 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 25 30 10 0 30 5 0 0 30 5 0 30 10 0 30 10 10 0 10 0 30 10 30 10 10 0 10 5 0 30 0 30 - - - - 30 - - - 250 дан 300 очкогача. С из ниҳоятда теж ам к о р си з ва ҳақиқатда оилангизга кучли таъси р кўрсатаси з. Б и рок ҳатто оилада ҳам пулни ним ага ва қанд ай сарф л аш борасида ягона ф и кр булмаса, пировард н ати ж ад а ҳар доим у з мақсадингизга эриш асиз. 200 д ан 250 очкогача. Х уж аликни раД ионал ю ри тиш услубингизда ҳали захи раларин ги з бор. Н и м а сабабдан баъзан унчалик теж ам кор эм аслигингизни уй лаб к5финг (агар б у муаммо сизни қизиқтирса, албатта, чунки б аъзан узи н ги зн и бироз буш қуйиш га и ж о зат б ер а ол аси з-ку). 200 очколан камроқ. С из оилавий бю дж етн и иқтисод қилиш туғрисида куп роқ қайғуриш ингиз, оила эҳтиёж лари ни ҳисобга олиш ингиз к е р ак булади, чунки 28 “Буни ў зи м и зга р ав о к5фсак бўлади-ку!" ёқтиради ган ки ш и л ар то и ф аси га ки раси з. дей иш ни 11. С и з таъ си рга берилувчанм исиз ? С и зн и қай та иш он тири ш осонми, таассуротларга бери лувчан м и си з, етарли дараж ад а оп ти м и стм и си з — ш уларнинг б ар ч аси н и аниқлаш га қуйидаги т е с т ёрдам беради, деган умиддамиз. 1. Қ андайдир п ар ҳ ез ва рац и он ал ҳ аё т тар зи ҳақидаги ҳар бир янги маълумотдан кей и н қандай йўл тутасиз: а) турм уш тар зи н ги з ва овқатлани ш тарти б и н ги зн и қай та кў р и б чиқасиз, ҳатто уларга ўзгари ш лар ки ри таси з; б) буларни н г ҳам м асидан си зга қай си б и ри яр аб қолиш и м ум кинлигини ҳақида ўйлаб қоласиз. в) бунга с и р ая м эъти бор қар атм ай си з (сизнингча, и н со н и ят б у ҳакда си раям ўйлам агани б ои с омон қолди). 2. Агар ю зи н ги зга тош м алар тош са ёк и соқол олаётганда ю зи н ги з ти лин и б қолса, сиз: а) то ю зи н ги з тузалм агунча уйдан чиқм ай си з, чунки агар ш у аҳволда чиқсангиз, ҳам м а си зга эъти бор б ер аётган дек тую лаверади; б) буни қандай дир тар зд а яш и ри ш га ури наси з, б и р о н -б и р тан и ш и н ги зн и учратган заҳоти н им а содир бўлганини туш ун ти риш га киришасиз,в) бунга си р а эъти бор берм айсиз, бегон аларн ин г қи зи қу вчан л и ги си зн и мутлақо қи зи қти рм ай ди. 3. Агар орти н ги зд ан кимдир келаётгандай ва у товон ин ги зни б о си б олаётгандек тую лаётгани н и сезсан ги з, қандай йўл тутасиз: а) қадам и н ги зн и тезлаш ти раси з; б) си зга бари би р; в) л еки н қи зи қувчан ли кд ан ўгирилиб қараб, ким лигини кўраси з. 29 4. М уҳим қарор қабул қилиш ингиз керак, ш унда қандай йўл тутасиз: а) бош қаларга айтмайсиз, чунки си зн и чалгитиш и мум кин бўлган қарш и маслаҳатлар олиш дан қўрқасиз. б) маохаҳатларни тинглайсиз, б и роқ о хи р-оқи б атд а ў з билганингиздан қолмайсиз; в) ф а қ а т ўзингизга қулоқ соласиз. 5. Б и р о з тобингиз йўқ, лекин ш и ф окорга борм айсиз, чунки: а) у ерда ўз касалликлари ҳақида сўзлаб берадиган касаллар кўп, бу эса сизни асабийлаш тиради; б) ш и ф окор сизга бирон нохуш ra n айтиб қўйиш и мумкин; в) бунга ф урсатин ги з й ^ , ҳам м аси ў з-ў зи д ан ўтиб кетиш ига иш ончингиз комил. 6. Агар янги иш (ўқиш) ж ой и нги зд а ҳам м а сизни бирдан ж уда яхш и одам экан, деб таъкидласа, аввалги иш лаган (ўқиган) ж ойда эса одамлар билан мулоқотда муаммолар бўлган бўлса, си з ним а деб ўйлайсиз: а) улар унчалик талабчан эмаслар; б) улар анча босиқроқлар, ҳам м асига ф ал саф и й ёндаш адилар; в) ян ги ҳам касблар (тау\абалар) ҳақ, эски ж ой да си зн и ш унчаки туш унмаганлар. 30 7. Т еатр в а ки н о га бораётганда қаҳрам он н ин г ким лигини англайсиз: а) си зга ухш айди, ун ин г м уам м олари ҳам худди сизникидек, уларни қандай ҳал этиш ига қизиқасиз; б) қаҳрам он ва у н ин г яш аш ш ароити си зн и ки га си р а ўхш ам ай ди ва ш у б оис буларнинг ҳам маси қ и зи қ тую ляпти, ўзи н ги зга таққослайсиз; в) си з сп ек такл ь ва ф ильм қаҳрам он лари ни ўзи н ги зга таққослам асдан , н ей трал м уносабатда роҳатлан и б кўраси з. 8. Агар кей и н ги вақтларда иш и нги з яхш и томонга ўзгар м аётган и н и таъкидлаш са, унда: а) б у си зн и қаттик, яралайди, ян ада ём он роқ ишлай бош лайсиз; б) ў з и ш и н ги зга ў зи н ги з як ун чиқари ш га ури ни б кў р аси з ва гарчи у б ен уқсон бўлм аса-да, леки н бош қалардан к5фа т у зу к р о қ ҳам да қи зи қи ш билан и ш лаётгани н гизн и сезаси з; в) и ш ингиздаги бундай салбий том онга пастлаш иш ни ўзи н ги з п ай қам аётган и н ги з туф ай л и сизга ш унчаки зар б а бериш м оқчи, деган қар о р га келасиз. 9. Агар так си ҳайдовчи си зга яш и ра олмаган тарзда энсаси н и қо ти р ган ч а н и гоҳ қаратса, у ҳолда сиз: а) ш ун чаки ёқм агандирм ан, деб ўйлайсиз; б) балки у ш унчаки чарчагандир, деб ўйлайсиз; в) ҳойнаҳой, у ҳар доим ҳам м а н арсадан н о рози бўлиб ю ради ган одамдир, деган қарорга келасиз. Б орди-ю , ж аво б л ар и н ги з аввало, “а" ва “б" г у р у ҳ и н и таш ки л этган бўлса, у ҳолда си зн и анча босиқ, ўзини тан қ и д қи л а оладиган, кўтарин ги руҳдаги одам деса бўлади. Ў згари ш ларга кўн и ки ш га қобилсиз, бирок, энг аввало ў зи н ги зн и к ў п р о қ таш ви ш ланти рган нарсаларга н и сбатан т аъ си р л ар га бери ласи з. М абодо ж аво б л ари н ги зд ан кўпроги (ёки ҳатто ҳам маси) "в* гур у ҳи га тегиш ли бўлса, ўзи н ги зга ҳаддан зи ёд иш он аси з, K5hn ҳолларда қай сарси з. К ^ г и н а муҳим 31 нарсаларга ж удаям енгилтаклик билан м уносабатда бўласиз. Б аъзан ан чайин муҳим қар о р га қандайдир буткул тасодиф ий равиш да келасиз. 12. С изда ҳазил-м утойиба туйгуси борми? Ҳ ойнаҳой, кўпчилик ўзида ҳази л-м утой и бага мойиллик йўқлигини тан олм аса керак. Ш ундай эмасми? Ростдан ҳам ш ундайми? Келинг, тек ш и ри б кўрам из. Ҳар бир саволга “ҳ а ” ёк и “й ўқ” деб ж авоб беринг. 1. К улиш ни ёқтирасизм и? 2. HoxyiH вазиятлардан ҳази л-м утой и ба билан чиқиб кета биласизми? 3. Н и коҳ — дунёдаги энг кулгили нарса, деган ф и крга қўш иласизми ? 4. Б ирон ним ани ўқиётганда ёки тел еви зор орқали биронта кўрсатувни к5фганда ёлгиз ўзи н ги з кулаверасизми? 5. М абодо сизни алдаётганларини п айқасангиз, буни таш қаридан сездирм асликни эплай оласизм и? 6. Қар индо ш лар и н ги з, дўстларингиз қувн оқ ва кулгили воқеалар гапириб бериш адим и? 7. А гар улф атлар даврасида бўлсангиз, энг ҳози рж авоб бўлиб кўриниш ни, ҳам м анинг диққат м аркази д а туриш ни истарм идингиз ? 8. К ай ф и яти нги з ёмонлигида атроф и н гиздаги ларн и нг кулаётгани сизни асабийлаш тирадими? 9. Ҳ амма ж анрлар ичида ком едияни аф за л р о қ кўрм айсизми? 10. Ў зингизни ҳазил-м утойибага м ойил деб ҳисоблайсизм и? А га р сиз 6 та ва ун д а н ортиқ саволга “^ а ” д е б ж авоб берган б ўлсангиз, ҳази л-м утой и бага м ойиллигингиз ж ойида. Бу си зга ҳаётин ги зни н г энг қи й и н даврларда ёрдам беради ҳам. МабоАО “ҳа" деган ж авоблар 5 тадан кам бўлса, сизда ҳ ази л туйгуси кам р о қ экан. Табассум, кулги — бу саломатлик, ҳаётий б арқарорли к ва м у в аф ф ақи ят 32 гарови -ку, ахир. Улар билан нохуш ликларни ен ги б ўтиш осон роқ. У зин ги зни ўзгарти ри ш га ва ҳаётга кулгили тар аф д ан қ ар аш га у ри ни б куринг, ҳам м а н арсан и ҳаддан таш қ ар и ж и дди й қабул қилаверм анг, ай ри м н арсаларга ен ги л р о қ қ аб у л қи лин г — ҳаётдаги ҳам м а таш ви ш лар ҳам ж иддий булаверм айди. 13. Ў зингиздан м ам нунм исиз? 1. Ҳ аётга янгитдан келиб, бош қатдан яш ай бош лаган и нги зда ҳ о зи рги турм уш уртоғи н ги з ва қай н о н ан ги з я н а ён и нги зда қолиш ини истарм идингиз? Ҳ а - 4, й у қ - 16 очко. 2. Б и рон та қи зи қад и ган маш ғулотингиз б орм и ? Ҳ а 18, й уқ - 5 очко. 3. Бирон и ш и нги з ухш ам ай қолганида, ичингизда: “Бундай в о қ еа ф а қ а т мен билан р5^й беради", - дея оласи зм и ? Ҳа - 6, й у қ - 12 очко. 4. С изга ки м ди р ҳавас қи лаётганини сезган и н ги зда сую н асизм и? Ҳ а - 16, й ^ - 2 очко. 5. К им дир си зн и ёқим сиз, зер и к ар л и одам д еб айтса, и зза т -н а ф с и н ги з пойм ол буладими? Ҳ а - 3, йук; - 12 очко. 6. С издаги нохуш ликлар тан и ш и нги зда ҳам худди нгу тар зд а руй б ерган и дан кунглингиз таски н топадим и? Ҳа - 18, й у қ - 5 очко. 7. К им дир қандайдир иш ни си зд ан к у р а ту зу к р о қ б аж ар аётган и н и курганингизда азоб л ан аси зм и ? Ҳ а - 2, й уқ - 16 очко. 33 8. Л о тереяга катта пул ю тиб олиш ни т е з-т е з орзу қилиб турасизм и? Ҳа - 4, йўҳ - 20 очко. 9. Таниш ларингиз, яқин лари н ги з қим м атбаҳо харидлар қилиш ганини билганингизда, ю рагингиз т е зр о қ уриб кетадим и? Ҳа - 1, й ўқ - 12 очко. Ю. Ж у д а куп тингловчилар қарш исида ёлгиз ўзингиз сузга чиқиш ни ёқтираси зм и ? Ҳа - 16, йуқ - 3 очко. Энди йигилган очколарни ҳисобланг. 120 очколан ортиқ бўлса. С из узи нги здан фавқулодда м умнунсиз. Б и роқ уйлаб куринг, эҳтимол, узингизга нисбатан танқидий, ам алий нигоҳ таш лаш етм аётгандир? Бу ҳ ақда дўстларингиз, яқинларингиздан сўраб кўринг. 60 д а н 120 очкогача. Ўзингиздан етарли дараж ада мамнунсиз, лекин сизни ҳаддан таш қари ў зи га иш онган ва бин о қўйган деб бўлмайди. 60 очкодан кам роқ. Ў зингиздан м ам нунсиз, деб бўлмайди. Бундай ҳолда саволларга ян а б и р бор анча асосланган тарзд а ж авоб б ери нг — эҳтимол, н атиж а бош қача бўлиб чиқар. 14. С из уриш қоқ ш ахсм исиз? 1. Т асаввур қилинг, ж ам оат тран сп орти да баҳс бош ланди. С из ним а қиласиз: а) ж ан ж ал га аралаш иш дан узи нги зн и олиб қочасиз; б) ки м ҳ ақ бўлса, ази ят чеккан том онни ёқлаб, аралаш а оласиз; в) ҳ ар доим аралаш асиз ва ўз нуқтаи н азари н ги зн и о хиригача ҳимоя қиласиз. 2. Й иғилиш да йўл қўйган хатолари учун раҳбариятни тан қи д қиласизми: а) йўқ; б) ҳа, б и р о қ унга нисбатан ш ахсий м уносабатингизга боғлиқ тарзда; в) хатолар учун ҳар доим тан қи д қиласиз. 34 3. Б ево си та р аҳ б ар и н ги з си зга ун ча рац и он ал бўлиб тую лм аётган иш р еж аси н и б аён этяпти. Унга ўзи н ги зн и н г ях ш и р о қ р еж ан ги зн и так л и ф этасизм и: а) агар бош қалар си зн и қўллаб-қувватласа, ҳа; б) си з ўз р еж ан ги зн и ёқлайсиз, албатта; в) тан қи д учун си зн и м укоф отдан м аҳрум этиш лари м умкинлигидан қўрқаси з. 4. Уз ҳ ам касблари н гиз, дўстлари н ги з билан баҳслаш иш ни ёқтираси зм и : а) ф а қ а т х аф а бўлм айдиганлар билан ва б аҳслар ўзаро муносабатларни бузм аган чогдагина; б) ҳа, л ек и н ф а қ а т принципиал, муҳим м асалалар бўйича; в) ҳам ма билан ва ҳ ар қандай сабаб билан баҳслаш аверасиз. 5. К им дир навбатси з сиздан олдин га ўтиб кетиш га уриняпти: а) си з ун дан ём онм асм ан, деб ҳисоблаб, н авбатда турганлардан айланиб ўтм оқчи бўласиз; б) и чингизда ж аҳли н ги з чиқади; в) ўз н оро зи л и ги н ги зн и о ч и қ айтасиз. 6. Т асаввур қилинг, касбдош ин ги зни н г р ац и о н ал и зато р л и к так л и ф и ва эксп ери м ен тал иш и к5фиб чиқилмоқда, ун да илгор гоялар билан бир қаторда, кам чи ли к ва н у қсон лар ҳам бор. С и зн и н г ф и к р и н ги з ҳал қилувчи қ ар о р бўлиш ини биласиз. Қ андай йўл туч'асиз: а) уш бу ло й и ҳ ан и н г ҳам иж обий, ҳам салбий ж и ҳ атл ар и ҳ ақ и д а ф и к р и н ги зн и билдирасиз; б) иш идаги и ж об ий ж и ҳатларн и аж рати б кўрсатасиз ва уни давом эттириш им конини бериш ни такли ф қиласиз. в) у н и тан қи д қила бош лайсиз; ян ги ли к ки ри ти ш учун хатога йўл қўй и ш ярам айди. 7. Т асаввур қилинг: қай н он ан ги з ҳар доим пулни и қти сод қилиш ва т еж аб иш латиш ўрн ига аям ай и ш латавериш ин гиз ҳақи д а гапираверади, ў зи эса 35 қим м атбаҳо нарсалар хари д қилади. У ҳ о зи р ў зи н и н г энг охирги хариди ҳақида си зн и н г ф и кр и н ги зн и билмоқчи. Унга н им а дейсиз: а) агар б у унга ҳузур багиш лаган бўлса, харидини маъқуллайсиз; б) б у дидсиз н арса экан, дейсиз; в) у билан ш у хусусда ҳам иш а баҳслаш аси з ва ж анж аллаш асиз. 8. Ч екаётган усм ирларн и учратиб қолдингиз. Қ андай йул тутасиз: а) “Ёмон тарб и я олган бегона ш ум такалар учун кайф и ятим н и бузиб ним а қилдим ?” деб ўйлайсиз; б) уларга тан беҳ берасиз; в) агар бу ж ам оат ж ой и да бўлса, уларн и уриш иб берасиз. 9. Ресторанда хизм атчи н ар х -н ав о н и о рти қч а ёзи б ю борганини пайқаб қолдингиз: а) б у ҳолда, агар ҳалоллик билан хи зм ат қилганида берм оқчи бўлиб олдиндантайёрлаб қўйган чойчақанги зн и берм ай қуя қоласиз; б) ундан кўз ўнгингизда қайтадан ҳисоблаш ини сўрайсиз; в) б у ж ан ж ал чиқари ш учун баҳона бўларди. 10. С из дам олиш уйидасиз. Maъ^гyp хон ан ин г йиғиш тирилиш и, таом ном анинг хилм а-хиллигини н азо р ат қилиш каби ўз вази ф ал ари н и б аж ар и ш ўрнига бош қа иш лар билан маш ғул бўлиб ў з кўнглини хуш лаб ю рибди. Бу си зн ин г ж аҳли н гизн и чиқарадим и? а) ҳа, леки н унга ҳатто н орозили к билдирсангиз-да, бу б ирон нимани ўзгарти рм аса керак; б) си з ундан ш икоят қилиш йўлини топасиз, уни ж азоласи нлар ёки иш дан бўш атиш син; в) си з норозилигингизни ки чик ходимлар: ф аррош , оф ици ан тларга тўкиб соласиз. 11. С из ўсм ир ўглингиз билан баҳслаш иб, унинг ҳақлигига ам ин бўласиз. Уз хатонгизни тан оласизми: 36 а) йўқ; б) тан оласи з, албатта; в) агар н о ҳ ақ экан лиги н гизн и о б р ў й и н ги з қоладими? тан олсангиз, Агар “а ” ж аво б и н и танласангиз, узи н ги зга 4 очко, “б ” га - 2, “в” - 0 ёзаси з. 30 д а н 44 очкогача. С из одоблисиз. Ж а н ж а л н и ёқ ти р м ай си з. Ҳатто" кески н вази ятларн и силлиқлай б илсан ги з ҳам , улардан н ари ю расиз. Баҳсга ки ри ш и ш га тўтри келган чогда, бу хи зм ат м авқен гиз ёк и д ўстона м ун осабатларга қандай таъ си р кўрсати ш и ни ҳи собга оласиз. А троф дагиларга ёқим той бўлиб кўри н иш га ур и н аси з, б и р о қ уларга ёрдам талаб этилганида ҳ ар доим ҳам кўм аклаш иш учун ж у р ъ ат топ аверм ай си з. Б у билан бош қалар к ў з ўнгида ўзи н ги зга н исбатан ҳурм атни й ^ о т а ё т г а н и н г и з н и ўйлам аяпсизм и ? 14 д а н 28 очкогача. С и з ҳақин ги зда ж а н ж ал к аш ш ахе д еб гапириш ади. Бу гаплар и ш и нги зга ёк и ш ахсий м ун осабатларга қандай таъ си р этиш ига қарам ай , ўз ф и к р и н ги зн и қатъи ят билан ҳим оя қи ласи з. Ш у боис ҳам си зн и ҳ у рм ат қиладилар. 12 очкогача. К ўпинча арзи м ас м айда-чуй да баҳслаш иш ларга баҳон а и зл ай вераси з. Ф ақ ат сизга ф ой дали бўлгандагина тан қи д қилиш ни ёқ ти р аси з. Ҳ атто н о ҳ ақ бўлсангиз ҳам ўз ф и к р и н ги зн и уқти ри ш га ур и н аси з. С и зн и ж ан ж аллаш и ш н и ёқтиради ган одам деб ҳи собласалар ран ж и м ай си зм и ? Ўйлаб к5финг, си зн и н г хулқи нги зда норасоли к белгилари яш ири н м аганм и кан? 15. С из қанчалик м устақилсиз? Ш ундай одам лар борки, зим м аларига м асъулиятли қар о р ч и қар и ш д ан ҳайиқадилар; ш у қадар б еқарорларки , ўз м уам м оларини ўзгалар зи м м аси га агдариш га ури нади лар. С и з ундайлар тои ф аси га ки рм ай си з, деб ум ид қи лам и з. Ҳ ази л -тести м и з бунга ян а бир б о р ам ин бўли ш и н гизга им кон беради. 37 1. М актабни битиргач, ўқи ш н и давом эттириш , келаж акдаги касбга дойр қандай қарор қабул қиласиз: а) ў з қи зи қи ш ва қобилиятларингиз асоси да м устақил тарзда қарорга келасиз; б) ота-онанги з, қариндош ларингиз ф и к р и га қулоқ соласиз; в) ф ақ ат энг яқйн лар ва дўстлар м аслаҳатини эш итасиз. 2. С и з танлаган ўқув ю ртига кирм оқчисиз, бунга қандай йўл билан эриш иш ни м ақсад қилгансиз: а) ф ақ ат ўз кучингизга таяниб; б) кириш им тиҳонларини яхш и топ ш и риш ва алоқаларга таяниб; в) ф ақ ат алоқалар, тан и ш -билиш лар орқали. 3. Ўқиш даврида имтиҳон ва д арсларга қандай тайёрланардингиз: а) м еҳнатсеварлигингизга таяниб иш кўрардикгиз; б) б аъзан ўқувчилар ва курсдош ларингиздан ёрдам с5фардингиз; в) ф ақ ат ўзгалар ёрдам ига таяниш ни ўйлагансиз. 4. И ш га қандай ж ойлаш гансиз: а) тақсим отга кўра; б) аввало, таниш -билиш , биладиган киш илар маълумотидан фойдалангансиз; в) тани ш -би ли ш чи ли к алоқалари туф ай л и иш га ж ойлаш гансиз. 5. Иш да м ураккаб вазиятларга туш сангиз, бунда қандай қарор қабул қиласиз: а) ф ақ ат ўз таж р и б а ва билим ларингизга суянган ҳолда; б) б аъзан ҳам касабалар билан м аслаҳатлаш асиз; в) улар билан ҳар доим маслаҳатлаш асиз. 6. Н икоҳдан ўтиш танловингизга ним а саб аб бўлди: а) сўнгги қарорни ўзи нги з қабул қилдингиз; 38 б) яқ и н л ар и н ги з ф и кри га қулоқ солдингиз; в) кели н (куёв)ни аввал яқи н л ари н ги зга тан и ш ти р д ингиз, к ей и н улар билан м аслаҳатлаш дингиз. 7. Агар хоти н и н ги з (эрингиз) у зо қ муддатли хи зм ат саф ар и д а булса, ёлгиз ўзи нги з, айтайлик, у й -ж о й , мебел танлай оласизм и, бош қа муҳим қарорлар қабул қила оласизм и: а) ҳа; б) ш ундай қила оласиз, албатта, б и р о қ бу қарорн и ҳ о зи р ча четга қўйиб турган маъқул; в) йўқ. 8. Ўсмир чоғи н гизда у з ф и кр и н ги зн и нечоғли қатъи ят билан ҳим оя қилгансиз: а) ҳар доим; б) бу б о р ад а ҳатто ота-он ан ги з билан кели ш м овчиликлар ҳ ам чиққан: ҳим оя қилгансиз, л ек и н улар ф и к р и га н и сбатан ҳурм атни ҳам сақлаб қолгансиз; в) ҳеч ним ага у зи н ги з қарор чиқаролм асдингиз. 9. Ҳ ози р хизм атда, уйда, дустлар д авраси да ш ахсий ф и к р и н ги зн и қанчали к қатъ и ят билан ҳим оя қиласиз: а) ҳеч қандай ш ар т-ш арои тга қарам ай, албатта ҳимоя қиласиз; б) ку п чили к ҳолларда — ҳа; в) кам дан -кам . 10. С и з ш ахс си ф ати д а ишда, ж ам иятда, ақли й соҳада қандай ри вож лан яп си з: а) узи н ги зн и касбин ги зга бутунлай бағиш лагансиз; б) си з учун турм уш уртоғи нги з ва яқи н лари н ги з ф и к р и ж уда муҳим; в) у н ин г ф и к р и га тула суянасиз. 11. Агар яқ и н л ар и н ги з соғлиғи х ав ф остида булса, агар хоти н и н ги з (эрингиз) узл ари га б ирон ' зарар етк азаётган л ар и н и курсангиз: а) уни уз салом атлигига эъти бор бери ш га м аж бур этасиз; 39 б) одоб билан хотинингиз (эрингиз) га ним а қилиш керакли гин и туш унтирасиз; в) ш ундай қилиш га уринасиз. Б и роқ ҳар доим ҳам қўлингдан келавермайди. Ҳар бир “а" ж авоби учун ўзи нги зга 4, “б ” га - 2, “в ” га - 0 очко ёзиш . 30 д а н 44 очкогача. С из ҳар ж и ҳатдан ниҳоятда мустақилсиз. С из иш ингизга аралаш увларга н аф ақ ат чидолмайсиз, балки ўзга киш и ф и к р и га қулоқ ҳам солмайсиз. Б и рон-би р қарори н ги зн и н г и ж об ий ва салбий ж иҳатини ҳар доим ан и қ баҳолаш ингизга иш ончингиз комилми? М ақсадга эриш иш да ортиқча ўж арли к қилм аётганм икансиз? Ёдингизда бўлсин, ўзига иш онч м еъёрида бўлгани маъқул, акс ҳолда, у нуқсонга айланади. 16 д а н 28 очкогача. Ф еъ л-атвори нги з кучли, кески н ҳ иссиётларни бош дан ўтказиш ин ги з ём он эмас. С из иш ончли дўстсиз. Ў зингизга, келаж аги н гизга н исбатан иш ончингиз асосли. Ҳеч ким га қарам эм ассиз, б и роқ ҳар доим атроф дагилар ф и кри га қулоқ соласиз, улар эса бу ф ази лати н ги зн и қадрлайдилар. О д а н 14 очкогача. С из ш унчалар б еқарорси зки , бу кўнгилчанлик билан чегараланади. Балки ш у боис сизга б аъзан менсимагандек муносабатда бўлиш ар. Нима учун мустақиллигингизни н ам ойиш этиб қўя қолм айсиз? М еъёрида, албатта. Эҳтимол, бир қарорга келолм аётганингиз чеҳрангизда акс этм аслигини синаб кўриш керакдир. Б ироз м устақилроқ бўлинг. Ш унда си зга ҳ о зи р етиш м аётган ўзи н ги зга н и сбатан ком ил иш онч пайдо бўлади. 16. Яна ш у мавзудаги тест И спан руҳиятш уносларининг саволларига “ҳ а ” ёки “й ўқ” д еб ж авоб беринг. Агар бирон саволга ж авоб бери ш га қийналсангиз (“ҳ а ” ёки “й ўқ” деёлмай), ж авоб 40 берм ай қўя қолинг. Л ек и н бундай саволлар беш тадан ош масин! 1. М уҳим қ ар о р қабул қилаётганда б и р о н таси билан м аслаҳатлаш м ай, ўз билганингиздан қолм айсизм и? 2. И ш ю заси д ан учраш и ш учун б егон а одамлар д авр аси га ёл ги з ў зи н ги з ҳеч кимни тан и м асан ги з ҳам б о р авер аси зм и ? 3. Ёлгиз қолганингизда зери ки б , ў зи н ги зн и нохуш сезаси зм и ? 4. С и зга саёҳ атга ёлгиз ж ўн аб кетиш қи й ин м и ? 5. Б и ров ай ти б турмасдан, бир ўзи н ги з муҳим н арсан и хар и д қи л а о ласи зм и ? 6. С и зд а муаммо чиқиб қолса, бирон ки ш и билан тезги н а гаплаш иб, маслаҳатлаш иб оласизм и? 7. Агар к у зати б бориш дан ам алий м аъно бўлм аса, анча м уҳим т ек ш и р у в учун ш и ф окор ҳузури га я к к а ўзи н ги з б о р а о ласи зм и ? 8. Б и рга б о радиган одам бўлмаса, қ и зи қ ар л и фильм том ош а қи ли ш га ёлгиз бораси зм и ? 9. Ўз ф и к р и н ги зга н исбатан одатда ўзгал арн и ки га кў п р о қ и ш он аси зм и ? 10. С и зн и н г м уам м оларингизни кўп и нча бош қалар ечи ш га м аж б урм илар? 11. С и зга ёл ги з яш аш ёқадим и? 12. О дам кўп ж ой да дам олиш кўнгилдагидек буладими? 13. О датда дам олиш кун и нги зн и қаер д а ва ки м билан ў ткази ш и н ги зн и бош қалар ҳал қилиш ига и ш он аси зм и ? 14. К ер ак л и м аълум отном ани ўзи н ги з расм и й л аш ти ри ш га ўрган м ай, таж ри б ал и дўсти нги зн и б езовта қи лиш ни а ф за л р о қ биласизм и? 15. Т аш аб бу си н ги зн и т е з -т е з н ам ой и ш эти ш н и ёқ ти раси зм и ? 16. Б аҳслаш и б ўти рм асли к учун (гарчи д и ли н ги зда бунга н о р о зи б ўлсангиз ҳам), ўзгалар ф и к р и га қў ш и л авер аси зм и ? 17. Д ам олиш кунлари уйда ёлғиз қолиб, б и р о н ерга бирга б о радиган одам йўқлиги ф и к р и си зн и даҳш атга соладими? 41 18. Нима деб ўйлайсиз, атроф дагилар ўзи нги з эплаш ингиз мумкин бўлган иш ни ҳар доим бош қалардан сўрайсиз, деб ҳисоблайдиларми? 19. У зингизни баҳолаш ларига н исбатан аламли таъсирланасизм и? 20. С изга ҳом ийлик қилиш лари учун кўпинча эҳти ёж сезаси зм и ? Ҳ а р бир қуйиА аги жавобга 1 очко д а н қўш инг: 1. 2. 3. 4. 5. Ҳа. Йўқ. Ҳа. Йўқ. Ҳа. 6. Ҳа 7. Й ўқ 8. Йўқ 9. Ҳа. 10. Ҳа. Э н д и қ уй и д аги ташланг: 1. 2. 3. 4. 5. Йўқ. Ҳа. Йўқ. Ҳа. Йўқ. 11. 12. 13. 14. 15. ж авоблар 6. Йўқ. 7. Ҳа. 8. Ҳа. 9. Й ўқ 10. Йўқ. 11. 12. 13. 14. 15. Йўқ. Ҳа. Ҳа. Ҳа. Йўқ. 16. Ҳа 17. Ҳа 18. Ҳа. 19. Ҳа. 20. Ҳа. учун 1 очкодан Ҳа. Йўқ. Йўқ. Йўқ. Ҳа. 16. 17. 18. 19. 20. олиб Йўқ. Йўқ. Йўқ. Йўқ. Йўқ. 6 та ва ун д а н к у п "мусбат” очколар. С из ўзгалар ф и кри га ҳаддан зи ёд тобесиз. Ўз мустақиллигингиз учун к>-рашинг! Э ркинлигингиз кўи роқ бўлиш и керак. 0 д а н 5 “мусбат" очколаргача. Гарчи ўзгалар ф и кри га қарам бўлсангиз ҳам, ҳар томонлама ривож ланган и нсонсиз. “М усбат” очколар қанчалар кўп бўлса, вазият ш унчалар мураккаб. 0 д а н 5 “м ан ф ий" очколаргача. С из м устақилликка хай ри хоҳси з, м ан ф и й белгили очколар қанчалар кўп булса, ш унча яхши. 6 в а унд ан к у п р о д “м анф ий" очколаргача. С из бутунлай мустақилсиз. Бу яхш и. М устақиллик ўз 42 м ақсадига ай лан и б кетадиган вази ятларн и ҳисобга олмаганда, чунки у ў зи н и ж ам и ятд ан аж рати б қўйиш хав ф и н и келти ри б чиқаради. Ҳ амма н арсани н г м еъёри да бўлгани яхш и! Агар ўзи н ги зн и танқидий баҳолаш ни йўқотм асангиз, муам м олар бўлмайди. 17. С из ҳ ассосм исиз ёки тадбиркорм и? Бу н иҳоятда муҳим. Б и зн и н г тадбиркорлик аср и м и зд а о р ти қч а ҳ и с-ҳ а я ж о н л ар га б ери ли ш анча таш ви ш келтириб, б аъ за н одам ларни асабийлаш тиради. Б и р о қ ақл билан ҳ и со б -ки то б н и ош и ри б ю борсангиз, ўзи н ги зн и и ли қ д ўстона иш тирокдан, боғланиш дан м аҳрум қи ласи з. Д ўстлик, м уҳаббат борасида ҳисобки то б л ар н и н г и м кон и б орм и кан ? Хўш, си зда ҳ и с-ҳ а я ж о н га б ери ли ш кучлим и ёки ҳ и со б - к и то б м и ? М азкур саволга тести м и з ж авоб беради, деган умиддамиз. Т ак л и ф этилган олти вари ан тдан б и ри н и танлаш ингиз к е р а к бўлади. 1. С из л о тер еяга ж уд а катта ю туқ ю тиб олганингизни тасаввур қилинг. Қ андай йўл тутасиз: а) уларни ўйлам асдан совури б таш лайсиз; б) одамлар ў зи н ги зга ҳ асад қнла бош лайдилар, деб ўйлайсиз; в) асаб и й лаш аси з ва дўстлари н ги здан қоча б ош л ай ­ сиз; г) сиздан кў р а кўп роқ пул ю тиб олганларга ҳасад қиласиз; д) энг кер акл и н арсаларн и хари д қилиб, ортганини б ан к к а қўясиз; е) х у ш м ан зар а ж ой дан дала ҳовли сотиб оласиз. 2. С из учраш и б ю рган қ и з (йигит) си зн и таш лаб кетса, қандай йўл тутасиз: а) у б у дунёда тан ҳо эм ас, д ея ўзи н ги зга таски н бераси з. 43 б) ш у қадар қайғурасизки, ҳатто тинчлантирувчи дори ичиш ингизга тўтри келади; в) асабларингиз чарчаганини ҳи с қилаётганингиз туф айли ш иф окорлардан маслаҳат излайсиз; г) янги таниш ган қиз (йигит)нинг такли ф и га кўнасиз. д) сиздан каттароқ киш илар таж ри б аси ф ой даси тегар деган умидда улар билан м аслаҳатлаш асиз; е) буларнинг ҳам м аси си зн и у зо қ муддатга издан чиқаради. 3. Д ейлик, эрин ги зни (хотинингизни) хи зм ат буйича си зга м аъқул булмаган иш га тайинлаш ди: а) б у иш дан бўш аш дан кура ту зу кр о қ деб ҳисоблайсиз; б) худди тузатиб бўлмас ҳодиса рўй берган дек бунга қайғурасиз. в) у й -р ў зго р хараж атлари н и теж аш га ҳар ак ат қи ласиз; г) бош қа ту зукроқ иш га ж ой лаш и ш и н и ундан талаб қиласиз; д) дўстларингиз орқали унга янги иш ахтариш га кириш асиз; е) эр и н ги з (хотинингиз)га би роз муддатга бирон ерга ж ўн аб кетиш ини такли ф қиласиз. 4. Тасаввур қилинг, у қандайдир муддатга қаергадир ж ўн аб кетиш ига тўгри келди: а) у қайтганидаги учраш иш қувончи ҳақида 5^йлайсиз; б) д арҳол хат ёзи ш га ўтирасиз; в) бу вақтда ота-он ан ги зн и ки га кўчиб ўтасиз; г) уйда бирон маш гулот топ аси з ёки меҳмон кутасиз; д) у н ин г йуналиш ини харитадан кузатасиз; е) бирга кетолм аганингизга ачинасиз. 5. К утилмаганда уй ингизга м еҳм онлар келишди: а) улар билан ресторан га биргаликда бориш ни такли ф қиласиз; 44 б) уларга д ар ҳ о л б ирон м азали таом тай ёрлай си з; в) р есто р ан га пулни совурм ай, уй ш ароити д а ўтирган м аъқу л р о қ д еб ҳисоблайсиз; г) эр и н ги з (хотинингиз) ён и да м еҳм он л арга бирон ним адан ги на қилиш дан уялм айсиз; д) сови тки чд а бор н арсадан б и р о н та таом н и тез тай ёрлайсиз; е) м еҳ м о н л ар н и н г сароси м ага туш гани, хи ж ол ат б у ли ш аётган и ни одоб, илтиф от билан туш ун ти раси з. Энди қ а й с и гуруҳ саволларига ж авоб л ар кўп роқли гин и кўрам из. Башарти “а ” саволларига ж авобингиз к ў п р о ҳ булса, си з оп тим истси з. Ҳатто нохуш в ази ятл арн и ф о ж и ага ай л ан ти р м асл и к ҳам қўлингиздан келади. С изни б ахти ёр қиладиган ф еъ л и н ги з бор, к5Ш дустларингиз, тан и ш л ар и н ги з си з билан вақт у ткази ш н и хуш к5фишади... А га р “б ” б и ла н "е” саволларига ж авоблар к у п р о қ й и ги л га н булса, си з анча ҳ и с-ҳ аяж о н л ар га бери лгансиз, ҳадл,ан зи ёд таъси рчан, осон қузғалувчансиз. Эҳтимол, ҳаётга б и р о з ен ги лроқ қараш ингиз, н охуш ликларни ж уда ф о ж и ал и қабул қилиш ингиз яхш идир?.. БорАИ-ю, "в” б и ла н ед ” га ж авобларингиз к у п р о қ булса, си з серм улоҳаза, ҳи соб -ки тоб билан ам алий иш к у р аси з деб ан и қ ай тса булади. Л ек и н си зн ин г теж ам к о р л и ги н ги з хасисли кка ай лан и б кетиш идан хав о ти р л ан са булади. Ахир б и зн и н г кам чи ли клари м и з — бу ф ази л атл ар и м и зн и н г давоми, деб б е ж и з ай тм айди ларку. А га р “г" га ж авобингиз к у п р о қ булса, си зн и н г ҳи собки тоблили гин ги з атроф даги ларга б аъ зан ҳатто ёқ и м си з к5финади, у ҳаддан зи ёд кузга таш ланади. Балки бош қалар ҳ ақ и д а ку п роқ уйлаганингиз м аъқулдир, ш унда улар си зга к у п р о қ дустона м уносабатда булиш армиди. Ў згаларга ёқад и ган б ирон ним а қилсак, б и зга ф ақ ат уларга ҳ у зу р б агиш лаётгандек тую лади. А слида эса, у зи м и з ҳам улард ан кам қувонм айм из. 45 18. Қўш ниларингиз яхш ими? Буни такли ф этилаётган тест кўм агида билиб олса бўлади. 1. Қ ўш ниларингиз билан ки рди-чиқди қилиб, муомалада бўдиб турасизм и? кўпинча - 5 очко; баъзида - 3 очко; ҳеч қачон ёки деярли ҳеч қачон - 1. 2. Улардан қарзга бирон нима, дейлик, ш акар, нон олиб турасизм и: кўпинча - 5 очко; баъзан - 3; ҳеч қачон - 1. 3. М абодо, қўш ни болалар ш ўхлик қилиб, эш икдаги қўнғироқни ж иринглатиб қочиб кетсалар... Н им а қилган бўлардингиз: уларни уруш иб бераси з - 1 очко; ота-оналарига ш икоят қи ласи з - 5; бирпас минғирлаб, кечириб ю б ораси з — ахир, булар бола-да - 3. 4. Қ ўш ниларингизни қандай деб ҳисоблайсиз: ҳар доим кўм аклаш иш га тайёр, илтифотли, қи зи қарли киш илар эм ас - 5 очко; ёрдам га тайёр, б и роқ улар унчалик қи зи қ ти р адиган киш илар эмас - 3. улар одобли ҳам, қ и зи қ ҳам эм ас - 1. 46 5. Алламаҳалда т ак л и ф этган м еҳм онларин ги з ш овқи н -су р о н кўтариш ди. Қ ўш н иларин ги з бундан ш икоят қилиш ди. С и з н им а қи ласи з: узр сўраб, м еҳм онларни ти нчлан тири ш га ҳ ар а к ат қи л аси з - 5 очко; ўз уй ингизда истагандай яш ай олиш ингизни ай ти б ж аво б б ер ас и з - 1; м еҳм онларин ги з ён и га қўш ниларни ҳам так ли ф этаси з - 3. 6. Қўш ни хонадонга янги одамлар кўчиб келиш япти, бунда сиз: дарҳол тан и ш и б олиб, ў з ёрдам ингизни такли ф этаси з - 5 очко; улар би р о з кўн и ки б олиш ларини кутасиз, кей и н ёр д ам и н ги зн и так ли ф этаси з ва уларни м еҳм онга ч ақ и р ас и з - 3; то илк қадамни ўзл ари таш ламагунча кутасиз - 1. 7. Қ ўш н иларин ги з ян ги автом обил хари д қилиш ди. Сиз: улар билан бирга қ увон аси з - 3 очко; уларга ҳасад қи л аси з - 1; ўзи нги здан ун и қандай соти б олиш ди экан , деб сў р ай си з - 5. 8. Гийбат қилиш ни ёқтираси зм и : ҳа, ҳ ар доим - 5 очко; баъзан, л еки н б егар аз - 3; й ўқ - 1. 9. Қ ўш н ин ги зни н г уй ига н отаниш одам келди. С из эса, у н ин г эри х и зм ат саф ар и га кетганини биласиз: н отаниш ки ш и кетганидан кей и н ун ин г ким лигини ан и қл ам оқчи бўласи з - 5 очко; ж уда ём он ф и к р л ар га б о р аси з - 1; бунга эъ ти б о р б ер м а й с и з - 3. 47 10. Қ уш ниларингиз таътилга ж ўн аб кетаётганларида у л ар н и нг мушуги, ити ёки ҳатто уйига қараб туриш ни с5фашса, рози бўлармидингиз: дарҳол рози бўласиз - 5 очко; ж он деб рози бўламан, деб айтарди нги з-у, лекин бу иш билан ш уғулланмаслик учун б и р о н -б и р баҳона топардингиз - 3; дарҳол рад этардингиз - 1. 11. Қўшни қи зн и кўпинча уйланган ёк и сизнингча, унга мос эмас деб уйлайдиган йигит билан кўрасиз: бу ҳақда шу заҳоти унинг онасига маълум қиласиз - 5 очко; аввал қи зн и н г ўзи билан гаплаш иб оласиз - 3; бу си зн ин г иш ингиз эмас, деб ҳи соб лай си з 1. 12. М илиционер қуш ниларникига ки рган и ни кўргач: у ўш а ердалигида уларникига ки ри ш га баҳона топилди - 5 очко; у кетган заҳоти қўш ниларникига ж ў н ай си з - 3; бу сизни умуман қизи қти рм ай ди - 1. 13. Ў зингизни қандай деб ҳисоблайсиз: қўш ниларингиздан би роз ту зу кр о қ - 1 очко; уларга нисбатан бироз обрўли роқ — 5; улар билан ўзи нги зн и си ра таққослам ай си з ~3. 14. Қ ўш ниларингиз янги турмуш қурган кел и н -ку ёв бўлса: уларга маслаҳат бериш учун ҳар қандай баҳонадан ф ой далан аси з - 5 очко. уларга одоб доирасида, ж он га тегм айдиган тарзд а ёрдам лаш иш га ҳаракат қиласиз - 3; оилавий ҳаётда ўзлари таж ри б а ортти риш лари к е р а к деб ҳисоблайсиз - 1. 48 15. Қ ўш н иларин ги з янги м ебель сотиб олишди, эски си н и э с а си зга ар зо н р о қ нархда сотиб олиш ни так ли ф этиш ди: бу си зн и таъ си рлан ти рд и , бироқ буни билд и рм ай си з - 3 очко; ҳатто ҳеч н им ан и сотиб олмоқчи булм асангиз ҳам, улар си зн и 5^йлаганлари учун м и н натдорсиз -5 ; си з таъ си рлан д и н ги з ва буни ан и қ нам оён этаси з - 1. О чко л ар н и ҳисобланг. 58 Аан ортиж, очколар. Қ ўш ниларга ёрдам б ериш учун т ай ёр с и з ва ул ар н и н г ҳар қандай илтим осига баж он и ди л ҳ о зи р тураси з, б и р о қ ўз ёрдам ин ги зни ҳеч ким сиздан талаб қилм аганда ҳам так ли ф этаси з ва буни ти қи ш ти рм оқч и бўласиз. Бундан таш қари, с и з ҳаддан зи ёд қи зи қу вчан си з, к еч и р аси з-у , гийбатлаш иш ни яхш и кўрасиз. . 57 А зн 32 очкогача. И лтиф отлисиз, қалби нги з очиқ, ўзгаларн и ҳ урм ат қила биласиз. Агар қўш нилар ҳо зи р си з билан м улоқот қилиш ни хоҳлам аётган бўлсалар, ў зи н ги зн и зўрл аб уларга ти қи ш ти рм ай си з. Қ ў ш н иларин ги зни н г ҳаёти си зн и қизиқтиради, л еки н одоб доирасида, ж о н га тегм ай си з. Агар кўм аклаш иш нинг ҳож ати бўлм аса, ёрд ам и н ги зн и так ли ф этм ай си з. Қ ўш н иларин ги з ҳақида ҳам м а н арсани билиб олиш га ури нм ай си з. Ш унингдек, ў з ҳақин ги зда ҳам м аси н и гапириб ҳам бер м ай си з. З а р у р ат тугилган чоғда с и з ҳар доим холис ёрдам т ак л и ф этасиз. 31 ва ун А ян ка м очколар. Ҳ ойнаҳой, алоҳида хонадонда яш аган и н ги з м аъқулдир. С и зга қ ^ и - қ ў ш н и к е р а к эмас, улар билан м улоқот қилиш учун хоҳиш гиз ҳам йўҳ. Б орди-ю , улар билан учраш и ш га м аж бур бўлсангиз, ф ази латлари д ан к ў р а к ў п р о қ нуқсонларига эъти бор қаратасиз. 49 А 19. С из яхш и руҳш уносм исиз ? Қани, текш и риб кўрайлик... С изга ҳавола этаётган y^i хил ф еъ л-атвордан ўзи нги зга кўп роқ мос келадиганини танланг. Б и р и н ч и хи л. С из кўпчиликни ёқти рм ай си з, таби ат қўйнида осойиш та сайр қилиш ни аф за л р о қ биласиз. Шу боис таниш ларингиз си зн и зери карл и одам деб ҳисоблайдилар. И к к и н ч и хи л. С из анчайин енгилтабиатсиз, одамлар билан тез чиқиш иб кетасиз. Л екин б аъ зи д а маъю с, баъзан ж удаям шодон кайф иятда бўлиб, т е з -т е з ў.згариб турасиз. У чинчи хи л. Таниш ларингиз сизни кўпчилик орасида тенги йўқ деб биладилар. С из ҳазил - мутойибага мойилсиз, ўзгаларнинг кайф и ятин и кўтариш га ёрдам берасиз. Тиним сиз кулдиравериб, қи зи қарл и воқеалар гапириб бера оласиз. Э ътибор қилинг, си з учун руҳш унос аниқлаган хусусият ўзи нги з танлаганингизга мос келадими: 1. А ччиқ зираворлар қўш илган таом лар ей и ш н и ёқ ти расизм и? “Ҳ а” ж авоби учун 3 очко, “йўқ” ж авоби га 2 очко ёзи б қўйинг. 2. К ўпчилик даврасида ўзингизни яхш и сезаси зм и ? Ҳа - 2; йўқ - 1. 3. Баъзида сую нганингиздан ш и ф тгача сакраб ю бориш ни истайсизми? 50 Ҳ а - 4; й у қ - 2. 4. М еҳ м о н л ар и н ги зн и қ и зи қ ти р а оласизм и? Ҳа - 3; й ў қ - 2. 5. Б ош и н ги з т е з -т е з оғриб турадими? Ҳ а - 1; й ў қ - 2. 6. Гоҳида бўлса-да, ти ш лари н ги зн и ю виш ни у н утаси зми? Ҳ а - 4; й ў қ - 1. 7. Д оим о бир х и л соч турмагида ю расизм и? Ҳ а - 3; й ў қ - 1. 8. Б о ш қоти рм алар ечи ш н и ёқтираси зм и ? Ҳ а - 3; й ў қ - 1. 9. Б ад ан тар б и я билан ш угулланасизм и ? Ҳ а - 3; й ў қ - 1. 10. С из д а м еланхолик к ай ф и я т т е з -т е з бўлиб туради ­ ми? Ҳ а - 1; й ў қ - 4. 11. Ж и м ж и тл и кд а, тинч ш ароитда иш лаш ни ёқ ти расизм и? Ҳ а - 4; й ў қ - 1. Энди йиғилган очколарни ҳисобланг. 20 тадан ка м р о қ очко. С из икки н чи хилга яқи н си з. 25 д а н к у п очко. С и з учинчи хилга яқин си з. 51 20. С из қанчалик объективсиз? Ҳар бирим изга дустлар, қ ^ н и л а р , ҳам касблар, бош лиқларни баҳолаш имизга т5^гри келади... Одатда, инсон ў зи н и қандай тутиш и, ху,\қ-атвори га қараб иж обий ёки салбий баҳолаймиз. Албатта, ҳ ар доим ҳам одамларни т ^ р и ва объектив баҳолаш нинг уддасидан чиқолм айсиз. Биринчи таассурот алдамчи бўлади, деб б еж и з айтиш майди. Т аж рибасиз одам кўп и нча ф ақ ат ҳис-туйғуларига таянади, уни баҳолаш учун, дейлик, руҳиятш уносдан ф арқли равиш да об ъекти в м езонлари йўқ. Ф ақат айрим ларим изгина одамларни там омила р ў й и -р о ст баҳолаш каби ҳақиқатда аж ойи б қобилиятга эгадирлар. Улар ҳақида ниҳоятда синчи одам дейиш ади. Б ироқ орам изда ёлғончини ж уда яхш и одам деб, камгапни эса — ём он одамга чиқариб, ф авқулодда адаш адиганлар ҳам анчагина. Бундай киш илар б ош қаларни субъектив баҳолайдилар. Ш у каби янглиш иш лар туф ай л и энг хи лм а-хи л келиш м овчиликлар ва туш унм овчиликлар рўй беради. Т абиийки, одамларни о б ъ ек ти в баҳолаш га ўрганиш осон эмас. Ҳатто махсус таъ ли м олгандан кейин ҳам кимдир яхш ироқ, бош қаси эса, ём он роқ руҳиятш унос бўлиб етиш ади, ахир. Бу тест психология соҳасида и нсонларни объектив баҳолаш га қобилиятингиз борлиги ёки ул арга н исбатан кўпинча ём онлик қиласизми, шуни аниқлаш га кўм аклаш иш ига умид қиламиз. Қ уйида ҳар бири н ин г ж авоби маълум очколар сони билан баҳоланган 3 вариантдан 12 вази ятн и так л и ф этяпм из. Вариантлардан бирини ўйлаб ўтирм асдан танланг, очколарни ёзи н г ва йигиндисини ҳисобланг. 1. С изн и н г наздингизда, ким ахлоқ қоидаларига м унтазам амал қилади ва ҳеч қачон одоб доирасидан чиқиб кетмайди: хуш муомала, мулоқотда ёқим той одам - 2 очко; қаттиққўллик билан тарбияланган одам - 4; асл ф еъ ли н и яш ирадиган, аслида эса носам им ий бўлган киш и - 1. 52 2. Ҳ аёти да си раям уриш м аган эру хотин ж у ф тл и кн и тан и й си з. Н и м а деб ҳисоблайсиз: улар бахтли яш айдилар - 2 очко; б и р -б и р л ар и га б еф ар ^ лар - 1; б и р -б и р л ар и га етарлича иш онм айдилар - 4. 3. У м рингизда бири н чи м арта кўриб турган одам си з билан ҳазиллаш иб, д арҳол л ати ф а айта бош лади. С из уни: ҳ ази л каш д еб ўй лай си з - 1 очко; с и зн и н г д авран гизда у ўзини и ш он чси з ҳис қи ляп ти ва ш у тар и қ а нохуш вази ятдан чиқиш га у р и н м о қд а - 2; бо ш қалар да яхш и таассурот қолдирм оқчи - 4. 4. С и з ва бош қа б и р киш и ҳар и кки н гизн и қи зи қти рган м авзуда гаплаш япсиз. С уҳбатдош ингиз суҳбат д авом ида қўлларини ҳаракатлан ти ри б, и м о-и ш оралар билан ганиряпти. У нинг б у ҳаракати н и нима д еб ҳи соблайсиз: бу ҳаяж о н лан аётган и н и кўрсатади - 4 очко; у ҳаддан зи ёд чарчаб, толиққан - 2; у сам и м ий эм ас - 1. 5. Т ан и ш лари н ги зд ан бирини яхш и роқ били б олиш га аҳд қилдингиз. Н и м а деб 5^йлайсиз, балки: уни қай си д и р б ирор даврага так ли ф этиш керакд и р - 1 очко; уни и ш д а кузатган маъқулрок, - 2; ў зи н и “у р у ш -ж ан ж ал "д а қандай тути ш и ни кўри ш к е р а к - 4. 6. Н азди н ги зд а ҳадд,ан зи ёд кўп ч ой ч ақа б еради ган одам билан р есто р ан да бирга ўтириб қолдингиз. С и зн и н г и ш о н чи н ги з комил: у си зд а таассу р о т қолдириш ни хоҳлайди - 4 очко; у хи зм атчи ларга ёқиш ниятида - 2; у ш у н ч аки “м еҳрибон қалб эгаси ” - 1. 53 7. Ҳеч қачон биринчи булиб ran бош ламайдиган одамларни биласиз. Улар сизнингча: писмиқлик қилиб, атайлаб гаплаш иш ни хоҳлаш майди - 2 очко; ҳаддан таш қари уятчан - 4; ҳаддан таш қари хижолатли, к ^ и н ч а узларини кимдир ранж итиш идан чучийдилар - 1. 8. А йрим одамларни, улар билан гаплаш м асингизданоқ ю зларига қараб баҳолайсиз. С изнингча, пеш онаси торлиги нимани билдиради: тен такроқли кн и - 1 очко; қайсарликни - 2; одам ҳақида ан и қр о қ нимадир айтолмайди - 1. 9. Бош қаларнинг кузига қарам айдиган одам ҳақида ним а д еб уйлайсиз? С изнингча, унда: иж обий хислатлари етарли булм аган норасолик уйғунлиги бор - 1 очко; у самимий эм ас - 4; у ҳаддан зиёд париш онхотир - 2. 10. Ш ундай одамлар борки, салгина нохуш лик руй бергудек булса, буни аллақачон билганлари, л ек и н нохуш воқеага туш иб қолиш ни хоҳлам аганликлари боис ҳеч қандай чора-тадбир курм аганликларини а р з қиладилар. С из уларни қандай деб ҳисоблайсиз: у згача иродали ф еъ л -атворга эга ш ахе деб - 1 очко; қалби бум-бўш , ш унчаки м ақтанчоқ киш и деб - 4; ҳеч нимага богланиш ни истам айдиган одам деб - 2. 11. Тасаввур қилинг, моддий ж и ҳатдан анча бадавлат одам ф ақ ат ар зо н бую млар хари д қилади. Уни н им а деб уйлайсиз: камтар деб - 2 очко; теж ам ли деб - 4; хасис деб - 1. 54 12. Ҳ ойнаҳой, ўзгаларн и ф а қ а т таш қи кўриниш идан б аҳолаш и н гизга т 5 Ггри келгандир. С изнингча, тўла одамлар: б ош қалардан кўра яхш ироқ, улар қувн о қ ва очиқ кўн ги л киш илар - 2 очко; си р аям яхш и эмас, чунки улар ялқов ва бегам дирлар - 1; худди бош қалар каби ул арн и н г ҳам яхш иси ва ём они бор - 4. Й игилган очколарни санаб чиқинг. 40 ва у н л а н к ў п очколар. С из учун и нсон ҳақи д а ф и кр ҳоси л қилиш ж уда осон. Бирон ки ш и га бир қараш да д арҳол у н и н г қандай одам лигини билиб оласи з. Бундан таш қари , у з ф и кр и н ги зн и унга ш у заҳоти м аълум этиб қу я қоласиз, чунки хато қи лм агани н гизга иш ончингиз комил. Бу билан, албатта, м и н натдорчи ли кка сазовор булм ай си з (ҳарқалай, баҳолаш ём он булса ёки инсон учун нохуш тую лса). Б и р о қ ҳар доим ҳам ҳақ эм асл и ги н ги з ҳақида ўйлаб к5финг. Ҳ атто ш унда ҳам, ф и к р ю ри тиб куринг: ҳар бир ки ш и га у ҳақда қандай ф и к р д а экан лиги н гизн и гапириб ю ри ш ақлга сиғарм иди? Бу билан б ирон ним ани у згар ти р а олм айсиз. Аксинча, 5Чыа одам ни асаб ий лаш тираси з ва узи н ги зн и ёқтирм ай қолиш ига сабаб буласиз. Балки ун га ҳеч ки м сизни лақиллатолм аслигини курсати б қуй м оқчи ди рси з? Л екин б у у н чали к о қи лона йул эмас. 31 Ааи 39 очкогача. С из вази ятн и ҳам, атроф даги ларн и ҳам руй и р о ст баҳолай оласиз. Ростданам одамларга н и сбатан ҳ у ш ёр си з ва узга ки ш и н и н г ф еъ л -атв о р и н и билиш си з учун қи й ин эмас. С изд ан яхш и руҳи ятш ун ос ч и қ қан буларди. Яна бир и ж об ий хусусиятин ги з бор: узгалар ф и к р и н и иш ончли д еб қабул қилм айсиз. Б аҳолаётган одам ингизнинг қандайлигига узи нги з иш онч ҳ оси л қилиш ни а ф за л кураси з. Б у уқитувчилар, раҳ б ар л ар учун ж уда аж о й и б си ф атди р. М абодо хато қи лган ин ги зни туш унганингизда ҳам, буни тан олиш дан қу р қ м ай си з (бу ростдан ҳам ноёб сиф ат). 55 20 ва унАаи кам очколар. Кўп ҳолларда кимлигидан қатъи назар, ҳар кимга иш он авери ш га тай ёрси з. Фавқулодда иш онувчансиз ва си з билан учраш ганда ж илм айиш адим и-йўқм и, сизга яхш и муносабатда булиш адими-йўқм и, одамлар ҳақида ш унга асосланиб ҳукм чиқарасиз. П ировард натижада, б ерган баҳой ин ги з бутунлай хато бўлиб чиққанидан кейин ж уд аям ҳай рон булиб, х аф а булиб қоласиз. Аввало, ҳам м а том он лари ни тарозида тортиб кўриб, ф ақ ат ш ундан кей и н ги н а уз ф и кри н ги зн и айтиш га урганинг. К ей ин чалик ф и кр и н ги з узгариб қолиш идан қурқманг. Бунинг си ра қурқадиган ер и й 5 ^қ. Б и р о қ бу бош қаларни нот5^гри баҳолаш да йул қуяётган саноқсиз хатоларга кура эмас, ш ахсий таж р и б ан ги з асосида рўн бери ш и керак. Ф и кри н ги зн и эш иттириб иф одалаётганингизда, ҳар бир сузи н гизн и уйлаб гапиринг. 21. Ҳ ақиқат йўлида собит тура оласизми? Э ътиборингизга ҳавола этилаётган бир нечта саволнинг ҳар бирига учтадан ж авоб бор. Улардан бирини танланг. 1. Д ўстингиз огир аҳволда қолди: а) си з у билан учраш м асликка ва аралаш м асли кка уринасиз; б) унга дарҳол ёрдам га етиб борасиз; в) бош қа дўстларингиздан ёрдам с5фаб м урож аат қиласиз. 2. Агар б и р он -б и р ш артном а тузи ш талаб этилса, сиз: а) сўзга иш онасиз; б) и ш он арлироқ бўлиш и учун уни ёзу в тарзи д а расмийлаш тирасиз; в) зи м м ангизга қулай вазиятда осон ги на р ад этса бўладиган малол келм ас м аж буриятни оласиз. 3. Қ ийинчиликлар тугилганида: а) ўзи нги зга бўлган 5^йлаганларингиздан воз кечасиз; 56 иш ончдан айрилиб, б) ҳам м аси ж о й и га туш иб кетади деган умқдда қандайдир муддат кутас из; в) қи й ин чили клар си зд а уларни енгиб ўтиш истагини уйғотади. 4. Агар кутилм аганда си зга ёқ и м си з савол бериш са: а) х аёли н ги зга келган илк далилга асослан иб ақл билан ж аво б берасиз; б) у зо қ ўйлаб, к ей и н ги н а ж авоб берасиз; в) д арҳол ж аво б б ер ас и з ва одатда ж авоб л ари н ги з тугри булиб чиқади. 5. Агар си з одамлар орасида сузга чиқи ш и н ги з кер ак булса: а) х и ж о л ат булиб, узи н ги зн и йуқотиб қуясиз; б) бу си зн и си р аям тан г аҳволга солмайди; в) бу си зга б и р о з ҳузур ҳам беради. 6 . Агар б аҳслаш аётгани н гизда хато қи лганингизни сезсангиз: а) ш у заҳ о ти хатой и н ги зн и т 5 Ч рилайсиз; б) гарчи х атога йул қўй ган и нги зн и б илсан ги з ҳам, уз ф и кр и н ги зн и м аъқуллай вераси з; в) б аҳслаш иш ни т 5 0 статасиз. 7. С изн и н гча, ҳ ақ и қ атн и ёқлам оқ — бу: а) у н чали к осон эм ас ва ҳам м аси вази ятга боглиқ; б) н иҳоятда асаб и й з 5 ф и қ и ш ҳолига туш иради; ш уҳрат келтириш и мумкин; в) муҳим ва керак. 8 . Ўзга ф и к р н и ёқлаётган д устингиз билан б аҳслаш аётганингизда, сиз: а) одатда, у н и қай та и ш он ти ра оласиз; б) у з ф и к р и н ги зд а қоласиз; в) у си зн и қайтадан тули қ и ш онтиради ёки си з ф и к р и н ги зн и н г ҳеч булмаса, бир қи см ин и узгар ти р аси з. 57 9. Баҳс шиддатли тус олганида: а) ғазабингиз қўзийди; б) хотирж ам қолавераси з — бу баҳсда иш онарли бўлиш нинг энг яхш и усули; в) овозингизни баландлатасиз. 10. С изга бот-бот кер ак булиб турадиган м анзил ва тел еф о н рақамларини: а) ёзи б қўймайсиз, чунки тез топа оласиз; б) ёндаф тарчангизга ёзи б қўясиз; в) уларни эслаб қоласиз. 11. Б ирон киш и билан таниш иб қолдингиз ва қайта учраш иб қолганингизда: а) уни дарҳол танийсиз; б) и см и н и эслолмайсиз; в) у билан қайдадир учраш ганман, д еб уйлайсиз, бироқ қачон ва қаердалигини ан и қ эслолмайсиз. 12. А нча ж онли мунозарадан кейин: а) м ухолиф ингизнинг ҳам ма далилларини ж уда яхш и ёдд,а сақлайсиз; б) уларни унутганингиз маъқул, д еб ҳисоблайсиз; в) энг муҳимини эслолмайсиз. 13. Одатда, баҳсга кириш аётганингизда: а) ким нидир ёқлаётганда қандайдир ф ой дан и кўзлайсиз; б) ш у тарзда атроф дагиларни қой и л қолдирм оқчисиз; в) бунга эҳтиёж и бўлган киш иларни ҳи м оя қилм оқчисиз. 14. Агар дўстларингиздан бири ним ададир янглиш аётган бўлса: а) унга қарш и очиқ гапирасиз; б) янглиш аётганини яхш и билсангиз-да, уни ёқлайсиз; в) уш бу мавзудаги суҳбатдан тийиласиз. 58 Энди ж адвал га кў ра йигилган очколарни санаб, қўш иб чиқинг. С аволлар рақам лари б ўй и ча о чколар сони вариантлари а б в 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 II 12 13 14 0 2 1 1 2 0 0 1 2 0 1 2 0 1 2 2 0 0 1 2 2 1 0 0 2 1 1 2 0 2 1 0 2 0 1 0 2 0 1 1 2 1 26 о ч к о ла н к ў п р о қ булса. С и з — ҳ ақ и қ ат учун кураш ч и си з. Бундан таш қари , яхш иги н а иш чан си ф атл ар и н ги з бор. Ҳ ақиқатни гап и риш ва ҳи м оя қилиш зарурли ги ҳақидаги аб стракт ўйлардан ам алий иш га утганда адолатли гояларни ам алга ош и ри ш учун уларни нам ой и ш этасиз. 11 Аан 25 очкогача. Зи м м анги зга нотўгри айбланаётган ки ш и н и ҳи м оя қилувчи ролни оласиз. Б и роқ ҳ а р а к а т л а р и н ш з ҳар доим ҳам м уваф ф ақи ятл и эмас. Адолат учун кураш туф ай ли б и р о н ки ш и н ин г кўмагига тая н и ш и н ги з мумкин. 10 ва у н л а н камроқ очколар. Кимларнингдир (у аслида, кимлигидан қатъи назар) баҳосни бартараф этиш зарур булган вазиятлардан ўзингизни олиб қочасиз. Бироқ бу шу қадар мураккабки, иш ингиз кўпинча омадсиз якунланади. 22. С из к у зату вчан м и си з? К узатувчан и нсон таш қи алом атларга кўра одамлар ҳ ақи д а кўп н а р с а ай та олади. Ш ерлок Холмс даҳоларча ку зату вч ан л и кка эга бўлган. М азк ур тест си зн и н г уш бу сан ъ атн и қай дар аж ад а эгаллаганингизни текш и риш га ёрдам беради , деган умиддамиз. С аволларни ўқиб, ўйлам асдан ж а в о б беринг. 1. С и з қандай дир таш килотга ки р и б келдингиз: а) стол ва стулларнинг қай тар зд а ж ойлаш ганига эъ ти б о р қар атаси з; б) б ую м ларн ин г ан и қ ж ой лаш гани га эъти бор б е р а ­ сиз; в) д ево р л ар д а ним а осилганига қарай си з. 59 2. а) б) в) сиз. Биров билан учраш ганингизда, сиз: унинг ю зигагина қарайсиз; уз ига билдирмай б ош дан -оёқ қарайсиз; ю зининг айрим қисм лари (кузи, бурни...)га қ ар ай - 3. К 5^рган манзарадан эсингизда нима қолади: а) ранглар; б) осмон; в) уш анда сизни қурш аб олган севинч ёк и м аъю слик ҳисси. 4. Э рталаб уйгонганингизда, сиз: а) дарҳол нима қилмоқчи булганингиз ёдингизга тушади; б) қандай туш курганингизни эслайсиз; в) к еч а нима р 5^й берганини уйлайсиз. 5. Ж а м о ат транспортига чиқаётганингизда, сиз: а) ҳеч кимга қарамасдан, олдинга ўтаверасиз; б) ёнингизда турган киш иларга қарайсиз; в) си зга яқ и н роқ турганларга у -б у ҳақда суз қотасиз. 6 . Кучада кетаётганингизда, сиз: а) тран сп ортн и кузатасиз; б) иморатларга қарайсиз; в) йуловчиларни кузатасиз. 7. Витринага қараганингизда, сиз: а) ф а қ а т си зга асқотиш и мумкин булган нарсаларга қи зиқасиз; б) ҳозирда узингиз учун кер акси з бую мларга қарайсиз; в) ҳ ар бир буюмни бир неча м арта д и қ қат билан куриб чиқасиз. 8 . Агар уйда б и рон -б и р ним ани топиш ингиз зарур булиб қолса: а) уш а бую мни қолдирганлигингиз эҳтимоли булган ж ойга диққатингизни ж амлайсиз; 60 б) ҳам м а ёқ д ан излайсиз; в) бош қалардан ёрдам б ериш ларини сўрайсиз. 9. Яқин киш илар, дўстларингиз билан гуруҳ бўлиб туш ган эски р асм н и кўриб, сиз: а) ҳ ая ж о н га туш асиз; б) кулгингиз келади; в) суратга туш ган ки ш и ларн и таниш га ури н аси з. 10. С и з билм айдиган қи зи қарли қи м ор ў й н аш н и т ак л и ф этиш ди, д еб тасаввур қилинг: а) уни қандай ў й н аш н и ўрганиб, ю тиш га ури н аси з; б) б ирон муддатдан к ей и н бу ниятдан воз кечасиз; в) ум ум ан ў й нам ай си з. 11. С и з боғда ким нидир кутяпсиз ва: а) ён и н ги зд аги ларн и синчиклаб кузатасиз; б) газета ўқи й си з; в) н им а ҳакдади р о р зу қиласиз (ўйлайсиз). 12. Ю лдузли тунда сиз: а) ю лдузлар т у р к у м ини кўриш га уринасиз; б) ш ун чаки осм онга қарайсиз; в) ум ум ан қарам ай си з. 13. К итоб ў қи р кан си з, сиз: а) қайси бетга келганингизни қалам билан белгилайсиз; б) о р аси га қогоз қўясиз; в) хо ти р ан ги зга иш онасиз. 14. Қ ўш ниларингиз ҳақида нималар ёдингизда туради: а) у л ар н и н г и см и -ш ари ф и ; б) таш қи кўриниш и; в) н а у н иси, н а буниси. 15. Т узатилган дастурхон олдида пайдо б ўлгани н гизда: а) у н ин г д и д билан безатилганига қойил қоласиз; б) ҳам м а н ар са ў з ўрнидалигини тек ш и ри б к 5ф аси з; в) ҳам м а ку рсилар тўгри турганлигига қарай си з. 61 Ж ад в ал асосида н ати ж алари н гизн и текш и риб, кейин уларни қўш иб чиқинг. С аволлар ракаи лари бўйича очколар сони в а ри аш л арк а 6 и 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 3 10 5 5 10 3 10 5 3 10 3 5 3 5 10 5 3 10 3 5 10 10 5 3 5 3 10 10 10 5 . 3 5 3 12 13 14 15 10 5 "3 10 5 3 10 5 3 3 10 5 100 д а н 150 очкогача. Ш ак-ш убҳасиз, си з ниҳоятда кузатувчансиз. Ш у билан бирга, узи н ги з ва уз ҳаракатларингизни таҳлил этиш га қобилдирсиз. Бош қаларни аж ойиб тарзд а ан и қ баҳолай оласиз. 75 д а н 99 очкогача. Сизда кузатувчанлик анча ривож ланган, б и роқ баҳолаш чоғида қаттиқ иш онганлигингиз баъзан панд беради. 50 д а н 74 очкогача. Ўзгалар таш қи куриниш и, хулқ-атвори ортида ним а яш ирингани си зн и унчалик қизиқтирм айди. Гарчи мулоқотда ж иддий психологик муаммолар пай до булса ҳам. 50 д а н кам очко. Ё нингиздагиларнинг ички ф и кр л ар и сизни мутлақо қизиқтирмайди. С из ҳаддан зи ёд бандсиз, бировларнинг эмас, ҳатто уз ҳаракатл ари н ги зн и ҳам таҳлил этиш учун вақтингиз йўқ. С изни худбин деб ҳисобласалар, ран ж и б қолмайсиз. 23. Ф еъл-атворингиз қандай? Қ уйидаги саволлар га “ҳ а ” ёки “й ўқ” деб ж авоб беринг: 1. Д ўстликни қадрлайсизми? 2. Биронта ян ги ли кка қизиқасизм и? 3. Я нгисидан кўра эски ки й им ин ги зни аф зал биласизми? 4. Ҳеч қандай сабабсиз мугомбирлик билан узи нги зн и мамнун бўлгандек кўрсатасизм и? 5. Болалигингизда танламоқчи булган касб ни уч м артадан орти қ алм аш тирганмисиз ? 62 6 . О ғи р в ази ф ан и ҳал этиш олдидан ўзи н ги зга н исбатан иш он чн и й ўқотасизм и? 7. Б и рон н и м ан и йиғиб ю риш га и ш қи б озм и си з? 8 . К ўпи н ча эн г охирги д ақи қада р еж ал ар и н ги зн и ў згар ти р аси зм и ? А гар 1, 3 ва 7- саволларга “ҳ а ” деб, 2, 4, 5, 6 , ва 8 саволларга “й ў қ ” дея ж авоб берган булсангиз, 1 очкодан ёзинг. К ей и н уларн и ҳисобланг. 7 д а я 8 очкогача. С из вазм и н одам сиз, ота-онанги з, усто зл ар в а дустларингиз си зд ан н олисалар тўғри бўлмайди; ф еъ л и н ги з ю мш оқ, хулқи нги з яхш и. 3 д а н 6 очкогача. Ф еъ л -атв о р и н ги зн и ен ги л деб бўлмайди, ях ш и кай ф и яти н ги з бирдан ём онга айланиб қоли ш и ҳ еч гапмас. Бу эса иш да, ои лавий ҳаётда, д ўстон а м уносабатларда ак с этм ай қолмайди. Ҳ аётда м у в аф ф ақ и ятга эриш иш учун ф ақ ат қатъ и ят кўрсатиш за р у р л щ и н и унутманг. 2 ва у н д а н ка м р о қ очколар. Н ега ў з кучингизга и ш о н м ай си з? О дамларга к ў п р о қ и ш он иш в а сизни қурш аган одам лар о расид ан ўзи н ги зга дўст излаш ингиз керак. 24. М аш инани қандай б о ш қарасиз? 1. В ақти -вақ ти билан кў з ш и ф о к о р и га бориб, қандай кўр и ш и н ги зн и текш и рти ри б турасизм и: а) йилига бир марта; б) йилига 2 марта; в) ф а қ а т ём о н кўраётган и н ги зн и сезганда. 2. С пи ртли ичим ликларни ш у қадар кўн и стеъм ол қилиб, эр тал аб ўзи н ги зн и и здан ч и қ қан д ек сезасизм и: а) ҳа; б) йўҳ; в) б аъ зи д а бўлиб туради. 63 3. Рулга ўтириш дан олдин дори қабул қиласизми: а) йўқ; б) агар ҳар куни рулга ўтирсангиз, ҳаф таси га бир марта; в) агар зарур бўлса, деярли ҳар куни. 4. Ж у д а асабийлаш ганингизда дарғазаб ҳолда рулга ўтирасизми: а) ҳа; б) йўҳ; в) аввал тинчланиб олиб, кейин. ёки ҳаддан зи ёд 5. Ҳ айдаш олдидан ҳар саф ар текш и риб кўрасиз: А ... м аш ина остида доглар борлигини: а) ҳа; б) йуқ; в) вақти н гиз бор бўлганида. Б ... ғилдираклар ҳаво билан қандай тўлдирилганини: а) баъзан, у зо қ йўл олдидан; б) ҳа, йўлда кутилмаган ҳодисалар бўлиш ини ёқтирм айсиз. в) агар бирорта ғилдиракб 5^шаб қолса, текш и рм асдан оқ буни пайқайсиз. В ... ё г дараж асини: а) ҳа; б) йўқ; в) гоҳ-гоҳида. Г ... б акда бен зин борлигини: а) ў зи н ги з текш ириб кўрасиз; б) асбоб кўрсатиш ига иш онасиз; Д ... радиаторда сув борлигини: а) қиш да бу зарур, йилнинг бош қа ф асл и д а бу ш унчаки вақтни й ^ о т и ш ; б) ҳа; в) йўқ. 64 - к,1 Е ... о р қ а том он н и кўрсатадиган кўзгу ҳолатини: а) агар ш аҳ ар бўйлаб ю радиган бўлсам, албатта; б) ҳа; в) йўқ, м абодо ҳалокатли вази ят бўлиб қолса, б у ёрдам б ер м аса кер ак. 6 . Д ви гателн и иш га туш ирганда асбоб лар к5фсатиш ини текш и раси з: а) агар б и р о н -б и р муҳим иш билан бан д бўлсангиз, қ ар ам а сан ги з ҳам бўлади; б) албатта; в) йўқ. 7. Й ўл қои далари га қатъий ам ал қиласизм и: а) ҳ ар доим; б) ф а қ а т Й П Х пости яқинида; в) йўҳ. . а) б) в) 8 Рулда чекади ган одатингиз борми: бундан си р а воз кечолмайсиз; йўқ; гоҳ-гоҳида. 9. Й ўлда чарчаб қолганингизни сезди н гиз. Қ андай тадбир қўллайсиз: а) о ёқ -қ ў л и н ги зн и н г чигилини ёзи ш , ч еки ш учун м аш и н ан и тўхтатасиз; б) тол и ққан и н ги зга қарам асдан, ҳ ар а к атн и давом этти р авер аси з; 65 10. М аш инангиз олдида сизникидан кўра секи н р о қ ҳаракатланиб бораётган бош қаси бор. Бунга қандай ж авоб қайтарасиз: а) и ж о зат этилган ж ойдагина уни қувиб ўтасиз; б) ҳеч қандай хатарли вазиятдан қўрқм ай, ш у заҳоти ёқ уни қувиб ўтасиз; в) агар у асабингизга ж уда тегаётган бўлса, бу қоидада и ж о зат этилган ёки йўтууигидан қатъи назар, қувиб ўтасиз. 11. С вечаларни тозалаш ни, гилдиракларни алм аш тириш, умуман, қандайдир енгил н осозли кларн и б ар тар аф этиш ни биласизми: а) агар бу қи й ин булмаса, уриниб кўрсан ги з булади;; б) албатта, ахир бу оддий иш лар-ку, буни ҳар бир автоҳаваскор қила билиш и керак. 12. Ҳ аракатланаётганингизда йул четида тухтаган маш ина ёнидаги ҳайдовчи си зга қул силкиди. Унга ёрдам курсатасизм и? а) агар кайф и ятим яхш и булса; б) ҳа; В ) йуқ. 13. Баш арти рулда кетаётганингизда суҳбатлаш сангиз, бу д иққати н гизн и чалгитади: а) баъзан; б) йуқ, кер ак булган и да суҳбатни т 5 0 статасиз; в) кўпинча ҳам роҳингиз эъти борли роқ булиш ни сизга эслатади. 14. Х атарли бурилиш да ж ози бадор қ и з кутарди. Д арҳол тухтатасизми: а) албатта; б) йуқ, хатарли ердан ўтиб кетгандан кейин; қулини 16, 26, За, 46, 5Аа, 5Б6, 5Ва, 5Га, 5Д6, 5Е6, 6 6 , 7а, 8 6 , 9а, 10а, 116, 126, 136, 146 саволларига ж авоблар учун узи нги зга 2 очкодан ёзинг; 1а, 2в, 36, 4в, 5Ав, 5Ба, 5Бв, 5Да, 5Еа, ба, 76, 8 в, 10в, 11а, 12а, 13а ж авоблари учун - 1 очкодан ёзинг. Қолган ж авобларга 0 очко. 66 31 очкоАан ортиги. С и з ж уда яхш и автом обилчисиз. М аш инани б ен у қсо н б ош қараси з, энг м ураккаб йўлтр ан сп о р т вази ятл ари д а осон ги на йул топ а оласиз, м аш инаси бузилиб қолган ҳам касблари н гизта малакали ёрдам кўрсата биласиз. Борди-ю , ҳам ма ҳайдовчилар рулда си з к аб и ҳ ар а к ат қилса, автом обил ҳалокатлари анча кам ай ган бўларди. 21 д ан 30 очкогача. Яхш и ҳайдовчи эканлигингиз кў р и н и б турибди. Л ек и н балки “ўтиб к е тар ” д ея умид қилганча б аъ зи д а йўл ҳаракати қоидаларини бузиб ҳам қўясиз, ш у б оис си зн и ж уда з 5 ф ҳайдовчи деб бўлмайди. А гар йўл ҳ ар акати қоидаларини ун чали к ях'ши билм асангиз, уларн и ўрган и б олганингиз, энг асосийси эса — уларга ам ал қи лган ин ги з маъқул. 20 о ч к о а я н к а м бўлса. Б илим ларингиз ва м аш инани бош қариш да кам чи ли клари нги з кўп. Ҳали кўп н арсани ў р ган и ш и н ги зга т5^гри келади. Н авбатдаги са ф ар рулга ўтириш дан аввал ўйлаб кўринг: агар ўз хавф си зли гин ги зга қайғурм асан ги з, яқ и н киш и лари нги здан таш виш ланинг, си зн и н г бети йи қли гин ги з туф ай ли улар ази ят чекиш и мумкин. 25. Янги йил тести Янги й и л бай рам и кўп чили кка ж уда ёқади. Биз ҳ ам ундан кутилмаган ёқим ли янгиликлар кутам из. Ў зингизни ях ш и р о қ билиш ва келаси йилда бахтли роқ бўлиш ингиз учун м азкур у й и н -тестн и тавси я этамиз. Э ъ ти б о р и н ги зга ҳ авола этилган ж авоблар дан бирини танланг. 1. Янги й илн и қаер д а кутиб олиш ни ёқтираси з: а) уй ш ароити да - 1 очко; б) тогдаги ту р б азад а - 3; в) р есто р ан да - 2 . 2. Янги йил кечаси да қандай улф атлар орасида қолиш ни истардингиз: а) оилангиз ва яқ и н қариндош лар билан - 3 очко; б) яқ и н д ан тан и ш бўлм аган киш илар орасида - 5; в) йўлда - 1 . 67 3. Қ андай м усиқани аф зал кўрасиз: а) ресторанда, турбазада... такли ф этиш адиганни - 1 очко; б) ўзингИ знинг ёзувларингизни эш и таси з - 2; в) узи нги з қўш иқ айтиб, м усиқа асбобларида чаласиз - 3. 4. О зи қ маҳсулотлари бўйича дидингиз қалай: а) дастурхонда ҳам ма нарса мўл-кўл, ҳатто “қуш сути ” ҳам бўлиш и кер ак - 4 очко; б) ҳам маси оқиллик чегарасида бўлиш и к е р ак - 2 ; в) байрам бўлиш ига қарам ай, ҳам м аси камтарона, лекин меҳмонлар дидига мос бўлиши к е р а к - 1 . 5. Янги йил теледастурини кўрасизми: а) бош идан то охирига қадар - 3 очко; б) ф ақ ат энг қи зи қарли лари ни - 2 ; в) умуман кўрм ай си з - 1 . . Т абрик откриткаларини ж ўнатасизм и: а) ҳам ма таниш ларга - 3 очко; б) ф ақ ат энг яқинларга - 2 ; в) ҳеч кимга ю борм айсиз - 1 . 7. Янги йил совгаларини улаш асизми: а) йўқ, улаш м айсиз - 1 очко; б) анъанага кўра ҳам ма яқин лари м га - 3; в) ф ақ ат ўз оилангиздагиларга - 2 . 6 10 та очкогача. Камтар ва уятчансиз. С и зд а амалий ж иҳат етарли, ш овқинли, катта давраларн и ёқтирм ай си з. К ўпроқ тор доирадаги дўстлар давраси н и м аъқул кўрасиз. Ҳ исоб-китобли ва теж ам корси з, ортиқча хараж атлар қилмайсиз. 11 д а н 19 очкогача. Ф еъ л -атвори н ги зн и “олтин 5 ф т ал и қ ”қ а мансуб деса бўлади. Ҳар қандай ҳолда ҳам ҳаддан ош иб кетиш дан тийиласиз. К ам суқум ва яхш и суҳбатдош сиз, анча чиқиш имли, қувониш ни биласиз. Б и роқ буларнинг ҳам м асини оқи лона чегарада баж арасиз. 68 20 д а н к ў п очколар. Ҳ ар қандай ул ф атлар сизни х урсан д булиб қабул қилиш ади. С из одамлар билан осон ки ри ш и б кетаси з, м усиқан и ёқтираси з, ҳози рж авоб си з, ф еъ л и н ги зд а қ ан д ай д и р зи ёл и л и к б о р .Ҳ и с о б -к и то б қ и л и б ў ти рм ай си з. П улни уйлам асдан осон ги на совурасиз. Ч ун ки турм уш да таж р и б ан ги з кам ва ж удаям м еҳрибон, сидқидил, н иҳоятда сам и м ий сиз. Ф еъ л -атвори н ги з атр оф д аги лар учун ж уда зур, б и р о қ узи н ги з учун эмас. С и зн и д ав р ан и н г ю раги деб б е ж и з айтиш м айди. Т ест н ати ж ал ар и қандайлигидан қатъи назар, б ай рам н и ш оду хуррам кутиб олиш ингизни ва Янги йилда бахтли були ш и н гизн и тилайм из. 26. Қ ай си рангни ёқти р аси з ва ф еъ л -атв о р и н ги з қандай? Б арча эр как ва аёллар ранглар ичидан қайси бири н иди р а ф з а л биладилар. Ёки и кки -у ч х и л рангни к у п р о қ ёқти ради лар (бу ран глар уларнинг кийим ларида, уй ж и ҳозлари д а, автом обиллари рангида ва ҳоказо ж о й л ар д а қулланилади). Бирор ран гн ин г ёқи м ли ёки ёқ и м си з ҳ и с пайдо қи лиш и вақт утиш и билан узгари ш и мумкин. Л ек и н ҳар қандай ш ароитда ҳам си з аф зал курган ран г ф еъ л -атв о р и н ги з ва ҳи сси ётларин гиз ҳақида К5 Ч1 н ар са “ай ти б б ера олади ”. А йрим лар со в у қ ранглар (кук, яш ил каби) сокинлик, наф и сли к, л о қай длик ва ш унга ухш аш ҳолатлар ҳақида сузлайди; и л и қ ран глар қувват, ҳукм ронлик, фаоллик, хурсандчилик... М азкур т е с т ж авоб л ари йўҳ, чунки қуйида келтирилган ан и к^аш ти р у вл ар асосида ҳар бир киш и узи хулоса чи қар а олади. О қ р ан г — бу барча ран глар умумлаш маси, ш у боис у “р и солад аги ” ранг, “орзулар ран ги ”. У куп м аънони англатади, чунки б у ран г ёруглик ш уъласин билан б и р в ар акай и га м уз совуқлигини ҳам беради. О қ рангни ҳар қандай ф еъ л -атв о р д аги одам а ф за л куради, у ҳеч қачон одам ларн и узи дан итармайди. 69 Қ ора ран г оққа зи д туради. Бу ранг иш ончсизлик, ҳаётни ғамгин и дрок этиш ни тимсоллайди. Қ ора рангдаги кийим ки й иш ни ёқтирадиган киш илар (бу рангнинг аҳам иятини ф ақ ат таъкид-хайдиган мотам тимсолини ҳисобга олмаймиз) кўиинча, ҳаётни қора тусларда и дрок этади, у зи га иш ончсиз, бахтсиз, туш кунли кка мойил, чунки у ҳаётдаги идеалларга етиш м оги муш куллигига ш убҳа қилмайди. Қ ора рангдаги костю м ёк и куйлакни бошқа, янада ёрқин, кузга таш ланадиган рангга т е зтез алмаш тириш туш кунлик кайф и яти купинча тарқаб кетиш ин и нг кўрсаткичидир. К улранг — б и рон -би р қарор қабул қилиш дан олдин у зо қ ^ л а й д и г а н мулоҳазали ва иш ончсиз киш илар ёқтирадиган ранг. Ш унингдек, узи ҳақда ҳаддан зи ёд ар з этиш дан қўрқадиган киш илар аф зал курадиган н ей трал ранг. К имгадир бу ранг ёқмаса, у қузғалувчан, енгилелпи ф еъ л -атво р к 5ф саткичидир. Қ и зи л — эҳтирослар ранги. Баш арти кимдир ш у рангни ёқтирса, бу одам ж асур, ҳукм рон, т е з қи зи ш и б кетадиган, кириш имли. Бунинг устига, у альтруист (бош қаларга гамхурлик қиладиган савобталаб одам). Ушбу рангдан асабийлаш адиган киш иларда норасоли к уйғун, уру ш -ж ан ж ал л ар олдидаги қурқув, ёлгизликка мойиллик, муносабатларда б арқарорли к мавжуд. Туқ сар и қ (қовоқ ранг) - ички ҳисси ёти га эга ва эҳтиросли орзу -ҳавасга эга киш илар ёқтиради ган ранг. Бу ранг, ш унингдек, ри ёкорли к ва м угом бирликни ҳам билдиради. Ж и гар р ан гн и қатъиятли ва ишончли, о ё қ қ а туриб олган киш илар аф зал к 5 ф ади. Бу рангни ёқтиради ган киш илар урф -одатларни, оилани қадрлаш ади. К им ки бу рангни ёқтирм аса, унда бу инсонда узи н и яхш и кури ш ва худбинлик бор, бундай киш илар писмиқ, ичидан пиш ган ва қийинчилик билан очиқликка боради. С ари қ ран г осойиш талик тимсоли, одамлар билан м уносабатда эркинлик, зиёлиликни билдиради. Бу рангни ёқтирган одам кириш имли, ҳизиқувчан, қурқм ас, енгил мослаш увчан ва одамларга ёқ и ш ҳам да 70 ўзи га ж алб этиш и м кониятидан р о ҳ ат олади. Б у рангни ёқтирм ай ди ган киш илар д и қ қат-эъ ти б о р л и ж ам ланган, туш кун кайф иятдаги, тан и ш и ш қийин. О ч яш и л ран г - одам ови ва сурб ет ки ш и лар ранги. Бу р ан г ҳукм рон, ў з эр к и н и ўзгал арга м аж бурлаб ў ткази ш га интиладиган, л ек и н ўзл ари қи й ин аҳволга туш и б қолм аслик учун ҳ ар а к ат қилиш га қўрқадиган одам ларга ёқади. П уш ти р ан г - ҳаёт, ти р и к л и к ранги, у яхш и кўриш ва м е ҳ р и б о н р о қ бўлиш зарурли ги ҳақида “сўзлайди ”. Бу р ан гн и ёқтиради ган лар ҳар қандай аҳам и ятси з баҳонадан тўлқинланиб кетадилар. П рагм ати к и н сонларни м азкур р ан г асабийлаш тиради. Бинаф ш а ран г ж уда ҳиссиётли, сезувчанлик, м аън ави яти бой ва хуш м уом алалик ҳақида “сўзлайди ”. Уни ёқ ти р м асл и к эса — тар ақ қ и й этган бурч ҳи сси ва ф а қ а т ҳ о зи р ги зам он билан яш аш алом атини билдиради. Бу ҳар том онлам а р и вож ланган ки ш и лар ранги. К ук р ан г — бу осм он ран ги бўлгани боис, уни одатда и н со н н и н г руҳий ю ксалиш и, бегуборлиги билан боглайдилар. К им ки бу ран гн и ёқтирса, у кам тарли к ва дилгирлик кай ф и яти га туш ганлигини англатади; бундай одам дам олиш ни билиш и керак, у т е з ва осон чарчайди. Ў зига иш онч ҳисси, атроф д аги л арн и н г хайрихоҳлиги ун га ж уда муҳим. М азкур ран гн и ёқтирм айдиганлар таассу р о т қолдириш ни истайдиган, дунёда ҳамма н ар сан и қи л а оладиган инсонлардир. А слида эса, у — иш он чси зл и к ва одам овилик нам унасидир. М азкур ран гга б еф ар қл и к, сертакалл уф л и к н иқоби га яш ири н ган бўлса-да, сезги л ар бобида тан и қли енгилтабиатлилик борлиги ҳақи д а гапиради. Яшил — таб и ат ранги, табиийлик, ҳаётни акс эттирувчи баҳор ранги. Уни а ф за л к5фадиган одам бегоналар таъ си рид ан қўрқади. Уз ш ахси яти ни н г қи м м ати ни тан олдириш йўлини излайди, чунки бу ун га ҳ аёти й муҳимдир. Бу ран гн и ёқтирм ай ди ган лар ҳ аётий муаммолар, такди р и зтироблари , умуман, барча қий ин чили клардан қўрқади. 71 27. С изда саёҳат қилиш га иш тиёқ борми? С и зн и узоқ йўлга ж ўн аб кетиш га н им а м аж бур қилади? Балки, саёҳат қилиш га иш тиёқдир? Болалик чоғларида К иплингни ўқиш га берилиб, Ҳ индистонга “бориб келган” ёки Ж ю л ь Берн қаҳрам он лари билан бирга дунё буйлаб саёҳатга “ч и қ қан ” одам доимо бир ж ойда ўтиролмайди. У катта бўлгач ҳам, текш ирилм аган нарсаларни ўрганиш , куп бор уз хаёлида тасаввур этганларга рўтгара келиш га, хатарли иш ларга интилади. Ш ундай саргузаш тларга талабгор булган уш а одам қийинчиликларни осон идрок этади, туси қларн и енгиб утади ва ҳатто ёзув столи ён и да ҳам хари тан и очган заҳоти баҳри уммон ш овқинини “эш и тади ”. Хуллас, саёҳатларга и ш тиёқингиз борми? 1 . Йулга чиқмоқчи булсангиз, ним а қиласиз? а) йул анж ом ларини ҳозирлайсиз; б) саёҳат ҳақида орзу қиласиз; в) қандайдир сал-пал қўрқув, и ш он чсизли кн и сезасиз. 2. Б орди-ю , Я понияга ж унаб кетиш ингиз зар )ф булса, ним а қилардингиз: а) ер силкиниш и хавс^) солмаётганмикан, дейсиз; б) бир ойгача ан ъанавий японча о в қ а т\а р ердингиз; в) сузлаш гич сотиб олиб, сузларни 5 ф ганардингиз. 72 3. а) б) в) А деланда — бу: аёллар исми; А встралиядаги ш аҳар; м усиқий ас ар н и н г номи. 4. С из аэр о п о р тга етиб келдингиз, учиш э с а эртаси кунга қолдирилибди. Н и м а қилган бўлардингиз: а) аэр о п о р т б и н оси да қоласиз; б) уйга қайтаси з; в) бош қа рей с билан учиб кетиш га уриниб кураси з. 5. (М ана бу бир нечта ҳази л саволга ж аво б бериб к 5 ф инг). С аёҳ ат қи лаётгани н гизда одатда ю з и ф одан ги з қандай бўлади: а) хотирж ам , ҳатто б и р о з париш онроқ; б) улугвор, салобатли (худди М арк П олоники каби); в) соддддил, кунгилчан, беғубор қи зи қувчан (худди Қ и зи л Ш ап качан и ки каби). 6 . Бир ош н ан ги з хори ж га бориб, катам аран билан бирга саёҳ ат қи лган ин и гапириб берди. С из н и м а деб уйлайсиз: а) бу қандай дир кем а булса керак, унинг ном и ҳам ж уда ж ар ан гд о р экан; б) агар у билан бирга булганингизда эди, қанчалар қувонардингиз; в) ҳойнаҳой, у қандайдир эк зо ти к қуш сотиб олгандир. 7. С аёҳ атга ч иқиш учун ним ани танлаган булардингиз: а) самолёт; б) маш ина; в) ним ада булса ҳам майли, керакли ж о й га етиб борсак, бас. 8 . Б аш арти баҳри умм он орқали учиб ўти б ва соат пояслари узгар и ш л ари га мослаш ув қи й ин чили клари дан огоҳлантириш ганида, сиз: 73 а) хотирж ам ликни сақлаб қолардингиз; б) ra n нима ҳақда бораётганини б атаф си л роқ сўрабсуриш тирардингиз; в) агар яхш илаб ухлаб олсангиз, ҳам м аси яхш и бўлади, деб ҳисрблардингиз. 9. Тасаввур қилинг, раф и қан ги з (эрингиз) балконда хат етказувчи каптарларни боқяпти: а) си з уларни боқиш га доим ий ғамхурлик қила бош лардингиз; б) каптарларни парвариш лаш ҳақида ки тоблар сотиб олардингиз; в) улар буткул учиб кетмай, ҳар са ф ар қайтиб келиш ларидан умидсизланардингиз. 10. С из нотаниш ш аҳарга бориб қолдингиз, сум кан гизни угирлашди. Х аф а булиб қолдингиз, чунки: а) пулсиз қолдингиз; б) м еҳмонхонангиз м анзилини эслаб қолмадингиз; в) сум кангиз билан ш аҳар хари таси н и йўқотиб қўйдингиз. 11. Ж ом адон и н ги зн и ҳозирлаш га энг кам ида қанча вақт сарф лайсиз: а) у зо қ р о қ саёҳат учун 2 0 дақиқа; б) соҳил ёқасида бир ой вақт ўтказиш учун 3 соат; в) дам олиш кунларига ж ўн аб кетиш учун бир ҳ аф та тай ёргарли к кўрасиз. 1 2 . Л отереяга Ў ртаер ден гизи б 5 Ийлаб саёҳат ю тиб олдингиз. Нима қиласиз: а) саёҳатингиздан иш учун ф ойдаланиш га қарор қиласиз; б) ёзги кийим лар сотиб оласиз; в) ю туқни пул билан олиш ни хоҳлайсиз. 13. Д устларингиз билан бирга бай даркада саёҳат қилиш , сизнингча: а) яхш и дўстона муносабатларни бузади; б) дўстликни ф ақ ат мустаҳкам лайди; 74 в) си зда бундай муаммо йуқ, саёҳатга як к а-ёл ги з чиқаси з. 14. Баш арти Оловли Ерга бориш га ахд қилсангиз, унда: а) у ер совуқ; б) у е р иссиқ; в) туб аҳоли билан тан иш иш ни хоҳлардингиз. Энди ж адвал буйича н ати ж аларн и ҳисобланг. С аволлар рақам лари б уй и ча о чколар сони С авол вариантлари а б в 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 3 2 0 1 2 3 1 3 0 2 0 3 3 2 0 1 1 3 0 2 2 2 3 2 0 3 1 2 3 2 0 3 1 3 1 1 3 1 1 3 1 0 8 ва у н д а н ка м роқ очко. С из — уй да ўтириш ни ёқ ти р аси з. Бу қўрқинчли эмас, албатта. Ҳ аммаси тартибли, ў з навбати билан бўдиш ини ёқ ти р аси з. С изга ҳатто йўлга ҳ о зи р л и к кўриш , йўлдаги қийинчиликлар, м аиш ий ҳ аё т ноқулайликлари, си зн и кутаётган хатарлар ҳақидаги ф и к р л ар ҳам ёқим сиз. Ш у б оис саёҳат сизга ҳ у зу р б ер м а са керак... Гап ш ундаки, сиздаги лоқайдлик, ў з қо б и ги н ги зга ўралганча ҳаёт кечи ри ш ў зи н и намоён этаяпти. Бу эса, унчалик ҳам эъ ти борси з қолдириладиган ж и ҳ а т эм ас. П ировард н ати ж ад а ўз одатлари н ги зн и нг қули бўлиб қоласиз. С и зн и н г ф еъ л -атв о р и н ги з оги р-вазм и н , б ар қ ар о р л и к н и ёқ ти р аси з, яхш и ўйлаб қарор ч и қараси з. Ёзги дам олиш ни н отан иш ерлар бўйлаб саёҳатга чиқиш дан кўра д оим ий ж о й д а — турб аза ёк и санаторий да ўтказиш ни а ф з а л кў р и ш и н ги з м антиқан тўғри. 9 д а н 14 очкогача. С и з учун с а ёҳ ат — б у ҳордиқ ч и қ ар и ш . Ш у тар зд а стрессдан , ҳ аё ти н ги зн и н г ҳар д а қ и қ а с и н и тақси м л аш зар у р ати д ан , доим о ш ош илиб ю р и ш д ан “қочиб к е т а с и з”. Л ек и н ш у билан бирга, с и з таш ки лл аш ти р и л м аган “ё в в о й и ” саёҳ ат тар аф д о р и эм асс и з, у яхш илаб ўй лан ган бўлиш и к е р а к . С изда ян ги о л ам л ар к а ш ф қилиш эҳ ти р о сл ар и йўқ, ш унчаки в ази ятн и ал м аш ти р и ш и м кон и яти га қ и зи қ а с и з. Л екин 75 сизда қи зи қувчанли к унча ривож ланм аган. С аёҳат давом ида кўзланган дастурдан қандайдир оғиш ларни хоҳламайсиз, кутилмаган воқеалар, муаммолардан қочиш ни хоҳлайсиз. Н има учун саёҳатга чиққан и нги зн и биласи з,бироқ аслида ним ани хоҳлаётганингизни билмайсиз. С из учун каш ф этиш лар, саёҳатнинг кутилмаган ж иҳатлари эмас, балки ўйлаб, аввалдан дастурлаш тирилган экскурси ялар ҳаммадан ҳам муҳим эмас. С и з “таш киллаш тирилган" (ёки маданиятли) саёҳатчисиз. 15 очкоазн ортиқ. С аёҳатга чиқиш ни эш итганда эҳтиросга туш асизм и? Бундай саволнинг умуман ҳож ати йўқ. Б у қо н и н ги зд аб ор. С изда саёҳатларга ўтки р қи зи қи ш бўлибгина қолмай, балки унинг асл м аъноси ни ҳам яхш и ўзлаш тириб олгансиз; саёҳат — янги ерл арн и очиш, ўзи нги зн и билиб олиш нинг аж ойи б услуби. С изн и н г “дарбадарлик” ж иҳатингиз саёҳатларни а ф за л билади. Бу зам онавий асабий ҳаётдан, қулайликлардан қочиш истагидир. С из қийинчиухикларга интиласиз, қандайдир ҳуж ж атлар, дастурлар билан боғлаб қўйиш ларини кўтаролм айсиз. Буларнинг ҳам масидан б езорси з, б и роқ шу дастурга амал қилиш га тўғри келганида, қочиб кетиш ф и кри си зн и тар к этмайди... Й ўналиш ингизни ўзи нги з реж алаш ти раётган ин ги здан ҳузурлан асиз ва йўлга ж ўн аб кетган заҳоти ш артш ароитга буткул кириш иб, илож и б орича кўп роқ нарсани билиш га уринасиз. Қ аерда бўлсангиз ҳам иш а ўзи н ги зн и ж анн атда ю ргандек ҳис қиласиз. 28. И ж одий қувватингиз қандай? Т аклиф этилаётган ж авоб вариантларидан бирини танланг. 1. С изн и қурш аган бутун олам яхш иланиш и мумкин деб ҳисоблайсизми: а) ҳа; б) йўқ, у шундоғам етарлича яхши; в) ҳа, ф ақ ат айрим нарсаларда. 76 2. С и зн и қурш аган ҳаётда муҳим ўзгари ш ларда узи н ги з и ш ти р о к эта оласиз, деб уйлайсизми: а) ҳа, к у п р о қ ҳолларда; б) йуқ; в) ҳа, ай р и м ҳолларда. 3. С из иш лаётган ф аол и ят соҳасида ай ри м ғоялари н ги з сези л ар н и тар зд а тар а қ қ и ёт келтиради, деб ҳисоблайсизм и: а) ҳа; б) яхш и ш ароитлар яратилганда; в) ф а қ а т м аълум дараж ада. 4. Н и м анидир тубдан узгарти ри ш и н ги з келаж ак да ш унчалар муҳим роль уйнайди, д еб ҳисоблайсизм и: а) ҳа, булиш и мумкин; б) бундай б улиш ининг эҳтим оли кам; в) эҳтимол. 5. Б и р о н -б и р ҳ ар акатн и ам алга ош и ри ш га қиу\сангиз, б у бош ланиш и деб уйлайсизм и: а) ҳа; б) куп и нча қилолм асам кёрак, д еб уйлайсиз; в) ҳа, кўпинча. аҳд 6 . М утлақо билм айдиган иш билан маш ғул бўлиш истагида бўлиб турасизм и: а) ҳа, н отан иш и ш лар ўзи га ж алб этади; б) н отан иш и ш лар си зн и қизиқтирм айди; в) ҳам м аси м азкур и ш н и н г қандайлигига боғлиқ. 7. С изга бутунлай н отаниш иш билан ш уғулланиш га тўғри келди. Бу иш да м укам м алликка эриш иш истагини сезасизм и: а) ҳа; б) эриш иш га улгурган ин ги з билан қаноатланасиз; в) ҳа, б и р о қ бу си зга ёқсагина. 8 . Агар ў зи н ги з билмайдиган иш си зга ёқса, у ҳақда ҳам м асини билиш ни хоҳлайсизм и: 77 а) ҳа; б) йўҳ, си з ф ақ ат энг асоси й си н и 5 ф ган и ш н и ги н а истайсиз; в) йуқ, сиз ф ақ ат қи зи қи ш и нги зн и қондирм оқчисиз, холос. 9. О м адсизликка учрасангиз, унда: а) соглом ф и крга қарам асдан, қандайдир муддат қарш и ли к к 5ф сатаси з; б) унинг олдинги ҳолга қайти ш и н ин г и лож и йўқлигини англаб, қўл силтайсиз; в) ҳатто тўсикдарни енгиб ўтиб бўлмаслиги ан и қ кўриниб тур ганда ҳам, уз и ш ингизни баж ариш да давом этасиз. 10. С изнингча, касб танлаш да ним аларга эътибор б ериш керак: а) ўз им кониятларингизни ҳисобга олган ҳолда, келгусидаги истиқболдан келиб чиқиш ; б) барқарорлик, муҳимлик, кераклилик, касбга бўлган талабдан келиб чиқиш; в) у таъм инлайдиган аф залли кларни ҳисобга олиш. 11. С аёҳат қилаётганда ўтиб бўлган йўналиш да осонгина мўлжалга олиб ю ра олармидингиз: а) ҳа; б) йуқ, йўлдан адаш иб қолиш дан қўрқасиз; в) ҳа, лекин ўш а ж ой си зга ёқиб қолиб, ёдингизда қолган бўлса. 12. Қ андайдир суҳбатдан кейин гапирилган ҳамма гапни дарҳол эслай оласизми: а) ҳа, ҳеч бир қийинчиликсиз; б) ҳам м асини эслаб қололмайсиз; в) сизни қизиқтирган нарсаларни ги на эслаб қоласиз. 13. С изга нотаниш тилда эш итган сўзн и ҳатто м аъноси ни туш унмаган ҳолда бўгинлаб, бехато такрорлай оласизми: 78 а) ҳа, си р а қийналм асдан; б) агар б у сўзни эслаб қолиш осон бўлса; в) так р о р л ай си з-у , леки н унчалар тўгри эмас. 14. Бўш вақти н гизн и қандай ўткази ш н и аф зал биласиз: а) ёлғиз қоли б ф икрлаш ни; б) у л ф атл ар билан бирга бўлиш ни; в) ёлғиз қоласизм и ёк и кўпчилик орасидам и, сизга ф ар қ и йўқ. 15. Қ ан дайди р иш билан маш гулсиз. Бу м аш гулотни ф а қ а т қуйидаги ҳолларда т ^ т а т и ш г а аҳд қиласиз: а) иш тугалланиб, ж уда соз қилиб баж арилганда; б) о зм и -к ў п м и мамнун бўлганингизда; в) ҳали ҳам м а иш ни б аж ар и б бўлмадингиз. 16. Ёлгиз қолганингизда: а) қандай дир аб стр акт н арсалар ҳақида ўйлаш ни яхш и к 5 ф аси з; б) қандай бўлм асин, ўзи н ги зга ан и қ маш гулот топиш га ури наси з; в) б аъ за н х аёл сури ш н и ёқти раси з, леки н и ш и н ги з билан боғли қ н арсалар ҳақида о р зу қиласиз. 17. С и зн и қандайдир гоя чулгаб олган чогда у ҳақда бош лайсиз: 5 ^йлай 79 а) қаерда ва ким билан бирга эканлигингиздан қатъи назар; б) буни ф ақ ат ёлгиз қолгандагина қила оласиз; в) ф ақ ат ш овқи н -сурон йуқ бўлган ж ойдагина. 18. Қ андайдир ғояни қаттиқ туриб ёқлаганингизда: а) оппонентларнинг ишончли далилларини эш итгандан кей и н ундан воз кеча оласиз; б) қандай далилларни эш итсангиз ҳам, уз ф и к р и н ги зд а муқим қоласиз; в) ж уда қаттиқ қарш и ли кка учрасангиз, ф и к р и н ги зн и ўзгартирасиз. Йиғилган очколарни ҳисоблаб чиқинг: “а ” ж авоблари учун - 3 очко; “б ” ж авоблари учун - 1 очко. “в ” ж авоблари учун - 2 очко. 1, б, 7, 8 - саволлар си зн ин г қи зи қувчанли к чегарасини; 2, 3, 4, 5 — ўзингизга нисбатан иш ончни; 9 ва 15- саволлар доимийликни; 1 0 -савол —ўз қадрингизни баланд тутиш н и; 12 ва 13-саволлар — “эш итиш ” хотирангизни; 11-савол — кўри ш хотирангизни; 14-савол — м устақилликка интилиш ингизни, 18-савол—д иққати н гизж ам лан ган лиги д араж аси н и аниқлаш тиради. Я ш ирин иж одий кувватингиз асосий си ф атл ари н и м ана ш у қобилиятлар таш кил этади. Йигилган очколар умумлаш маси яш и ри н иж одий қувватингиз дараж аси н и кўрсатади. 49 ва у н ла н к ў п р о қ очко. С изда бой иж одий им кониятлар танлаш ингиз учун анчагина и ж од ий қувват яш иринган. Агар қобилиятларингизни ам алда қўллай билсангиз, энг хилм а-хил и ж од ш акл/\арини эгаллай биласиз. 24 л а н 48 очкогача. С изда ту п п а-ту зу к иж одий қобилият бор. И ж од қилиш ингизга и м кон берадиган барча сиф атларга эгасиз, б и роқ иж одий ж араён н и 80 сустлаш тирувчи м уам м оларингиз ҳам бор. Ҳ арқалай, агар и стасан гиз, албатта, си зн и н г яш и ри н иж одий қоби ли ятин ги з ў зи н ги зн и кўрсати ш га и м кон беради. 23 ва унА ан камрож, очколар. С изда и ж од ий қувват, аф суски, куп эмас. Балки ш унчаки ўзингизни, ўз қобилиятларингизни кам баҳолагандирсиз? Ўз кучингизга иш он чнингйўқлигииж одқилиш гаум ум анқобилиятсизсиз, деган ф и к р га олиб келиш и мумкин. Бундан халос бўлинг ва ш у тар и қ а м уаммони ҳал қиласиз. 29. Уй расм ини чизинг... М азкур энг кен г тарқалган тестлардан бирига р уҳи ятш ун ослар ян ги унсурлар киритиб, ти н и м си з қайта иш лов беради лар. У қуйидагидан иборат: “у й ” деган сўз айтилиш и б и л ан о қ тасаввури н гизда пайдо бўладиган н арсани чизинг. У ш бу тестд а саволлар йўқ, б и р о қ чизган расмдаги унсурлар п си х о л о ги к п ортрети н ги зн и н г қайсиди р чи зи қл ар и н и яр ати ш га им кон беради. Ш аҳардаги уй. Гап кўп қаватли уй ҳақи д а боряпти. Уни кам чи л и к одам лар чизади. Ч унки кўп чили к ўзгача, “ри соладаги ” у й н и тасви рлаш га уринади. У ш бу расм эса ҚУРУҚ- индам ас, б ировга айтгиси келм айдиган, ф ақ ат ш ахсий м уам м олари гаги на диққати н и ж ам л аш га мойил одам си ф атл ар и ҳақи д а ҳукм чиқари ш га йўл қўяди. У нча катта бўлм аган, п астакки н а уй. А нча п астроқ томли уй ни чи зган одам, ҳойнаҳой, ў зи н и ҳориган, ти н каси қуриган, гарчи одатда, ўтм иш ида ёқи м ли бўлган ҳеч н и м ан и топ м аса ҳам, хотирлаш ни ёқтиради ган одам. Қ алъа. Бундай расм қандайдир ёш б о л аси ф ат феълли, ж иддий бўлм аган енгилтабиатлиликни очади. У одатда, ўз в ази ф ас и н и б аж ари ш га улгуролмайдиган одам нинг ж уда катталаш тирган тасаввури н и билдиради. К ен г қи ш л о қ уйи. Бу ўз ту р ар -ж о й и н и кенгайти ри ш зар у р л и ги н и биуддиради. Агар ш ундай уй ни чи зган одам беф арзан д, ёлғиз бўлса, у ҳолда, балки о и ла қуриш, ф ар зан дл ар ўсти р и ш уч>п эҳти ёж нам оён бўлаётгандир. 81 Агар уй ўтиб бўлмас тем ир п ан ж ара билан ўралган бўлса, бу сирини бировга айтм аслик ф еълидан д ар ак беради. Б орди-ю , уй атроф ида “ж онли д евор” чизилган бўлса, ўзгаларга иш ончни билдиради. Д евор (тўсиқ) қанчалар паст бўлса, бу одамда мулоқотга м ойиллик ш унча кўп бўлади. Д еразалар. Катта д ер аза кўнгли очиқлик, меҳрибонлик, дўстона м уносабат ҳақида гапиради. Унча катта бўлмаган бир ёки бир нечта панж арали д ер азал ар — камгап, писмиқ, одамови, нуҳсонларга эга, қизғанчиқ, ўзгаларга бериш ни ҳам, олиш ни ҳам билмаслигини кўрсатади. Э ш иклар. Агар улар бинонинг ўртасида ж ойлаш ган бўлса, бу хушмуомалалик, меҳмондўстликни билдиради. Э ш ик олди соябонли пиллапоя эса, ян ада кўп роқ багрикенглик, ўзига нисбатан иш онч ҳиссидан далолат беради. О чиқ эш ик кириш им лиликни билдиради. Ёпиқ эш ик — одамовиликни. Агар эш ик ён тар а ф д а ж ойлаш ган бўлса, б у кириш им лилик етарлича эм аслигининг белгиси, бундай одам мулоқотга осонликча кириш м айди. Агар эш ик деярли бутун бинонинг олд том онини эгалласа, енгилтаьслик, ҳ аракат ва қилиқларини олдиндан билиб бўлмаслигини, лекин кен г феълликни, б аъ зан ҳаддан зи ёд ош ириб ю бориш идан гувоҳлик беради. Қувурлар. Расмда қувурнинг йўқлиги — ҳи сси зл и к белгиси. Тутун чиқмаётган қувур ҳам худди ш уни билдиради. Л екин бу ф еъ л -атвор чизиғи, ҳеч ш убҳасиз, ҳаётдаги бир қатор ҳаф саласи пир бўлиш лар туф айлидир. Тутун чиқаётган қувур — кенгф еъллик белгиси, мабодо қувурда ҳатто ғиштчалар, қандайдир майда деталлар ҳам чизилган бўлса, бу ҳаётий кўтаринкиликдан гувоҳлик беради. 30. С из қандай психологик турга м ансубсиз? Ғарбнинг маш ҳур руҳиятш уноси Г. Ю нгнинг “П сихологик ту рл ар” китобида илк бор экстравертлар ("таш қарига қаратилганлар”) ва и нтравертлар (“и чкарига қарати лганлар”) ҳақида сўз борган. М уаллиф нинг 82 ф и кри ча, ҳ аётга м ослаш иш нинг и кки хи л вари ан ти м авж уд. У лардан бири — экспансия: доимо м улоқот қилиш , алоқаларни, иш га оид алоқаларни кенгайти ри ш , ҳ аё т берган ҳам м а н арсан и олиш дан иборат. И н травертл ар эса, ак си н ч а — уз алоқалари ни чеклаб, худди ў з қоби ғига яш и р и н ган д ек одамови буладилар. Қуйидаги саволларга ж аво б бериб, қайси хилга м ансублигингизни билиб олиш га ҳ а р а к а т қилинг. А га р ҳ у й и д а г и сифатларга экстравертлар турига м ансубсиз: эга б ўлса н ги з, си з 1. Бир куннингузидаёк, иккита фильм, концерт, спектакль куриш, транспортда китоб уқиш, бир нечта учрашув белгилаб, атиги бир-иккитасига улгурсангиз булади. 2. Агар тел еви зо р билан радио иш ламаса, к ай ф и яти н ги з ём он булади; мабодо тел еф он у ч и қ бўлса, у зи н ги зн и м аъю с ва ёлгиз сезаси з. 3. Я қин тан и ш лари н ги з сони кун сай и н орти б бормокда. 4. С из чеҳраларни, воқеаларни, б и о гр аф л ар н и о со н р о қ ф орм улалар билан узгалар ф и кри н и қ и й и н р о қ эслаб қоласиз. 5. Е б-и чи ш н и ва к5Цтчилик орасида хурсандчили к қи лиш ни ёқ ти р аси з. Ёлгиз қолиш дан қочасиз. С из оптим истси з, гамгин, одамови киш илардан н ар и р о қ ю расиз. 6 . Ҳ азиллаш иш ни, л ати ф алар айтиш ни, тан и ш л ар и н ги зд ан б ирон тасин и нг қилиқларини курсати б б ер и ш н и ёқ ти р аси з. Ч и қи ш и б кетадиган, кунувчан ф еъ л -ат в о р га эгасиз. 7. С узга чиқиш га, қадаҳ сўзлари и зҳор этиш га и ш қи б о зси з; дастурхон атроф и д а ва кўпчилик орасида, одатда, ҳам м ан и кузатиш осон бўлган ж ой да ўти р аси з. 8 . Қ аер д а ва н им а содир бўлаётганидан б охабарси з. 9. Н отани ш одамлар билан тез ти л топ иш аси з, тан и м ай д и ган ки ш и лар ичида бўлиб қолган ш ароитд а о со н ги н а ч иқиш иб кета биласиз. М ураккаб в ази ятд ан йўл топиб, чиқиб кета оласиз. 83 a О 10. Баъзида унчалик омадли эм ас деб уйласангиз ҳам, қарорларни тез қабул қиласиз. Х и зм ат саф арлари , бош қа ш аҳарларга бориш си зга ҳузур бағиш лайди, улар га бориш учун дарҳол ш одланиб кунасиз. 11. М ураккаб вазиятда ҳам м асини яхш илаб уйлаб олиш учун қобилиятлисиз. 12. Ж у д а куп реж алар, вазиф алар, муам м олар ва гояларингиз бор, леки н улардан бир қи см ин и гин а амалга ош ира оласиз. 13. С аломатлигингиз ҳақида доимо қайгурадиган киш илар сизга унчалик ёқмайди. Бу ҳакда ҳатто улардан сурам асангиз ҳам. 14. А трофдагиларда қолдирадиган таассуротларин ги з си з учун муҳим. А гар қ уй и д а ги сифатларга интравертлар турига м ансубсиз: эга бўлсангиз, сиз 1. Ҳ атто аҳам иятсиз воқеа ҳам сиз учун муҳим булган қарорга таъси р қилиш и мумкин. 2. Купинча хотираларга берилиб, “узи н ги з билан у зи н ги з’’ булиб қоласиз. Яхши спектакл, ф ильм дан кейин таассуротлар огуш ида анча у зо қ қолиш ингиз мумкин. 3. Д устларингиз куп эмас, одамлар билан, нотаниш давраларда чиқиш иб кетиш ингиз қийин. Бир ёк и икки н аф ар яқ и н дустларингиз бор. 84 4. М айда таф силотларга н и сб атан қандайдир вази ятн и тўлиқлигича т е зр о қ ёдда қолдираси з. 5. С изга м агнитоф он, тр ан зи сто р л ар ш овқини, купчилик орасидаги баланд о в о зд а кулиш лар, гаплаш иш лар ёқмайди. 6. У зингизга яраш адиган деб ҳисобланган кам роқ н ар салар и н ги зги н а бўлиш ини а ф з а л к5фасиз. 7. Расмга туш иш ни ёқ ти р аси з, си зга ёдгорликлар, олтин ёки бош қа қандайдир б езак л ар ёқади. 8. Таом п и ш ири ш н и ёқ ти раси з. 9. С из кам ки ш и лик одам лар орасида кўзга таш лангандан кўра каттар о қ тўда ичида сези л м ай қолиш (ёлгизланиш ) ни аф за л р о қ кўраси з. 10. Янги ш ароитга, вази ятга, ж ам о ага қийинчилик биу\ан мослаш асиз. 11. Уз тамойилларингизни сабот билан ёқлайсиз. 12. Уз салом атлигингиз б ораси д а ҳаддан зи ёд бадгум онсиз; ҳар доим соглигингиз яхш и эмас, деб ў й л ай вер аси з ва б у си зн и қи й н ай веради . 13. Қ андайдир бир қарорга кели ш и н гиздан олдин сизни ҳ аяж о н га со.хган муаммо билан у зо қ ш угулланиш ингизга тўгри келади. 14. С и зга б аъзан оламни қандай бўлса, ш ундайлигича кў р м ай си з, деб айтиш ади. Л ек и н ш ундай эканлигингизга и ш онм айсиз. С и з “ҳ а ” ж аво б л ар и к ў п р о қ бўлган гуруҳга м ансубсиз. Агар “э к с т р а ” билан “и нтра" белгилари сони б и р хил бўлса (дейлик, 5 у 5, 6 у б ва ҳ.), дем ак, си з “ам б р а в е р т”, яъ н и ҳар и ккал а белгига хос бўлган икки ёқлам а м и ж о зл и одам сиз. Бу гуруҳга, аслида, кўп чили к киш илар мансуб. Ҳ ар бир киш и и ккала турдаги и ж об и й хислатларга эгалигидан ва ўзи дан м ам нун бўла олиш идан хулоса ч и қ ар и б олиш и мумкин. 85 31. С из қанчалар ж озибадорсиз? Айрим киш илар га ҳаётда ҳам ма нарса осон, худди уйнаб-5^йнаб эриш аётгандек туюлади. Б ош қаларга эса ҳатто арзи м ас майда нарса туф айли ҳам кучли з5фиқиб иш лаш га тугри келади. Одатда, бу ш ахсий ж озибадорлик, атроф дагиларга нечоглик таъ си р қила олиш им из ва улар ихлосини қозониш , уларни ним а биландир қайта иш онтира олиш билан боғлиқдир. Одамда ўзи га тортувчи хислат бўлмаслиги ҳам мумкин, дейдилар. Ростдан ҳам ш унақам и? М абодо бундай санъатга эга булмасангиз, одамларга ж озибадор, дилрабо булиб кўри н и ш мумкинми? Савол оддий эмас. Аввало, ш убҳасиз, узини узи ж алб эта О у\ и ш и зарур, яъни узига н и сбатан иш онч ҳис этиш и керак. Киш и узини билиш и ва ўзи дан мамнун булиш и керак. Хуш, сизда ж ози б ад орли к борми? О дамларга таъсир ўтказа оласизми? М абодо, шулар си зн и қизиқтирса, мана ш у тест саволларига “ҳа" ва “й у қ” деб ж авоб беринг. 1. Ф ақат телеф он орқали мулоқот қилиб, уз ғоянгизга бировн и қи зи қти ра оласизми? 2. С из унча ёқтирм айдиган одам орқали кутилмаганда м уваф ф ақиятга эриш дингиз. У ҳақда ф и кр и н ги з узгарадими, у сиз учун мана ш у лаҳзадан бош лаб ёқим ли роқ булиб қоладими? 3. Х ат ёзаётганингизда сатрлар ю қори га “ўрм алаб ” кетмайдими? 4. Н охуш саволлардан табассум қилиб қоч а оласизм и? С изда уз ф икрингизда қолганча баҳслаш м аслик одати борми? 5. Ваҳслаш аётганда н орози булган ф и кр л ар га қулоқ соласизми? 6. Болаликда катталар сизни яхш и куриш ганм и? Ҳамма завқланиб қарар эдими? 7. С изга кўп ҳолларда бегараз, сам им ий хуш омадлар қилиб туриш адими? 8. Кўзгуга қараганингизга анча булдими? “Ҳ а” ж авобига - 1 очко, “й уқ” ж авоб и га - 0. 86 7 д а н 8 очкогача. С и з ш ахсий ж о зи б ад о р ли кк а эгалиги н гизга и ш он чи н гиз комил. Л екин, к еч и р аси з-у , ҳаддан зи ёд б еҳаловат ва узи н ги зга иш ончингиз кучли. Д унёда у зи н ги зн и ёқтирм ай ди ган одам м авж удлиги ф и к р и н и ҳ атто х аёли н гизга ҳам келтиролм айсиз. 5 д а н 6 очкогача. С изда ж ози б ад орли к бор, хуш м уом ала одам сиз, у з қадри н гизн и биласиз, орти қча беҳ ал о ватл и кси з ж ози б ад орли ги нги зга си ра ш убҳа йуқ. Бош қалар си зн и ёқти ри ш и учунгина ф еъ л -атв о р и н ги зн и у згар ти р и ш н и н г ҳ ож ати йуқ. 3 д а н 4 очкогача. С и зн и атроф даги лар унча ёқтири ш м ай ди , албатта. Эҳтимол, бунга сабаб си зн и н г б еқар о р ли ги н ги зд и р , узи н ги зга иш ончингиз йуқлиги боис, гарчи ҳ а қ и қ а т си з тар аф д а булса-да, ҳақлигингизга б ош қаларни и ш он ти ри ш қи й и н кечади. 2 ва утядан ка м очко. С изда ҳатто узи н ги зн и гам яхш и курм ай си з. К узгута қараган и нги зда ҳам бу си зга ҳузур багиш лам айди. Аввало, узи н ги зга таъ си р курсати ш н и бош лаб, қан д ай д и р тарзд а узи н ги зн и узгарти ри ш га ури ни б кури н г, к ей и н эса атроф дагиларга таъ си р утказа оласиз. 32. У зингизни тута биласизми? И нсон ҳад д ан таш қари импульсив булиб, хаёлига келган ҳам м а н ар сан и оқи бати ни уйламасдан б еи хтиёр б аж ар и б ю б о р и ш и мумкин. Бирок; о р ти қ ч аж и ззак и л и к .таъ с и р ч ан л и к ҳ ам к а сб л ар , қарин дош лар, дустлари билан м улоқот қилганда ж иддий м уам м олар келти р и ш и мумкин... И сп ан л ар н и н г тестига “ҳ а ” ёки “й у қ ” деб ж авоб берсанги з, у зи н ги зн и тута билиш ингиздан бохабар буласиз. М абодо ж аво б бери ш га қийналсангиз, “й у қ ”қа н исбатан “ҳ а ”га я қ и н р о қ ” деб уйласангиз, “ҳ а” ж авоб деб ҳисобланг; “ҳ а ”д ан кура “й у қ ” ж авоб и га э с а “й у қ ” деб қуя қолинг. 87 1. Б и р о н -би р қарор қабул қилиш дан олдин, одатда, уни яхш илаб ўйлаб оласизми? 2. Бир нарсани айтгандан кейин ачиниб қоладиган ҳолатлар кўп бўладими? 3. Бирон нима сизни қаттиқ асабийлаш тираётган булса, ғазабингизни яш ира оласизми? 4. К ай ф и яти нги з ём он бўлса, кўпинча ю зага чиқарасизм и? 5. К ейинчалик афсусланадиган қи лиқларн и т е з-т е з амалга ош ириб турасизм и? 6. Б ирортасидан ғазаблансангиз, заҳри н ги зн и дарҳол сочмай, кейинроқ, бироз “совигач" гаплаш а биласизм и? 7. Газаб устида “ж аҳл келганда ак,л к е т а р ” қаби лида бирон иш қилиб қ ^ г а н и н г и з д а ёк и гапириб ю борганингизда кўпинча тааж ж ублан иб турасизм и? 8. Агар бирор нарсадан ҳадиксираб турган бўлсангиз, ўзгалар ф и кри н и тинглаш ва идрок этиш ингиз N F yM K H H M H ? 9. О чиғини айтинг, аслида сабрси з одаммисиз? 10. Ж аҳлингизчик,қанида, узингиз, ф еъ л -атвори н ги з, мулоқот тар зи н ги з ж уда узгарадими? 11. Бир неча қадаҳ ичгач, ўзи нги зн и н азо р ат этолмай қоладиган пайтлар бўладими? 12. Қарта, ш ахмат уйнаётганда узи нги зн и тутолмай қоладиган вақтлар руй берадими? 13. О чиғини айтинг, б аъзан айрим одамлар умуман дунёга келм асалар яхш и буларди, деган ф и кр келиб қоладими? 14. Агар си зга инсон ўзи ни душ м анларча тутаётгандек тую лса (эҳтимол, хатодир), ури ш қоқ м уносабатда бўласизми? 15. Баш арти қандайдир буюм ёқиб қолса, у сизга ш унчалар зарурм и ёки ш ундай қиммат бую м ни харид эта оласизми, дея уйлаб ўтирмасдан сотиб олиш ингиз мумкинми? 16. Нима учун у ёки бу ҳаракатни қилдим, деган саволга ўзи нги з ҳам ж авоб берадиган ҳолатлар булиб турадими? 88 17. С евиб қолганингизда, ўзи н ги зн и буткул н азорат қилолмай қоласизм и? 18. М еъёрдан о р ти қч ар о қ еб -и ч аётган ҳоу\атлар бўлиб турадими? 19. Х атарли, кески н вази ятларга б от-б от тупш б қоласизм и? 20. Ҳ и ссиётларга берилиб, б ем улоҳаза б и р о н -б и р одамга кўп и нча боғланиб қолиш ингиз м умкинми? Агар қуйидаги тар зд а ж авоб берган бўлсангиз, й и қ қан очколарни қўш инг: “Ҳ а” жавоби учун - 1 очко, “йўқ" учун - 0. “Ҳ а” — 2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 18, 19, 20. “Й ў қ” — 1, 6, 8, 12, 17. 11 ва у н л а н ортиқ очколар. Ҳаддан таш қари таъ си рчан си з! Ўз қилиқлари нги з ва сўзларин гизни ту зу к р о қ н азо р ат қилганингиз маъқул. Б у йўл қўйм аслигингиз к е р ак бўлган к ^ м уам м оларингизни ҳал қилади. 5 д ан 10 очкогача. С и з б и роз таъ си рчан одам сиз. У зингизни сал ту зу к р о қ н азоратда тутсангиз, кейин аф су сл ан и б ю р и ш и н ги зга тўғри келадиган қилиқлар қилм айсиз. 4 ва у н д а н кам очколар. Ҳ и ссиётларин ги зни тўла н азоратда тутасиз, ж аҳли н ги зн и ч и қ ар и ш осон эмас. Худди ш ундай й ўси нд а давом этинг! 89 33. Ўз ёш ингизга нисбатан қандай муносабатдасиз ? (40 дан ош ган киш илар учун) О дам зод қарийди. Бунга кўн и ки ш қи й и н бўлса-да, кўпчилик ж исм оний, руҳий кексайи ш ёк и иж тим оий иш ончсизлик даври кириб келиш ини ж уда оғир ўтказади (бир фильмдаги қаҳрам он — қудратли завод директори бирдан оддий, ҳеч кимга кер акси з наф ақах5ф га айланиб қолгани эсингиздами?) И спан руҳиятш унослари ўрта ёш ва кексали кка мансуб киш иларга ў зл ари н и синаб кўриш ни такли ф этишади. Т аклиф этилган тасдик^арга рўйи рост “ҳ а ” ёк и “й ўқ” деб ж авоб беринг. 1 1. Ҳ аётнинг ҳар бир босқичида ўзи н и н г гўзал ж и ҳатлари булади, си зн ин г ёш ингиз 20 ёк и 50, 70 дами. 2. Ёш ингизни яш ириш га ури наси з (ёки бир н еча йил қуш асиз). 3. Н аф ақага чиққандан кей и н авваллари вақтингиз етиш м аган кўнгил очар иш лар билан ш угулланиш осонроқлигига розим исиз? 4. С изга ёш ингизга номуносиб ҳаддан зи ёд ёш ларбоп ёки спорт русумли кийим кийиш ингизни айтиш ганм и? 5. Ёш ингизга нисбатан ёш роқ кЗф иниш учун ҳар қандай ишга, қимматбаҳо ва огриқли оп ерац и яга рози булармидингиз? 6. К екса киш илар айнан бир хил эмаслар, уларни туш униш қийин, баъзан эса, бунинг илож и ҳам й5Пқ, ш унга розим исиз? 7. К екса одам бахтли була олмайди. 8. С изни кексали к си ра таш виш лантирм айди, ҳаёт қонуни шундай, қариликни муносиб, гузал кутиб олиш керак, яхш иси унга аввалдан ҳози рлик кури ш зарур. 9. К упчилик кексаларда узига хос ф ай з бор. 10. К ексаётганингизни, тез толиқиб қолаётганингизни сезяп си з, янги аж ин лар пайдо булмоқда... Бу сизни бағоят таш виш лантиряпти. 90 11. Қ айтиб 20 яш ар булиб қолиш ингиз учун ҳам ма н арсани б ер и ш га тай ёрси з. 12. А йрим кексалар вақтн и тўхтатиб, ёш ликларини қай тар и ш га уринадилар, доим о ним аларн иди р мингирлаб н олинадилар ва у з ҳаётлари ни ш у билан бузиш дан роҳатланадилар. 13. К ексал ар ёш ларга н и сбатан куп н арсан и секинроқ, бирок, к,унт билан яхш ироқ, си ф атл и р о қ б аж арадилар. 14. Агар салом атлигингиз кафоу\атланган, хоти ран гиз ж ойида, ақ л-ҳ у ш и н ги з узи н ги зд а булиб, бош қаларга м алол келм айдиган аҳволда 70 ёш дан ош иб яш аш ни хоҳларм и дин ги з ? 15. Тугилган кун и нги з си зга ф а қ а т ёш ин ги з утаётган ин и эслатиб, салбий ҳи сси ётлар ҳ о с и у \ қилади ва асабийлаш тиради. 16. К ексал и к сизда касалли к ва улим ф и кри н и қузгатади. 17. О дам лар қариган сари қандайдир м аж буриятни олиш , ним агадир ж иддий ж авоб б ери ш лари мумкин эмас. 18. Тинч, осо й и ш та тар зд а ҳ аёт кечи раётган айрим кексалар га ҳ авас қи лса арзийди. 19. Ёш ҳ ақи д а уйлаган чогда к ай ф и яти н ги з дарҳол айнийди. 20. К ексал ар — ж уд а зер и к ар л и ва қи зи қарли эмаслар. Қ уйидаги қўш и н г: 1. 2. 3. 4. 5. ҳа йўк, ҳа йуқ йуқ ж аво б л арн и н г 6. йўк; 7. йуқ 8. ҳа 9. ҳа 10. йуқ ҳ ар 11. 12. 13. 14. 15. 91 бири га йуқ ҳа ҳа йўқ йуқ 1 о чколан 16. 17. 18. 19. 20. йуқ ҳа ҳа йуқ йуқ Ҳосил бўлган натиж адан ҳар бир қуйидаги ж авоб учун 1 очкоАаа о ли б ташланг: 1. й ў қ 6. ҳ а 2. ҳа. 7. ҳ а 3. й ў қ 8. й ў қ 4. ҳ а 9. й ў ҳ 5. ҳа. 10. ҳ а Энди эса, натижа: 11. 12. 13. 14. 15. ҳа йўқ йўъ; ҳа ҳа 16. 17. 18. 19. 20. ҳа йўқ йўқ ҳа ҳа 'М а н ф и й '' б елги б илан 8 ва ундан к у п очколар. К ексаликни хотирж ам кутиб ололмайсиз! Табиий қари ш ж ар аён и н и ҳаддан таш қари огриқли қабул қиласиз. Бунга ф алсаф и й муносабатда бўлиб, кексали к берадиган ф ойдалар (масалан, дониш м андлик)дан ф ойдаланиш ингиз керак. 7 “м а н ф и й ” очкодан то 7 “мусбат" очколаргача. К ўпчилик одамлар каби қариган чоғда ним анидир йўқотиш им изни, лекин ним анидир топиш им изни, бунда х аф а бўладиган ҳеч нима йўқлигини туш унасиз. 8 ва ун да н к у п “мусбат" очколар. С и з кексал и к кириб келиш ини хотирж ам қабул қи ласи з. “Ч иройли кексай и ш ” ноёб санъатига эгасиз, ёш ин ги зга қарам ай, ҳали у зо қ йиллар ҳаётдан ҳузурланасиз! 34. Одамлар билан тез чиқиш иб кетасизм и? Ш ундай одамлар борки, ёлғизликка тоқат қилолмайдилар. Улар кириш имли, ҳатто нотаниш лар даврасига кириб қолганда ҳам ўзларини бемалол тутиш ади, ёқимтой; сермулозамат, ж амоада ўзларини тута биладиган кишилар. Бошқа^хари, аксинча, кўпчилик даврасидан, зи ёф ат кечаларидан, руҳини қутқарувчи суҳбатлардан н арироқ юрадилар, таниш ганда салобат босиб, гангиб қолишлари, “қобиқларига ўралиб” олиш лари мумкин. С из қанчалар кириш им лисиз? Буни ан и қл аш учун испан руҳиятш унослари тестини такли ф этам из. Т авсия этилган вариантлардан қай бири кўп роқ д ар аж ад а сизга яқин роғи ни танланг. 92 1. Қ андайдир кечада, ж ам оада, тадбирда экан и н ги зн и тасавву р этинг: а) содир буладиган баҳслар туф ай ли сизда муам м олар пайдо бўлади. А троф и н гиздаги лар нуқтаи н азар и н ги зн и ёк и ў зи н ги зн и тутиш услубингиз, ҳази ллари н ги зн и қабул қилиш майди; б) ҳам м аси одатдагича рўй беради, си з ҳам м а билан яхш и суҳбатлаш асиз, тан и ш асиз, балки янги дўстлар ҳам ортти рарси з; в) одатда, с и з р о са зе р и к а с и з ва тез чарчайсиз. М абодо гап лаш сан гиз ҳам, ҳ ар зам онда ва кам чи ли к билан суҳбатга ки р и ш аси з. К ўпинча си зга б у кўнгилхуш лик қиладиган ж о й эм асдек тую лади. Яхш иси, б у ердан т е з р о қ ж ў н аб қолиб, келгусида б унақа уч раш увларга б орм асли к кер ак, деб ўйлайсиз. 2. С изн и н гча, дўстлари н ги зн и нг дўстлари: а) у л ар н и н г ў зи н и тутиш и унча ёқм айди. Ҳатто узингизга: бундай нусхалар билан дустлари н ги з қандай м улоқот қи л ар э к ан -а, деган савол берасиз; б) п и р о в ар д н ати ж ад ау л а р си зн и н гҳам дўстлари н ги зга айланади; в) улар билан зер и к и б қоладиган вақтлар ҳам бўлади, мулоқотда ў згач а қувонч бўлмаслиги ҳам мумкин; бирок, зиддиятли, асаб и й вази ятн и ю зага келти рм асли к учун б ари би р теки с, ту п п а-ту зу к м уносабатларни тутиб турасиз. 3. Агар си зн и қандай дир одамлар кўп даврага б ориш ни так л и ф этиш са: а) ҳойнаҳой, вақти н ги з бекорга совурилади, деб ҳи соб лай си з — у ерда, си зн и н г д ар аж ан ги зга мос келадиган ҳеч қандай қи зи қарл и одамни уч ратм асан ги з керак; б) си зга гоя яхш и бўлиб тую лади, одатда бундай учраш увлар, кечаларга бориб, вақти н гизн и ём он ўтказм айсиз; в) илож и бўлса, ту зу к р о қ баҳона топиб, бориш дан воз кечасиз. Б ундан ҳеч қандай яхш или к кутм айсиз, ундан к у р а сокин ва ти нчги на дам олиш ни аф зал биласиз. 93 4. С изни зери карли кундалик турмуш дан чалгитадиган, кўнглингизни кўп роқ ёзадиган нима: а) си зга ҳеч ким халал берм аслигини ёқтирасиз; узингиз каби кўнгилхуш лик қила биладиган, сизга руҳан яқин инсонлар билан бирга ўтириш ни хуш курасиз; б) турлича киш илар, таниш ва н отаниш лар билан бирга вақт ўтказиш ни хуш к5фасиз, сизга н аф ақ ат зеки дустларингиз, балки янгилари ҳам ёқади. в) ёлгизликда, купи билан 1-2 та узи н ги зга ёқадиган яқин одамлар би,\ан бирга иш қилиш ни яхш и к5фасиз. 5. Янги одамлар билан таниш ар экан си з, бу сизга: а) қи й ин эмас, одатда, янги таниш лар эъти бори н ги зн и қозонм аслигига иш онасиз; б) б у си зга ҳар доим қизиқарли; в) гарчи баъзан янги таниш увлар яхш и иш лигини тан олсангиз ҳам, бу сизга узгача қувонч багиш ламайди. 6. Ишда, м аъруза вақтида, улф атлар орасида: а) мулоқот вақтида сизда доимо муаммолар пайдо булади; б) одатда, си з ҳар қандай даврага тезд а кириш иб кетасиз, одамлар билан осон чиқиш аси з. Ш у заҳоти ж авоб реакц и яси ҳам пайдо булади: атроф ингиздагилар сизни қадрлайди, ф и кри нги з билан қизиқади; в) си зн и ҳеч ким пайқам аслигига ҳар ак ат қиласиз. Гарчи б аъ зан яхш и дустлар топсангиз ҳам. 94 7. А троф дагилар си з учун: а) ж а м и ят — бу чангалзор, ҳам м а у зи м булай дейди, одамлар б и р -б и р и н и н г оёгини чалиш пайида булади; б) атр о ф д а асо сан яхш и, м еҳрибон киш илар, улардан д оим куп н ар са урган са булади; в) “битта эски дуст иккита янгисидан аф за л р о қ ”, ҳар қандай сонияда сотиб ю бора оладиган, иш ончли булмаган куп дустдан сони кам роқ яхш и дуст булгани маъқул. 8. С уҳбат давомида: а) булм агур гаплар гапириб, у з ф и к р и н и уқти ри ш га ур и н аётган л ар н и тухтатасизм и? Гарчи бу ж а н ж ал кутариш и м ум кин булса-да, купчилик си зн и узгаларн и ш ун чаки ти нглай олмайди ҳисоблайдилар; б) ҳ ам суҳбати нги зн и тинглай оласиз, агар зарур булса, н о р о зи булаётган ф и к р н и асабийлаш м ай, тинч ва асослаган ча р ад эта биласиз; в) узгалар ф и к р и н и эш и таси з (айниқса, нотаниш одам лар о р аси д а ва катта д аврада), уз ф и к р и н ги зн и эса, эҳ ти ётк о р л и к билан ва ф ақ ат зарур булгандагина изҳор этасиз. А га р "а” ж авоб вариант лари к ў п р о қ булса. О чиқ ай там и з — унчалик ки ри ш и м ли эм ассиз, хулқатв о р и н ги зн и узгарти рган и нги з маъқул. Етарли д араж ад а ки р и ш и б кетолм аганингиз си зга ж и дди й муаммолар келти ри ш и га ро зи булаверинг. А га р “б" ж авоб вариант лари к ў л р о қ булса. С изни таб р и кл аса булади: ж уда даврабоп одамсиз! С изга м улоқотнинг узи ҳузур багиш лайди, дустлари н ги зга эса си з билан б и р даврада булиш ёқади. А га р “в ” ж авоб вариант лари купроқ булса. С из ёл ги зл и к ка мойилсиз. Л ек и н б у мулоқотга ки р и ш о л м ай си з ва бош қаларни зер и к ти р и б қуяси з, деган гап эмас. Б алки “ёлгизликни хи лватланиш лик д еб атанг ва у ж уда гу зал булади”, деган н азар и я тараф дори д и рси з. Ҳ ар қандай ҳолатда ҳам, уйлаб куринг: ж ам оад ан ҳаддан зи ёд у зи н ги зн и олиб қочм аяпсизм и; балки б аъзи д а бир силкиниб, ях ш и даврага, меҳм онга борган маъқулдир. Ҳ атто б уни н г учун эскидан одатланган одатларни у згар ти р и ш га узи н ги зн и м аж бурлаш к е р а к булса ҳам. 95 35. Ёлғизлик: дўстми ё душман? Ёлгизлик бировларни қийнайди, бош қалар ёлгиз қолиш ни о р зу қилади, тинчлик ва осойиш таликда булиш нинг қандайдир им кони яратилади. Ўткир ёл ги зл ан и ш н аф ақатн аф ақ ад аги л ар .о ги р ваш и ф о си зд ар д ч екаётган беморларда, балки усм ирлар, м уваф ф ақи ятга эриш иб келаётган бизнесм енлар, истаган ки ш и да пайдо булиш и мумкин! С из ким сиз — ёлгизликни хуш курадиган одам м исиз ёки як к аю ёлгиз қолиш дан қурқаси зм и ? Буни аниқлаш га ури ни б курамиз. Т аклиф этилган саволларга р о зи м и си зйуқми, ж авоб беринг. 1. Узингизни тушунарсиз деб ҳис қиласизми? 2. Б ирон кимса билан муомала қи лиш си з учун қийинм и? 3. С изга дустлар, қариндош лар д авраси да булиш га қараганда ёлгиз қолган қулайроқм и? 4. Ёлгизликда узи нги зн и ҳеч ким га кер акси з, ҳам м а таш лаб кетган, бахтсиз деб сезаси зм и ? 5. Я кка узингиз овқатланиш га тугри келганида иш таҳангиз йуқоладими? 6. Бирор оқш омдан кетиб, ёлгиз қолганингизда енгил тортгандек булган вақтлар булиб турадими? 7. Д авран и таш лаб кетиб, ёлгиз қолиш ни куп ҳолларда хоҳлаб турасизм и? 8. Узингизни ёу\гиз сезганда гаплашиш учун тасодифий йуловчилар, кафеда қушни столдагилар билан танишиш учун баҳона уйлаб топа оласизми? 9. Ёлгиз кишилар жозибадор буладилар деб ҳисоблайсизми? 10. Б ир узингиз қолганда асабийлаш иш , даргазаблик, узи ни тутолмаслик хуруж ларидан қўрқм ай си зм и ? 11. Узингиз суйган машгулот (хобби), иж од билан машгуллигингизда ёлгиз қолишингиз керакми? 12. Ёлгизликни бош идан осон кечи ради ган одам ф авқулодда узгача деб ҳисоблайсизм и ? 13. Ёлгизлик — ҳузур-ҳаловатси з аҳвол булиб тую ладими? 96 14. И лк бор о та-о н а уйидан чиқиб кетган ин ги зни тасав ву р . қилинг. У зингизни эркинроқ ҳис қи ларм идингиз? 15. Л и ф тга кирганингизда, агар н отаниш одам билан м улоқот (б и р -и к к и огиз бўлса-да) қилиш га т 5 ^гри келса, узи н ги зн и н оқулай ҳис қиласизм и? 16. Ёлгиз қолганингизда зери ки б , си қи ласи зм и ? 17. Ёлгизликда қандайдир муҳим ва ёқим ли тарзд а уй лаш н и н г ў зи га яр аш а гаш ти бор, д еб ўй лайсизм и? 18. Ёлгиз қолганда кўнинча н оқулайлик ҳи сси н и туясизм и? 19. Бир у зи н ги з қолганингиздан мамнун булиш ингизга и ш он чи н гиз борм и? 1. Ё лгиздикдан қурқасизм и? “Ҳ а” деган ж аво б учун қуйидаги саволларга 1 очкодан : 1, 2, 4, 5, 8, 10, 13, 15, 16, 18. 3 ва у н д а н к ў п очко. С из узи н ги зн и ёлгизликдан қу р қм ай д и ган ту п п а-тузук одам деб ҳисоблай си з. 7 д а н 10 очкогача. Ёлгиз қолиш дан қу р қ аси з ва уни ём он к у р аси з. С и зн и н г з а и ф ери н ги з ш у эм асм икан, уйлаб куринг. 2. Ё лгизликка интиласизм и? Ҳ ар бир “ҳ а ” деган ж авоб учун қуйидаги саволларга 1 очкодан: 3, 6, 7, 9, 11, 12, 14, 17, 19. 1 д а н 3 очкогача. У зингизни даврада яхш и ҳис қиласиз, кечаларда си зд а ҳеч қандай ёлгизлик м уам м олари йуқ. 4 д а н 9 очкогача. С изга ёлгиз қолиш ёқади, як к а у зи н ги з қоли ш н и яхш и курадиган одам сиз. Б уларнинг б ар ч аси одам ови ли кка олиб келм асм икан, дея уйлаб ку р и ш и н ги з лозим . Балки бу уятчан лик ёк и ж ам и ятд а у зи н и қулай ҳис қила олмасликдир. Бу ерд а уйлаб кури ш га ар зи й ди ган ж и ҳатлар бор! 97 36. С из ҳукмини ўтказадиган, қатъиятлим исиз ? Ҳ ар қандай қоида ва м еъёрларга осонликча буйсунасизми, уз ф и кри н ги зн и ўзгаларга босим билан ў тказа оласизми? Доимо энг аввал қонунга ва тартибга бўйсуниш керак деб ҳисоблайсизм и ? Т ест саволларига ж авоб бериб, обрўли етакчимисиз, сизда ш ундай қобилият ниш оналари борми ёки қўлида ҳоким ият бўлган ўзгалар хоҳиш ига к5Т)-к5фона бўйсуниш га мойилм исиз — ш уларни билиб оласиз. К елтирилган тасдиқларга қандай м уносабат билдирасиз? Ш ундан келиб чиқиб, ўзи нги зга очколар ёзинг: Тўла рози м и си з - 6 очко; Р озисиз - 5; У нчалик рози м асси з - 3; Н о р о зи си з - 2; Буткул қарш и си з — 1 очко. (М абодо ан и қ ф и кри нги з бўлмаса, умуман очко ёзманг). 1. Кам гапириб, кўп роқ иш қилиш керак. 2. Ҳали ҳеч қачон ҳеч бир муаммо гап -сўзлар ёрдам ида ҳал бўлмаган. 3. С изга бўйсунадиганлар билан бир вақтнинг ўзида дўстлаш иш , кўнгилчанлик қилиш ва улардан иш лаш ҳамда ўзига нисбатан ҳурмат талаб этиш ни н г илож и йўқ. 4. Зиёлиларга нисбатан тадбиркорлар ж ам и ятга кў п р о қ яхш или к қиладилар. 5. Одамлар кучли ва заи ф л арга бўлинадилар. 6. Ж а м и я т ф ойдасиз киш илардан қандайдир тарзд а халос бўлмоғи керак. 7. С иёсий партиялар ва уларнинг етакчиларидан к 5 ф а подшо (президент, бош котиб... уни истаганча атайверинг) бўлиш и керак. 98 8. М ам лакатда ва ж ам и ятд а тартиб и нсонн и нг ш ахсий эрки нли гига ҳ араган да муҳим роқдир. 9. О та-о н ал ар доим о (одатда) ҳақлар, уларга қулоқ солиш ва ҳурм атлаш керак. 10. Ҳали м актаб д аёқ болаларда ҳукум атга н исбатан ҳурм ат ва бўйсуни ш н и тарби ялаш керак. 11. Ж а м и я т ва ж ам оада ки м н и нг обрўси баландроқ булса, м ун озаларда уш а ю тиб чиқади. 12. Ҳ озирги ёш лар и нти зом н и тарби ялаш ва меҳнатга одату\анишга талабгор. 13. Ж а м и я т билан диалог ҳоки м и ятн и камситади, у н ин г заи ф л и ги ва ҳи м ояси буш лигини кўрсатади. 14. Зў р аво н л ар н и и лож и б орича қатти қ ж азолаш , ҳатто улим ж а зо с и б ери ш керак. 15. Т и р и ш қо қ ва қатъи ятси зл и кн и урганиш мумкин булган и ш лар йуқ. М еҳн атсиз роҳат йук,, деб б еж и з айтиш майди. 16. Ҳ ар б и р инсон у з и ж ти м ои й д араж аси , маълумотига мос киш илар билан м улоқотда булиш и керак. 9 очкодан кам бўлса. С изда ан и қ ф и крн и н г йуқлиги ғалати кў р и н са-да, обрули етакчи ҳам, д иктатор ҳам эм ассиз. Б алки у зи н ги зга н исбатан иш ончингиз кам роқ. М уам м оларингиз к 5Ш н арсаларга ҳаддан зи ёд ш убҳа билан қар аган и н ги з боис пайдо булса керак. Эҳтимол, руҳи ятш ун ос билан маслаҳатлаш иб кўрсан гиз булар. 1 0 - 4 4 очколар. Эҳтимол, си з бош қалар ва узи н ги зга ҳаддан таш қ ар и кунгилчан м уносабатида қараш га йул 99 қўядиган одамдирсиз. Л екин ҳам маси м еъёри да бўлгани яхши! О рти қча кон серватизм (эскиликни ёқлаш ), худди скептицизм (ш убҳаланавериш ) каби, ҳаётий м ўлж алларни белгилаш да муаммолар га олиб бориш и мумкин. 45 - 70 очколар. С из б оси қ ва сабрли инсонсиз. С изда адолатга нисбатан муҳаббат хусусияти мавжуд. С из ш ахснинг ҳуқуқлари ва эркинлигини ҳурм ат қилиш тараф дори си з. Одатда, қарор қабул қилиш олдидан доимо уй лаб-ф и крлаб, оқилона иш кўраси з. 71 - 96 очколар. С изга узгалар ҳ уқуқи н и ҳурмат қилмайдиган, беақл далилларга асослан ган хулқнинг авторитар ва догматик услуби хосдир. Бу купроқ қандайдир ўж арлик, м антиқсиз вази ят ва м анм анси раш оқибатидир. Бу ерда ўйлаб кўри ш к е р а к бўлган ж иҳатлар бор! С из қанча кўп очко тўплаган бўлсангиз, бу ж иҳатлар шунча кўп роқ дараж ада сизга хос. Қ андайдир ф урсат ўтгач, эҳтимол, яқин киш иларингиз билан биргаликда м азкур тестга қайта м урож аат қилинг. Балки н ати ж а ўзгари б қолар. 37. С из ж у р ъ атси зм и си з? Ж уръатси зли к, тортинчоқлик... Ш улар туф айли ҳаяж онланиш , ўзини намоён қилиш га ноқобиллик, нотўғри ran айтиб қўйиш дан қўрқиш , н оқулай вази ятга туш иб қолиш, кулгили бўлиб кўриниш пайдо бўлади. Болаларда, ўсмирлардаги торти н ч оқл и к 5 ф и нли (сизга нима аф залроқ: қи зларга хос камтарлик, уятчанликми ёки сурбетлик ва одобсизликм и?) Айниқса, қиш лоқ болаларида бу сезиларли бўлади. Катталар учун эса, ж уръ атси злик иш да ҳам, ш ахси й ҳаётида ҳам муаммолар тугдиради. Уятчан одам ўзи н и ж у ръ атси з деб кўрсатиш дан қ 5ф қади. Ў зини дадилроқ, қўполроқ, баъзан ҳатто сурбетроқ, беадаброқ к5фсатиш га уринади. С из-чи , ж у ръ атси з одаммисиз? Қуйидаги саволларга “ҳ а ” ёки “й ў қ ” деб ж авоб беринг: 1. Н отаниш киш илар билан осон гаплаш иб к етаси з­ ми? 100 2. Ў згалар одатда си зн и хи зм атлари н гизга яр аш а баҳолайдилар, деб ҳи соблай си зм и ? 3. С из кў зл ам аган в о қ еа содир бўлди. Қ и зар и б кетиш ин ги з м ум кинм и? 4. Йиғилиш да, м аърузада, даврада одамлар гуруҳи қарш и си да сўзга чиқиш зарурли ги си зн и чўчи тм ай дими? 5. Т елеф он д а б ем алол м улоқот қиласизм и? 6. К ўнглингизга ёқм аган ж ой га б ора оласизм и? 7. Ў зингизга н и сбатан и ш он ин ги з борми? 8. Бош қа ж и н сдаги ш ахслар билан осон таниш иб, ^ryoмaлaдa бўласизм и? 9. Н им а д еб ўйлайсиз, атроф дагилар си зн и ёқим той, очиқ, ўзига тортадиган д еб ҳи соблай ди ларм и ? 10. С и зн и кучли ҳ аяж о н қам раб олган вази ятлар бўлиб турадими? 11. М уҳим учраш ув ар аф аси д а х о ти р ж а^ х и к н и са қ лайсизм и? 12. Ў згалар кўз ўнгида қандай кўри н иш ин ги з си зн и ж уда хавоти рга соладими? 13. Байрам ларда, катта давраларда кўпинча ўзи н ги зн и маъю с, о р ти қч а д еб сезаси зм и ? 14. Кулгили аҳволга туш иб қолиш дан қўрқаси зм и ? 15. Ҳ о зи р ж аво б л и к билан эрки н суҳбатлаш а о л аси з­ ми? 16. Қ андайдир м у ҳи м роқ н арсани сўзлаб бераётган да дудуқланиб, асаб и й л аш а бош лайсизм и? 101 17. Янги киш илар билан улар си з учун қи зи қарли булиш и мумкин, деган умидда тани ш и ш н и ёқтираси зм и ? 18. У йингиздан дам олиш куни ёки иш дан бўш бўлган куни чиқаётиб, ўзи нги зн и “тети клаш ти ри ш ” учун бир ш иш а пиво ёки бир пиёла ш ароб ича оласизм и? 19. Уз қайгуларингизни бош қаларга осон ли кча айтиб берасизм и? 20. Ресторанга, кинога ёлгиз ўзи н ги з бориш ни ёқтирм ай си зм и ? 21. М асъулиятли учраш ув олдидан қандайдир ш овқинли, нотаниш даврадаги мулоқот зарури яти сизни ҳаяж онга солиб қалтиратиш и ва қон боси м и нги з ош иш и мумкинми? 22. Т аш қи кўриниш ингиз ўзи н ги зга маъқулми, уни қандай бўлса, шундайухигича қабул қиласизм и? 23. С и зн и кийим алмаш тирадиган хон аси да кўзгу бўлмаган дўконлар асабийлаш тирадими? 24. Б и рор нож ўя сўз оғзингиздан чиқиб кетиш идан қўрқиб, гапга аралаш май турадиган вақтларин гиз бўлиб турадими? 25. У зингизни тортинчоқ деб ҳисобу\айсизми? Қ уйидаги ж авобларнинг ҳар бирига 1 1. 2. 3. 4. 5. йўқ йўқ ҳа ҳа й ўқ 6. ҳ а 7. йўқ 8. ҳа 9. йўк, 10. ҳа 11. 12. 13. 14. 15. йўҳ ҳа ҳа ҳа й ўқ 16. 17. 18. 19. 20. очкоаян ҳа йўқ ҳа й ўқ ҳа ёзинг: 21. 22. 23. 24. 25. ҳа йўқ ҳа ҳа ҳа 8 ва ундан кам очко. С из ж уръ атси зл ар қаторига кирм айсиз. Агар тортинчоқ бўлсангиз ҳам, м еъёрида. А трофдагилар си зн и ўзи га иш ончи бор, ж ам и ятда ўзи ни тута оладиган, деб ҳисоблайди. М абодо, си зд а уятчанлик ва эр ки н бўла олмаслик хусусиятлари м авж уд бўлса ҳам, уларни ҳатто нотаниш киш илар даврасида ҳам осон ги на енгиб $Ггасиз. Бундан таш қари, биронтаси билан м улоқот қилаётганда ўзингизни ж уда яхш и ҳис қиласиз. 102 9 -1 6 о чко ла р . С из ж у р ъ атси з эм ассиз, лекин маълум в ази ятл ар д а ш ундай к 5 ф и н а оласи з. Эҳтимол, н им алардадир торти нчоқли кн и сезиб, уни ҳ ар доим ҳам енгиб ўтолм асси з. Қ анча кам очко туплаган бўлсангиз, ш у м аънодаги м уам м оларингиз ш унчалик кам. 17 д а н 2 5 очкогача. С изда торти н ч оқл и к хислати ҳукм рон. Ш у ту ф ай л и иш да ҳам, ш ахсий ҳаётда ҳам муаммолар бор. С и зга ж ам иятда вақти н ги зн и кунгилли утказиш , ҳам касблар, нотаниш киш илар билан бемалол м улоқот қи л и ш м алакаси етиш м айди. Б уларн и нг барчаси хаво ти р л ан и ш ҳиссини, беҳаловатликни кучай ти риш и мумкин. А гар яқи н лари н ги з кум аги билан ҳаддан зи ёд то р ти нчоқли гин ги зни енгиб утолм асангиз, балки руҳи ятш ун осга игурожаат қилганингиз м аъқулдир? 38. Ўз м улоҳазангизга эгам исиз? Ў йлаётганингизни айтиш га, узгалар ф и к р и га қарам асдан, қандай зарур деб ҳисоблаган булсангиз, ш ундай и ш ту ти ш учун дадиллигингизни ай блаш лари дан қўрқаси зм и ? Н ечоғли муо малага уста булиб, уз м уло ҳ азал ар и н ги зн и чамалай оласиз. Ў згалар ф и к р и сиз учун қан ч ал и к муҳим? С и зн и н г д и қ қати н ги зга испан руҳи ятш ун осл ари н и н г тестин и ҳ авола этам из. И лож и борича, узи н ги зн и Р5^йи р о ст баҳолаб, оч и қроқ ж аво б беринг. С и зн и н г ҳ аёт т ар зи н ги зга к у п р о қ м увоф и қ келадиган ж авоб л ар в ар и ан ти н и танланг. 1. К уичи ли к д аврасида си зн и ки д ан ф арқ л ан ад и ган ф и к р н и эш итганингизда: а) танглик, ж а н ж а л кутариш ёки ш ун чаки ун ғай си з аҳволга ту ш и б қолм аслик учун ҳеч қачон қ ар ш и ф и кр билди рм ай си з. Агар сиздан ш артта п еш он ан ги зга туппонча т и р аб сураш са, одатда тўтри ж авоб д ан қочиб, ҳ ам м аси н и ҳазилга ай лан ти риш га у р и н а си з ёки м у н о зар ага берилм ай, қи сқ ароқ ж аво б берасиз; б) у зи н ги зга тугри келм айдиган н уқтаи н азар н и ҳурм ат қи л и ш и н ги зн и туш униш га и м кон б ераси з; 103 в) ач чи қ бўлса-да, ҳақиқатни очадиган в ази ят пайдо бўлганидан қувониб, ўз ф и кри н ги зн и ф аол л и к билан ёқлайсиз. М унозара баландлаш ган овозга ўти б кетиш и ва ким лар биландир м уносабатларингиз бузилиш идан қ 5 ф қм ай си з ҳам. 2. Т асаввур қилинг, маж лисда (м аърузада, дарсда) ўтириб, минбардаги сўзга чиққан ки ш и н и н г гапларига қўш илмаяпсиз: а) ҳеч қачон савол берм айсиз ва сўзга чиқувчилар гапини овоз чиқариб ш арҳламайсиз; б) б аъзан қитм ирона савол б ери б қолиш ингиз мумкин; в) тинчгина ўз ф и кри нги зн и билдириб, ҳ ар қандай савол б ер а оласиз; г) ж о н деб сўз оласиз ва оқибатлари ҳақи д а ўйлаб ўтирмай, ўз қараш ларингизни ф аол ҳим оя қиласиз. 3. С из раҳб ари ят билан ёки б евосита бўйсуниш ингиз лозим бўлган (яхши муносабатда бўлиш ингиз кер ак бўлган) одамлар билан гаплаш аётганда, ўзгача, баъзан қар ам а-қар ш и ф и кр ҳам билдирасиз. а) бундай вазиятда ҳеч қачон қарш и ran гапирм айсиз, улар ним а дейиш идан қатъи назар, ҳар н арсада ҳақлигини тан олиш га ҳаракат қиласиз; б) эъ ти р о з билдирмасликка, ran м авзуси н и ўзгарти риш га ёки ҳам масини ҳазилга айлантириш га уринасиз, гарчи б аъзан ш убҳаларингизни айрим деталларда айтиб ю бориб, ниманидир ш арҳлай олсангиз ҳам; в) си з одатда саволлар бериб, ўз м улоҳазаларингизни гапирасиз; агар кер ак бўлса, гарчи ўш а ф и кри га қўш илмаган киш ининг далилларини қабул қилиш га тай ёр бўлсангиз ҳам, ўзгача ф и крдали гин гизни туш униш га имкон берасиз; г) ҳатто суҳбатдош ингиз б или м донроқ бўлса ҳам, м унозарада ён берм аса ҳам, оч и қ-ой д и н рози бўлмаслигингиз, ўз ф и кри нги зн и ай ти ш и н ги з мумкин. Ҳатто бу нохуш оқибатлар келтириш и м ум кин бўлса-да, одатда ўз н у қтаи -н азарин ги зни ҳимоя қиласиз. 104 4. Д устингиз ёк и м еҳрибон ош на си ф ати д а кўриш ни хоҳлайдиган одам билан гаплаш аётган чоғда у ўзгача ф и к р и зҳор этаётган бўлса: а) ҳатто қалбингизда бунга қўш илм асангиз ҳам, ун ин г ҳам ма нарсада ҳақли ги ни тан олиб, ён бери ш га ури наси з; б) б у ода мни ран ж и ти б қўй м аслик учун баҳслаш иш дан қочасиз, қулай ш ароит яратаси з, қалтис м авзулар ва и хтилоф лардан ўзи н ги зн и олиб қочасиз; в) ўз ф и к р и н ги зн и б аён этасиз, л еки н буни эҳ ти ётко р л и к билан, ҳурм ат қилиб, низолардан, суҳбатдаги кески н ли кд ан қочасиз. г) ҳам м асини энг бош идан равш анлаш ти риб олиш учун очиқчасига м уҳокам а қилиб оласи з ва ҳатто суҳбатдош ингиз гапни тугатм оқчилиги ва бу суҳбат унга ёқм аётган ин и сезсан ги з ҳам, ўз гапингизни уқтириш да давом этаверасиз. А гар “а" ж авоб вариант лари к ў п р о қ бўлса. С из ўз ф и кр и н ги зн и билдириш га ж у р ъ ат қилолмайсиз. Н атиж ада буткул ў зи н ги зга хос ж и ҳати н ги з йўқлигини нам ойиш этасиз, б аъ за н эса, ҳатто ўзи нги зн и ом адсиз деб ҳи с этиш ин ги з мумкин. Ҳ атто илк даврда бу етарлича ж асу р л и к н и талаб этса-да, ў з “м е н ”и нги зн и ёр қ и н р о қ к 5 ф сати ш учун ўз ф и к р и н ги зн и ай ти ш н и ў1эганиш ингиз керак. А га р “б" ж авоб вариант лари к ў п р о қ бўлса. С из н азокатли руҳи ятш ун ос си ф ати д а ўз ф и кр и н ги зн и очиқ б аён этм айсиз. Б и р оқ кўп и нча орти қч а устом онликни таш лаб, ўз ф и к р и н ги зн и ай тган и н ги з маъқул. А га р “в " ж авоб вариант лари к ў п р о қ бўлса. Уз ф и к р и н ги зн и ан и қ ва оч и қ б аён этасиз, ш у билан бирга, ўзгаларга ҳурм ат ва эъ ти б орн и кўрсатган ҳолда, ўзи нги зга хос ёр қи н индивидуаллигингизни, ф и к р эркинлигини очиб таш лайсиз. С и зн и ф ақ атги н а табри клаш мумкин! А^гар "г" ж авоб вариант лари к ў п р о қ бўлса. Э ҳтиёт бўлинг! Уз ф и к р и н ги зн и ай ти ш га ж асурл и к ҳам да уни бош қаларни ҳақоратлам асдан, ш унингдек ўзи нги зн и н оқулай аҳволга солм ай и ф одалаш н и билиш каби 105 турлича н арсаларни чалкаш тирасиз. С изн и ки дан ф а р қ қилган ўзгача ф и крга нисбатан бир қадар эътиборлироқ, н о зи к р о қ ва устом онроқ муомалада бўлиш ингиз керак. Ш у тар зд а купгина кер акси з низолардан қочиб, ақлли ва билимдон суҳбатдош ҳам да дўст обруйи н и қозон асиз. У зингизни сўнгги босқич ҳақиқати деб ҳисобламанг, ўзи нги зга кўпроқ истеҳзо, танқидий н азар билан муносабатда бўлинг! 39. С из иззаталабм исиз? Ҳ аётда м уваф ф ақи ятга эриш иш ни ким орзу қилмайди? Ҳойнаҳой, ҳар бир одам. Л ек и н ҳам м а ҳам унга етиш олмайди. Н има учун? М уваф ф ақи ят сари йул баихки эн г қийиндир: етиб боргунча ж уда кўп н арсани қурбон қилиш га тўгри келиш и мумкиндир. М уваф ф ақи ят (нимада бўлиш идан қатъи назар) — м аккор нарса; етакчилик учун ҳар доим баланд баҳо тўлашга, ш уҳрат м еҳробига барча бўш вақтингизни, ҳаётдаги майда қувончларни қўйиб, вақти келганида эса, бош қа одамлар билан тўғри м уносабатларни издан чиқариш , баъзида ҳатто дўстлик ва м уҳаббатни ҳам қурбон қилиш га тўғри келади. Бугун ф ақ ат катта келаж ак ҳақида о р зу қилаётган ва ў зи н и унга ҳозирлаётганлар ўзларига: мен ш уҳрат қозониш им учун ним анинг баҳридан ўтиш им керак, деб савол берсалар, ём он бўлмасди. С из қанчалар иззатталабсиз? Ж аво б л ар н и н г уч хил вариантидан б и ри н и танланг. 1. Уқиш (иш ингиз)да си з учун энг асоси йси нима? а) қизиқувчанлигингиз си зн и доим ий рави ш д а янги ним аларнидир излаш га мажбурлайди; б) ўқиш (иш) ҳузур багиньхаши керак; в) энг муҳими, устозингиз (раҳбарингиз) сиздан мамнун бўлса, бас. 106 2. М ақсад га эриш иш да ҳам ма воситалар яхш и, деб ҳ и со б лай си зм и ? а) ҳ ам м аси вази ятга боғлиқ, леки н ҳ ар қан д ай ҳолда ҳам тар ти б га р и о я этиш ва бош қаларни ҳурм ат қилиш керак; б) ум ум ан, ҳ а — ҳар бир киш и, аввало, ў зи ҳақида қайғури ш и керак; в) йуқ. 3. М ақ сад сари интилувчанлик ва қўйилган м ақсадга садо қат — и н со н н и н г энг муҳим си ф ати эканлигига қўш иласизм и: а) ҳа, буткул қўш иламан; б) эҳтимол, ҳа. Б и роқ б аъзан и сти сн олар ҳам булади; в) и нсон аввало, ўзига, қараш лари га сод и қ бўлиш и керак. 4. Э згу н и яти н ги зга ети ш учун оилангиздан, дўстларингиздан, ях ш и кўрган иш ингиздан воз кечи ш каби қур б о н ли кл ар га борармидингиз: а) аф су ски , ш ундай қилиш им га тўғри келди; б) ҳеч қачон; в) ҳа, б у м енга оқилона бўлиб тую лади. 5. К и ч и к бўлса ҳам м уваф ф ақи ятл ари н ги зн и а тр о ф д а­ гилар билан билан бўухишасизми: в -i. 107 а) албатта; б) бунда ўзимга қандайдир ф ойда борлигини кўрсамгина; в) ни мага бўлиш мас эканм ан? Ўз ю туқларим ни нам ойиш этиш менга ёқади. 6. Ростини айтинг, ўзингизни ш уҳратпараст деб ҳисоблайсизми? Яъни, ҳокимиятга, бойликка, ш уҳратга эриш иш ни хоҳлайсизми: а) ҳа, ш уҳратиарастман, лекин ҳам ма н арсада эмас; б) ҳа, бунинг устига, атроф им дагилар ҳам ш уҳратпараст одамлар бўлиш ини ёқтирам ан — б у ўзини ўзи камолга етказиш учун рагбатлантирувчи ом ил бўлиб хи зм ат қилади.; в) ўз ҳаракатларим да кам дан-кам ш уҳратпарастликка таянаман. 7. С изга вазиятни буткул назорат этиш ни ўз зи м м ангизга олиш ёқади: а) ҳа, менга ўзимга нисбатан иш онч ёқади; б) б аъзан бу менга хуш ёқади; в) сираям, чунки бу одатда, ўзи ни н г ортидан м асъулият ва доим ий зиддият келтиради. Ж адвалга м увоф и қ тўплаган очколарни ҳисобланг. С авол вари ан тл ари а 6 в С а в о л л а р р акам л ар и б ў й и ч а о ч к о л а р со н и 1 2 3 4 5 6 7 4 2 0 4 2 0 0 2 4 2 0 0 4 4 2 0 2 4 2 4 0 8 очкогача. И ззаттахаблик — си зн и н г асосий ж и ҳати н гиз эмас, ҳарқалай, ан ъан ави й маънода. Бу қандайдир мақсадларга эриш иш га си зга халақит бермайди, албатта, б и роқ мақсадга интилувчанлик мавж удлигингиз омили бўла олмайди. 108 10 аян 18 очкогача. Ш убҳасиз, си з — иззатталаб инсонсиз, б и р о қ ҳам м а нарсада эмас. С из учун энг муҳими — м ақсадга эр и ш и ш истаги ҳам эмас, у оқиллик чегарасидан чиқм айди ҳам. 20 ва у н д а н к у п очколар. Ҳ ойнаҳой, ҳаёти н ги зн и н г м аъноси у зи н и узи кам олга етк ази ш ва барча нарсада м у в аф ф ақи ятга эриш иш да булса керак. И стаганингизни ололмай, си з узи н ги зн и алданган ва ҳаф сал аси пир булган деб ҳи с қи ласи з. Гоҳида си зн и н г ш уҳратпарастлигингиз ҳаддан ош иб кетади ва ч егара билмайди. 40. Қ андай қилиб “й у қ ” деса булади? Эҳ, ўрн и келганда, б аъ зан р о зи булиш ни истам ай си з-у, “й у қ ” д ей и ш ноқулай булган чоғда, бош торти ш қандай қи й и н булади ва м иллионларча виж дон азоблари бош ланади: А гар “й у қ ” деб айтиш к е р ак булса, ш ундай д ея оласизм и? Э ътибор беринг: бу тестга ҳам “ҳ а ” ёки “й ^ ” деб ж аво б б ери ш к е р а к — б и р о қ узи нги з билан ёлгиз қолганда бу ан ч а осонроқ. 1. К ей ин чалик аф суслан ади ган иш ни баж ари ш га си зн и кундириш осонми? 2. К унглингизга ёқм ай диган иш ни б аж ар и ш ёки ёрдам бер и ш и н ги зн и си зд ан сураш япти. С абабини туш унтириб, бош торта оласизм и? 3. Д оим о сабаби н и туш унтириб, илтим осни рад этаси з, бундан таш қари , бош қа б ирон ним ада ёрдам б ер и ш га тай ёр си з. 4. К упи н ча у зи н ги з хоҳлам айдиган иш ни баж араси з, иш қилиб, атр о ф и н ги зд аги л ар р ан ж и м аса булган и. 5. С из учун нохуш учраш увга бориш га кунм аслик қи й ин кечади. 6. О ш н ан ги з си зга керакл и бир бую мни бир муддатга сўради. Уни қайти б берм аслигидан қ у р қ аси з-у , леки н берасиз. 7. С отувчи си зга зўр б ери б ти қи ш ти раётган товарн и р ад этиш ин ги з қийин. 109 8. С из одамни енгиллик билан кечи ри б ю борасиз, ш икоят, судга ар и за бериш дан қайтасиз. 9. С изнй қизиқтирм айдиган иш лар билан шугулланиш ингизни биров талаб қилса, бундан асабийлаш асиз. 10. С изга қандайдир лойиҳада и ш ти рок этиш ни такли ф этиш са, рад этолмайсиз. 11. О ғайнингиз бош қа ки ш иларнинг сўзлари ва иш лари ҳақида менсим ай ф и кр билдирса, узи нги зн и ноқулай сезасиз. 12. Сотувчилари ҳаддан таш қари сурб ет булган д 5 ^конларга кирм айсиз. 13. Ҳаддан зи ёд қатъиятли булиб тую лган одамлар дан н ар и р о қ ю расиз. 14. Пулга унчалар хгуҳтож эм аслигини била туриб, си з қарз б ер аси з (иккинчи вариант: пулни ортга қайтариб олиш қи й ин кечади). 15. А йрим киш илар си зн и аҳм оқ қилиш ган деб ҳисоблаб, устингиздан кулаётгандек туюлади. 16. К имнингдир иш ини баж ариш дан б ош тортаркан си з, одатда уни ранж итм асликка ҳаракат қилиб, ҳам м асини туш унтирасиз. 17. С и з ҳеч қачон сўрам аган н арсан ги зн и сиздан с5фашса, гарчи буни истамасангизда, берасиз. 18. М абодо, хоҳламайдиган интим такли ф н и рад этиш га тугри келса, узингизни ж уда ноқулай сезаси з. С авол вари ан тл ари С ав о л л ар р акам л ар и б ў й и ч а о ч к о л а р с о н и Л 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ха -1 +2 +2 -1 -2 -2 -1 -1 -1 Пўк +1 -1 -1 +] +1 -1 +1 +1 +1 +1 +1 С ав о л в а р и ан т л ар и С ав о л л а р р а к а м л а р и б ў й и ч а о ч к о л а р со н и 11 12 13 14 15 16 17 18 ха -1 -1 -1 -1 -1 йук +1 +1 +1 +1 +1 +2 -1 -2 -1 +1 +1 Айрим ж авоблар минус белгиси билан кетаётганига эътибор беринг. 110 М и н у с 11 ва унА ан к у н очколар (м ан ф ий ш кала бўйича). С и з “й ў қ ” дей иш ни билм айсиз. К ўпинча рад этиш га, қатъ и ятл и ли к к5фсатиш га ўрган и ш и нги з керак. Ш у билан кўп муам м олардан омон қоласиз. О д я н м и н у с Ю гача. “Й ўқ” дейиш га қи й наласи з, б и роқ бунда м уам м олар куп эмас. Ол я н п л ю с 10 очкогача. “Й ўқ” дей иш га қи й налм ай си з. Зар у р в ақтд а бош торти ш н и биласиз, бу э с а ж уда муҳим. 11 ва у н д а н ортиқ очколар. “Й ўҳ” д ей и ш и н ги з ж уда осон, агар б у худбинлик ёки бош қаларга н исбатан б еп и сан дл и к келиб чиқарм аган бўлса яхш и, албатта. 41. У зингизга нисбатан иш ончингиз комилми? Ўзига ишонганлик узини баҳолаш билан тугридантуғри боглиқдир. Узингизни мана шу параметрлар буйича баҳолаб куринг. 1. К им дир си зн и н г нуҳтаи н азари н гиздан ф ар қ л ан адиган ф и к р н и б аён қилган чогда: а) ҳатто у хатога йул қуяётган деб уй ласан ги з ҳам, у н ин г ҳақли ги ни тан оласиз, ф ақ ат узи н ги зн и ём он тар аф д ан кў р сатм асан ги з ёк и кески н вази ятн и ю зага келти рм асан ги з, бас; б) о қи б атл ар и га қарам ай баҳслаш иб, у з нуқтаи н азар и н ги зн и зу р б ери б ёқлайсиз; в) суҳбатдош и н гиз далилларини 5Пйлаб куриб, си зга тугри булиб тую лса, рози л и к берасиз. 2. Қ ан дайди р қар ор қабул қи лиш ингиз талаб этилса: а) у зо қ у й л ай си з, б и р о қ ҳ еч бир вари ан т си зга ту зу к р о қ булиб тую лмайди. Н иҳоят, бирор қарорга келгандек булган да, хато қилдимм икан, деб ҳисоблайсиз; б) м и ян ги зга келган бири н чи ф и к р н и амалга ош и р аси з. Х ато қи лиш им мум кин деган ф и к р н и хаёлга ҳам келти рм айсиз.; в) си з ҳ ам м а “ҳ а ” ва “й у қ ”л арн и тарози д а тортиб, к ей и н қар о р қабул қиласиз. Ill 3. Кимдир сизни ёки ҳаракатлари н гизни тан қи д қилгудек булса: а) ҳатто ran жуда муҳим булмаган н арса ҳақида бораётган булса ҳам, бунга катта аҳам ият қар атаси з ва ж уда қайғурасиз; б) сизни узгалар ф и кри қизиқтирм айди, б и р о қ ж аҳлингиз чиққанини сезаси з ва ран ж и й си з; в) айтилганларни уйлайсиз. Агар тан қи д қилаётганни ҳақ деб ҳисобласангиз, ниманидир узгарти ри ш га у ри наси з. Агар танқиднинг адолатсизлигига ам ин булсангиз, у ҳолда ҳамма содир булганларни м иянгиздан чиқариб таш лайсиз. 4. Н имадир ёмон чиққанида: а) ҳатто бош қалар ран ж и ш и учун сабаб йўқ, дей иш са ҳам, унга узи нги з айбдорлигингизга д еярли ҳар доим иш ончингиз комил; б) бунга бош қалар айбдор деб ҳисоблайсиз; в) агар хатога йул қуйдим, деб ҳисобласангиз, гуёки шундай булиши керакдай қабул қиласиз ва ш унга 5Рсшаш воқеа такрорланиш ига йул б ерм асл и кка ҳаракат қиласиз. 5. М асъулиятли иш ни б аж ари ш талаб этилган чогда: а) бундай иш қулимдан келмайди, дея уйлаб, ҳаяж он лан аси з (гарчи бош қалар бундай деб ҳи соб лам асалар ҳам); б) доимо ро зи буласиз, чунки уни ҳар ким дан кура ях ш и р о қ баж ариш ингизни биласиз; в) р о зи буласиз — бу иш ни илож и борича яхш и роқ б аж ариш га интиласиз. 6. Танлаш кер ак булган вақтда: а) си з ҳам ма билан маслаҳатлаш асиз, л еки н ним а қилиш ни билмайсиз. К упинча си з учун узгалар қарор қабул қилиш ини аф зал биу\асиз; б) си зн и адаш тириб ю бормасликлари учун ҳеч ким билан маслаҳатлаш масликни аф зал курасиз; в) одатда, сиз иш онган ва уш бу саволга ақ.\и етадиган биронтаси билан маслаҳатлаш асиз. 112 7. Б и р о н -б и р кеча, м аж лис ёк и йигинда: а) сези л м асл и кка ури н аси з, у зи н ги зга эътибор қар атм асл и кка ти риш аси з; , б) атр оф д аги лар ҳам м аси си зга қар аш и учун аж ралиб тури ш н и ёқтираси з; в) узи н ги зн и бем алол ва сам им ий тутасиз, одатда х о ти р ж ам си з, ҳам м аси яхш и ути ш и ни хоҳлайсиз. А гар “а" категорияга м а н суб ж авоблар к ў п р о қ булса, у зи н ги зга иш ончингиз кам, ҳаддан таш қари и кки л ан авер аси з. Балки аслида қандайлигингиздан к$фа у зи н ги зн и п астр о қ баҳолайсиз. М абоАо “б ” категорияга м а н суб ж авоблар к у п р о қ булса, у зи га қ атти қ иш онган одам дек таассурот қолд ирсан гиз ҳам, аслида ундай эм ассиз. А га р "в" категорияга м а н суб ж авоблар к у п рок, булса, у зи н ги зга етарли дараж ад а иш онган, босиқ, вазмин одам сиз, вази ятга м увоф иқ, тугри баҳо бериб, узи нги зн и ҳам ай н ан ш ундай баҳолайсиз. 42. С из ҳасадгўи м и си з? Ростини айтинг, узгалар кулф атидан қувонасизм и? А троф дагилар си зга қадри н ги зга етм аётгандек тую лмайди ми? Д устлари нги з ёр қ и н галабаларни қулга кири тган ларида узи н ги зн и қандай ҳис қиласиз? Ҳ асадгуйлик — анча кен г тарқалган иллат, ҳар бирим из ун ин г дом ига туш иб қоли ш и м и з м ум кин. Л ек и н шундай киш илар ҳам борки, ҳасад ул арн и н г ҳаёти н и анчайин ж иддий тар зд а бузади. Хуш, си з ҳасадга қай дараж ада м убталосиз? 1. Д устлари нги з м у в аф ф ақи ятга эриш салар, хаф а буласизм и? 2. Д устлари нги зга н арсалари н ги зн и б ери б турасизм и, дейлик, улар билан гоялари н гизн и булиш иш қийин кечм айдим и? 3. М ақташ га ар зи гул и к иш қилган дустларингизни м ақтаб ту расизм и? 113 4. Ў зингизни кўтшнча ўз ф ойдангизга атроф дагилар билан таққослайсизм и ? 5. Ҳеч қандай асосси з яқинларингиз устидан кулиш ни ёқтирасизм и? 6. О брўли ш ахслар си зга эмас, б ош қаларга кўп роқ эътибор бераётганларидан қувонасизм и? 7. С и зн и н г олдингизда биронта тан и ш и нги зн и адолатли равиш да мақташ ларини хоти рж ам қабул қиласизм и ? 8. Д устларингиз фойдаланаётган меҳр ва эъти бор сизга ҳам кўрсатилиш ини талаб қиласизми? 9. Д ўстона даврада ўзи нги з эътиборни ж алб этиш га ҳаракат қиласизми? 10. Д ўстларингиздаги и ж обий хислатларни осонликча тан оласизми? 11. Я қинларингизга нисбатан сизга к ам р о қ эъти бор берилса, ўзи нги зн и ран ж и ган д ек сезаси зм и ? 12. М аш ҳур киш илар ҳақида ёмон гаплар айтиш га М О Й И уХ М И С И З ? 13. С изда рақобатлаш иш га интилиш хусусияти кў р и надими? 14. М уваф ф ақиятларингиз атроф и н гиздаги ларн и камситмаслигига ҳаракат қиласизми? 15. Т ириш қокдигингизни ҳаддан зи ёд н ам ой и ш этиб, бош ликдарингиз м еҳрини қозониш га ури наси зм и ? 16. Ҳ авасингиз келган одам ҳақида адолат билан ҳукм чиқара оласизми? 17. Уйинда сизга нисбатан омади кўттроқ келган биронтасига нисбатан ж аҳл ва адоват туясизм и? 114 18. И лгари ф а қ а т галаба қозонган одам лар бош ига ку л ф ат ту ш са сую н асизм и? 19. М асалан, у сто зи н ги з ёк и раҳбари н гиз си зн и ўзгача аж р ати б ку рсатм ай, ҳам м ани бир хил баҳолаганида аччи қл ан аси зм и ? 20. С и зд а б аҳ о й и н ги з қанчалик баландлигини а т р о ­ ф и н ги зд аги л ар туш унм айди, деган ҳис борми? Ж а в о б л ар н и н г тў р т париантидан б и ри н и танланг: С авол вар и ан тл ар и С а в о л л а р р а к а м л а р и б ў й и ч а о ч к о л ар с о н и 1 2 3 4 5 6 7 8 9 хеч качон 0 0 3 0 0 3 0 0 3 баъзан 1 2 3 1 2 3 2 1 2 1 2 3 2 1 0 1 0 1 2 3 2 2 3 1 2 3 1 0 кўпинча деярли хар С а во л в а р и ан тл а р и хеч качом баъзан кўпиича деярли хар 1 0 3 10 С а в о л л а р р а к а м л а р и б ў й и ч а о ч к о л ар со н и И 12 13 14 15 16 17 18 19 20 0 0 1 2 3 0 1 0 2 3 2 0 0 1 0 0 1 2 3 0 1 1 3 0 1 2 3. 1 2 1 2 3 1 2 3 1 0 2 3 3 Тўпланган о ч коларн и қуш инг. 9 ва у н д а н ка м очколар. С и ра ҳасадгўй эм асси з. Ҳар доим атр о ф и н ги зд аги л ар м уваф ф ақи яти д ан ш одданасиз, ш у боис б ах ти ёр си з ва осонгина янги дўстлар ортти раси з. 10 д а н 20 очкогача. С и з туп п а-тузук одам сиз — б аъзан б ош қаларга ҳ аваси н ги з келиб қолади-ю , бу ҳис си зн и қийнам айди. 21 д а н 40 очкогача. Ҳ асад қилиш га м ойиллигингиз ри во ж лан и ш и си зн и ан чаги на ран ж и ти ш и мумкин. О гоҳ бўлинг, у зи н ги зн и ҳеч ким билан таққослам анг. Аввало, “А нави гарчи ҳеч қандай хи зм ат қилм агай булса-да, кўп н ар сага э р и т д и - я ”, деган хилдаги уй ларга бери лм асли гин ги з керак. 115 41 ва ун д а н к у п очколар. Ж удаям ҳасадгуйсиз, бу эса анча ж иддий муаммолар келтириб чиқари ш и мумкин. Ш ундай одамлар борки, уларни кўрганда ёки улар ҳақида эслаш нинг узи сизда ю қори дараж ада ҳасад уйготади. Агар ҳаётин ги зни барбод этиш ни хоҳлам асангиз, узгалар м уваф ф ақи яти дан қувониш га ури ни н г ва ҳ авас қилган одамларингизни озгина булса ҳам м ақташ га ҳаракат қилинг. Ш ундай қилсангиз, тез орада хоти рж ам ва омадли булиб қолганингизнч ҳис қиласиз. 43. С из сахий инсонм исиз? М абодо м еҳмонингиз сураса ёки ш ундай ҳадя олиш истаги борлигига и ш ора қилса, уш а бую м ни осонликча бериб ю б ора оласизми? Эҳтимол, и чингизда сахийлик ва хасисли к орасида кураш борар ва ҳам м аси ай н ан ким сўраётганига боғлиқдир? С овға қи.\иш ни ёқтираси зм и ? Ёки йуқотаётган ҳар бир сумни ҳисоблайсизми? М азкур тес т моддий ж иҳатдан сахийлик ва хасислик д араж ан ги зн и туғри баҳолаш га ёрдам беради. I. Д устингизга совға сотиб олм оқчисиз. С из учун нима ку п р о қ аҳамиятли: 1. С овға қиммат булмаслиги керак. 2. И злаш учун к 5 т вақт кетм аслиги зар у р (нархи унчалик аҳамиятга эга эмас). 3. С овға ростдан ёқсин, яхш и хоти ра булиб қолсин, яхш и таассурот қолдирсин. И. Д устларингиз, таниш ларингиз б ирон бую м ингизни (китоблар, асбоблар, ки й и м -кеч ак, руч ка ёки автомобилингизни) вақтинча бери б тури ш и нги зн и с5фашса, ж аҳлингиз чиқадими? 1. Йуқ, агар уларни авайлаб иш латиб, қайтариб бериш ни “унутм асалар” (ran м айда-чуйда нарсалар ҳақида кетаётган вақтда, албатта). 116 2. Б и р о вга уз б ую м ларингизни б ери б туриш ни ёқ ти р м ай си з, “хотин билан асбобн и ҳеч кимга б ер м ай м ан ” там ойилига ам ал қиласиз. 3. Бу си зга ёқмайди, ахи р бую м лари нги зн и эскитиб, бузиб, йўқотиб қўйиш и, м аш инани эса у р и б олиш и мумкин. III. С и зд ан қандайдир х ай р и я ж ам гарм аси га ёрдам кў р сати ш н и сўраш аётганини тасав ву р қилинг. Биринчи н авбатда н им а ҳақда уйлайсиз: 1. “Ҳ ойнаҳой, пул сурасалар к е р а к ”. 2. “М ен қандай ёрдам бери ш и м м умкинлигини к у р а м и з”. 3. “Буни яхш илаб тек ш и ри б кури ш к е р ак (эҳтимол, б у товлам ачилардир). Т екш и риб ўти ри ш ҳаддан таш қари куп вақтн и о л са к е р а к ”. IV. Қ ий и н вази ятга туш и б қолган яқ и н дўстингиз и ш х о н ан ги зга қунгироқ қилиб, зуддик билан етиб кел и ш и н ги зн и ва қуллаб-қувватлаш ин ги зни сўради. У ту ш к у н л и кка берилган, к ай ф и я ти ём он, огир аҳволда. Ҳ ам м адан к у р а куп роқ си зн и н им а таш виш лантиради: 1. Д ўсти нги зн ин г аҳволи. 2. С и з сарф лайдиган “қи м м атли ” и ш вақтингиз (бош лиқлар қўл остидагиларнинг ш ахси й и ш лари билан 117 машғул бўлиш ларини ёқтирм айдилар ва ҳам касблар ҳам кетганингизни “ҳисобга олиб” қўйиш ади). 3. Н охуш янгиликларни эш итиб, уларни ю р ак ка яқин олиб, ўзи нги з “иш дан чиқиб" қолм аслигингиз муҳимроқ. V. Агар ж уда қиммат ресторанга борсан ги з ва ҳи собни ўзи нги з тўлайдиган бўлсангиз, қандай таом танлайсиз? 1. Н имани хоҳласам, ш уни (“бундай ж ой га қачондан бери кириш насиб этм аган ”). 2. Унча қиммат бўлмаган бирон ним а бую раси з, чунки кўп пул сарф лаб қўйсангиз, кейин ўзи н ги зн и б ирон нимадан чеклаш ингизга тўғри келади. 3. Э нг ар зо н овқатни. Пулни қи зған аётган и н ги з учун эмас, балки уларни бекорд ан -б ек орга совуриш ни ёқтирм аган и нги з учун. VI. Т асаввур қилинғ, қариндош ингиз ёк и д ўстингиз касалхонадан қўнғироқ қилиб: “Аҳволим ж ойида, аммо сенинг маш инангда ҳалокатга учредим ”, - дейди. С из нима дейсиз? 1. М аш ин ан и нгқай аҳволдалиги сизни қизи қти рм ай ди, унинг ў зи тузукм икан, деб касалхонага зудлик билан йўл оласиз. 2. Ў зингизга таъм ирлаш қанчага туш иш ини чам ал ай си з ва умуман маш ина берган и нги з учун ўзи н ги зн и айблайсиз. 3. С изни, ҳойнаҳой, у зо қ муддат автом оби лсиз қолиш ингиз ҳақидаги ф и кр ранж итади. VII. С изга ж уда аж ойиб ж ой га ёқим ли улф атлар билан саёҳатга ж ўнаб кетиш ни такли ф қилиш ади, б и р о қ саёҳат у зо қ ва қиммат бўлади. Рози бўласизми? 1. Д ам олиш га ж уда кўп пул сарф лаш га тай ёр эм ассиз, бундан ар зо н р о қ вари ан т топасиз, и ш лари нги з ҳам сизни у зо қ муддатга қўйиб юбормайди. 2. Ҳатто бунинг учун (пултопиш , ишдан ж авоб сўраш , иш ларни четга суриш) бирм унча зўр бери ш га тўғри келса-да, хурсандчилик билан рози бўласиз. 118 3. Йўқ, ф а қ а т пул ту ф ай л и эмас, ш ун чаки таъ тил вақти да у з о қ саёҳат қи либ узи н ги зн и ҳаддан зи ёд ҳолдан той ди ри ш н и хоҳлам айсиз. Э нди н ати ж ал ар н и аниқлайм из. Савол в ар и ан тл ар и 1 2 3 С а в о л л а р р а к а м л а р и б ў й и ч а о ч к о л ар со н и I II III IV V VI VII А Б В в Б А Б В В В А А Б А В А В Б А Б Б А га р “А ” ж авоблари к ў п р о қ бўлса. С и з ҳам м а н ар са д а ҳ ад д ан зи ё д п и ш и қ си з. Агар б и р о н к и ш и си зн и х а с и с д еб ай тса, х а ф а бўлм анг. Гарчи пулга ун чалар м у ҳ то ж б ў лм асан ги з ҳам , б ал ки ун га уч ли ги н ги з си зн и ҳаддан т а ш қ а р и чулғаб олган ди р. Бу х ас и с л и к қаер д ан пай до булган ? С и з пулни и қ ти со д қи лгандай к ў р и н и б , асли д а й и ғаётган д ек си з. Б и р о қ ш у билан у зи н г и зн и ҳаётдаги к у п ги н а ҳ у зу р -ҳ а л о в а тл а р д а н м осуво қ и л аси з. У зи н ги зга п ан д б ер и б қуйм анг: ҳаёт, ёш ли к и н сон га б и р м ар та бери лади ! Ж у д а сахи й б улм асан ги з ҳам, б аъ зи д а б е ғ а р а з б у ли ш н и у зи н ги зга раво к у р и ш и н ги з м ум кин. А га р “Б " ж авоблари к ў п р о қ бўлса. С из ким ларгадир “х ас и с” булиб тую лсангиз керак, лекин моддий м аънода эмас. Эҳтимол, р>о<;ий “кеткази ш "лардан о р ти қ р о қ қў р қ сан ги з кер ак. С и з — худбинсиз. Ишдаги, иж оддаги м у ваф ф ақи ятл ар , тулақонли дам олиш, о м о н -эсо н л и к си зга пуу\дан ку р а қадрлироқдир. А га р “В " ж а во б ла р и к ў п р о ҳ бўлса. Х а с и с л и к с и з г а х о с х у с у с и я т эм ас. О д ати н ги зга б и н о ан са х и й в а б а ғ р и к е н г с и з. Б о ш қ ал ар н и ҳам , у з и н г и з н и ҳ ам б аҳ о л аш д а б и р х и л с и з. У ш бу с а х и й л и к эн г м у ҳ и м х у с у с и я т и н г и з б у л с а -д а , гар ч ан д у н и ҳам м а қ а д р л а й в е р м а с а ҳам , б а ъ з и л а р э с а у з м а н ф а а т л а р и 119 й ўли д а ф о й д а л ан и ш л а р и си зга с и р а ёқ м а й д и . Ўз б ағр и к ен гл и ги н ги з ту ф ай л и б а ъ за н н о х у ш в о қ е а л а р га а р а л а ш и б қ о л аси з. О гоҳ бўлинг! Ҳ ам м а я қ и н л а р и н ги з ҳам ш у н д ай м у н о саб атга ар зи м а с л и ги м у м к и н . С из ҳ а қ и н ги зд а ҳ ақ и қ атд а ҳам “Я хш илиги ў зи н и нобуд қ и л д и !” д е с а бўлади. 44. С из телеманиядан азият чекасизм и? Т елевизор энг зарур буюмга айланди. Усиз кўплар ҳаётини тасаввур этолмайди. Л ек и н ўзи нги з билмаган ҳолда “зангори э к р ан ” қулига айланиб қолм адингизм икан ? 1. С изга ёққан телефильм, дастурни кўрм оқчи бўлиб уйқуга кеч р о қ ётасизми: а) фильм тугаш ини ҳеч қачон кутм айм ан ёки жуда кам дан-кам кутаман; б) ҳатто эрталаб барвақт туриш им зар у р бўлса ҳам, агар кар ти н а ж уда ёқиб қолган бўлса, б аъ за н охиригача кўраман; в) аф суски, кўнинча ш ундай бўлади. 2. Т елевизор кўриш — бўш вақтни кўнгилли ўтказиш экан и га розим исиз: а) буткул розиман; б) бу, айниқса, дам олиш кунлари вақтн и м аъни сиз ўтказиш дир; в) агар мияга тузукроқ ҳеч нима келм аса, ўзи м н и ёмон ҳис этсам ёки кўчада об-ҳаво ёмон бўлса, розим ан. 3. Қ изиқарли к5фсатув, фильм туф ай л и муҳим учраш увдан воз кеча оласизми: а) ҳа, агар бу қизиқарли фильм бўлса; б) ҳеч қачон ёки деярли ҳеч қачон; в) ҳа, агар уйда ўтирган бўлсам ва боргим келм аса. 120 4. Т ел еви зо р кўри ш учун бош қа маш ғулотлар (уқиш, иш, спорт, таъ ли м олиш , дўстлар билан учраш иш )дан воз кечасизм и: а) ҳеч қачон; б) б аъзи да, агар чарчаган бўлсам; в) ҳа, агар қи зи қарл и кўрсатув н ам ойиш этилаётган булса. 5. Т ел еви зо р н и ҳаддан таш қари куп к5ф аётганингизни таъ н а қилиш адими: а) акси нча, тел еви зорн и ж уда кам кўриш им ни айтиш ади; б) таъ н а қилиш ади, ул арн и н г ҳақлигини тан оламан; в) ҳ а р -ҳ а р зам онда м ени қи зи қти рган н арсаларни ги на кўраман. 6. Қ андай д астурларни танлайсиз: а) ф ақ ат яхш и биладиган дастурларни, улар йўгида эса, т ел еви зо р н и ўчираман; б) б аъ зан кўриш ни м ўлж алламаган д астурларни ҳам кўраман; в) қ и з и қ р о қ бирон н им а топм агуним ча каналларни ўзгар ти р авер ам ан . 7. Т ел еви зо р кўри ш учун бир кунда қан ч а вақт сар ф л ай си з: а) 4 - б соатдан кўпроқ; б) деярли кўрм айман; в) кўпи билан битта к5фсатув ёк и фильм кўрам ан. Ж ав о б в а р и ан тл а р и А со с и й с а в о л л а р га ж а в о б л ар 1 2 3 4 5 6 7 а б А Б В В А А А А Б В А Б В А в В Б Б В Б В Б А га р "А ” ж авоблари к ў п р о қ булса. С и з умуман тел еви зо р м ухлиси эм ассиз, уни деярли ём он кўраси з. С изнингча, “т ел ек ” кўриш — кер акси з, вақтни бем аъни йўқотиш дир. 121 А га р лБ т ж авоблари к ў п р о қ булса. С и зн и телеви зор қули эмас, хўж айини деб атаса бўладиган киш илар тоиф асидансиз. С из учун телеви зор к 5 ф и ш — дам олиш, керакли ахборотга эга бўлиш, вақтни кўнгилли ўтказиш ни билдиради. Бу ҳаддан зи ёд кўп вақтингизни олмайди ва агар бош қа м уҳим роқ иш чиқиб қолгудек бўлса, ўш а заҳоти уни кўриш ни тўхтатасиз. А га р “В ” ж авоблари к у п р о қ булса. С из телем анияга мубталосиз! Қимматбаҳо вақтингизни б ем аъниларча й ^ о т и б , соатлаб “тел ек ”ка тикилиб ўтираверасиз. Н имага қи зи қарли роқ иш лар билан маш ғул бўлм айсиз? Ахир олам ф ақ ат телевизорга сиғиб қолм айди-ку. Агар ҳозирча телевизорни умуман кўрм асли кка қарор қила олмасангиз, ҳеч бўлмаса, ҳаф таси га 1 соатга қи сқартириш га ҳаракат қилиб к5финг. 122 II. Н и к о ҳ и н ги з қандай? 45. Турмуш қуриш пайти келм адим икан? Қ излар т^ф муш га чиқиш ни хоҳлайдилар ва ҳаётлари ни ҳар қандай ки ш и билан боғлаш га тай ёрди рлар (мабодо қи злар х о р и ж и й куёвларга турм уш га чиқиш га нечоғли талп и н аётган лари ҳақидаги м атериалларни ўқисангиз, улар кўп ҳсу\ларда би ри н чи учратган одамга ўзлари н и ростдан ҳам топ ш и риб ю б ораётганлари н и билиб о л аси з). Л ек и н м асала аввалгича қолаверади: қи зл ар эрга тегиш ни хоҳлайдилар ва тегадилар. О дам зод у з ҳаётига ўзга и н со н н и н г муаммо ва таш виш ларини киритиш га қандайин тай ёр л и ги н и б илиш ингиз учун м ана ш у тест саволлари га ж аво б л ар ёрдам беради, деган умиддамиз. 1. Т урм уш қу ргани н гизд ан кей и н ўз иш ингизда қоласизми: а) ф а р з а н д тутилганидан кей и н иш га қайтам ан; б) ҳа, ў з и ш и м н и яхш и кўраман; в) йўқ, и ш им ўзи м н и қаноатлантирм айди. 2. а) б) в) Ф ар зан д кў р и ш н и хоҳлайсизм и: кам и да и кки н аф ар; йўқ; эрим ҳам истаса, ҳа. 3. А гар у л ф атл ар д аврасида эри н ги з б ош қа аёлга хуш ом ад қи лаётгани н и к ^ с а н г и з , н им а қиласиз: а) ў зга эр как билан ш акаргуф торли к қилиш ни бош лайман; б) ж а н ж а л кўтарам ан; в) х а ф а бўлам ан, л еки н билдирмайман. 4. а) б) в) Р аш кчим исиз: ҳа; ун ча.\и к эмас; эрим га иш он иш им керак, д еб ўйлайман. 123 5. а) б) в) Ж анж аллаш аётганда қай бирингиз ён берасиз: мен; у; бир саф ар — мен , бош қа саф ар — у. 6. Яхши овқат пиш ира олиш ни биласизми: а) йўқ; б) б аъ зи таом ларни биламан; в) биламан ва пиш ириш ни ёқтирам ан. 7. а) б) в) К уёвдан яш ирган си рларингиз борми: йўқ; ҳа; айрим н арсаларни у билан м уҳокам а қилмайман. 8. Э рингиз футбол иш қибози: а) бу хоббидан уни чалғитиш га ҳаракат қиламан; б) у ф утбол кураётганда уз иш ларим билан маш гул буламан. 9. а) б) в) О та-он ан ги з никоҳи қандайлигини баҳоланг: аъло даражада; ўртача; омадсиз. 10. Э рингиз узи н и иш га багиш лаш и керак, деб ҳисоблайсизми: а) ҳа; б) унинг иши билан қизиқм айм ан. в) иш да лавозим га кўтарилиш — энг асоси й си эмас. И . С изларнинг модага нисбатан нуқтаи н азари н ги з турлича: а) унинг нуқтаи н азари н и қабул қиламан; б) уз қараш ларим ни узгартириш га ҳаракат қиламан; в) унинг нуқтаи н азарлари н и узгартириш га ҳаракат қиламан. 124 12. Ф у қар о л и к н и к оҳи н и қонунан расм и йлаш тирм ай яш аш га м ун осабати н ги з қандай? а) ёмон; б) бу б и р -б и р и н и ях ш и р о қ 5ф ган и б олиш учун яхш и имконият; в) билмайм ан. 13. Агар қ и з эр га теккун и га қадар бош қа йигитлар билан у ч р аш и б ю рган булса, сизнингча, м е ъ ёр и й ҳол булаверадими: а) ҳа; б) йуқ; в) билмайм ан. 14. Э р и н ги зн и н г хи ён ати н и кечи ра оласизми: а) ҳа; б) ҳеч қачон; в) ш ароитга боглиқ. Энди йигилган очколарн и ҳисобланг. С а во л в а р и ан тл а р и С а в о л л а р р а к а м л а р и б ў й и ч а о ч к о л ар со н и 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 а 2 3 2 2 б в 3 1 2 1 3 1 2 3 1 2 3 3 2 1 3 3 2 1 2 3 2 1 3 3 2 1 2 1 3 1 2 1 3 1 2 1 1 3 14 д а н 23 очкогача. Ҳ ойнаҳой, вақт ўтиб, ҳаётга қар аш л ар и н ги з ў згар са керак. Ҳ озирча эса н икоҳин ги з кели ш м овчи ли кларга тўли қ бўлади — си з б ўлаж ак эр и н ги зга ҳ еч н арсада ён б осм айсиз-ку, ахир! Аввало, сабрли бўлиш к е р ак ва оқи лона чегарада, албатта, ён бери ш н и ў р ган и ш керак. 24 д а н 32 очкогача. Эҳтимол, турм уш га чиқиш қар о р и га ш о ш и л и бр оқ келгандирсиз, аммо б ун и н г учун н икоҳин ги з аж р аш и ш билан тугаш и ш арт эм ас. Энг муҳими, ум р йўлдош ингизни туш унасиз ва ҳ и с этасиз, б и р о қ си зга ҳ аёти й таж р и б а ва ўзи н ги зга н исбатан иш онч етиш м айди. Вақти келиб, сиздан яхш и хотин чиқиш и мумкин. 125 33 А зн 42 очкогача. С изга уйланган одам ж удаям бахтли — оилавий ҳаётни тўғри олиб бора оласиз. Бу уз қизиқиш ларингиздан воз кечйб, ҳар нар сада эрингизга ён босиш ингизни билдирмайди. С из оқиласиз, шу боис эрин ги зга узи ёқтирган иш билан ш угулланиш им конини берасиз. Бунда си зн ин г эркинлигингизга ҳеч нима дахл қилмайди. 46. Идиш ювиш кимнинг навбати? К упчилик аёллар ж ам и ят улардан эркакл арга нисбатан купроқ нарса талаб қилиш ига иш ончлари комил. Айрим эркаклар эса, у й -рузгор ю муш ларидан о с о н р о қ ҳ е ч нарса йуқ, ф арзан дларга эса, болалар богчалари яратилган, деб ҳисоблайдилар. Баъзи бировлари эса, хотинлар эрларин и нг иши билан қизиқм айдилар ва ним а учун улар кечқурун уйга чарчаб қайтиш ларини туш унмайдилар, деб ҳисоблаш ади. Купгина оилаларда ким к у п р о қ оилага ғамх5флик қилиш и ҳақида баҳслаш адилар... 1. С из ёки турмуш уртогингизнинг ҳаёти анча зиддиятлимиди? 2. Қ айси бирингиз болалар га к у п р о қ гамхурлик қиласиз? 3. Болаларингиз уз муаммолари билан си злардан қай бири н гизга куп роқ м урож аат қилади? 4. М актабда ота-оналар м аж лисига қайси бирингиз кўпрок, 'б о р аси з ? 5. Богда, мактабда катта тантаналарни ёки уйдаги катта б айрам ларни ким таш кил қилади? 6. Болаларни тарбиялаш буйича китобларни сизлардан ким ку п р о қ уқийди? 7. Қ айси бирингиз уйга ишдан кеч р о қ қ а й та си з? 8. О илангизда огир ж и см они й м еҳнатни ким б аж аради? 9. Ким кўп роқ стрессларга, туш кун кайф и ятларга берилувчан? 10. К им нинг иши анча огиррок,? 126 11. Қ айси бири н ги зн и н г и ш хон ан ги з узоқроқда? 12. Қ ай си б ири н гиз оилага к ^ р о қ ғам хўрли к қиласиз? 13. К им ку п р о қ ж аҳлдорроқ? 14. Ким ан ч а диққатн и ж ам л аш н и талаб этадиган уй и ш лари ни баж аради? 15. О датда овқатни қайси б и р и н ги з п иш ираси з? 16. Ким о зи қ -о в қ а т м аҳсулотларини хари д қилиш га кў п р о қ боради? 17. К им оилада тикади, тўқийди? 18. К им ки р ювади? 19. К им уй ларн и йиғиш тиради? 20. К им уйдаги майда таъ м и рлаш и ш лари ни б аж ар ади? 21. К им асосан қўш нилар, дустлар билан алоқани қўллаб туради? 22. К им қариндош лар билан б орди -к ел ди қилади? 23. Ким оила номидан м актублар ёзади? 24. Ким свет учун пул тўлайди, газетал арга ёзилади? 25. Ким ит, мушук, балиқларн и боқади? 26. Ким полизда, дала ҳовлида ти м и рски лан иб, хона ўси м ли клари н и парвариш лайди? 27. К им нинг, таътилни ҳи собга олмаганда, бўш вақти кўпрок;? 28. Б олаларнинг ўқи ш и га ким к ў п р о қ диққати н и аж ратад и ? 29. О и л ави й бю дж етни ким реж алаш ти ради ? 30. О и лан ин г бўш вақти н и ким реж ал аш ти рад и ва охи рги сўз ким га тегиш ли бўлади? Ҳ ар бир “м е н ” дея сам им ият билан ж авоб бериш ингиз м ум кин бўлган савол учун бир очкодан оласиз. 22 ва у н д а я к ў л р о ҳ очколар. С и зн и н г оилангизда уй ю м уш ларин и тўғри тақсим лаш ҳақи д а ran ҳам бўлиши м ум кин эм ас. Х отинингиздан ун га қай си уй ю муш ларида қар аш и ш и н ги з мум кинлигини аниқланг; эҳтимол, унинг б и р о н топ ш и риғи н и ним агадир эплолм аслигингизни кўп и нча айтгандирсиз. С ам и м и й м исиз? 127 Раф иқангизга эрида уй ю муш ларига қандайдир қи зи қи ш уйғотиш га уриниш ни м аслаҳат берардик. Ҳ озирча кам тарроқ бўлса ҳам, у эриш ган м уваф ф ақиятларни имкон борича рағбатлантириб, м ақташ га ҳаракат қилинг. 13 д ан 21 очкогача. О илангизда таш виш ланиш учун сабаблар йўқ. Агар хотинингиз уйдаги таш ви ш ларни н г кўп қисм ини ўз зим м асига олаётган бўлса ҳам, бу тезт ез рўй бермайди. С изда биринчи и м коният туғилган заҳоти раф и қанги зга к5^маклашасиз. 12 ва ундан кам очколар. Эҳтимол, сизга оилангизда уй юмушлари адолатли тақсимлангандек туюлаётгандир. Ҳойнаҳой, сизўзингизниалдаётгандирсиз, раф и қанги з анча катта ю кни кўтариб олган. Бу ҳақда ўйлаб кўринг, оилангиз узра қора булутлар йиғилиб, ўзаро муносабатларингизга путур етказмасин. Уй юмушларини биргаликда баж ариш оиладаги муҳитни ф ақат яхшилайди. 47. С из қандайсиз, эркаклар? Бу ҳазилнам о тест бўлса-да, уйланган эркакларга оиладаги ўз ўрнини топиш га ёрдам беради. Хўш, бошладик, бўлмаса... 1. Н онуш та тайёрлайсизм и ? (ҳа - 3 очко, б аъзан - 2, й ў қ - 1.) 2. Д ам олиш кунлари овқат пиш ириб турасизм и? (ҳа - 3 очко, баъзан - 2, й ўқ - 1.) 3. Д ам олиш кунлари о зи қ -о в қ ат м аҳсулотлари харид қилиш учун хотинингизга ёрдам берасизм и? (ҳа - 3 очко, б аъзан - 2, йўқ - 1.) 4. Д ўкондан картош ка олиб келиш зим м ангиздаги вази ф ага кирадими? (ҳа - 3 очко, баъзан - 2, й ўқ - 1.) 5. У йингизни ораста қилиш да хотинингизга кўм аклаш асизми? (ҳа - 3 очко, баъзан - 2, йўқ - 1.) 6. О ш хонангизни меҳнатни осонлаш тирадиган уй рузгор асбоблари билан таъм инлаб қўйганм исиз? (ҳа - 3 очко, б аъзан - 2, й ўқ - 1.) 7. Х отинингиз бандлигида мактаб ёки боғчадаги отаоналар йиғилиш ига бориб турасизм и? (ҳа - 3 очко, баъзан - 2, й ў қ - 1.) 128 8. У йингизда электр пробкалари куйиб қолганида уларн и алам аш тира оласи зм и ? (ҳа - 3 очко, б аъ зан - 2, й ў қ - 1.) 9. Х оти н ин ги з сартарош хон ага ёк и пардоз салонига кетиб, уй да овқат п иш ириб қолганингизда ж аҳли н гиз чиқадим и? (ҳа - 3 очко, б аъ зан - 2, йўқ - 1.) 10. Х оти н ин ги з иш дан кеч қайтганида газабланасизм и? (ҳа - 1 очко, б аъзан - 2, й ўқ - 3.) Энди йигилган очколарни санаб чиқамиз. 26 д а н 30 очкогача. Х отинингизнинг омади келган, д еса бўлади: у й -р у зго р таш виш лари борасида бебаҳо эр си з. С и зн и н г ҳ ар акатл ари н ги з р аф и қан ги зн и н г яхш и кай ф и яти ва миннатдорчилиги билан такдирланади. 16 д а н 25 очкогача. Уй хўж алигига қўш ган ҳи ссанги з у н ч а катта эмас. Х отинингиз қилаётган иш ларга диққат билан эъ ти б о р берсангиз, қанча иш ларни зим м ангизга олиш ингиз м ум кинлигини кўрардингиз. 10 д а н 15 очкогача. Р аф и қан ги зга уй ю м уш лари билан маш гул булганида ам алий ж и ҳатдан кум аклаш м айсиз. У зин ги зни яхш и курадиган эр си ф ати д а эмас, балки “Р а ф и қ а” ном и билан аталган м аиш ий хи зм ат ш и ркати м и ж о зи каби тутасиз. 48. Б и р -б и р и н ги зн и туш унасизм и? Д и ққати н ги зга ҳавола этилаётган тест буни б и ли ш и н ги зга кум аклаш ади. Ҳ ар и к к а л а эр у хотин так ли ф этилган ж авоблардан би ри н и тан лаш и к е р ак 1. С изда м уносабатларин ги зни ж иддий тар зд а ан и қлаш ти ри б олиш к е р ак деган ҳис борми: а) ҳ а - 1 очко; б) бундай зар у р ат йўъ, - 0; в) м ун осабатларни бундай тарзд а ан и қлаш ти ри ш н и нг ф ой даси й у қ - 2. 129 2. Бирон қалти сроқ савол берм оқчи бўлганингизда буни туппа-тўғри, ки н ояси з б ера оласизми: а) ҳ а - 0 очко; б) ҳа, леки н бунинг учун қулай ш арт-ш арои т зарур булади - 2; . в) бу ҳақда ran ҳам бўлиши мумкин эм ас - 2. 3. Ш еригингиз куп н арсани айтмасу\игига сабаб, бу унга оғир тую лиш идан деб ҳисоблайсизми: а) ҳ а - 1 очко; б) буни тасаввур ҳам қилолм айсиз - 2; в) ун ин г барча муаммоларидан хаб ард орси з - 0. 4. Турмуш уртоғингиз билан истаган пайтда жиддий н арсалар ҳақида гаплаш а оласизми: а) ҳ а - 0 очко; б) ҳар доим эмас, тўгри келадиган вақтни кутиш к е р ак - 1; в) кўп ҳолларда йўқ, чунки унинг вақти бўлмайди 2. 5. Б и р -б и р и н ги з билан гаплаш аётганингизда ф и к р и н гизни ан и қ ифодалаш га аҳам ият берасизм и: а) ҳа, сўзларингизни ўйлаб, тарози га соласиз - 1 очко; б) йўқ, си з ўйлаганингизни ш артта ай таси з - 2; в) у з ф и кри н ги зн и айтасиз, аммо узгалар ф и кри га ҳам қулоқ соласиз - 0. 130 6. М уам м оларингиз билан булиш ганингизда, у зи н г и з­ ни б у билан ш ериги н гизга малол келти раётган дек сезм айсизм и: а) ҳа, ку п и н ч а ш ундай булади - 2 очко; б) у м уам м олари н ги зн и ш унчаки туш унолм айди - 1; в) у ҳар доим ҳам и ш ти роки н и кўрсатм айди - 0. 7. С изл ар дан б ирон тан ги з узи н ги зга тегиш ли н арсалар ю заси д ан ш ериги н гиз билан маслаҳатлаш м ай қарор қабул қи л а оладими: а) ш ун ақаси ҳам булиб туради - 2; б) буни б иргали кда м уҳокам а қиласиз, б и р о қ сунгги сузни ҳар б и р и н ги з узи н ги зд а қолдирасиз - 1. в) б ар ч аси н и биргали кда уйлаб, қарор қи л аси з - 0, 8. Куп ҳолларда турм уш уртогингизга айтгандан кўра д устларингиз билан булиш иш ни аф за л р о қ кури ш и н гизн и уйлаб к5фганмисиз: а) б аъ зи д а ш ундай булиб туради - 1 очко; б) йуқ, м уам м олари н ги зн и турмуш уртоги нги з билан м уҳокам а қи л аси з - 1; в) д устлари н ги з си зн и яхш и роқ туш унади - 2. 9. Ш ери гин ги з си з билан гаплаш аётганида бош қа н арсани уй лаётган ҳолатларингиз ҳам булиб турадими: а) ш у н ақаси ҳам булиб туради - 2; б) йуқ, дик,қат билан ти нглай си з - 0. в) агар хаёли н ги з париш онлигини сезсангиз, д и қ қати н ги зн и ж ам л аш га ҳар ак ат қиласиз. 10. Гапу\аш аётганингизда аввало у з гап и нги зн и айтиб олиш га ур и н аси з: а) албатта - 2 очко; б) одатда ш ер и ги н ги з ҳам ма гапини ай ти б олиш ига и м кон б ер ас и з - 0. в) и кко в и н ги з ҳам м уам м оларингиз билан були ш и ш и н гиз керак, д еб ҳисоблай си з - 1. Энди эса, тупланган очколарни ҳи соблаш ингиз керак. Д емак... 131 Од ан 10 очкогача. С изн и н г оилангизда у з м уаммолари ҳақида сузлаб бери ш қабул қилинган. Ҳ ар б ири н гиз сизни огирлаш тирган нарса билан булиш ади. С и зн и уйда яхш и роқ туш униш гани боис, б и р о н та узга киши: дустлар, қариндош ларга айтиш нинг ҳо ж ати йуқ. 11 д а н 20 очкогача. О илангизда у з м уам м олари билан умуман булишиш й уқ деб булмайди. А йтиш м ум кин ва кер ак булган нарсалар ҳам бор. Б и роқ бу руй бермайди. С из айтмайдиган ва иккови нги з ҳам м уҳокам а қилиш га ҳаддингиз сиғмаётган масалалар бор. Бу эса б и р-б и ри д ан узоқлаш иш га олиб келади, чунки ҳар бир одам ёнида узини туш унадиган киш и булиш ини хоҳлайди. Ш ундай одамни излайди ҳам... 49. Оилавий тест Хотин у ч у н 1. а) б) в) С из овқат пиш иряпсиз: эрингиз хоҳлайдиган таом ни - 6 очко; у зи нги з хоҳлайдиган таом ни - 2; ҳаф талик белгиланган таом ном ага б ин оан - 4. 2. Баъзида қуйидагича уйлаш ингиз мумкинми: а) мана, ян а “кутилмаган совгалар”сиз, м аъ н и си з бир кун ўтди - 2 очко; б) агар эрга тегм аган булганингизда, ҳаётин ги з тузукрок, булар эди - 1; в) ҳаётингиз унчалик осон булм аса-да, б ари би р у билан бирга булиш ёқади - 5. 3. К ечқурун қаергадир бирга борм оқчи эдингиз, л еки н охирги дақиқада эрингиз чарчаганини ва ҳеч қаёққа бормаслигини айтди: а) си з толиққанингизни ва уйда қолиш ни а ф за л куриш ингизни ай тасиз - 5 очко; б) кечқурунга байрам таом ини уй ин ги зда тай ёрл ай си з "6; 132 в) ж аҳ ли н ги з чиқади ва ундан қан д ай ўч олиш ни уй лай си з - 2. 4. Э р и н ги з си зга х и ён ат қилм адим икан, дея ш убҳаландин ги з (ёки ки м д и р сизга буни и ш ора қилди), ва: а) б и р и н чи ў^)инда: “ўзим ай бдорм асм и канм ан ? ” деб ўй лай си з - 6 очко; б) ўч олиш га тай ёр си з - 1; в) эъ ти б о р бериш га арзим айди, д еб ҳи соб лай си з - 3. 5. К и ч ки н а қизалоқлигингизда ним а билан кўп роқ ўй наш н и ёқтирардингиз: а) қў ти р ч о қ билан - 2 очко; б) болалар билан - 5; в) гоҳ қўғирчоқ, гоҳида болалар билан - 4. 6. а) б) в) Бола чогингизда қандай кийинардингиз: оддийгина қизлар кўйлагини - 5 очко; сп орт русум идагиларини а ф за л кўрарди н гиз - 4; ш им билан калта иш тон - 1. 7. Б олалигингизда ним аларни ёқтирардингиз: а) қ и зл ар га мос ўйинларни, дейлик, қўги рчоқ билан - 5 очко; б) си з катталарни: ўқитувчи, ш и ф окор, либосларни кийиб н ам о й иш этувчини “ўй н ар д и н ги з” - 4; в) ўгил болача ўйинларни, д ей ли к ф утболни — 1. 8. Ў йинлар вақтида ўзи н ги зн и қандай тутардингиз: а) доим о .хидер бўухгансиз - 2 очко; б) таш аббусни ўзгаларга б ерарди нги з - 6; в) д арҳол эмас, балки ўй ин д авом ида лидер бўлиб олардин ги з - 4. 9. Д ўстлари нги з билан бирга қаёққ ад и р бориш га кели ш и б қўйдингиз, б и роқ эр и н ги зн и н г кай ф и яти йўқ: 133 а) бир ўзингиз кетавераси з - 4 очко; б) учраш увни қолдирасиз - 6; в) эрин ги з ним а деса, ш уни қи ласи з —3. 10. Агар эрингиз дам олиш кунлари оиласи билан бирга таътилга боролмаса, сиз: а) б и р узи нги з ёки болалар билан кетав ер аси з - 4 очко; б) у билан уйда қоласиз - 5; в) уйда қоласиз-у, доимо унга таъна қилаверасиз - 2. 11. Э рингиз ишдан кайф и яти ём он аҳволда келди: а) сабаби н и аниқлаш га ҳаракат қи ласи з - б очко; б) уйда ҳам ф ақ ат ўз иш и ҳақида ўйлаётганидан ж аҳли н гиз чиқади - 2; в) н им а гаплигини билиб турибсиз, л ек и н саволлар б ери б ж он и га тегм айсиз - 5. 12. Агар ф и крлари н гиз турлича бўлиб қолса: а) ў з ф икри нги зда қоласиз ~ 5 очко; б) ҳатго ж анж ал чиқиш эҳтимоли бўлса ҳам, ўз ф и кр и н ги зн и ёқлайсиз - 1; в) ён берасиз, лекин ш ундан қилганингиз учун ўзи н ги зн и кўнгилчанликда айблайсиз - 2. 2 5 очкогача. Н икоҳингиздан ж>да б ахти ёрси з деб бўлмайди. С из ўз қараш ларингизда тутуруқсизсиз. Агар зиддиятларингиз тўхтамаса, м уносабатларингизда бирон н ар са ўзгари ш и қийин. 26 д а н 50 очкогача. С из ти нчликпарварсиз, қулоғингиз тинч бўлиш и учун баҳсда ён бериш га тай ёр си з. Л ек и н ўз ф и кри нги здан қайтм айсиз. Н аф ақат мослаш иш ни, балки зарур деб ҳисоблаганингизда ёк и н и коҳин ги з х ав ф остидалигини сезганингизда диплом атик тарзд а “ҳуж ум к,илишпни ҳам биласиз. 50 о ч к о а я н ортиц. М алоҳатлисиз, хуш м уомаласиз, б ироқж уд а қатъиятлисиз. Баъзан, н икоҳингиздан унчалик мам нун бўлмасангиз ҳам, б и роқ уни м устаҳкамлаш учун ҳамма нарса қиласиз. 134 Агар т ак л и ф этилган ж авоблардан “а ” ж авоб и н и танласангиз, узи н ги зга 4 очкони, “б ” ж авоб и учун - 2, “в ” ж аво б и учун - 0 ёзинг. 1. Уй и ш лари ни қандай тақсим лайсиз: а) хи зм ат и ш лари га боғлиқ равиш да; б) м ойилллкларга қараб; ким ним ани аф зал билса; в) улар буткул р аф и қ а н ги з зиммасида. 2. Х отинингиз билан хи зм атга дойр ёки ш ахсий м уам м олари н ги зн и бўлиш асизми: а)ҳа; б) баъзида; в) йуқ. 3. Х улқингизда хоти ни н гизга огир ботадиган бирон нарса: ичкилик, к;5^пол м уносабат, аёллар борми: а) йўқ; б) ҳа, л ек и н ҳар доим эмас; в) ҳа. 4. Унга қар о р қилиш к е р ак булган он ларда ёрдам берасизм и: а) ҳ ар акатл ар ва м аслаҳатлар билан; б) ф ақ ат м аслаҳатлар билан; в) ёрдам бер м ай си з. 135 5. У нинг саломатлиги, м а қ с а д л а р и , интилиш лари, қи зиқиш лари билан қизиқасизм и: а) албатта; б) бунга сизда вақтингиз етишмайди; в) телеви зор кўриш ва ёқтирган ўй ин и нги зн и аф зал кўрасиз. 6. У нинг м уваф ф ақиятларидан, хонадонингиз ички безакларидаги ўзгариш лар, п азандалик лаёқати, ўзига оро бериш лари, спорт билан ш угулланиш идан хурсанд бўлармидингиз: а) ҳа, уни ҳар доим рагбатлантирасиз; б) бирозгина; в) йўқ. 7. Уз хотинингизга қанчалик тан қи дий равиш да, албатта) қарайсиз: а) ҳа; б) си з танқид қилмайсиз; в) си зн и қаттиққўл дейиш мумкин. (дўстона 8. У нинг ф и кри га қулоқ соласизми: а) ҳа, унга эътибор бериб, ҳисобга оласиз; б) баъзан, у қаттиқ турганда; в) йўқ. 9. У зингизга нисбатан талабчанмисиз: а) жудаям; б) бироз; в) йўқ. 10. Болаларни парвариш лаш ва тарби ялаш да ф аол и ш ти рок этасизми: а) албатта; б) вақт бўлганида; в) йўқ. 11. Болаларингиз уй ю муш ларида рагбатлантирасизми: 136 ёрдам бери ш и ни а) ҳа, у зи н ги з ҳам хоти ни н гизга хўж али кд а ёрдам берасиз; б) болалари нги з билан гаплаш иб, бунинг муҳим лигини уқти расиз; в) йўқ. 12. Б о лалари н гизн и онасига эътиборли бўлиш га ўргатасизм и: а) ҳа, си з у зи н ги з ҳам ун га эътиборлисиз; б) си з уларга б уни н г м уҳимлигини айтазиз; в) йуқ. 13. Боу\аларингиз куз унгида хоти ни н гизн и нг о б р у сини сақлайсизм и: а) албатта; б) ун чали к эмас; в) йуқ. 14. Б аҳслаш ган чогингизда: а) б и р -б и р и н ги зн и д и қ қат билан эш итасиз; б) б и р -б и р и н ги зн и эш итиш га ҳаракат қиласиз, л еки н б у ҳар доим эмас; в) баҳс куп и нча ж ан ж ал га айланиб кетади. 15. Баҳсухашаётганда узи н ги зга танқидий қ а р а й с и зми: а) одатда, ҳа; б) ҳ а р а к а т қиласиз; в) йуқ. 16. Ўз х атоларин гизни тўғрилаш учун б и р о р н им а қиласизм и: а) ҳа, ш у заҳоти; б) ҳа, л ек и н маълум вақт утгач; в) йуқ. 17. М аош ни уйда қолдириш кераклигини эсу\атиш и н гизга тугри келадими: а) йўқ, к е р а к эмас; б) бўлиб туради; 137 в) умумий пулингиз йўқ, ҳар ким ўз пулини са р ф лайди. 18. Агар оилага каттароқ молиявий улуш киритиб, оилавий бю дж етни тақсимловчи киш и “оила бош лиги” деб туш унилса, бу “титул” ким га тегиш ли эканлиги хусусида баҳслаш иб қолмайсизларми: а) йуқ, оилангизда тан олинган лидер бор; б) сизлардан ҳар бирингиз пулга оид м асалаларни ҳал этиш да ш еригингиз ф и кри н и ҳурм ат қиласиз; в) қандайдир қарорлар борасида торти ш и б ҳам қоладиган вақтларингиз булади. 19. Ҳ атто тўтри қарор қабул қилганингизга иш ончингиз ком ил бўлса-да, р аф и қан ги з билан маслаҳатлаш иш кер ак деб ҳисоблаган вақтлар бўлиб турадими: а) ҳа, болалар олдида унинг обрўсини сақлаш учун; б) ж уда кам бўлиб туради; в) йўқ. 20. Х отинингизни ж и н си й ҳаёт ж иҳатидан қон д ираман, д еб ҳисоблайсизми: а) ҳа; б) сал-пал; в) бизда ж и н си й ҳаёт йўқ. 21. Н икоҳдан таш қари ж и н си й алоқаларингиз борми (нокамтар саволлиги учун узр, лекин унинг муҳимлигини туш унасиз-ку); а) йўқ; б) кам бўлиб туради; в) ҳар доим. 22. У нинг хоббиси ёки қизи қи ш лари га э р к б е р а с и з­ ми: а) йўқ; б) ҳар замонда; в) ҳа. 138 23. Ўз у л ф атл ар и н ги з д авраси да футбол, б ал и қ ови, саёҳат, қ ар та уй ин лари каби кўнгилхуш ликларга ҳаддан таш қари б ер и ли б кетм аганм икинсиз: а) ун чали к эмас; б) х о ти н и м ҳаддан таш қари деб ҳисоблайди; в) ҳар доим ҳ ар хил. 24. М аш и н а ў зи н ги зга к е р а к бўлиб турган и да х о ти ­ нин ги з м и н и б кетиш ига и ж о зат б ерасизм и: а) ҳа; б) агар м аш и н аси з ҳам Ишим битса; в) у ф а қ а т мен билан бўлгандагина рулга ўтиради. 25. Х отинингиз рулдалигида ўзингизни қандай тутасиз: а) хотирж ам ; б) ф а қ а т тан г аҳволда қолганидагина ун га маслаҳатлар берасиз; в) кўп и нча унга ўргатавераси з. 26. У зоқ муддатга ж ўн аб кетган ин ги здан к ей и н уйга т е з р о қ б о р и ш га ш ош иласизм и: а) албатта; б) у н чали к эмас; в)йўқ. 27. Б ай рам ларда хоти ни н гизга гул совга қиласизм и: а) ҳа, ҳ атто б аҳон а бўлм аса ҳам; б) баъзида; в) йўқ. 28. Т аътилн и қандай ўтказаси з: а) оилам билан дам олиш ни аф зал кўраман; б) ш ароитга қараб; в) таъ ти л н и қандай ўтказиш хусусида дидларингиз ҳар хил. 29. Х о ти н и н ги зн и н г эъти бор берасиз: а) иж обий ; б) салбий; қайси 139 си ф атларига к5 тр о қ в) бунга эътибор берм асликка ҳаракат қиламан. 30. Уни хурсанд қиладиган иш қилиш ни ёқтирасизми: а) ҳа; б) ҳар доим эмас; в) йуҳ. 31. Н има деб уйлайсиз, хотинингиз билан си зн и нима боглаб турибди: а) муҳаббат, дўстлик ва м уш тарак мақсад/\ар; б) кўникиш , болалар; в) хонадон, умумий мулк. 32. Баш арти ян а бош қатдан хотин тан лаш тугри келганида: а) уни танлаган булардим; б) танлам асам керак; в) бош қасини танлардим. 86 д а н 128 очкогача. С изн и н г н и коҳин ги з — бирб ирини севадиган икки ю ракни н г тен г ҳуқуқли и ттиф оқи. С изни дустлик ҳам, умумий м ақсадлар ҳам боглаб турибди. Раф иқангизга куп н ар са б ераси з ва одатда нима кугсангиз, уш ани оласиз. 44 д а н 8 5 очкогача. О илавий м уносабатларингиз уйгун. У й-рузгор га ва болалар п арвариш ига у з ҳиссангизни қўтнасиз. Л екин раф и қан ги зн и н г ш ахсига кам қи зи қасиз. У билан мулоқотда баъзи хатоларга йул қуяси з. Бу ҳақда уйлаб куринг! 0 д а н 43 очкогача. О илангизни аслида ним а тутиб турганини аниқлаб олинг: одатланиш ми, болаларм и ёки умумий мулкми? У зингизга нисбатан б и р о з талабчан роқ булиш вақти етмадимикан? Эҳтимол, р аф и қ а н ги з билан куп роқ қи зи қи б кўрганингиз маъқулдир? М абодо шу пайтгача уй ш ароитингиз одатий тар зд а зери карл и булган булса, уни яхш илаш га узи нги з ҳам ҳаракат 140 қилинг. Эҳтимол, ^ а н д а си зга етиш м аётган оиладаги сам им иятга эр и ш ар си з. 50. Яна бир оилавий тест Хуллас, ҳурматли эркаклар, хоти н и н ги з қандайлигини п айқайсизм и: 1. Уйда э ск и халатда, сочи таралмаган, ҳаддан зи ёд о дм и ки й ин ган аҳволда ю радими? 2. Унинг ай б и билан ҳар доим иш га кечи каси зм и? 3. Б улар-бўлмасга б есабаб кулаверади ган одати борми? 4. Ҳадддн таш қар и к 5 т чекадими? 5. Т елеф онда у зо қ гаплаш адими? 6 . О вқат п иш ираётган да куй дири б ю бормайдими? 7. С артарош хонада ти н и м си з қолиб кетаверм ай д и ми? 8 . Ш иринликни хуш кўрадими, йи.\лар ўтган сайин бундан тулиш иб кетм айдим и? 9. У нинг ф и к р у уйи ф а қ а т кийим , пардоз бую млари, соч турм агига тақалаверм айдим и ? 10. Т елеви зорда ф утбол уй ин и бораётганида, у ти н и м ­ си з саволлар бериб си зн и чалгитм айдими ? 141 К ейин эрлари ҳақида ази з раф и қал арга саволлар... 1 . Д иванга ёнбош лаб дам олиш га т е з -т е з интилиб турадими? 2. С игаретаси билан дастурхон и нги зн и бехосдан куйдириб қуймайдими? 3. Кўп овқат ейдими? 4. К ийимларини илгичга илиш ни доимо унутадим и? 5. Уйга қайтганида баъзан қи сқаги на “С алом !” билан чекланадими? б.Ч иқинди солинган челакни си ра олиб чиқм айдим и? 7. У йдалигингизда ф ақ ат телеви зор кўриб ётаверад и ми? 8 . О ш на-огай ни лари н и сиздан кура к уп р оққ ад рлай д и ми? 9. Ҳаммомдаги кузгуни тиш ю вадиган паста билан иф лослантирадими ? 10. К упинча пойабзалини эш и к тагидаги латтага артмай кирадими? Ж а в о б вариантлари: “ҳ а ”, “б аъ за н ”, “й у қ ”. Энди санаб чиқинг: “ҳ а” деган ж авоб учун 3, “б а ъ за н ” учун - 2 , “йуқ" учун - 1 очко оласиз. 10 очкогача. С изн и н г турмуш уртогингиз рисоладагидек. 10 л а н 14 очкогача. Турмуш уртогингиз оқи л ва мулоҳазали, ф еъ л -атвори тинчликпарвар ва багри кен г инсон. 15 д а н 19 очкогача. Турмуш уртогингиз б аъзан туш кунликка туш иб қолади. Бунга си з ҳам қай дараж ад а айбдорлигингизни ўйлаб куринг. 20 д ан 34 очкогача. О и лавий низолар, келиш м овчиликларнинг сабабчиси турмуш уртогингиз. Бу ерда б и р о н -б и р маслаҳат б ериш қийин. 25 д а н 30 очкогача. О чигини айтам из: си зн и н г турмуш уртогингиз — ж он га тегадиган мингир, мижгов, ж ан ж ал каш одам. 142 Б уларн и нг ҳам м аси ҳазил, албатта. Б и р о қ ҳар қандай ҳ ази л н и н г тагида маълум бир миқдорда ҳ ақ и қ ат йўқм икан? 51. Б и р -б и р и н ги зн и биласизми? Т аж р и б ал и психолог энг оддий, кундалик вази ятл арга к ў р а о и л а д а ги м у ҳи тн итуш уни б олади . С и з-ч и ? Қ уйидаги вази ятл ар н и б аҳолаш га уриниб кўринг: 1. Э ру х о ти н ко н ф етл и қутини очиш япти. Улардан бири бугун к о н ф етн и оғзига солади, и кки н чи си эса ичидагй н ач и н каси н и н г қандайлигини билиш учун уни тиш лаб кўради . И кки си дан қайси бири тиш лаб кўради? Эрми, хотинм и? 2. У лф атлар давр аси д а меҳмонлардан бири кўпчилик О йга у ч и ш н и хоҳлайди, деган гапга и ш он тирм оқчи бўлади. Ш у ердаги лардан бири бу ф и к р га қўш илади ва далиллаш у ч у н ж а м о ат ф и к р и сўровном асини келтиради. Б ош қаси бунга қарш и чиқади ва дейди: “М ен буни ҳ ақ и қ ат д еб ўйлам айм ан. М ен учган бўлардим !” Ким ш ундай т а р зд а м улоҳаза ю ритади? Эрми, хотинм и? 3. К ечки овқатдан кей и н эр билан хотин дам олиб ўтирибди, б у вақтд а уларнинг боласи қўш ни хонада ухлаяпти. У лардан б и ри китобдан бош ини кўтариб дейди: “С ен боладан хаво ти р оляпсанми? Ахир ш и ф о к о р уни яқ и н д ату зал ад и , д еб айтди-ку". Ким боланинг соғлиғидан таш ви ш ланган гап и ни айтди? Эрми, хотинм и? 4. Э ру хоти н р есторан да ўтирибди. У лардан бири энг э к зо т и к таом ларни танлайди, н ари гиси тан и ш р о қ ним анидир а ф з а л кўради. Улардан қай бири “қи зи қувчан х5ф анда”? Э рм и, хотинм и? 5. Э ру х о ти н радиотоварлар дўкон ига кириш ди. П еш тахтадаги н арсалар кимни кўп роқ қи зи қти рад и ? Э рними, х оти нн и м и ? 143 6 . Э р у хотин дўконга кириб, янги к и й и м -к еч ак харид қилиш моқчи. Бири сотувчидан маълум русумдаги кийим нинг қандай ранги кераклигигача ан и қ айтиб сўрайди. Бош қаси бирор н арсани кўрм оқчилигини айтиб, танлаш ни сотувчининг узига ҳавола этади. Ким сотиб олгиси келаётган н арсани ан и қ айтолмайди? Эрми, хотинми? 7. Т асаввур қилинг, енгил автом аш инадаги б ен зин тугай деб қолди. Э ру хотинлардан бири эн г яқиндаги б ензин қуйиш ш охобчасида тухташ ни а ф за л куради. И ккинчиси бензин арзон роқ, хизм ат курсатувчи ходимлар ҳам хуш м уом алароқ ж ой гача бориш ни хоҳ,\айди. Улардан қай бири ш у тарзда тав ак кал қилиш га тайёр? Эрми, хотинми? 8 . Э р -х о ти н саёҳат вақтида йулдан адаш иш ди. У лар­ дан б и р и йулни сураш ни аф зал куради. Б ош қаси тугри йулни узи топмоқчи булади. Ким йул топиш ни сурагиси келмайди? Эрми, хотинми? 9. Б ен зи н қуйиш ш охобчасида: “Бир йула ёг Д араж асини текш и риб куриш ни хоҳлам асм и дин ги з?” деб сурайдилар. Рулда утиргани ж авоб беради: “Йуқ, раҳмат, биз ш ош аётгандик”. Н аригиси эса устани н г хизм атидан ф ойдаланиб қолиш ни хоҳлаётганди. Э ру хотинлардан қайси бири кечикиб қолиш ни истам айди? Эрми, хотинми? 10. С ветоф орн ин г чироги қарш исида м аш иналар т^тайди. Яш ил чироги ёнганида м аш иналардан баъзи лари бош қахардан аввалроқ урнидан ш иддат билан қузгалади. Рулда ким? Эрми, хотинми? 11. К инотеатрда ж уда гамгин фильм курсатиляпти. М елодрамадан ким куп роқ таъсирланади? Эрми, хотинми? Энди саволларга текш иринг: тугри 144 ж авоб б ерганлигингизни 1. Х отин. Руҳш унос бу далилни қуйидаги тарзд а туш унтиради: “Одатда, эр какл ар унчалик синчков эм аслар, уларн и м айда таф си л отл ар қи зи қти рм ай ди. А ёллар учун эса б у катта д араж адаги ўзи га хос хусусият. 2. Х отин. Аёллар одатда баҳолаш да анча су б ъ екти вроқлар, эр какл ар эса ан ч а о б ъ ек ти в р о қ й уқтаи н азар га эгалар. 3. Эр. Б ир руҳш унос каттаги на эр у хотинлар гуруҳини текш и риб, ш ундай хулосага келди: эрлар хоти нларин и нг қалби га к ў п р о қ ки ри б бориш аркан. 4. Хотин. Т адқи қотн и нг кўрсатиш ича, одатда аёллар, агар бу о вқатлани ш м асалалари билан боғлиқ бўлса, бесабр эканлар. 5. Эр. Р уҳиятш унослардан бири эркаклар қи зи қу в ч ан роқлигини, тех н и к ян ги ли кларга нисбатан кучлироқ и нтилганлари боис, уларн и кўп роқ х ари д этиш ларин и сезибди. 6 . Хотин. Т адқиқотлар кўрсатиш ича, эр какл ар дўконга келиш ларидан олдин ним ани хари д қи лиш ларига қарор қабул қи либ бўлиш ар экан , аёллар эса буни ж ой и даги н а ҳал қилиш аркан. 7. Эр. Б ен зи н қуй и ш ш охобчаси хи зм атчи ларин и нг кузатиш ича, эр какл ар бир томчи бен зи н и қолм агунча м аш и н аси н и тўхтатиш м ас, аёллар эса бундай ҳолларда ҳаддан таш қар и асабийлаш иб, таваккал қилм асликни а ф з а л кўри ш аркан . 8 . Эр. М утахасси слар ф и кри ча, эр к ак ҳар доим тўгри йўлни топ а олиш ин и таъкидлайди. Аёл киш и учун бундай ёлғон ў зи га иш онч ҳи сси ёт. 145 9. Хотин. Руҳиятш унослар бундай вази ятда хотин автомобиль ҳақида ғамхурлик қилиш ни эри га ҳавола этади, деб ҳисоблайдилар. 10. Эр. Э ркак учун автом обиль — куч ва ў зи га ишонч тимсолидир. Ҳ арқалай, руҳиятш унослар ш ундай деб таъкидлайдилар. Аёллар эса узи н и яхш и кўриш ларини қондириш нинг бош қа куп усулларини биладилар. 11. Ҳам эр, ҳам хотин. Руҳиятш унослар эркакларда ҳам, аёлларда ҳам ўхш аш , ҳатто бир хил ҳиссиётлар таъ си р и рўй б ериш ини белгиладилар. Улар қандай пайдо булиш и билан ф арқланадилар, холос. Хуллас, би р-би ри н ги зн и биларм икан си з? Қани, текш и риб курайлик. Ҳар бир тугри ж авоб учун - 1 очко, 1 1 -саволга - 2 очко. Агар 3 ё к и унАан кам очко й и ҳ ҳ а н турмуш уртогингиз ҳақида ҳеч қандай эмассиз. 4 Аан 7 очкогача. Ў згаларнинг уй ва яхш и англайсиз. 8 ва унАан к у п очколар. С и зн и ҳеч олмаса керак. б ўлсангиз. С из тасаввурга эга ҳисси ётларин и ким адаш тира 52. О иланинг отаси О иланинг отаси қандай булиш и керак? Буни яхш ироқ билиш учун р аф и қанги з 24 та саволга ж аво б б ериш ини таклиф этамиз. Қуйидаги тасдиқларга розим исиз: 1. Э рингиз кичик болаларга нисбатан катталарини ту зу кр о қ эплайди. 2. А ж раш иш дан кейин болалар онаси билан бирга қолиши керак. 4. Э ркаклар ш ахсий ҳиссиётларини аёллар каби очиқ курсатиш ларининг ҳож ати йуқ. 146 5. Б олалар тар б и яси д а отан и н г ҳал қилувчи ф и кри булиш и кер ак. 6. Ф ар зан д тугилганидан к ей и н хотин эр и га кам р о қ эъти бор қаратади. 7. Ёмон отага то қат қи либ яш агандан кура, у с и з ҳаёт кечи рган маъқул: 8 . М одом ики хотин ҳам м а н арсан и эри д ан кура ях ш и р о қ б аж арад и, деб ҳи соб лан ар экан, болаларни ҳам у зи тарби ялай веоси н . 9. Агар бола ним ан иди р баж аро,\м аса, доим о онасига м ур о ж аат қи лиш и керак. 10. Болага н и сбатан м уҳаббат қанчалик кучли булса, уни тар б и ял аш ш унчалар енгиллаш ади. 1 !.О таси б о л атар б и яси гаф ақ атх о ти н и су р аган и д аги н а аралаш и ш и керак. 12 О т а -о н аси аж раш ган и д ан кейин он аси билан қолган ёш бола отасин и нг йуқлигини умуман сезм айди. 13. О н алар одатда ф ар зан д л ар и н и ҳаддан таш қари эркалатадилар. 14. О талар таъ тилн и оиласи билан биргаликда ў тказиш лари ф ой дали булади. 15. Ўгил бола ҳали илк бола ёш идан оқ қ и з болага н исбатан у згач а тар б и ял ан и ш и керак. 16. А йрим болалар вақти н и онасига н исбатан отаси билан б и р га ў тказиш ни кўп роқ а ф за л кўрадилар. 17. Ф ар зан ди н ги з хоти ни н гиз учун узи нги зга н исбатан м уҳи м роқд ек тую ладими? 18. Т ар б и ян и н г б арч а м асалаларида хоти ни н гизн и нг Урнини м у в аф ф ақи ятл и рави ш да босиш ингиз мумкин. 19. Бола о н аси га н исбатан отасини к ў п р о қ ҳурм ат қилиш и керак. 20. С и з болалар билан маш гул булиш ни б ош лаганингизда хоти н и н ги з ҳар доим аралаш аверади. 21. Ai'ap истаса, эр ян ги туғилган чақалоқни ҳам м устақил р ави ш д а хотинидан ту зу к р о қ эплаш и мумкин. 22. Ўғил учун ота қи зи га қараганда кўп роқ муҳимдир.. 147 23. Х отинингиз сизни жиддий тар б и яч и сиф атида қабул қилмайди. 24. О илада буви булганида болани тарб и ял аш анча осонроқ. “Розиман" деган баҳолаш да у 2 очко, “ун чали к э м ас”да - 1 , “н орозим ан ”да - 0 олади. Энди эса, ҳар ж авоблар гуруҳида қ ан ч а очко тўплаганингизни ҳисобланг. Биринчи гуруҳ ж авоб л ари га қуйидаги саволлар киради: 1,4,5,12, 13, 15, 19, 22. И ккинчи гуруҳга: 2, 6 , 8 , 9, 11, 17, 20, 23. Учинчи гуруҳга: 3, 7, 10, 14, 16, 18, 21, 24. Ҳар бир гуруҳ оилангиз отаси м ансуб тур га м увоф и қ келади. Қ айси гуруҳ ж авоблари дан купроқ очколарга эга булган булсангиз, уш а турга м ансубсиз. 1-тип — “ан ъ ан ави й ”. У — оила бош лиги, си зн ин г “таш қи олам" билан мулоқотингизда қи зи қи ш лари н ги зн и тула ёқ.\айди. У болалар тарби яси га оид м асалаларни ҳал этиш да “охирги б осқи ч ”. Баъзида ж уд а қаттиққул; интизом га катта аҳам ият беради, болаларидан барча м аж буриятларини баж ариш ни талаб қилади. К упболали оилаларда йилдан-йилга болалар тарби яси га, ай н и қса уғилларига куп роқ эътибор беради. Аслида эса у билан болалари орасида кунгилга яқин м уносабатлар йуқ. Одатда болалар отаси уларнинг и стак ва хоҳиш ларини яхш и билмагани боис, унга нисбатан б оси кд и к билан муносабатда булишади. 2 -ти п — “энг асосийси, оиланинг яхш и ҳ аё т кечириш и учун қайгурадиган о та”. Болалар тарб и яси м асалаларида хотинига бу тку л эрки н л и к берадиган эр. Бу иш да барибир хотинининг урнини босолмайди, деб ҳисоблайди. Бунинг устига, доимо иш га кумилиб кетган. Л ек и н ҳатто буш вақтида ҳам болалар билан машгул булиш истаги билан ёнмайди. Қ андайдир муддат ўтгач, болалар ҳам унга бегонасираб қарайдиган булиб қолишади. Бундай ҳолда хотйн ки ч ки н а ай ёрли к иш латиш и м ум кин — вақтивақти билан бир неча кунга болаларини эри га таш лаб, қариндош лариникига кетиш и мумкин. Ш унда у хотини боларининг отаси сиф атида унга иш ониш ини англайди. 148 3 -ти п — “зам онави й о т а ”. Бундай ота учун мулоқот, болалар ҳ ақ и д а қайғуриш — эн г н орм ал ва табиий ҳодиса. Гарчи бунинг учун у зи истаганча бўш вақти булм аса ҳам, одатда оқш ом ларини болалари билан бирга утказади. У ф ар зан дл ари н и яхш и куради, уларга буни кўрсати ш дан хи ж о л ат булмайди. Болалар ҳам отасини яхш и куриш ади. У зларининг дилларидаги эн г олий и стаклари н и отаси билан он аси га айтадилар. Энди э с а саволларга хоти ни ҳам ж авоб бериш ини, к ей и н эса у з (эри учун) айтган ж авоб л ари н и унинг ҳ ақ и қ и й ж аво б л ар и га таққосл аш н и сурайм из. Улар о р аси д а катта ф а р қ борм и? Агар бор булса, узгача ф арқлан ад и ган ж аво б л арн и биргали кда м уҳокам а қилиб олинг. Б ундай суҳбатнинг у зи о та-он алар учун ҳам, болалар учун ҳам ф ойдали булади. ... Б и зн и н г тестим из, энг аввало ҳар доим гидай ҳазил, к ^ г и л х у ш л и к д и р . С и зн и н г ҳаёти н ги з ҳақида нечогли ан и қ “гап и риб б ерган и ”ни ҳақи д а хулоса чиқари ш у зи н ги зга ҳавола. 53. Э рингиз куркам м и? О и лавий ҳ аётин ги зни н им а б ахтиёр қилиш и м ум кинлигини си ра ўнлаб к 5 ф ган м и си з? Уйдаги учоги н гиз таф ти н и сақлаш га си зга н им а ёрдам беради. Бу ҳази л о м у з тест м ана ш у саволларга ж авоб бериш учун кум аклаш ади. Ҳар бир саволга турт хи л ж авоб в ар и ан тл ар и т ак л и ф этилади. А ввал хотин (ёлгиз қолиб) ж аво б бери ш и керак. К ей ин эр ун ин г қанчалик о б ъективлиги н и текш иради. 1. Уйда ёлгиз қолдингиз, ам м о эрин ги з иш хонада у зо қ р о қ қолиш ини ва си зга қун ги роқ қилиб қуйиш ини айтганди. В ақт аллам аҳал булиб кетса ҳам, қўнғироқдан д ар ак йуқ. Қ андай йул тутасиз: а) бу ҳ ақда уйлам айсиз; б) ҳадеб хавотирланиб, тел е ф о н иш лаётганини те к ш и равер аси з. 149 в) эрингиз ш у қадар кўп иш лаётганидан қайғурасиз; г) асабийлаш асиз, чунки у туф ай ли оқш омга мўлжаллаган реж алари нги з барбод бўлди. 2. Д ўстларингиз си зларн и нг бахтли турм уш ингизга ҳавас қилиш ади, то ўлгунча биргаликда яш аб қўш а қариш ингизни айтиш ади. Бундай ф и крн и маъқуллайсизми: а) аввалдан ф ол очиш ни ёқтирм айсиз; б) албатта, шундай бўлади ҳам; в) ш унга иш онгингиз келади; г) бу ҳақда си ра ўйлаб кўрм агансиз. 3. Қ ариндош лар эрин ги зни ж удаям кўркам дейишад,и. С из-чи, унинг таш қи к 5 ф и н и ш и н и қандай баҳолайсиз: а) у ф а қ а т яқин киш илар кў з ўнгидагина ж озибадор, деб ҳисоблайсиз; б) иш хонангизда бундан кўркам роқ эркакл ар бор; в) ун да ж озибадор ва ёқ и м си з ж иҳатлар ҳам бор; г) у н ин г таш қи кўриниш и оддийгина. 4. О илавий ҳаётингизни дугонангиз билан м уҳокам а қилаётгандек тасаввур қилинг. Унга ним алар дейсиз: а) ў з қайгуларингизни (эрингиз билан аразлаш и б қолганда); б) эрин ги зни н г иж обий си ф атлари ҳақида; в) оилавий ҳаётнинг м айда-чуйда таш ви ш лари ҳақида; г) уйдаги гапни кўчага ч и қарм асл и кка ҳаракат қиласиз. 5. Э рингиз ҳақида ўйлаганингизда си зн и ҳислар чулгаб олади: а) бирга эканлигингиздан қувонч; б) илиқлик, нафислик; в) у ай н ан сизни танлаганидан аж абланиш ; г) ҳар хил ҳислар бўлади. қандай 6 . Э рингиз ёнингизда бўлмаганда, кўп и нча у ҳакда ўйлайсизми: а) ҳ ар доим; 150 б) в) г) 7. а) б) в) г) агар б и р о н ноодатий ҳол ю з берсагина; го ҳ -го ҳ и да умуман унутасиз; ёд и н ги зга туш ади-ю , унчалик куп эмас. О датда буш вақти н гизн и қаерд а утказаси з: қаҳвахонада; уйда; д устлар билан; сай р қилиш да. 8 . Э р и н ги зн и н г тугилган кунига қандай совға ҳам м ад ан к у п р о қ м ос келади: а) я с ан -т у са н га о ид бирон нима; б) у н и н г қи зи қи ш и га боғлиқ б ирон нима; в) қ и зи қ ар л и китоб; г) у з қуллари н ги з билан ясалган б ирон нима. 9. Б и ргали кдаги ҳаётни н г илк йилига таққослаганда м ун о сабатлар и н ги з ним ада узгарди: а) зер и к а р л и р о қ булиб қолди; б) борган сар и б и р-би ри н ги з билан ях ш и р о қ булм оқда; в) у згар и ш л ар руй бермади; г) б аъ за н я к к а қолиш ни истайман. Ж ад в ал д ан си зн и н г ж авоб и нги зга м увоф и қ келадиган ти м солн и топинг. К ейин қанча доирача, учбурчак, квадрат ва ю лдузчалар йиғилганини ҳисобланг. С аволлар ракам лари 1 2 3 4 5 6 7 8 9 С а в о л л а р в а р и ан тл а р и т и м со л л а р и а б в Г А • • ■ ■ • * е А • • ▲ • А А ■ • • • А И ■ ■ ■ ■ А . . 9 151 А А ■ Д оирачаларни кўп роқ тўплаган бўлсангиз. С из эрингизнинг кучли ва за и ф ж и ҳатлари н и яхш и биласиз. С из учун оилавий ҳаётда энг асоси й си — ўзаро ҳам ж иҳатлик. Бахтингизга, бу борада эри н ги з билан ф и крлари н гиз муш тарак. К вадратларни кўп роқ тўплаган бўлсангиз. С из эрингиздан кўра вақти н гизн и ёқим ли роқ ўтказиш ин ги з мумкин бўлган одамлар борлигини тан олиш ингиз керак. Гарчи ҳ ози рча аж раш и ш ҳақидаги м асала турм аган бўлса-да, оилани сақлаб қолиш учун ҳаракат қилиш ингиз зарур. У чбурчакларни кам роқ тўплаган бўлсангиз. Ўз турмуш ўртоғингизсиз ҳаётин ги зни тасаввур ҳам қилолмайсиз. Ш у боис кўпинча унга келиш увчанлик билан ён берасиз. Ўз “м ен”ингизни бости риб қўйманг, ш унда муносабатларингиз яхш иланади. С изда ю лдузчалар к 5 Гпроқ тўпланди. Э ри н гиз — рисоладагидек. Л екин бетиним ҳай ратлани ш у зо қ давом эта олмаслиги ёдингизда бўлсин. У аввало, эр и н ги з учун оғир кечади, чунки уни оддий инсоний заи ф л и кл ар ва хатоларга йўл қўйиш ҳуқуқидан мосуво қилади. Баш арти эрингиз билан б и р-би ри нги здан ўз камчиу\икларингизни яш ирм асангиз, анча яхш и бўларди. Ахир, беайб — парвардигор, камчилик ҳар кимда бор! 54. Болаларни тарбиялай биласизми? Бола тарбиясида етарли дараж ада сабрли ва қатъиятлим исиз? Уни меҳр билан тарби ялай си зм и ? Бу саволларга ж авоб бериш га, ум ид қилам изки, уш бу тест кўмаклаш ади. 1. Болангизнинг ўз хонаси борми? ҳа - 5, й ўқ - 1 очко. 2. Болангизга ҳар куни эътибор қарата оласи зм и ? ҳа - 5, баъзан - 3, йўқ - 1 очко. 3. Ф арзандингиз инж иқланиб, овқат ей и ш дан оош тортганида сабрлим исиз? ҳа, доим о - 5, б аъзан - 3, ҳеч қачон - 1 очко. 152 о 4. Болан ги зни н г ш ўхли клари н и кечи ра оласизм и? ҳа - 5, б аъзан — 3, ҳеч қачон - 1 очко. 5. С из ж и см о н и й ж азо л ар н и қуллайсизм и? ҳа, купинча - 5, б аъ зан - 3, буткул й уқ - 1 очко. 6 . Болангиз си зга ҳам м а гапларни айтиш ини хоҳлармидингиз. ҳ а - 1, б аъ за н - 3, й уқ - 5 очко. 7. Болангиз гап и н ги зга қулоқ соладими? ҳа, доим о 5, б аъзан - 3, й ў қ - 1 очко. 8 . Агар б оланги зга ним анидир тақиқлаган булсангиз, унинг сабаби н и туш ун ти раси зм и ? ҳа, доим о - 5, б аъзан - 3, й у қ - 1 очко. 9. С и зн и н г н азд ин ги зда баж ари ш и к е р а к булган барча м аж б у р и ятлар и н и болангиздан талаб қи ласи зм и ? ҳа, доимо - 5, б аъ зан - 3, й у қ - 1 очко. 1 0 . М ахсус п едагогик адаби ётн и д и қ қат билан кузатиб борасизм и? ҳ а - 5, б аъ за н - 3, й уқ - 1 очко. Энди йиғилган о ч коларн и ҳисобланг. 10 д а н 23 очкогача. С и з болаларингизни нотугри тарб и ялаяпсиз, д еб қурқам и з. Қ анчалар кам очко туплаган булсангиз, б у ш унчалар каттароқ кўринаверади. Агар яқ и н о р а д а у з тар б и я услубларингизни тубдан узгарти рм асан ги з, ф ар зан д и н ги з си зн и доим ий тарзд а ран ж и ти ш и ё к и у з қоби ғига уралаш иб қолиш и мумкин. 24 д а н 27 очкогача. Т арб и яга н исбатан қараш л ари н ги з асосан тугри. Ш ундай булса ҳам, болангизга доим о 153 катта ғамхўрлик кўрсатиш ингиз зарур. А кс ҳолда, охир оқибатда болаларингиз билан м уносабатда муаммолар пайдо бўлади. 28 Аан 50 очкогача. С из қобилиятли тарбиячи сиф атида катта миннатдорчиликка ва тан олиниш га лойиқсиз. С изда сабр-тоқат, қатъи ят ва болага нисбатан меҳр етарли. Бу эса, ж уда муҳим! 55. Болаларни тарбкялаш га оид яна бир тест Қ арш ингизда ўнта бутунлай оддий, бола ҳаётида кўпинча р5^й берадиган вазиятлар. Т аклиф этилган ж авоблардан ўз тарбиянгиз тарзи га кўп роқ тўғри келадиганини танланг. 1. С изн и н г ўғлингиз шўх, тўполончи, у билан таш виш ларингиз етарлича, нималар содир қилмайди дейсиз: гоҳ уйга иш тони йиртилиб, гоҳ ҳам ма ёғи кўкарган аҳволда қайтади. а) ним а бўлганини сўрайсиз, иш тонини ти касиз, к 5 Икарган ж ойларига ком пресс қўяси з - 3 очко; б) болага ёрдам кўрсатасиз, лекин ури ш асиз, унинг шўхл.иклари бир кун келиб қимматга туш иш ини ай тасиз - о; в) унга умуман эътибор б ер м а й с и з,' ҳам м асини ўзи қилаверсин - 5. 2. Болангизнинг ўртоқлари бор, лекин улар қулоқсиз, ёмон тарби я олганлар: а) уларнинг ота-оналари билан гаплаш асиз - 2 очко; б) болаларни уйга чақирасиз, уларга таъси р кўрсатиш га уринасиз ~ 5; в) болангизга уртокдарининг кам чиликлари нимадан иборатлигини, унинг учун ём он ибрат бўлиш ларини туш унтирасиз - 0 . 154 3. Бола ў й наш н и билади, л ек и н ю тқазиш ни билмайди: а) ҳеч қан д ай тадбир қўллам айсиз, боланги з ўзи ю тқазиш ни ўр ган си н - 0 очко; б) то ки ю тқази ш н и ш у қадар оги р қабул қиларкан, у б илан 5 ^йнашдан бош то р тас и з — 3; в) у ю тқази ш н и ўрганадиган вази ятн и атайлаб ҳосил қи л аси з - 5. 4. Б олангиз суткаси га 24 со а т уй н аш и мумкин. К ечқурун лари у ум ум ан ухлагиси келмайди: а) ух л аш н и н г нақадар м уҳим лигини туш ун ти раси з 3 очко; б) истаган вақтида ухлаш га ёти ш и га йўл берасиз, л ек и н эрталаб лари ў з вақти да тури ш га м аж бурлайсиз - 5. в) уни м аълум вақтда ўрн ига ётқ и за с и з ва ёл ги з ўзи ни қолдираси з. Ф ақ ат кундузи ў зи н и яхш и тутсагин а эртак ай ти б б ер ас и з - 0 . 5. Б олалар учун тел екўрсатувл ар ун га энди етарли эмас, тел еви зо р н и кун б 5 ^йи кўри ш и мумкин: а) болалар кўрсатувидан к е й и н у ухлаш га ётади, си з э с а ухлаганидан кей и н тел еви зо р н и қў яси з - 0 очко; б) ун га н им ан и кўри ш м у м к и н -у ним ани кўриш и м ум кин эм асли ги ни ай ти б ту ш у н ти р аси з - 2 ; в) у н ин г учун б аъ зи кўрсатувл арн и тан л ай си з - 3; г) у н еч а со ат тел еви зо р кўри ш и м умкинлигини ан и қлай си з, б и р о қ у н ин г ў зи қачон ва ним ани кўри ш н и ҳал қилиш и м ум кин - 5. 6 . Болангиз ан чаги на қўрс, ҳеч қандай гапдан қайтмайди: а) бундай хулқ ёқим си зли ги ни , бунинг учун одамлар қ атъ и й ай блаш лари н и туш ун ти раси з - 5 очко; б) у н ин г қў п о л м уомалада бўли ш и н и тақ и қ лай си з ва қу л о қ солм агани учун ж а зо л а й с и з - 3; г) у ў зи н и яхш и тутган ҳ ар б и р кун учун уни так д и р л ай си з - 0 . 155 7. Болангиз ҳали унчалик катта эмас, л ек и н у қизлар (угил болалар) билан қи зи қа бошлади: а) ҳам масини қандай бўлса, ш ундай қолдираси з - 3 очко; б) болаларча муҳаббат пайдо бўлса, ун и н г олдини олиш га у ри наси з - 0 . в) муҳаббатнинг ним алигини ва э р к ак билан аёл орасидаги муносабатлари қандай бўлиш и кераклигини яхш илаб туш унтириб бераси з - 5. 8 . Бош қа болалар ф арзан ди н ги зн и таъқиб қиладилар: уни уриб, мазахлаб куладилар: а) уни ҳам баравар уриш иш га д аъват этаси з - 5 очко; б) ўш а болаларнинг ота-оналари билан гаплаш асиз - 3; в) болангиз бундай болалар билан алоқадан қочиш и учун ш ароит яратаси з - 0 . 9. Тўнгич ф арзандингизга барча зар у р и й ш артш ароитларни яратасиз. Л екин у ҳеч нарсани қадрламайди, укаси (синглиси)ни х аф а қилади: а) одатда кичкинтойлар ҳузурида оқи лликка ч ақи раси з - 5 очко; б) катта бўлишидан қатъи назар, унга к 5Гпрок эъти бор қаратаси з - 3; в) умуман аралаш м айсиз - 1 . 9. Агар болангиз қўрслик қилса, қайгудош бўлиш га ноқобилдир, бош қа бола,\арга ҳужум қилади: а) у бош қаларга қандай қўпол муносабатда бўлса, си з ҳам унга шундай муносабатда бўлиш ингиз керак, ўз хулқ-атвори н и ўз таж рибасида баҳоласин, деб ҳисоблайсиз - 0 очко; б) унга шу пайтгача бўлган эъти бори н ги зн и нисбатан кучайтириш га интиласиз - 5; в) зўравонлик ва қотилликларни кўрсатадиган фильмларни кўриш ини тақиқлайсиз - 2 . 156 Тўпланган очколарн и ҳисобланг. О д а н 18 очкогача. Болангизни ўзи н ги з яш аган ва яш аётган ҳаётга, ўзи н ги зга ўхш атиб, гўё у бош қа авлодга м ан су б эм асд ек тарби ялай си з. С и з катталарга бўйсуни ш в а у ларн и ҳурм ат қилиш — энг яхш и си ф ат д еб ҳисоблаб, учинчи минг йилликда ўзи га иш онч, м устақиллик, и ж од ий қобилиятлар ҳал қилувчи ф ази л атл и ги н и ун утяп си з. Болангизга мана ш у си ф атл ар к е р а к бўлиб қолади, л ек и н си з ҳаётни н г олдинга қараб кетаётгани в а ў згараётган и н и кўрмай, ўш а си ф атл арн и р и во ж лан ти р м аяп си з. 19 д а н 3 5 очкогача. Болангиз яш айдиган ш ароит ҳақи д а ҳали етар л и ч а уйлам аяпсиз. Тан олиш керак, си з зам о н ави й булиш га интиласиз, Тарбияда одатланган услубларни қўллам асдан, кўн муаммоларни болани н г ўзи ҳал эти ш га 5 ф ган ган и маъқул, деб ҳи соблайсиз; унга етар л и ч а эр ки н л и к бериб, катталарн и нг об р 5 ^йига к ў р -к ў р о н а эргаш и ш га интилм айсиз. Ш ундай бўлса-да, б о лан ги зн и н г м устақил ҳаётга тайёргарлиги ун ча етарли эм ас. С и з у н д а м устақил ф икрлаш , ўзи га н исбатан иш он чн и ҳаддан таш қари бўш ри вож лан ти раси з. Гарчи боланги з си зга к ў р -к ў р о н а қулоқ солиш ини и стам асанги з ҳам, у ў з н у қтаи н азар и н и етарли дараж ада иш лаб ч иқа олм аслиги ҳ ам мумкин. 36 д а н 50 очкогача. Болангиз меҳр, адолат ҳукм рон бўлган, таш аб б у с қадрланадиган, худбинлик қатъий қораланади ган ва ж азоланади ган оламда яш аш га и ш он аси з. Ақл, эр к и н таф аккур, очикдик, ш ахси й ф и кр ҳурм атланади ган дунёда яш айди, деб ўйлайсиз. 56. Н икоҳингиз омадлими? Ўз н и ко ҳ и н ги здан мамнунлигингизга си ра ш убҳам из йўқ. Гарчи в ақ ти -в ақ ти билан, ҳойнаҳой, муам м олар чиқиб ту р са к е р ак . Ш у боис, турм уш ингиз қандайлигини билиш си зга қи зи қар л и бўлади, деган умиддамиз. 157 Саволларни уқинг, уларга ж авоб олинган натиж аларни таққосланг. беринг, кейин Э рин ги зга саволлар Ҳа Б а ъ за н И ўк 1. Ҳ а е т и н г и з т а р з и н и ў з г а р т и р и б , ҳ а м м а с и н и я н г и т д а н б о ш л а ш истаги борм и? 10 5 2 4 2 Ҳ аёти н ги з етарли д араж ад а д и д б и лан кий и н м ай ди . деб хи соб л ай си зм и ? 8 2 3. С и з е м о н у х л а й с и з м и ? 6 2 3 4. Б ў ш в а қ т и н г и зн и у й д а ў т к а з и ш н и е к т и р а с и зм и ? 2 5 10 5. Х о т и н и н г и з қ а н д а й гу л л а р н и х у ш к ў р и ш и н и , қ а н д а й к и т о б л а р н и екти р и ш и н и би ласи зм и ? 4 9 10 6. Ў з б ў й д о х л и к д а в р и н г и з н и т с з - т е з э с л а б т у р а с и зм и ? 12 5 6 ким ў зи х ал қи л и ш и керак, д е б х и соб л ай си зм и ? 7 5 4 8. Х о т и н и н г и зн и б о ш к а а е л л а р г а т а қ қ о с л а й с и з м и ? 9 2 1 9 О ш н ан ги з б илан уйдан таш қар и д а те з-те з кўри ш н б ту р аси зм и ? 8 2 3 10. И ш х о н а д а н у й г а С м о н к а й ф и я т н и т е з - т е з “ о л и б к е л а с и з ” м и ? 7 3 5 7. Э р -х о т и н л а р д а н ҳ а р б и р и б ў ш в а қ т и н и ц а н д а й ў т к а з и ш н и ҳ а р 75 ва ун д а н к ў п очко. О илавий ҳаётда ун чали к бахтли эмассиз. Бунга бир ж иҳатдан ўзи нги з ҳам айбдорсиз. Х отинингизга кўпроқ қи зи қи ш кўрсати ш га ҳар ак ат қилинг, агар кеч бўлмаган бўлса, албатта. Ҳар қандай ш ароитда ҳам оилавий ҳаётни қай тар зд а б арқарорроқ, бахтлироқ қилиш мумкинлигини и ккаланги з ҳам ўйлаб кўриш ингиз керак. 40 д а н 74 очкогача. Ҳ аётингиздан м ам нунсиз. О сойиш та ва ёқим ли уй ш ароитини ёқ ти раси з. Б аъзан ош наларингиз билан кўриш иб турасиз, ўтган воқеаларн и эслайсиз, лекин улар ф ақ ат ёқим ли хоти ралар бўлиб, оилавий турмуш дан норозилигингиз туф ай ли чиқмаган. 158 Х о т и н и н п п га саволлар 1. Э р и н ги з с ш г а яхш и м уносабатда в а эъ ти б о р л и деб хисоблайсизм и? 2. Э рин ги з си зга хи зм атдаги м у ам м олари н и ай ти ш и н и хохлайсизм и? 3. С и з бутун о и л ан ги з кай ф и яти н и б у зад и ган х о л л а р бўли б туради м и ? 4 . К ай ф и яти н ги з ё м о н бўлса, қан д ай д и р ў зи га х о с, сиз ёқти ради ган таом у н и яхш и зай ди м и ? 5. Т ан и ш лари н ги зн и н г эрл ари сизникидан ту зу х р о қ деб хи соблай си зм и ? 6. Д ам оли ш кун л ари кун и бўй и хад д ан таш кар и пала-партиш , у й д а ю ради ган дек, ў зи н ги зга қарам айди ган вактларингиз бўлиб туради м и '’ 7. Э р и н ги зн и н г х обби сн газаби н ги зн и кўзитадим и? 8. Э рин ги зн и нг м уваф ф аки ятл арк дан севинасизм и? 9. Э р и н ги зн и н г и ш и с из ни к ига н и сб атан ан ча м у ҳ и м р о қ д еб хи соблай си зм и ? 10. Б олаларин ги зга э ри н ги зд ан кўра кў п р о к м ех р кўрсатаси зм и ? ха 10 гохида 5 йўк 2 4 2 8 7 1 2 10 3 4 6 0 1 9 7 2 8 3 10 5 2 0 2 10 1 8 2 3 39 ва унА ан ка м роқ очколар. Гоҳида хоти н и н ги з билан м айда туш унм овчиликлар содир бўлиб туради, л еки н ум ум ан олганда н икоҳин ги з омадли. С из мамнун ва б ахтиёр эрси з. 75 ва K p ip o ^ очколар. Н и коҳи н ги зн и н г ом адсизлигига иш он чи н гиз комил. Бунда кўп роқ эри н ги зн и ай блайсиз, б и р о қ б уни н г сабаби узи н ги зд а яш ири н м аганм и кан, ш уни ўйлаб кўрсангиз, ём он бўлмасди. В оқеалар оқи м и н и яхш и том онга ўзгарти ри ш учун ҳали вақти н ги з борлигига ум и д қиламиз. 40 Аан 74 очкогача. Рисоладагидек н и к оҳ м авж уд эм аслигини биласиз. О иладаги яхш и мунос абатлар э р у хотин и ккалан ги зга боглиқлигини ҳам ж уд а яхш и туш ун асиз. Қ ан ча кам очко тўплаган булсангиз, оилавий м уам м оларни ш унчалар ен ги лроқ ҳ ал қи ласи з. А гар улар сони 74 га я қ и н бўлса, у ҳолда ои лавий муам м олар си зга ан ч а ж иддий бўлиб тую лади. С и зн и кўпинча оилангиз бу тангликни ен ги б чиқа оларм икан, деган гумонлар чулгаб олади. Л ек и н бу ҳисларга ён б ери ш н и н г асло ҳ ож ати йўқ, ш уни уқи б олинг. 39 ва у н д а н ка м р о қ очколар. Н и коҳи н ги зн и нг дастлабки, эн г м ураккаб йиллари ортда қолган бўлса, ҳам м аси ж ойида. С из — яхш и р аф и қ аси з, эри н ги з си зд ан орти гин и о р зу ҳам қилмайди. 159 57. Буви ва бува (Оилада ота-оналар — болалар — набиралар м уносабатини қандай тўгри йўлга қўй и ш керак) С из ўз ота-он ан ги з ф еъ л-атворлари ва ҳаёт тарзи н и яхш и биласизми? Агар билсангиз, диққати н гизга ҳавола этилаётган ҳар бир ан и қ вазиятда улар қандай йўл тутиш ган бўлишарди, деб тасаввур этинг. У ларнинг ҳаракатларини баҳоланг, сизнинг наздингизда, бу болаларингиз учун қанчалар фойдали ва зарарл и экан. Ҳар бир “а ” ж авоби га - 10, “б ”га - 5, “в”га 1 очкодан ёзинг. 1. Агар болаларингиз м узқайм оқ ёки к о н ф ет егиси келса, бувиси ёки буваси уларнинг истагини қондирадими: а) о вқат олдидан бўлса, йўқ; б) ҳа, лекин камдан-кам; в) деярли ҳар доим. 2. Болалар бую мларни, 5 Пйинчоқларни сочиб таш лаш ади. Катталар қандай йўл тутади: а) уларн и койиб қўйишади; б) ҳ о зи р о қ ҳам масини йигиш тириш ни талаб қилади; в) ҳам м асини ўзлари тартибга келтириб қўядилар. 3. Агар набиралар қандайдир ранж итадиган, қ5фс сўзлар айтиш са, буваси ёки бувиси қандай йўл тутади: а) бундан кейин ш у гапларни айтиш ни м ан қилади; б) я н а шу ҳол такрорланса, ж азолаш ади; в) эътибор бериш м айди ёки ҳам м асини ҳази л га й ўй и шади. 4. Бува ёки буви н абиралари ни меҳнат қи лиш га и н ти лиш ларини қандай тарбиялайдилар: а) ш ахсий намуна билан; б) талабчанлик билан; в) улар н абираларн и м еҳнатдан о зо д этиш га уринадилар. 160 5. Б олалар улардан б ирон та уй ин чоқ х ар и д қилиб б ер и ш л ар и н и сўраш са, қандай йул тутадилар: а) ваъд а қиладилар, л еки н хари д қилиш га ш ош илмайдилар; б) ҳ ам м аси н архи га боғлиқ; в) н аб и р а,\ар истагини дарҳол баж о келтирадилар. 6 . Буви ё к и бувалари уз н аб иралари ни яхш и билан ём онн и ф ар қ л аш га ўргатадиларми: а) ҳ ар қан д ай ҳолда ним а яхш ию , ним а ём онли гин и ту ш у н ти р ад и л ар ; б) уриш адилар; в) н аб и р ал ар каттароқ булгач, узлари ҳам м аси н и билиб оладилар, деб ҳисоблайдилар. 7. Н аб и р ал ар пол артаётганда бувиу\арининг севим ли гулдонини бехос синдириб қўйиш ади. Б уви ним а қилади: а) си н и қ п арчалари ни йигиш га кумаклаш ади; б) қ атти қ койиб, уриш ади; в) бундан к ей и н бу иш ни б аж ари ш н и тақикдайди. 8 . Н аби р ал ар д а мустақилликни курсати ш га к а ттал ар ­ н ин г м ун осабати қандай: а) улар буни кички нали ги даноқ рагбатлантириш ади; б) б у с и ф а т уларга ёқади; в) н аб и р ал ар и ҳали ж уда кичкина, деб ҳ и со б л ай дилар. 161 10. Н абиралар мактаб ҳовлисини тозалаш лари керак. Бундай ҳолда буви ёки бува уларга ним а дейди: а) ту зу кр о қ ҳаракат қилиш ларини тавси я этади; б) б у масалани умуман м уҳокам а этиш майди; в) ҳовли тозалаш — уларнинг иши эм аслигини айтиб, мингирлайдилар. 11. Н абиралар қандайдир айб иш қилиб к,5^йишди. Бунга катталар қандай м уносабат билдиради: а) б>нинг учун уларни койишади; б) қандайдир мазали егуликдан маҳрум этиб ёки унга ёқадиган иш ни б аж ариш ни тақиқлаб, ж азолайдилар. В) болаларнинг ёнини оладилар. Энди тўплаган очколарингизни ҳисобланг. 67 д а н 100 очкогача. Буви ва бува м еҳрибон ва яхш и ф арзандлар тарбиялаш да сизга ф ао л кўм аклаш адилар. Улар қаттиққўл ва уз там ойилларидан чекинмайдилар. Болаларингиздаги м устақилликни қўллаб - қувватланг. Агар ф арзан длари н гиз буви ва бувиларига совуқроқ м уносабат кўрсата бошласа^лар, оилангизда самим ийлик муҳитини яратиш га ёрдам беринг. О та-о н ан ги з каби булиш га ҳаракат қилинг. 33 д ан 66 очкогача. Н абираларни тарбиялаш да буви ва бувилар уларнинг раъйига қараб, эрк бериб юборишади. Улар буни беихтиёр, ёмон ниятсиз амалга оширадилар, албатта. Агар улар бу борада анча ош ириб ю бориш ганини сезсангиз, кунгилга ботмайдиган тарзда тугрилаш га уриниб куринг. Буви, бува ва набиралар орасида мавж уд булган ҳурмат қилиш, тушуниш ва яхш и куриш — буларнинг ҳаммаси жуда аж ойиб, бироқ мазкур ҳиссиётлар тарбия сифатига путур етказмаслиги керак. 32 ва ундан кам роқ очколар. Буви ва бувалар узлари нинг ҳаддан зи ёд муҳаббати билан невараларига ёмон хи зм ат курсатиш ади. М абодо, тусатдан шундай аҳвол ю з бериб, ота-он ан ги з сизга ёрдам лаш олмай қолгудек булса, эркатой, и н ж и қ болаларингиз биу\ан як к ам а-я к к а қолсангиз, бундан узи нги зн и ҳам за и ф ва ним ж он сезиш ин ги з ҳеч гапмас. 162 58. Ўғил болаларми ёки қизларм и? (Болаларингизни қандай тарбиялаяпсиз?) Бугун ҳаётдаги б арч а вазиятлар учун тестлар мавж уд. Бир ф р ан ц у з руҳш уноси ўтил болалар ва қизлар тар б и яси га ёндаш иш да айрим б идъатларим изн и очиб б ерадиган тест тузди. Ҳар бир о та-о н а ё к и устоз ун ин г ёрдам ида тар б и я ҳақидаги тасаввурлар нечогли тўтрилигини тек ш и р и б кўри ш и мумкин. Т авсия этилган 20 та тасди ққ а “ҳ а ” ёки “й ў қ ” деб ж аво б б ер и ш керак. 1. Қ излар ўғил болаларга нисбатан ra n га ки р у в ч ан р о қ буладилар. 2. Қ излар таб и атга ях ш и р о қ муносабатда буладилар. 3. Угил б олалар м ураккаб аҳволни ту зу кр о қ баҳолай дилар ва м ан ти қи й ф и крлайдилар. 4. Угил болалар аж рал и б туриш ни ёқтирадилар. 5. Угил болаларда м атем атикага қобилият кучлироқ. 6 . Қ излар у зл ар и яш аётган муҳитга н исбатан ҳ и ссиётлироқ, о ғр и қ ва азобларн и оги рроқ бош дан кечирадилар. 7. Қ излар у з ф и к р л ар и н и яхш и роқ и ф одалай билади. 8 . Угил б о лаларн ин г куриш , қизларда эса эш итиш хоти раси яхш ироқ. 9. Угил болалар м улж ални тугри ола билиш ади. 1 0 . Угил б олалар ури ш қоқроқ. 11. Қ и зл ар н и н г ф аоллиги кам р о қ булади. 12. Қ изл ар т ез кириш им ли, тор доирадаги дустларни эмас, к а ттар о қ давр ал арн и а ф за л биладилар. 13. Қ изл ар анча мулойим роқдирлар. 14. Қ излар узгалар таъ си р и га осон роқ туш иб қоли ш ади. 15. Угил б олалар тадбирлироқ. 16. Қ изл ар анча қўрқоқдирлар. 17. Қ излар н о расоли к уйгунлиги (иж обий хислатлари етарли булм агани)дан к у п р о қ азобланадилар. 18. Қ изл ар кам д ан -кам узаро рақобатлаш адилар. 163 19. Ўғил болалар ўзларининг қоби ли ятларин и н ам ойиш этиш ни м уҳимроқ деб биладилар. 2 0 . Ўғил болалар иж одий иш га кўп роқ м ойилдирлар. Қ излар эса бир хил меҳнатни эплайдилар. Ж авоблар: 1. И лк болалик. даврида қизлар ростдан ҳам гапга кирувчанрок, бўлади. 2. Қ излар табиатига кўра, 6-9 ёш гача б ем срлар ва за и ф киш илар, ж ониворлар, ўсим ликларни п арвари ш лаш га м ойилроқлар. Ш у боис ҳози рча буни тасдиқлайдиган ан и қ ra n йўқ. 3. Ундай эмас. Қ излар м ураккаб масалалар (муаммолар) ни ҳал қи л а билиш лари ўғил болалардан кам эмас. 4. Қ излар 10-12 ёш гача тезр о қ ри вож ланади лар (шу боис ҳам баъзан тенгдош ларидан аж ралиб, ф арқлан и б туриш га интилишади). Би роқ кей и н р о қ қи злар кўп роқ мақсадга интилувчан бўлиб, ўтил болаларга н исбатан ўз келаж аклари ҳақида кўп роқ ўтклайдилар. 5. Ўғил болалар ҳам, қизлар ҳам бир хил қобилиятга эгадирлар, гарчи ўғил болалар математикада ўзларини яхш ироқ кўрсатишади, деб ҳисоблаш са ҳам, ҳаммаси уларни қандай йўлга солиш имизга боғлиқ. Л екин бу бидъатдан халос бўлганимизда, катта ф арқни сезмаймиз. 6 . Аксинча, 5 ^ғил болалар муҳит таъсирига осонроқ бериладилар ва ота-онаси билан айрилиб қолишдан қаттиқ қайғуришади. Ўғил болалар оғрикдан, азобланишдан кўпроқ ҳиссиётга бериладилар. Уларни энг бош иданоқ йигит киш и йиғламаслиги керак, деб ўргатишгани боис, таш қаридан ўзларини оғримаётгандек кўрсатадилар, холос. 7. 10-13 ёш гача деярли ф а р қ қилмайди, кей и н кўп ҳолда қизлар ўтил болаларга нисбатан ўз ф и крл ари н и ёзув кўриниш ида ан и қроқ иф одалайдилар. 8 . Т адқиқотлар кўрсатиш ига қараганда, бу қоби,\ият бутун ум р давомида ўгил болалар ва қи злард а бир хил. Агар фарк, бўлса ҳам, у ф ақ ат ўзига хос тарзда. 164 9. Ж и н с и й етилиш га қадар ф ар қ и йўқ, л еки н ш ундан кей и н болалар м улж ални тўғри ола биладилар. Й иллар ўтган сари ф а р қ кучайиб боради. 1 0 . Ўғил болалар энг дастлабки даврдагина и кки -уч ёшда, улар ш ахси ш акллана бошлаганда уриш қоқ бўлишади. И . Угил ва ки зл ар ф аоллиги орасида ф а р қ чиқмади. Ф ақат б олалик чогида болалар шўэсроқ бўлиб, масалан, муш тлаш и ш ларда ў злари н и нам ойиш этадилар. Ш у билан бир қаторда, қизлар ҳам у қадар ш о в қи н -су р о н кў тар м асал ар ҳам, мақсадга и нти лувчан ли клари ўгил б олалардан к ам эмас. 12. А ксинча, қи злар бир ёки и кки д угонаси бўлиш ини а ф з а л кўради. Ш у боис айнан ўгил болалар ан ч а йири к д авраларга йигилиш ади. Бу аҳвол улар катта бўлганда ҳам сақланади, ш у боис ўгил болалар ж ам о ад а ўйнаш га и ш қибозлар. 13. М аълум ёш га қадар бунда ўғил ва қи злар орасида ф а р қ бўлмайди, ўгил болалар ҳам маълум даврда м ул о й и м р о қ м ун осабатни талаб қиладилар. 14. А ксинча, ўғил болалар улф атлар ф и к р и н и иш ончли д еб қабу л қи лиш га мойилдирлар, уларн и тарби ялаш да буни ҳ и собга олиш керак. Қ излар одатда ўз ф и крл ари д а қолиш ади. 15. М азк у р си ф атга кўра, м аълум ёш гача ўгил ва қи зл ар н и н г ф ар қ и йўқ. К ей и н р о қ қ и зл ар анча сер м у л о ҳ аза ва ф ао л р о қ бўлиш ади. Ж и н с и й етилиш д авр и д а эса, улар бу борада ўсм ирларга ён берадилар. Эҳтимол, о қи лона тарздадир. 16. Қ изл ар кўпчиликка тую лганидек, аслида қўрқоқ эм аслар. Улар ўғил болаларга қараганда қў р қ у вн и енгиб ўтувчи, ку ч л и р о қ ва қатъи ятл и роқ бўлиш и мумкин. 17. Ўгил болалардан кўп эмас. М урак каб ҳаётий в ази ятл ар га н исбатан қи злар ях ш и р о қ “қуроллан ган ” бўлиб, тез м ослаш а олиш ади. К ўпинча улар б и р қадар м устақилрокдирлар. 18. Бу борада ҳеч ким да устун ли к йўқ. Ҳ аммаси ш ахсн ин г • ў зи га боғлиқ. Ўғил болалар ҳам, қизлар ҳам б и р -б и р и билан рақобатлаш и ш ва “кучи ни ўлчаб к ў р и ш ”ни биладилар. 165 19. Йўқ. Ўғил болалар кучли ш ахсдирлар ва тенгдош улф атларига о сон роқ бўйсунадилар, қизлар эса, кўпинча ўз ф и крлари да собитдирлар. Улар ўздари га кўп роқ ишонадилар. 20. Бунда ўғил ва қизлар орасида ф а р қ Й5 ГҚ. Кимдадир и ж одий қобилиятлар кўп, кимдадир кам, бу ерда ж и н сн и н г аҳамияти йўқ. Хуллас, тест саволларига ж авоб бериб, болалар тарбияси, психологияси ҳақидаги тасаввурларин ги з руҳш унос ф и кри га нақадар м увоф иқлигини ан иқладингиз. Эҳтимол, ҳар бир киш и ўзи ни н г ҳақлигига иш ончи комил бўлса керак. Л екин болалар руҳш уноси кўп йиллар м обайнида ўсаётган авлодни ўрганиш борасидаги им кони анча к 5Ш бўлганини ҳам ҳисобга олинг. 59. С из раш кчим исиз? М еъёрдаги раш к ҳатто оилавий ҳаётга қандайдир р ан г-б арангли к ки ри та олиш и мумкин. Б и р о қ у ҳаддан зи ёд ош иб кетса, даҳш атга айланади. А зобли р аш к эру хотинларнинг қалбан алоқасини барбод қилади ва ҳатто иш ига ҳам таъ си ри бўлади. Хуллас, раш кчим исиз? С аволларга самимий ва си ра ўйлам асдан ж авоб беринг. 1. Турмуш 5фтогингиз телеф онда гаплаш аётганида нима қиласиз: а) ким билан гаплаш ганини билиш учун суҳбат тугаш ини кутасиз; б) ўш а заҳоти ким билан гаплаш аётганини сўрайсиз; в) суҳбатга эътибор бермай, ўз иш ингиз билан маш гул бўласиз. 2. М уҳаббат ҳақида нима деб ўйлайсиз: а) у бир умр давом этиш и керак; б) инсон ҳаётида бир неча м арта сева олади; в) муҳаббат бир умр давом этиш ига иш онгингиз келади, бироқ бу ф ақат етиш иб бўлмас орзудек ҳисоблайсиз. 166 3. И ш ту ф ай л и тун ни уйдан таш қарида ўтказиш керакли гида ним ани ҳис этасиз: а) турм уш 5ф то ғи н ги з п айтдан фойдаланиб, биронтаси билан кунгилхуш лик қилгани кетиш идан қ 5ф қаси з; б) агар у ш ундай қилса, ҳатто хурсанд бўласиз; в) уйда й уқлигингизда ун и н г н им а қилиш и ҳақида уйламайсиз. 4. Турм уш уртоги нги з ном ига келган хатни очиб курасизм и: а) йуқ; б) ф ақ ат ҳисоблар, квитанцияларни; в) агар ш ундай и м кон и ят булса, ҳар доим. 5. Турм уш у р то ғи н ги зн и н г утм иш и ҳақида н им а деб уйлайсиз: а) у илгари учраш иб ю рганлар ҳақида уйлаганингизда, си зн и нохуш ҳи слар чулгайди; б) бу ҳақда 5^йламасликка ҳ ар а к ат қиласиз; в) бу ҳ ақда си раям 5 ^йламайсиз. . С из ёто қ х о н а туплам ини хари д қилмоқчисиз: а) к е н гр о қ каравотни танлайсиз; б) турм уш уртогингиз билан алоҳида каравот олиш ни а ф за л деб уйлайсиз; в) тан лаш и хтиёрини турм уш уртоғингизга ҳавола этасиз. 7. Турм уш ўртоги нги зн и кутилмаганда чуқур уйга чумган аҳволда курдингиз: 6 167 а) у си з ҳақингизда 5Гйлаяпти, деб ҳисоблайсиз; б) у бош қа биров ҳақда уйлам аётганм икан, деб унинг ф и крлари н и уқиш ни хоҳлайсиз; в) б у сизни қи зиқтирм агани сабабли ҳеч қандай савол берм айсиз. 8 . Турмуш уртогингиз хи ён ати га етарлича далилларингиз бор: а) очиқ гаплашиб, м уносабатларни ан иқлаш тириб олиш ни таклиф қиласиз; б) худди шу тари қа ж авоб қайтариш га қарор қиласиз; в) руҳий туш кун ҳолга туш асиз, ҳаётин ги з барбод булди, деб ҳисоблайсиз, л еки н оиЛани сақлаб қолиш учун я н а бир б ора уриниб курасиз. 9. Вақт ўтган сайин турм уш уртогингиз анча бегоналаш иб, сиздан узоқлаш иб б ораётгани н и сезасиз: а) б у ўтиб кетади, деб уйлайсиз; б) у з ҳаракатларингиз ва сузларин гиз туф ай л и бунга имкон берганингиздан қўрқасиз; в) турм уш уртоғингизни таъ қи б этиб, хатларини оча бош лайсиз. 10. Д устлар билан учраш ган чогда турм уш уртогингиз узгаларга хуш омад қила бошлади: а) ҳеч қандай аҳам ият берм айсиз; б) дарҳол тухтатиш ни талаб қиласиз; в) бундан ф о ж и а ясам айсиз, б и р о қ меҳмонлар тарқалганидан кейин у билан гаплаш иб оласиз. 11. Бир неча кунга ж ун аб кетиш ин ги з керак: а) ҳеч нима ҳакда таш виш ланмайсиз; б) т е з -т е з қўнғироқ қилиб турасиз, ай н и қ са тунлари; в) р аш к қиласиз-у, ҳеч н им а демайсиз. 12. Раш к ж азаваси тутганида узи н ги зн и қандай тутасиз: а) б у вазиятни кулгили ва галати деб биласиз; б) бу сизга ҳаттоки ҳузур бағишлайди; в) б и р -б и р и га зи д ҳиссиётларни туясиз. 168 О ч ко л ар н и ҳисобланг: С а в о л л а р р а к а м л а р и б у й и ч а о ч к о л а р со н и С авол в а р и ан тл а р и а б в 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 2 3 1 2 3 2 1 2 3 2 3 2 2 3 2 1 3 I 1 1 1 2 3 1 3 2 1 3 2 1 2 3 3 1 1 3 12 д а н 20 очкогача. С ираям раш кчи эм асси з (ёки турм уш у ртоги н ги з бунга им кон берм айди). 21 Аан 28 очкогача. Рашкчисиз, лекин ури ш қоқ эмассиз. Агар каллангизга қо р а ф икрлар келиб, иш ончсизлик чулгаб олса ҳам, узи нги зн и вазмин тутиб, оқилона равиш да ҳеч қачон низоларни “қайнаш нуқтаси”гача етказм айсиз. 29 д а н 36 ёш гача. С из билан таққослаганда, Отелло — қузичоқ. С из — ута ҳукм ронсиз, кўп н арсани хоҳлайсиз, си зга ҳеч қачон содиқлик ети ш м ай ди . Ш у қ и зи қи ш л ар и н ги з билан энг н о зи к ҳ и сси ётл арн и ҳам б арбод қи ли ш и н ги з мумкин. 60. Р аш к м авзусида ян а бир тест 1. си н и а) б) Э р и н ги зн и н г чунтагидан бегон а аёлн и н г рум олчатоп иб олдингиз. Сиз: б у ҳам касбл ар ҳазили деб уй лай си з - 3 очко; индам ай қуя қоласиз - 2. 2. К утилм аганда турм уш уртоги нги з у з таш қи кўриниш и, ки й и м лари га ҳаддан зи ёд зеб б ер а бошлади: а) уз таш қ и кури н иш ига к у п р о қ аҳам и ят бериш ҳақидаги м аслаҳатларга ниҳоят қулоқ солди, деб уй лай си з - 3 очко; б) бу лар н и н г барчаси ортида бош қа н ар са яш иринган, ун и н г ки м и д и р бор, деб ҳи соблай си з - 1. 3. Т урм уш у р тоги нги зн ин г иш хон аси га қизи қарли , ж о зи б ал и х и зм атч и иш га кирди. Сиз: а) буни х о ти р ж ам қабул қиласиз; б) у ҳ ақда к 5Ч1 р о қ н ар са билиш га, турм уш уртогингиз 169 олдида унинг кам чиликларини очиб таш лаш га уринасиз - 0. 4. Кейинги вақтларда турмуш уртогингиз иш хонада у зо қ қолиб кетяпти: а) “иш қдаги и ш қ”ни топиб олмаганмикан, деб с5фабсуритптирасиз - 2; б) у н ин г ростдан ҳам иши кўплиги ва иш вақтида улгуролмаётганига си ра ш убҳа қилмайсиз. 5. Т урм уы уртогингиз бу йилги таътилни ҳар ким узи хоҳлаганича ўтказиш ни такли ф қи,\ди: а) у бирон ерга кетмоқчи деб уйлайсиз - 1 очко; б) қандайдир муддат ёлгиз қолиш яхш и гоя деб ҳисоблайсиз - 2. 6. Турмуш уртогингизга ж унатилган хатни почта қутисидан топдингиз: а) уни авайлаб очасиз ва уқиб кураси з - 0. б) турмуш 5фтогингизни кутасиз — агар истаса, унинг узи ҳам м асини гапириб беради - 3 очко. 7. Турмуш уртогингиз ухлаётганида си зн и н г эмас, узга бировнинг исм ини тилга олди: • а) уш а заҳоти уни уйготиб, туш унтириш лар талаб қиласиз - 0. б) б у бетинч уйқу оқибати, дея ҳисоблаб, унинг ухлаш ига эътибор берм айсиз - 3 очко. 16 д ан 19 очкогача. С абрлисиз, ҳаётий таж ри б ан ги з бор, у оилавий ҳаётингизга яхш и таъ си р к5Т>сатади. Х отирж ам сиз, сиздан кура яхш и роқ йулдош тополмаслигига иш ончингиз комил. 9 д ан 15 очкогача. Раш к қилиш нинг кераги йуқлигини яхш и биласиз. Ш ундай булса-да, б аъзан уз ҳиссиётларингизни ж иловлай олмайсиз. Агар турмуш уртоғингизни ҳадеб айблаб, ш убҳаланаверсангиз, билиб қуйинг, у ростдан ҳам раш к учун имкон бери б қолиш и мумкин. 8 очкодан камроқ. С из раш к касаллигига мубталосиз. 170 III. Ў З С А Л О М А Т Л И ГИ Н ГИ ЗН И Қ А Д РЛ А Й С И ЗМ И ? 61. А сабларингиз ж ойидам и? Зиддиятларни, доим ий ю книнг орти б кетиш ларин и “аср касалли ги ” дейиш ади. К ўплар борган сари асабий роқ, салга ж аҳли чиқиб кетадиган, н ер в о з бўлиб кетаётган л и кл ар и н и сезяптилар. К ундалик таъ си р этувчи ларни қанд ай уддалаяпмиз? Э нг муҳим, зарури й онда ў зи м и зн и қандай босиб олиш ни эплаяпм из? Ушбу тест ш у саволга тахм ин ан булса ҳам ж авоб б ерар, деган умиддамиз. С аволларга ж аво б вариантлари: “ж уд аям ”, “унчалик эм ас”, “си р а ҳ ам ”дан иборат. Қ уйидагилар си зн и асабийлаш тирадим и: Ў қим оқчи булган газетан гиз саҳ и ф аси гиж им ланган булса... Ёши ути н қ и р аган аёл ёш қизчалардай ки й и н и б олса... С уҳбатдош ин ги зни н г ҳаддан зи ёд яқ и н туриш и (дейлик, ти ги з пайтда трамвайда)... К учада ч ек и б турган аёлни кур ганда... К им дир ти р н о ги н и гаж иб турса... К им дир н о у р и н кулса... К им дир си зга ним ани ва қандай б аж ар и ш н и ургатм оқчи булса... С евган қиз (йигит)ингиз доим ий тарзд а кечи каверган ида... К ин отеатр да олд томонда ути рган одам ҳадеб п и ти р л ай в ер са ва фильм м авзуини ш арҳлайверса... Энди уқи м о қчи булаётган қи зи қарл и ром ан м азм ун ин и си зга сузлаб бер и ш га уринсалар... С и зга к е р а к с и з бую млар ҳадя қилиш са... Ж а м о а т тр ан сп о р ти д а баланд овозда гаплаш иш са... А тир ҳи ди ж у д а кучли булса... 171 Суҳбатлаш аётган чоғда и м о-и ш ора ва қўлларни ҳаракатлантирган одам... Х ориж ий сўзларни ҳаддан таш қари кўп қўллайдиган ҳамкасаба... Ҳар бир “ж удаям ” деган ж авобга 3 очко, “унчалик эм ас’’га - 1, “си ра ҳам" ж авоб и га - 0 ёзинг. 40 очкодан ошса. С изни сабр-ток,атли ва сокин киш илар тоиф асига қўш иб бўлмайди. С и зн и ҳам ма нарса, ҳатто м айда-чуйдалар ҳам асабийлаш тиради. Тез ж аҳли н гиз чиқиб, ж азавага туш иб кетасиз. Бу эса асаб тизим ини ҳаддан зи ёд қақш атади, бундан атроф даги лар ҳам ази ят чекади. 12 д а н 39 очкогача. С изни кам ёб одамлар гуруҳига киритиш мумкин. Э нг нохуш н арсалар си зн и асабийлаш тиради, леки н кундалик таш виш лардан ф о ж и а яратм айсиз. Н охуш ликларга “тескари ўти ри л и ш ”ни биласиз, улар ҳақида анча осонликча унутасиз. 11 ва ун д а н кам очколар. С из анча б оси қ си з ва ҳаётга ан и қ нигоҳ билан қарай си з. Ёки м азкур тест унча мукаммал эмаслиги учун ж уда н озик том онларингиз унда нам оён бўлмадимикан? Ҳ арқалай, м увозанатдан осонгина чиқадиган одам эмаслигингизни ком ил иш онч билан ай тса бўлади. □□ 172 62. Ч еки ш н и таш лаш ингизга нима хал ал беради? Бу тестн и ам ер и кал и к п р о ф ессо р Горн тузган. Ундан кўпгина м ам лакатларда ч еки ш билан кураш м арказл ари д а одамлар н и м а сабабдан чеки ш лари н и ўрганм оқчи булган ш и ф о ко р л ар ф ойдаланиш ади. А хир ф ақ ат ш уни англагандан кей и н ги н а б ем орга мос келадиган ва о х и р -о к и б атд а чекиш дан р о з кечиш га ёрдам б ерадиган даволаш ту р и н и танлаш мумкин. Т ест саволлари га ж авоб беринг. Агар ш ундан кейин ҳам чеки ш н и таш лам асан гиз-да, ҳар ҳолда, н и м а учун ч екаётган и н ги зн и англарсиз. Н и м а учун ч екаси з? А У зи н ги зн и бир м аром да тутиб тури ш учун. Б Қ улим да си гарет тутиб тури ш и м н ин г у зи м енга ҳузур багиш лайди. В С и гар ета билан узи м н и буш аш гандек сезиб, бам айли хотирли к ҳи сси пайдо булиш идан р оҳатланам ан. Г Нимадан/хир х аф а булганимда чекам ан. Д Ёнимда си гаретам булм аганида узи м н и галати ҳис қиламан. Е С аб аб л ар и н и уйлаб утирмай, б еи хти ёр тарзд а чекам ан. Ж Й и ги ни б олиш , диққати м н и ж ам л аш учун чекам ан. 3 С и гар етн и ут олдириш ж ар аён и н и н г у зи м енга ҳ у зу р б ахш этади. И Ш унчаки м енга там аки иси ёқади. К Ҳ аяж он лан ган им да чека бош лайман. Л Ч екм аётган и м д а м енга ним адир ети ш м аётгандек тую лади. М М ен да ш ундай ҳис бор: бир си гаретни чекам ан, эски си кулдонда тугаётганида, буни сезм ай, ян а ян ги си н и чекам ан. Н Ч екаётган и м да тети кр о қ булаётганга ухш аётгандай тую лади. 173 0 С игарета тутунига қараш м енга ҳузур багишлайди. П К л и н ч а аҳволим яхш илигида, хоти рж ам ва ҳаётимдан хурсандлигимда чекаман. Р Зериккан и м да ва ҳеч нарса ҳақи д а 5^йлашни хоҳламаганимда чекаман. С Агар қандайдир муддат чекмасам, ш ундай қилиш га жуда кучли иш тиёқ сеза бошлайман. Т Баъзида тиш ларим орасида ёқилган си гарета менга уни онгсиз тарзда, беихтиёр чекаётганим дек туюлади. Энди очколарни ҳисобланг. “Б аъ зан ” ж авоб и учун 5 очко, “т е з -т е з ” учун - 4, “б аъ зи -б аъ зи д а” - 3, “кам данкам" - 2, “ҳеч қачон ” - 1. О чколар қандай ҳисобланади ? О чколар қўш илади. А, Ж , ва Н ж авоблари йигиндиси, масалан, си з узи нги зн и “тети клаш ти ри ш ” учун чекиш ингиз ҳақида гапиради; Б, 3 ва О ж авоблари гуруҳи чекиш нинг ўзидан, чекиш ж араён и дан ҳузур оласизми, деган гапга багишланган. 1 гуруҳ мотивлари А + Ж + Н — ёрдам берувчи мотивлар. Б + 3 + О — чекиш ж араён и н и н г узидан ҳузурланиш мотиви. В + И + П — буш аш иш , ҳузур-ҳаловат, узи н и қуллаб- қувватлаш. II гуруҳ мотивлари Г + К + Р - босимни ечиш , тетиклик багиш лаш . Д + Л + С - н азорат этиб булмас ч еки ш истаги, руҳий қарамлик. Е + М + Т - одатланиш. Ҳар бир гуруқда (А + Ж + Н ва ҳ.) олинган натиж алар. 3 дан 15 очкогача, 11 очкодан ю қори анча баланд тобеликни, 7 ва ундан ками — ун ча баланд эмаслигидан далолат беради. 174 Энди н им а ҳ оси л бўлганини к ^ а м и з ... Б и р и н ч и вариант: си з I гуруҳда кўп очко т ^ л а д и н г и з . Бу си зн и н г там аки га қарам ли гин ги з ф и зи ологи к қар ам л и кка н исбатан руҳий ж и ҳатд ан кучлироқлигини кўрсатади. Аслида, қўлингизда сигаретадан к ў р а анча х ав ф си зр о қ бўлган (қалам, ручка, тасбеҳ...) тутиб турсангиз, чеки ш дан осон қутулардингиз. Буни осон б аж ар сан ги з булади. И к к и н ч и вариант: Агар II гуруҳда кўп роқ очколар олган бўлсангиз, иш ж и д д и й р о қ туе олади. Агар ҳақиқатда чеки ш н и таш лам оқчи булсангиз, аслида чеки ш си зга ним ада ёрдам б ер и ш и ҳақи д а уйлаш ингиз муҳим ва б у одатни н им а билан ди р алм аш тириш га ури ни б кур и ш и н ги з керак. Бунинг учун и роданги з з5Ф берса, етарлидир. Л екин бош қа воситалардан ҳам воз кечм аган маъқул. Бу тест н им а сабабдан ч еки ш и н ги зн и ан глаш и н гиз ва там аки си зга зар у р булиб тую лган вази ятн и ан и қлаш учун ёрдам беради, деган умиддамиз. Агар чеки ш н и таш лаш га аҳд қи лсан ги з ва ш ун га ухш аш вази ятлар вуж удга келса, бу одатдан халос булиш учун у зи н ги зга о со н булмаслиги, си гар ет етиш м аётгани ҳиссига ҳам тай ёр булиш керак. Ҳ ози р сигаретдан халос були ш н и н г куп усуллари қулланилмоқда. Л ек и н ш уни ёдда тутиш муҳимки, ҳ ар қандай ҳолда ҳам м у в аф ф а қ и ят аввало, чеки ш н и таш /.ам оқчи булган одам нинг и родаси га боғлиқдир. 63. Я ш ирин руҳий зарба Ҳатто кун далик аҳам и ятси з нохуш ликлар ҳам купинча ёш лар н и н г асабига анча ж и дди й тар зд а таъси р курсатади. Биринчи қараш да, улар гўё руҳиятда ҳеч қандай из қолдирм аётгандек тую лса-да, улар доимий рави ш да такр о р лан аверса, ж иддий асоратларга олиб келади. Бу нохуш ликлар ю зага келадиган ту қ қ и зта оддий вази ятлар м ан а булар. Улардан қай бири си зн и куп роқ асабий лаш тири ш и н и белгиланг. 175 1. С из телеф он орқали қўнғироқ қилмоқчисиз, аммо керакли рақам доимо банд. 2. С и з маш ина бош қариб кетаётганингизда, кимдир тиним сиз маслаҳат бериб турганида. 3. С изни биров кузатиб турганида. 4. Биров билан гаплашаётганда, бош қа кимдир суҳбатингизга ҳадеб аралаш аверса. 5. Бирон кимса ф и крларингиздан чалғитса. 6. Агар кимдир бесабаб овозини баланддатса. 7. С изнингча, би р-би ри га мос келм айдигандек тую лган гуллар дастасини кўрганда, узи н ги зн и ёмон ҳис этасизм и? 8. Б ирон киш ининг қўлини сиқиб кўриш аётганингизда ҳеч қандай ж авоб ҳи ссини туймаганингизда. 9. С издан кўра билимдонроқ одам билан гаплашган чоғда. Агар сиз беш тадан орти қ вази ятн и белгилаган бўлсангиз, демак, кундалик вазиятлар асабингизга таъси р кўрсатар экан. Улар илдиз отиб кетм аслиги учун улардан халос бўлиш га урининг. 64. Ў зингизга нисбатан қандай муносабатдасиз ? Ўз саломатлиги ҳақида ф ақ ат ўрта ва катта ёш даги одамларгина қайғуриш и керак, деб ҳисоблаганлар қаттиқ янгу\ишади. О дамзод ёш лигида ҳам ў з соғлигини асраш и керак. Ахс ҳолда, у кексаликни ун чали к яхш и аҳволда кутиб олмайди. Ҳар томонлама ривож ланган инсон спортчилар каби ти к қоматли бўлиш и керак. Қадимгилар: “Соғлом танда — соғлом р у ҳ ” деб б еж и з айтмаган. Уз соғлигингизга қандай муносабатдасиз? Буни тестим издан билиб оласиз, деган умиддамиз. 1. М аълумки, овқатланиш тартиби — яхш илаб нонуш та қилиш, уч хи л таомдан и борат туш лик ва кам таргина кечки овқатдан иборат. С и зн и н г овқатланиш тартибингиз қандай: 176 а) худди ш ундай, б уни н г устига, кўп роқ саб заво т ва м евалар ейсиз; б) баъзи да н онуш та ва туш ли кси з ҳам қоладиган вақтлар бўлади; в) си з ҳеч қандай овқатлани ш тарти б и га риоя қилм айсиз. 2. а) б) в) Ч екасизм и: йўқ; ҳа, л ек и н кун и га 1-2 та сигарета; кунига бир п ач ка ч екаси з. 3. С пиртли ичим лик и стеъ м ол қиласизм и: а) йуқ; б) б аъзан дустлар билан ёк и уйда ичиб турасиз; в) кўпинча б есаб аб ҳам, куп п а-кун д узи ичаверасиз. 4. а) б) в) ҳам Қ аҳва ичасизми: ж уда кам дан -кам ; ичасиз, леки н кун и га 1-2 пиёладан куп эмас; ж уда к 5 П1 ичасиз, у с и з чидолмайсиз. 5. Б адан тарби ян и д оим ий тарзд а баж араси зм и : а) ҳа, си з учун бу ж уд а керак; б) б аж ар и ш н и хоҳл ай си з-у, ҳар доим ҳам узи н ги зн и м аж бурлай олм айсиз; в) йуқ, б аж ар м ай си з. 6. И ш ингиздан роҳатланасизм и: а) ҳа, одатда, иш га х урсан д булиб борасиз; б) ум ум ан айтганда, иш и нги з си зн и қан оатлан тиради; в) иш га унчалик хоҳлам асдан борасиз. 7. а) б) в) Б и р о н -б и р дори қабул қиласизм и: йуқ; ф ақ ат ж у д а зар у р булиб қолганида; ҳа, деярли ҳар куни қабул қиласиз. 177 8. ми: а) б) в) Б и р о н -б и р сурункали хасталикдан ази ят ч ек а си з­ йуқ; айтиш га қийналаман; ҳа. 9. Ҳеч булмаса, биргина дам олиш кунидан ж и см они й меҳнат, саёҳат, спорт билан ш угулланиш учун ф ойдаланасизми: а) ҳа, баъзида иккала дам олиш кунларидан; б) ҳа, ф ақ ат им коният булганида; в) йўқ, уйдаги хўж алик иш лари билан ш утулланиш ни аф за л р о қ биласиз. I. Н икоҳингиз омадлими: а) ҳа; б) унчалик эмас; в) омадсиз. II. Ш ахсий ҳаётингиз сизни қаноатлантирадими: а) ҳа; б) унчалик эмас; в) йўқ. 12. Таътилингизни қандай ўтказиш ни а ф за л курасиз: а) сп орт билан ф аол нгуғулланиб; б) ёқимли, ш одон улфатлар даврасида; в) мен учун бу — муаммо. 178 8. И ш хонада ва уйда си зн и доим о асаб и й л аш ти радиган н им адир борми: а) йуқ; б) ҳа, л ек и н ундан н ар и р о қ бўлиш га ури наси з; в) ҳа. 14. С изда ҳази л -м утой и ба туйгуси борми: а) яқ и н л ар и н ги з ва дўстлари н ги з борлигини айтиш ади; б) бу туй гу бор бўлган одам ларни қадрлай си з ва ул ар' билан б и р га бўлиш сизга ёқади; в) йўқ. Ҳ ар бир “а ” ж авоб и учун 4 очко, “б" учун - 2, “в ” учун - 0 оласиз. 38 д а н 56 очкогача. С изда ю з й и л яш аш им кони бор. Ўз салом атлигингизни кузати б бораси з, узи н ги зн и ях ш и ҳис этаси з. Агар бундан кей и н ҳам соглом турмуш тар зи н и тутиб борсангиз, ғайрат ва ф аол л и кн и чуқур к е ксай гу н и н ги зч а сақлаб қоласиз. Ф ақат кўчалардан ўтаётган и н ги зда эҳтиёт бўлинг! Л ек и н ўй лаб кўринг, ўзи н ги зн и бир м аром да тутиб ту р и ш учун ҳаддан таш қари кўп куч сарф лам аяи си зм и ? У зи н ги зн и ай р и м майда ҳузур-ҳаловатлардан мосуво қи лм аяпсизм и? Х урсандчилик — бу ҳам саломатлик! 19 д а н 37 очкогача. Ёқимли суҳбат учун бир пиёла қаҳ ва ун чали к м аж б ури й белги эмас. С и зн и н г н аф ақ ат салом атли ги н газ, балки кўп ҳолларда к ай ф и яти н ги з ҳам яхш и. С из, ҳойнаҳой, дилкаш бўлсангиз, дўстларингиз билан т е з -т е з учраш иб турсанги з кер ак. Ҳ аётингизни ту р л и ча қиладиган ҳузур-ҳаловатлардан ҳам бош то р тм асан ги з керак. у\екин ай р и м одатларингиз йиллар 5^гган сари салом атли ги н гизга салбий оқи б атлар келтирм асм икан, ш уни ўйлаб кўринг. Турм уш тар зи н ги зга қай та н азар таш ланг, сп орт билан етарлича маш ғул бўляпсизми, сп и ртли ичим ликлар ва си гаретага ҳаддан таш қари р у ж у қўй м аяп си зм и ? Д ўстона м ун осабатларни н аф ақат уйда, у л ф атлар даврасида, балки тен н и с майдончасида, 179 стадионда, сайру саёҳатда ҳам давом этти рса бўлади, шуни унутманг. Од ан 18 очкогача. С оғлиғингиз, аввало, у з қулингизда. С из унга ж уда ентилтаклик билан м уносабатдасиз. Ҳойнаҳой, ўз соғлиғингиздан ш икоятлар бош лангандир ёки т ез орада бош ланар. Д ориларга ҳаддан таш қари иш онаверманг. Агар ҳози рча ш и ф окорларга ю гурм аётган булсангиз, бу ф ақ ат соглом вуж удингиз “хи зм ати д и р”, леки н у абадий давом этолмайди. Ҳали кеч булмасидан, си гарет билан спиртли ичимликлардан воз кечинг, овқатланиш тартибини тугри йулга қўйинг. 65. С порт ва саломатлик Ушбу тест таникди ф ран ц уз м утахассиси Э ри к Л оро тавси яси билан тузилган. У си зн и н г вуж удингиз аҳволини урганиб, унинг кучли ва за и ф ж и ҳатлари н и очиш ва ш у билан ж исм оний қобилиятларингиз ҳақида хулоса чиқариб, сизга энг м ақбул келадиган спорт тури ни танлаш учун ёрдам бериш ига ум ид қиламиз. I. Н аф ас олиш 1. - Чекасизми: й ўҳ - 5 очко; ҳа, кунига 5 та си гарета - 4; ҳа, 1 0 - 3 ; 180 2. - кун и га 20 тадан куп - 0. Ю ргани н гизда ҳан си рай си зм и : б и р н еч а м етрдан кей и н - 1 очко; бир н еч а ю з м етрдан кей и н - 3; бир н еч а килом етрдан к ей и н - 4. 3. И к ки н ч и қаватга пиёда ч иққан и нги зд а қандай н аф ас оласиз: - бир т ек и с - 2 очко; - н аф аси н ги з ти қи либ қолади - 1. 4. Ж и см о н и й тар б и я билан ш угулланганингизда тухтаб, н а ф а с ростлаш ин ги зга н и м а м аж бур қилади: - н аф ас олиш қий ин лаш ади - 2 очко; - м уш аклар чарчайди - 4. 5. С ув остида қанча муддат н аф аси н ги зн и тутиб тура оласиз: - 30 с - 3 очко; - 45 с - 4; - 1 д ақи қадан о р ти қ - 5. 6. Ж а д а л ж и см он и й маш қлардан, кей и н н аф аси н ги зн и ростлай оласизми: - йук, - 0 очко; - б аъ зи д а - 2; ю клам алардан - к л и н ч а - 3. 16 д ан 23 очкогача. Уз н аф аси н ги зн и ростм ан а йулга қуйиб олгансиз. У си зн и н г м еҳнат ва спорт ф ао л и яти н ги зга ж уда яхш и мослаш ган. С из ти нчги на ҳар қандай сп орт тури: баскетбол, волейбол, теннис, сузиш , сёр ф и н г, сув чангиси, сув остида сузи ш билан маш гул були ш и н гиз мумкин. У зингиз танланг! 10 дан 15 очкогача. С изга зўр м аш қ таклиф қиламиз: арқон билан ҳар куни 15 дақиқа сакранг. Тугри наф ас олиш, тулиқ ҳаво симириб, чиқариш ни урганиш жуда муҳим. С изга 5 ф тача ж исмоний зўриқиш маш қларини тавсия этамиз, купроқ ҳаракат қилиб, бу маш қларни доимий тарзда 181 яхшилаб бажаринг. Велосипеддд учиш, кроссда югуриш, сузиш билан шугулланишингизни маслаҳат берамиз. 9 д а н камроғ; очколар. Тўгри н аф ас олиш ни билм айсиз. Бирор спорт тури билан ш угулланиш дан аввал буни ўрганиш ингизга тўгри келади: ҳавони симирганда ўп калари н гизн и тўлдириб тай ёрлаш керак. К ўпроқ пиёда ю ринг. Ҳар куни эрталаб ва кечқурун қуйидаги м аш қни баж аринг: ётган ҳолатда чуқур н аф ас олинг ва қорн и нги зн и таранг қилиб н аф ас чиқаринг. Ушбу м аш қни 20 м арта баж аринг. М ан а ш у м аш қлар ҳисобига н аф ас олиш ни ривож лантириб, ўп калари н гизн и н г “иш лаб чи қар и ш ” қувватини кўтараси з ва у зо қ муддат пиёда ю ра биласиз. Ш у тар и қ а то за ҳавода сайр қилиш лар асаб тизим ини тинчлантириб, ўпкалар иш ини яхш илайди ва ривож лантиради. II А эроб қобилиятлар 1. П иёда ю расизми: - ҳеч қачон - 0 очко; - б аъ зан - 1; - доим ий равиш да кунига 1 килом етрдан - 2; - кун и га 1 километрдан 3 килом етргача - 3; - 3 килом етрдан ош и қ - 4. 2. С портнинг қандайдир бирон тури: велосипедда учиш, сузи ш ёки ю гуриш билан ш угулланасизми: - ҳеч қачон - 0 очко; - б аъзан - 2; - доим о - 4. 3. Б и з номини санаб ўтган спорт тури билан қанча муддат шутулланасиз: - яр и м соат - 2 очко; - яри м соатдан бир соатгача - 3; - бир соатдан орти қ - 4. 4. Т ез ю рганда, ю гурганда ёки велосипед минганда гаплаш а оласизми: 182 - ҳ а - 2 очко; - й ўҳ - 0. 5. 12 д ақи қа ю рганда, тез ю р и б ёки лўкиллаб ю гурганда тахм ин ан қан ч а м асоф ан и босасиз: - 2,6 килом етрдан кўп и ни - 5 очко; - 2,6 килом етрдан 2 ки лом етргача - 4; - 1,9 дан 1,5 км - 3; - 1,5 дан кам и - 2. 19 д ан 12 очкогача. С из чаққон, ф аол одамсиз, ўз м уш аклари н гиз ва ю раги н ги зга энг яхш и “ёнилги” — ки слород б ер а оласиз. С и з н аф ақ ат сп ортн ин г ҳар қандай тури билан ш угуллана оласиз, ҳатто спорт билан ж иддий ш утулланиш ни ўйлаб кўрсан ги з ҳам бўлади. Б и зн и н г оддий тезл и кд а бир н еча килом етр ю гургач, 100-200 м етр м асоф ага бир силтаниб, тезли кн и о ш и ри б ю гуринг. Ш у т а р и қ а си з бундан-да кучлироқ чидам лиликни иш лаб ч и қ ар ас и з ва т е зр о қ ю гура оласиз. И ш га ва дўкон ларга велосипедда етиб борсан ги з фойдалирок, бўларди. Ёзда дарёда, денгиз ёқ аси д а қумда ю гуринг, и лож и б орича у зо қ р о қ қ а сузинг. Агар тогда дам олсангиз, қи й и н уч асткаларн и велосипедда босиб ў ти нг ва ти к к а теп ал и кл арга чиқиш га урининг. И д а н 6 очкогача. С из сп ортн ин г айрим турлари билан ш угуллана оласиз, л еки н аввал аэроб и к қоби ли ятларин ги зни велоспорт, сузиш , ю гуриш каби сп орт турларида ри вож лантири н г. Бу м аш қларни б аж ар и ш да сабрли ва қатъи ятли бўлинг. Ю гураётганда ёк и велоси п ед ҳай даётган чоғда дўстларингиз билан гаплаш иш га ҳ ар ак ат қилинг, чуқур ва тек и с н аф ас олинг, ҳан си р аб қолм асли кка ҳаракат қилинг. Ҳ ақи қи й ж и см он и й ю клам аларн и 20 д ақи қадан кейин олиш ингизни унутманг. 5 ва ундан кам р о қ очколар. Ҳ ар куни 2 дан 5 км гача ю ри ш ва ю гуриш м аш қл ари н и ўз ичига олган дастур ипьхаб чиқинг. М аш гулотлар давом ийлиги ва м асоф аси н и доим ий тар зд а ортти риб боринг. Агар бундай тезкор ю клам алар и м кон и ятлари н ги здан ортиб кетса, арқонда сакр аш ё к и зинапоядан я ё в чиқиш ин гиз мумкин. Бир 183 муддат ўтгач, ян а велоспорт, сузи ш маш ғулотларига кириш иш мумкин. Бунинг сам арали таъ си р и дарҳол кўринади. III Т ананинг эгилувчанлиги 1. О ёқларн и жуфтлаб, секингина ер га эгилинг: - ерга каф тларингиз етадими - 4 очко; - барм оқлар етадими - 3; - ерга етолм айсиз - 0. 2. О ёкдар текис, елка кенглигида. Т осни қи м и рлатм ай ўнг ва чапга эгилинг: - оёқлар болдирига тек ки заси з - 4 очко; - ти ззагача етасиз - 3; - ти ззагача етолмайсиз. 3. О рқан ги зда ётганча оёқларни бош том он га кўтаринг: - оёгингизни текис полга етк азаси з - 4 очко; - о ёқн и с ал эгиб етказаси з - 3; - эгилганча ~ 2; - текки золм ай си з - 0. 12 д а н 8 очкогача. Э гилувчанлигингизга ҳавас қи лса арзийди. Гимнастика, спорт рақслари, сузи ш билан машгул бўлиб, ж исм оний аҳволингизни тутиб тури ш н и тавсия этамиз. 7 д а н 4 очкогача. Ҳойнаҳой, болалигингизда эгилувчан бўлгандирсиз. У ҳолда сизга маслаҳатим из: “куч сарф лайдиган" спортни (баскетбол, волейбол, гандбол...) “ю м ш оқроғи” (масалан, теннис, гимнастика, спорт рақслари) билан алмаш тириб туринг. Ш у билан аввалги ҳолатингизни қайтарасиз. 3 д а н 0 гача очколар. С изда етар,\и д ар аж ад а эгилувчанлик йўқ. Буни кундалик ҳаётда ўзи нги з ҳам ҳис этасиз. Эгилувчанлик ва м уш акларни ривож лантирадиган гимнастика, спорт рақслари , йога, сузиш каби спорт маш гулотларини излаб топинг. Бу 184 спорт ту р л ар и ва м увозан атн и сақлаш ҳи сси си зга ёрдам беради. Б и р о қ ў зи н ги зн и ҳаддан зи ёд зўриқтирм анг, и м ко н и ятл ар и н ги зга яраш а баж аринг. Ф ақат са б р -то қ ат ва давом ий м аш қл ар си зга эгилувчанликни қайтаради. IV С акр ай олиш ингиз 1. О ёқл ар н и йиғиб, қўлларингизни си лки ган ча турган ж о й д а олдинга қараб сакранг. Қ ан ча м асоф ага сакрай си з: - 120 см - 2 очко; - 160 см — 3; - 180 см - 4; - 200 см в а ундан о р ти қ - 5. 2. О ёқл ар н и ж уф тлаб, бош ингиз у зр а қўлингизда бўр олиб турган ч а д ево р ён и да туриб, унинг баландлигини улчанг. Бу белгидан қан ч а баландга сакрадингиз: - 25 см - 1 очко; - 25 - 30 см - 2; - 30 - 40 см - 3; - 40 - 50 см - 4; - 50 дан кўп см - 5. 10 дав: 6 очкогача. С из ф ао л ва чаққонсиз. С и зга очиқ майдондаги ҳ а р қандай спорт турлари н и тавси я этам из. Б у си зн и н г н а ф а с олиш йулингиз ва ю раги н ги зн и р и вож лантиради . С и з волейбол, баскетбол, сузиш , енгил атлетика билан маш гул булиш ингиз мумкин. Л екин ҳаддан зи ёд ч ар чаб қолманг! 5 ва у н л а н к а м р о қ очколар. А фсуски, б у соҳада м у в аф ф ақ и ятл ар и н ги з унча яхш и эмас. А ввал арқон билан бош лаб, к у п р о қ сакранг. К унига кам и да 5 дақиқадан. П и ёд а ю рган и нги зда ёк и ю гурганингизда йулда у ч р аган тўсиқлардан, буталар, қулаган дарахтлар, ариқлар, бог курсилари, п астак п ан ж аралардан сакраб утинг. Д ар ах т баргларига қулларингизни тек ки зи ш га ур и н и б сакран г. В олейбол ёки баскетбол уйнанг. Н ати ж ал ар ҳ ам тезд а кўринади. 185 V. Сизнинг мушакларингиз 1. Ж и см оний юкламалардан кейин сирқираб огрийди: - ҳар доим - 2 очко; - ҳеч қачон - 4. 3. Чангида учганда, велосипедда учганда оёқларин ги зда оғриқ сезасизм и: - ҳар доим - 2 очко; - б аъзан - 3; - ҳеч қачон. 4. М уш аклар тортиш иб қоладими: - купинча - 1 очко; - кам дан -кам ёки ҳеч қачон - 2. 5. С узганда ёки велосипед минганда елка,\арингизда оғриқни сезасизми: - т е з -т е з ~ 2 очко; - б аъзан - 3; - ҳ еч қачон - 4. қўл ва 6. Қ ўлларингизни ю қорига ба.\андроқ кўтариб, бирон ним ани қийналм ай баж ара оласизми: - ҳа - 3 очко; - й ў қ - 0. 7. Қ ў л \а р ёрдам исиз бир оёгингизни тўтри тутиб, иккинчисида ўтириб кўринг: - бу маш қни яхш и б аж араси з - 4 очко; - уни баж арасиз, аммо мувозанатни й ўқотаси з - 3; - б аж ар аси з-у, бунда қўлларингиз билан ёрдам бер аси з - 2; - баж аролм ай си з ~ 0. 8. Ж и см о н и й ю кламадан орқангизда оғриқ сезасизми: - ҳ ар доим - 1 очко; - б аъзан - 2; - ҳеч қачон - 3. 186 кейин 2-3 соат ўтгач, 20 д ан 27 очкогача. С и зн и н г м уш аклари н гиз яхш и аҳволда. С и зн и ҳаммадан к ў п р о қ қ и зи қ ти р ган спорт тури билан шутулланинг, б и р о қ пиёда ю ри ш н и, то ққ а чиқиш ни унутманг. Бу м уш аклар кучини ош иради. 10 л а й 19 очкогача. М уш аклари нги зн и ян ад а кўп роқ р и во ж лан ти р и ш и н ги з керак. Тош кўтари ш ва гантеллар б илан ф ао л ш угулланинг. Бу м уш акларн и бақувват қилади. К ўироқ волейбол ва баскетб ол 5 ^йнанг. 9 ва у н А ^а ка м роқ очколар. М уш ак ти зи м и н ги з ан ч а за и ф ри вож лангани н и тан олиш ин ги з керак. Ёзги таъ тили нги зд а спорт билан ш угулланинг ва ҳеч булмаса, ҳ аф таси га и кки мартадан 3 0 -4 5 д ақ и қ а ги м н асти к м аш қларн и баж арин г. Л ек и н узи н ги зн и ҳаддан зи ёд зури қти рм ан г! М уш аклари нги зн и қ атти қ чарчатиб қуйм анг. Т аътилдан қайтгач эса, м аш гулотларни янада ж адаллаш ти риб давом эттиринг, б и р о қ б и р н еча д ақи қал и к ҳ орд иқни ҳам унутманг. К 5 Т1р о қ су зи н г — б у чарчаган м уш акларни аж о й и б тар зд а уқалаб, сизни тинчлантиради. 66. Етмиш ёш га ета оласизми? У ртача ҳ аё т кечи ри ш муддати то б о р а ортиб бормоқда. Т аби ий ки , ҳам м ани узи қан ч ал и к узок; ум р куриш и қи зи қти р ад и . А м ерикалик ш и ф окорл ар тузган м азкур тест, ҳойнаҳой, куп н арсани ойди н лаш ти рса а ж аб эмас. Б ар ч а саволларга буткул сам и м ият билан, б аъзи л ари га э с а уйлаб ж аво б беринг. Эҳтимол, уз ҳ аё т тар зи н ги зн и н г ай р и м ж и ҳ атл ар и н и узгарти ри ш и н ги з керакд и р. Ё ш ингиз қанчалиги аҳам и ятси з. С из 20 ёш дам и си з ёк и 50 дами, ф ар қ и йуқ. З ар ар л и одатлардан қанчалар т е з воз кечсангиз, ш унча яхш и. Хуллас, 72 сонини олам из. У ндан ж авоб л ари н ги з н ати ж аси д а йигилган очколар ни ай и р и б таш лаш ёки қуш иш к е р ак булади. Агар э р к а к булсангиз, 72 дан 3 ни ай и ри б таш ланг. Аёлхар 72 сон и га 4 қўш иш лари к е р а к — улар эр какл ар га н исбатан у ртача 7 йил к у п р о қ яш айди. Бундан келиб 187 чиқадики, эркакл арн и н г ўртача умри — 69, аёлларники — 76 деб асос қилиб олинади. Агар сиз 1 миллиондан орти қ аҳолиси бор ш аҳарда яш асангиз, 2 йилни айириб ташланг. М абодо 10 мингдан кам роқ аҳоли и сти қом ат қиладиган ерда яш асангиз, 2 йил қушинг. Агар спорт билан ҳаф тасига беш марта, ҳеч бўлмаса, ярим соатдан машгул булсангиз, 4 йил қўш инг; агар и кки -у ч м арта ш угуллансангиз - 2 йил қўш инг. Ai’ap си з уйланган (1 урм уш га чиққан ёк и чиқмоқчи бўлсангиз) - 5 йил қўш инг, агар бўйдоқ ва ёлгиз булсангиз (25 ёш дан бошлаб) ҳар 10 йшхга бир йилдан айириб ташланг. Агар доим ий равиш да 10 соатдан )ос\асангиз, 4 йилни айиринг. Агар ёмон ухласангиз, 3 йил айиринг. Қ аттиқ чарчоқ, худди ҳаддан зи ёд давомли ухлаш каби, қон айланиш и ёмонлигидан далолат беради. Агар асабий, тез қўзғалувчан, у ри ш қоқ булсангиз, 3 йилни айиринг, агар босиқ, вазмин булсангиз - 3 йил қўш инг. Агар бахтиёр булсангиз, 1 йил қўш инг, бахтсиз булсангиз 2 йил айиринг. Баш арти рулда ю рганнингизда доимо йўл қоидаларини бузсангиз, 1 йилни айиринг. Агар ҳар доим пул етиш май, қайдан қўш им ча даром ад топсам экан, деб излаб ю рсангиз, 2 йилни айиринг. 188 Агар ўрта маълумотли бўлсангиз, 1 йил, олий маълумотли булсангиз, 2 йилни қўш инг. Агар н аф ақ ад а бўлиб, иш лаш ни давом эттираётган булсангиз, 3 йил қуш инг. (Тулиқ ф аоли ятсизли к, м улоқотнинг й уқлиги ҳаётни қисқартиради.) М абодо б у ви (бува)нгиз 85 га етган булса, 2 йил қуш инг, агар иккалаСи ҳам 80 га етган булсалар, 4 йил қуш инг, у лард ан бирон таси 50 ёш га етм ай оламдан ўтган булса (инсульт, инф арктдан...) 4 йилни олиб тал 1ланг. Агар яқ и н карин дош лари нги здан б и рон таси 50 ёш га етмай, саратон , инф арктдан ... қ азо қилган булса, 3 йилни айиринг. Баш арти ку н и га 3 пачкадан куп си гарет чексан ги з — 8 йилни, 1 п ач ка чексан ги з — 6 йилни, ундан к а м р о қ чексан ги з — 3 йилни айиринг. Б орди-ю , ҳ а р куни ҳеч булмаса, бир томчи спиртли ичим лик и чсангиз, 1 йилни айиринг. В азнингиз ёш ин ги з ва б уйи н гизга н исбатан н орм ал деб ҳи соб лан ган огирликдан 20 кг о р ти қ булса — 2 йилни айиринг. Агар 40 ёш дан ош ган э р к а к булиб, ҳ ар йили п р о ф и л акти к ти бб и й к 5 ф и кд ан ўтиб турсангиз, 2 йил қуш инг, 30 - 40 ёш да булсангиз — 2 йил, 40 - 50 ёш да 3 йил, 50 д ан ош ган булсангиз, 4 йил куш инг. Ж а м и қан д ай сон ҳосил булса, си з яш аш и н гиз мумкин булган ёш кели б чиқади. Агар ўзи н ги зга гам хўрлик қилиб, я х ш и р о қ муносабатда булсангиз ва зарарл и одатлардан в о з кечсан ги з, бу ёш ни анча ортти риш ин ги з ҳам мумкин. 67. Ўз соғлиғингизни қадрлайсизм и ? 1. Т асавву р қилинг, ш и ф окор си зга баланд пош нали пойабзал ки й м ан г, деб тавси я қилди. У нинг м асхаҳатига қандай қарай си з: 189 а) ш у заҳоти унинг м аслаҳатига амал қи ласи з — си з учун салом атлигингиз биринчи ўринда т^-ради - 1 очко; б) оёк^харингиз оғримаса, ки явераси з - 3; в) у н и н г м асл аҳ ати га қ и см ан қ у л о қ ту т а с и з — б у н д ай т у ф л и н и ф а қ а т ай р и м т а н т а н а л и к у н л ар д а к и я с и з. 2 .К у н л ар д ан би ри датусатд ан ўз ж ози бадорли ги нги зн и йўқотаётганингизни англаб қоласиз: а) буни ш уичаки ҳисобга олиб қўясиз - 2; б) дарҳол сабабларини аниқлаб, б арч а кучингизни уларни йўқотиш га сарф лай си з - 1; в) бундан азобланасиз - 3. 3. Ў зингизни бир м аромда тутиб тури ш учун ним а қиласиз: а) гарчи унга доим ий равиш да амал қилм асангиз ҳам, махсус дастур ишлаб ч иқаси з - 2 очко; б) ўзингизга ф ақ ат ҳузур бағиш лайдиган иш нигина қиласиз; в) доим ий равиш да бадантарбия билан шуғулланиб, ўзи н ги зн и яхш и сак,лаб ю раси з - 1. 4. Йил давомида ҳаф таси га камида бир м арта сузиш га бориш ингиз ва салом атлигингизни яхш и сақлаш учун бош қа қандайдир иш лар билан ш угулланиш ингизни тасаввур қила оласизми: а) ф ақ ат ёзда, об -ҳаво яхш илигида - 3 очко; б) ҳ а г гарчи бу осон бўлмаса ҳам; в) йил бўйи ш уғулланасиз (қатъий иродангиз йўқми) - 1. 5. П арҳезга риоя қиласизм и (агар си зга зарур бўлса); а) йўқ, ш ундоқ ҳам ти нка-м адорин ги з қури б ю рибди - 3 очко; б) вазн ин ги з м еъёрида - 1; в) ҳа, доимо риоя қи ласи з - 2. 190 6. С и зд а (агар қулай ш ароит бўлса) б екорч и ли кк а м айл бор: а) ай ри м ш ар т-ш ар о и тл ар борлигида — 2 очко; б) бу си зга ёқади, л еки н ҳар доим ҳам бекор ю ролм айсиз, аммо си зда ш ундай и стак бор бўлса ҳам буни у зи н ги з тан олм айсиз - 3; в) й ў қ - 1. 7. Қ андай овқатланасиз: а) тао м лар н и ф ойдали ж иҳатлари дан келиб чиқиб тан л ай си з - 1 очко; б) у зи н ги з ёқтиради ган таом ни ей си з - 3; в) танлаб ўтирм асдан, борини ея вер аси з - 2. 8. С изнингча, у з салом атлиги ҳақи д а қайгурадиган киш илар: а) дони ш м ан д ва м ақсадга интилувчанлар - 1 очко; б) ш унча ҳузур - ҳаловатдан воз кечиб, б екорга таш виш ланадилар - 3; в) таҳ си н га сазоворди рлар - 2. 8 д ан 12 очкогача. С из “С алом атлик — туман б о й л и к ” ш иорига ам ал қи ласи з. С алом атликни ас р аш учун ҳам м а иш ни қиласиз ҳам. Бу қулингиздан келади. С из “салом атлик д астури н ги з”ни у з вақтида тузи б олиб, ун га ам ал қи лаётгани н гизн и и сботлаяп си з ҳам. Агар ҳ аёт т ар зи н ги зн и бирдан узгарти рсанги з, буни ж у д а огир утказард и н ги з. С из, ш унингдек, ж и см он и й ва руҳи й аҳволи н ги з уйғунлигига эриш иб, кузлаган н и ятлари н ги зн и н г ҳам м аси га етиш дингиз. Энди бем алол “ти нчги на у х л асан ги з” булади. 13 дан 20 очкогача. И родан ги з ҳали етарли д ар аж ад а кучли эмас, узи н ги зн и ж уд а авай лай си з. Ў зингизга о қи лона таом н ом а тузи ш га ҳаракат қилиб, б у йулда баъзан и лгарилайсиз. Б и р о қ купинча р еж ал ар и н ги з бузилиб кетади, бундан таш қари, ҳеч қандай кетм акетли к ҳам йуқ. Эҳтимол, энди салом атлигингиз ҳақида қайғури ш к еч деб уй лаётгандирсиз? 191 21 л а я 24 очкогача. С изн и н г салом атлигингиз тем ирдек мустаҳкам. Ёки ҳали ёш си з ва вуж удингиз барча дардларни ўзи енгаётгандир. Эҳтимол, у з соглигингиз ҳақида қайғуриш ни хаёухингизга ҳам келтирм ассиз? Афтидан, инсон ф ақ ат ҳаётда узи истаганини қилгандагина бахтиёр булиш ига иш ончингиз ко мил булса керак. Ҳ аёт тарзи н ги з ва овқатланиш тартибингиз ҳақида уйлаб кўринг. П ировард натиж ада, вуж удингиз бундайин менсим ай қараш ингиз учун сиздан уч олиш и мумкин. 68. Витаминлар ҳақида ним аларни биласиз? Витаминлар ҳақида куп роқ билиш , уларнинг овқатланиш да қандай роль уйнаш и, ш унингдек, уларни тугри и стеъм ол қилаётганингизни аниқлаш га уш бу тест ёрдам беради. 1. Э ским ослар керакли витам инларни қаердан олишади: - баликдан; - балиқ ёгидан; - оқ ай и қ гуштидан; - тю леньлар гўтнтидан. 2. И смалоқдаги витаминлар качон яхш и сақланади: - ян ги узилганида и стеъм ол этилса; - музлатилгани ҳолда; - консерваланган ҳолда. 3. Й илнинг қайси ф аслида сут тар ки б и да витаминлар икки б аравар кўпаяди: 4. Агар утхўрлик тарти бига амал қилсангиз, турт витаминдан — A, D, В,, В ]2 витам инларидан қайси бири етиш майди? 1. Қ уёш нурлари вуж удингизда бир витам инни иш лаб чиқарилиш ига имкон беради. Бу қайси витаминлардан бири: D, А, Е, В6 ? 192 2. Қ иш да қуёш нурлари ўрн ин и нима биландир тулдириш керак. Н им а билан? С абзавотлар, тухум сариғи, лим онлар, м евалар биланми? 3. О зи қ -о в қ а т м аҳсулотларидан қайси б и ри д а турли витам и нлар кўп м иқдорда мавж уд? Н ондами, янги карам дам и, ж и гардами, сутдами? 4. Ш околад, қўзи қори н , тухум ва ер ён го қ тар к и б и д а қай си витам ин к5^п миқдорда мавжуд? 5. В уж уднинг С витам инига таихабгорлигини қон дири ш учун н им а ей и ш керак: - 1,5 кг помидор; - 1,5 кг м ол гўшти; - 1 кг апельсин. Т ўғри ж аво б л ар 1. Ҳ ам м аси (2 очко). 2. Хомлигида. И см алоқни илож и борича т е з ейиш керак. М узлатилганда ҳам витам инлар яхш и сақланади, леки н уни тезд а муздан туш ириш зарур. И см алоқ узилганидан кей и н кон сервалаш орасидаги муддат чўзилиб кетм аса, консервалан гани да ҳам витам и нлар сак,/\анади. Бундан таш қари, уни усти ёп и қ иди ш да кам р о қ ф у р са т қай н ати ш к е р ак (3 очко). 3. Ёзда. С ут — ж уда муҳим озик, маҳсулоти, ун ин г тар ки б и да кальций, витам инлар мавжуд. К унига б и р литр сут истеъм оли вуж уддаги витам инлар “м у в о зан ати ”ни сақлаш га ёрдам беради (3 очко). 4. В12 витамины сабзавот билан гўш тда бор (4 очко). 5. Рахитдан асровчи D витам ини бор (4 очко). 6. Тухум сар и ги (4 очко). 7. Ж и гарда. К атта одам нинг 7 хил витам инлар: А, С, В гуруҳи витам инларига бўлган кундалик эҳ ти ёж и н и қондириш учун 100 г ж и гар етарли бўлади. 8. Н витам и ни ёк и биотин. У тер и ва сочнинг ҳолатига яхш и таъ си р кўрсатади (4 очко). 9. М ана ш у о зи қл ар н и н г ҳар бири (3 очко). 193 10 очкодан кам бўлса. С изн и н г витам инлар ҳақидаги билимларингиз етарли эмас. Бу билан, уларни ҳаддан зи ёд уйламай иш латганингиз боис ўз салом атлигингизни ёмон аҳволга солиб қўйиш ингиз мумкин. С изн и н г овқатланиш тартибингиз қониқарли эмас. О вқатланганда витаминлар ролига катта аҳам ият бери ш и нги з керак, бу ниҳоятда муҳим. 11 д а н 19 очкогача. О вқатланиш тарти бин ги з тўлақонли булиши учун ҳали ян а ҳар ак ат қилиш ингиз керак. Аслида, тугри йулдасиз. 20 ва ун да н ортиқ очколар. Витаминлар ва уларнинг муҳимлиги — си з учун сир эмас. С из витаминлаш ган, енгил ва турли-тум ан таом ларни алмаш тирганча, таом ном ангизни яхш и танлаб, тугри овқатланасиз. 69. К еракси з килограммлар О рти қча вазндан халос булиш истагидаги киш илар куп. Ушбу тест оза олиш ингизни билиш учун кумаклаш ади. Бунинг учун сиз унта саволга очиқ ж авоб бериш ингиз даркор. “Ҳ а” ж авоби учун 10 та очко, “й уқ” учун - 0 ёзинг. 1. Бадантарбия билан доим ий тарзда ш утулланасизми? 2. Еяётган овқатингиз калорияси қанчалигини ҳар доим ҳам биласизми? 3. Т ез-т ез ва кам -кам , дейлик, кунига олти м арта овқатланасизм и ? 4. Уз вазнингизни доим ий равиш да н азорат қилиб, ҳеч булмаса, ҳаф тасига бир марта тарози да торттириб турасизм и? 5. Уйингизда парҳез таомлардан: творог, пишлоқ, қайнатилган гушт ҳар доим ҳам буладими? 6. Қ орнингиз очқам аганида бирон ким са у -б у ним аларни биргаликда еб олиш га кундирм оқчи булса, узи нги зн и тия оласизми? 194 7. У йингизда ш и ри нли клар у зо қ сақлан адим и ёки уларн и т ез еб қўясизм и? 8. Қ о р н и н ги з тўйган булса, косан ги зд а овқатни қолдира оласи зм и ? 9. Қ ан дайди р яхш и кўрган таом ин ги з ҳ ақ и д а вақти вақти билан ўй лаб турасизм и? 10. Ҳ о зи р ги овқатлани ш тартиби билан ўзи н ги зн и яхш и сезаси зм и ? 30 очкогача. О вқатлани ш тарти б и н ги зн и бутунлай у згар ти р и ш и н ги з керак, ак с ҳолда, орти қча вазн дан ҳеч қачон халос булолм айсиз. 40 д а н 60 очкогача. Агар овқатланиш тарти бин ги зни я х ш и р о қ йулга қуйиб, доим ий равиш да б адан тарбия билан ш угуллансангиз, орти қча вазндан халос бўласиз. 70 д а н 100 очкогача. С и зн и н г и родангиз кучли. К ер ак си з килограм м ларни тез орада йўҳотиб ю бора оласиз. 70. А ҳволингиз қандай? (аёллар учун тест) У з и н г и зн и ж и с м о н а н қ а н д ай ҳи с қ и л а с и з? К ели нг, т е к ш и р и б к ў р а м и з . Ҳ ар б и р одам б у у р т а ч а ва т у р л и ч а о в қ а т л а н и ш , е т а р л и ч а ухлаш , э н г ях ш и с и , о ч и қ ҳ ав о д а ф а о л ҳ а р а к а т л а н и ш га б о ғл и қ л и ги н и яхш и 195 билади. А ксинча, ч еки ш , ичиш , кўп о в қ а т еб қўйиш , кун т а р т и б и н и б у зи ш зар а р л и ги д а н ҳ ам б о х аб ар д и р . О ч и ғи н и ай тган да, кў п ч и л и к кун т а р т и б и га қ а тъ и й риоя қи ладим и? З а м о н а в и й ҳ а ё т н и н г гуп урган ж ад ал л и ги д а буни кўп ки ш и л ар ў з л а р и г а рав о кў р ад и л ар м и ? М азк у р п о р ту гал тес ти ҳ ар бир аёл ў з и н и қ а н д ай ҳис э т аёт га н и н и ан и қ л аш учун ёрдам б ер ад и . Ж а в о б б ер и ш учун у н ч ал и к кўп в ақ т кетм ай д и , бирок, н ат и ж а л а р н и билгач, зар у р бўлса, а й р и м о д атл ар н и ў зг а р т и р и ш ва ў з та н а с и га к ў п р о қ э ъ т и б о р қ а р ати ш учун б и р м и қд о р д а и р о д а кучи с а р ф л а ш г а тў ғр и келади . 1. К ўзгуга қараганингизда қадди-бастингиз ўзи нги зга ёқадими? а) одатда, ҳа; б) ҳа; в) йўқ. 2. Т ери н гиз ўзи нги зга ёқадими: а) одатда, ҳа; б) ҳа; в) йўқ. 3. Ч ап қўлингиз тери си н и барм оқларин ги зда чимчиланг. У қанча ф урсатда ўз ҳолига қайтади: а) дарҳол; б) 1 сониядан кейин; в) 2 сониядан сўнг. 4. Т ерингизда ортиқча ёғлар борми: а) озроқ; б) ҳа; в) йўқ. 196 5. а) б) в) Ҳ аф тада н еча бор и сси қ овқат ейсиз: ҳар куни; ҳ аф таси га 3-5 марта; ҳ аф таси га 1-3 марта. 6. О в қ ат ҳ азм қилиш да м уам м оларингиз борми: а) ҳа, л еки н кам дан-кам ; б) ҳа; в) йўқ. 7. Ҳ атто ёлғиз қолганингизда ҳам узи н ги зга аҳам и ят берасизм и: а) кам дан-кам ; б) ҳа; в) йўқ. 8. С порт билан ш угулланасизм и: а) кам дан-кам ; б) ҳа; в) йўқ. 9. Э рталаб тури ш и нги з осонми: а) одатда, ҳа; б) ҳа; в) йўқ. 10. Ў зингизга кийим ни қандай тан л ай си з (бирваракай и кки та вари ан тни кўрсатинг): а) у р ф га мос равиш да; б) қулай булиш ига қараб; в) қом атга мослаб тикилган бўлсин. 11. Қ андай пойабзал киясиз: а) пош наси баланд; б) пош наси паст; в) ҳар доим ҳар хил. 197 12. а) б) в) Т абиий косм етик воситалардан фойдаланасизм и: ҳа, баъзан; ҳа; йўқ. 13. Г имнастиканинг б и р о н -б и р тури (аэробика, йога...) билан ш угулланасизми: а) камдан-кам ; б) ҳа; в) йук,. 14. а) б) в) С пиртли ичимликлар ичасизми: ҳаф таси га 3-7 марта; ҳаф таси га 1-3 марта; йўқ. 15. В азнингиз м еъёридам и (буйингизнинг сан ти метридан 100 ни айириб, қолдиғидан ян а 10 ф ои зи н и олиб ташланг): а) 10-15 ф о и зга м еъёрдан пастроқ; б) меъёрида; в) м еъёрдан 10-20 ф ои зга баландроқ. 16. П ар ҳ ез ёрдам ида вазнингизни бир тарти б да тутиб туриш га уринасизм и: а) камдан-кам ; б) йуқ; в) купинча. 17. а) б) в) Одатда, руҳий аҳволингиз қандай: ёмон; яхш и; ж у д а яхш и. 18. Б и р о н -б и р сурункали хасталикдан ази ят ч е к а ­ сизми: а) йук,; б) ҳа. 198 19. Ж и см о н и й ж и ҳатд ан узи н ги зн и яхш и сезаси зм и : а) одатда, ҳа; б) ҳа; в) йўқ. 20. Д и қ қати н ги зн и ж ам лай биласизми: а) йуқ; б) ҳа; в) баъзан. 21. К ай ф и яти н ги з т е з -т е з ўзгари б турадими: а) йўқ; б) ҳа; в) баъзида. 22. Ж и ғи л д о н и н ги з қайн аб турадими: а) йўқ; б) ҳа; в) баъзан. 23. Т е з -т е з ти тр о қ босадими: а) йук,; б) ҳа; в) баъзида. 24. Д о и м и й тар зд а гам хурлик қилиб п ар в аяр и ш лайсиз: а) ю зи нги зн и; б) қулларингизни; в) бутун тан ан ги зн и . 25. Қ ад ди -б асти н ги здан мамнунмисиз: а) йуқ; б) ҳа; в) одатда, ҳа; 199 26. Б ироз м азангиз қочса, нима қилиш ни аф зал р о қ деб биласиз: а) дори ичишни; б) уйдаги воситалардан фойдаланиш ни; в) ҳеч нима қилмайсиз. 27. К унига нечта сигарет чекасиз: а) 5 тадан 10 тагача; б) 20 тадан 40 тагача; в) чекм айсиз. 28. К унига неча пиёла қаҳва ёки аччиқ дам ланган чой ичасиз: а) учтадан куп; б) икки-учта; в) ичмайсиз. 29. Ҳ айз кўриш циклингиз ўзгариб турадими: а) купинча; б) камдан-кам ; в) йуқ. 30. Тинч ҳолатда а) дақи қаси га 80 б) дақиқасига 66 в) д ақи қаси га 70 том ир уриш ингиз қандай: - 100 зарба; - 70 зарба; - 80 зарба. 31. 10 марта тиззалаб утириб-туринг. Энди том ир уриш ингиз қандай булди: а) дақиқасига 120 - 140 зарба; б) дақиқасига 80 - 100 зарба; в) дақиқасига 100 - 120 зарба. 32. Учинчи қаватга пиёда чиққанингизда ҳ ан си р ай сизми: а) йўқ; б) ҳа; в) баъзида. 200 33. Т урган ж о й д а ти ззал арн и баланд кўтарган ча 10 м арта сакран г. Қ анча муддатдан кей и н том ир ури ш и нги з м еъ ёр и га келади: а) 5 д ақи қадан кейин; б) 2 д ақи қад ан кейин; в) 1 д ақи қадан кейин. 34. Т и ш лари н ги зн и бир кунда н еча м арта ю васиз: а) 3 марта; б) 1-2 марта; в) б аъзи д а улгуролмайдиган ёк и унутадиган п ай тл ар и н ги з ҳам булиб туради. 35. Т иш ш и ф о кори ҳузури га йилда борасиз: а) йилига и кки мартадан кам эмас; б) йилига бир марта; в) ум ум ан борм айсиз. н еч а марта 36. У хлаш учун етарли (яъни, 7-8 соат) вақт аж р атаси зм и : а) одатда, ҳа; б) к ам д ан -кам ҳолларда қан ч а к е р а к булса, ш унча ухлайсиз; в) ҳеч қачон ш унча ухлам айсиз. 37. Т оза ҳавода сай р қилиб турасизм и: а) кўиинча; б) кам дан -кам ; в) йуқ. 38. Қ улин ги зни ён том онга очиб, ку зи н ги зн и юминг. б ар м о қ лар н и б и р -б и р и га тезд а те к к и за оласизм и: а) кам дан -кам ; б) одатда, ҳа; в) йуқ. 201 Тупланган очколарни ҳисобланг ва қ5Пшинг. С ав о л рақам и а б С авол ракам и а б в 5 10 0 20 0 10 5 2 5 10 0 10 0 3 10 5 0 21 22 10 0 5 5 4 5 0 10 0 5 10 5 1 23 24 10 5 5 5 15 6 5 0 10 25 0 20 5 7 5 10 0 26 2 10 1 в 8 3 10 0 27 5 0 15 20 9 5 10 0 28 2 10 10 10 5 10 3 29 0 5 10 11 0 10 5 30 0 20 10 12 1 5 0 31 20 0 10 10 13 3 10 0 32 0 20 14 0 5 10 33 0 10 20 15 20 10 5 34 10 5 0 16 10 20 5 35 10 5 0 20 10 36 20 5 0 5 20 - 37 15 5 0 0 38 10 20 0 17 0 18 10 19 5 89 очкогача. Афсус, ўз танангиз билан мутлақо маш ғул бўлмайсиз, у ҳақда ғамх5флик қи лм ай си з ва энг муҳими — руҳий қадриятлар, деб ўйлаб, ж исм оний салом атликнинг аҳам иятини унутасиз. Агар кейинчалик ҳам ш у тар зд а давом эттираверсан ги з, вуж удингиз касалли кка чалиниб, сиздан “ўч олади’’. С оғлиғингизга м уносабатингизни узгартиринг! 90 д а н 230 очкогача. Т анангизга етарли дараж ада эъти бор ва ғамхурлик курсатм аяпсиз. С и зга унинг қай аҳволдалиги аҳам иятсиз, қандайдир булса-да, уз иш ини баж арса, булди. Танангиз эса доим ий п арвари ш ва эъти борга эҳ ти ёж сезади. 231 дан 389 очкогача. Ўз танангазга кўрсатаётган ғамхурлик учун мактабда “яхши" баҳо олган булардингиз. Танангизни яхши парваришлайсиз, бироқ бу етарли эмас. 390 ва ундан ортиқ очколар. Танангизга яхш и ғамхурлик курсатасиз. М амнун булишингиз мумкин, лекин талтайиб кетманг. Уз танасини доимий равиш да ва мақсадга йуналтирган тарзда маш қ қилиб борса (шунингдек, руҳий о зиқни ҳам унутмаса), ҳаётда ҳар тараф лам а камолотга эриш ади ва узини яхш и ҳис қилади. 202 71. Тақдир зарб алари н и қандай енгиш мумкин? Қ адим гилар ҳам м а хасталиклар асабдан, дей иш арди. Бугун ҳам ш и ф окорлар: бузилган асаб ти зи м и кўпгина касалли кларн и чақи ради ёки а в ж олдириб ю боради, дея таъ ки д л ай д и л ар . С тр ессл ар н и н г “ф о й д ал и ” ж и ҳатл ари ҳам бўлади, албатта: ҳаддан таш қари зери карл и , бир м аромдаги ҳ аёт киш и н и ақлидан адаш тири ш и ҳеч гапмас. Ҳ амма ran уларни қандай ен ги б ўтиш ингиз ва ч егараси қаердалигида. Бу, ай н иқса, кекса ва ҳиссиётли киш илар учун муҳимдир. И ж об и й ҳи сси ётл ар ҳам ки ш и н и анча ҳ аяж о н лан ти р и б , тўлқи н ланти ри б ю бориш и мумкин. (“Қ увончдан й иғлаяп ти ”, д еб б еж и з айтиш майди). С тресс о қи батлари н ин г би ри н чи белгилари: н им ж онлик, бош оғриғи, қон боси м и ни н г “5^йнаб” туриш и... Я на “оғир артиллерия" ҳам — и н ф аркт, и м м ун и тетн ин г заи ф ли ги, руҳий бузилиш лар... А м ерикали к психологлар “стресслар ш к ал аси ” (кечинмалар) ни иш лаб чикдилар: - турм уш ўртоғи ни н г ўлим и - 100 балл; - аж р аш и ш - 73; - яқ и н қар и н д о ш и н и н г ўлим и ёк и қам али ш и - 63 тадан; - ж и дди й ш и кастлан иш ёки касалли к - 53; - уй лан иш - 50; - иш дан бўш аш - 47; - ҳом иладорлик - 40; - м оли яви й аҳволнинг кески н ём онлаш уви ёки ж и н си й муам м олар - 38 тадан; - яқ и н д ўсти н и н г ўлим и - 37; - ж иддий ои лавий н изолар - 35; - иш даги ў згари ш лар ёк и қи зи (ўғли)нинг турмуш қу р и ш и - 29; - й и р и к х ар и д (масалан, уй), капи тал таъ м и рлаш учун қ а р з олиш - 26; 203 - раҳб ари ят билан низолаш иш - 23; - ту р ар -ж о й , ўқиш ёки иш ш ароити н ин г ўзгариш и - 20 ; - маш ина, телеви зор харид қилиш учун қарз олиш - 17; - о ила аъзоларидан бирининг келиш и (кетиш и) ёки овқатланиш тарти бин и нг ўзгариш и - 15 тадан; - таъ тил ёки тугилган кун, янги йилнинг ниш онланиш и " 13; Ҳ аёти нги зн ин г бир йилида, дей ли к охи рги йилида санаб ўтилган ҳодисалардан қайсилари содир бўлганини эслаб кўринг. Балларни ҳисобланг. 25 баллгача. С изн и н г ҳаётингиз тинч, балки ж удаям осойиш тадир. Ёки бу сизни қаноатлантирадим и? 2 5 ь а н 75 баллгача. Ҳ аётингиз анча бой, л еки н унчалик ж ўш қи н эмас. Асаб бузилиш и нати ж асида касалликнинг келиб чиқиш х авф и 25 ф ои здан ошмайди. Т а хм инан 150 балл атрофида. “А саб ту ф ай л и ” хасталаниш хавф и сизда 50 ф ои зга етади (баллар ортган сари эҳтимоллик ш унчалик баландлашади). 200 - 300 баллар. Асаб туф айли касалланиш ёки хасталикларнинг ав ж олиш и 80 ф ои з атроф ида. 300 баллдан кўпрогига ф ақ ат И саев-Ш ти рли ц дош берган, холос. 204 700 б а л л н и ҳеч ким кўтаролм айди — и н сон ҳалок бўлади. Ш у боис, агар узок; ва ҳеч қандай ҳаяж он лан м ай яш аш н ияти н ги з бўлса, м узей ходим и бўлиб и ш ланг (10 баллик ш кала бўйича 2,8 балл). К ейин, се к и н -а с т а ўсиб б орган сай и н ф ерм ерл ар, диплом атлар келади. И нглиз психологларининг ф и кри ча, эн г хавф л и касблар — ш ахтёрлар, тарти б посбонлари ва ж урн ал и стл арн и ки экан. 72. И чкиликбозлик — иллат! И ч ки ликбозли к — к5Мтлар учун кулф ат ва бахтси зл и к келтиради. И ч ки ли кбоз одам эгнидаги охирги ки й и м и н и ҳам, уйидаги бор н арсаси н и ҳам олиб чи қи б сотиш га тай ёр турганида, ундан қандай хизм атчию , эр ёк и ота чиқарди. Ш и ф о к о р л арн и н г ф икри ча, и ч к и л и кб о зл и к— бу касаллик, л ек и н агар хастан и н г “ҳам м аси ж о й и д а”лигига иш ончи ком ил бўлса, уни қандай даволаш мумкин? У нинг ош н алари ҳам: и чсак ҳам, м еъ ёр и н и билам из, дея таъкидлаш ади. Ш ундаймикан? И чкилик ва сиз. Ким хўж айину, ким ш иш а и ди ш нинг қули? 1. И чки ликни таш лаш им керак, деган ф и к р қачон бўлмасин, хаёли н ги зга келганми? 2. И чаётгани н гизда ўзи н ги зн и айбдор сезаси зм и ? 3. С и зн и ичган и н ги з туф айли айблаш ларидан ж аҳ ли н ги з чиқадим и? 4. Э рталаблари иш га кетиш дан олдин и часи зм и ? 5. К ей ин ги вақтда спиртли ичим ликларни кўп роқ и стеъм ол қи ляпсизм и? 6. И ш лаётган пайтда и чиш ингиз ш артми? 7. . С и зн и н г ичкили кбозлиги н ги з ишда, оилада, бош қалар билан м улоқотда муаммолар келтирадим и? 8. И чганингизда туш кунли кка туш иб, к ей и н нима қи лган ин ги зни эслолм айсизм и ? 9. И ч ки л и к ичмай қўй ган и нги зда ёки камрок, ичганда титраш , н евр о з, бош қа б и рон та ёқ и м си з б елгилар пайдо бўладими? 205 10. “К еракли ” сам арага етиш иш учун ян ад а кўп роқ спиртли ичимлик ичиш ингиз кер ак бўладими? С аволларнинг ҳар бири спиртли ичим ликларга нисбатан одатланиб қолиш нинг патологик белгиларини кўрсатади. С аволларга “ҳ а ” ёки “й у қ ” деб очиқ ж авоб беринг. Агар 1 -4 саволларга ҳеч булмаганда, 2 м арта “ҳ а ’’ деб ж авоб берган бўлсангиз, си з алкогоу\ни суиистеъм ол қиласиз. Агар уч ва ундан кўп иж обий ж авоб бўлса, ичкиликка ўрганиб қолиш хавф и бор. И ж обий ж авоблар нечоғли кўп бўлса, си зн и н г и чкиликбозликка нисбатан одатланиб қолиш ингиз хавф и ш унчалик кўп. Агар 10 тадан 7 ва ундан кўп роқ саволга “ҳ а ” деб ж авоб берган бўлсангиз, ҳойнаҳой, наркологга м урож аат қилиш ингиз кер ак бўлади. 73. С из тўгри овқатланасизм и? Ақл бовар қилмас ф икр: кўпгина одамлар кам еганликлари, оч қолгандан азоблансалар, бош қа миллионларча киш илар кўп овқат егандан хасталикка чалиниш ади (дейлик, АҚШ да бу миллий муаммога айланди). Бу ерда ran ф ақ ат пулда эмас: гарчи ҳар турли п арҳезларни зур бериб кўкларга кўтарсалар ҳам, кўпчилик ваҳш ийларча овқатланади. Энди нима қилиш керак? Эҳгимол, сизга тест кўмаклашар. Келтирилган тасдиқларнинг ҳар бирига розимисиз? Ж а в о б варинатлари: А - деярли ҳар доим; Б - баъзан; В - камдан-кам . 1. А сосий таомлар ейиш оралиғида озги н а бўлса ҳам, у -б у н ар са еб олиш керак. 2. Д астурхондан ҳеч бўлмаса, енгил очли к ҳисси билан турасиз. 3. С изда ан и қ овқатланиш тарти би йўқ, тарти бси з тарзда, гоҳ-гоҳида, тўғри келиб қолганида ейсиз. 206 4. О вқатлани ш и н гиз тўлақонли, балансланган (оқсиллар, ёғлар, углеводлар, витаминлар, м икоэлем ентларга эга). 5. Таом ёқ са, кераги дан о р ти қ р о қ еб қўй и ш и нги з мумкин. 6. Ҳ ар ку н и м евалардан етарли д ар аж ад а ей си з. 7. Б и р о н та о вқат маҳали (нонуш та, кечки овқат)ни ў ткази б ю б о р и ш и н ги з мумкин. 8. Т уш ли ккача бем алол етиб бори ш и н ги з учун нонуш тан гиз анча тўйимли. 9. С и з сп и ртли и чим ликларни и стеъ м ол қи ласи з. 10. К ечки овқатни ҳаддан таш қари куп ем асл и кка ҳ ар а к ат қи ласи з, ухлаш дан кам ида 3 соат олдин овқатланаси з. 11. Ш ир и н л и к ва п и ш и ри қларн и куп ейсиз. 12. П ар ҳ езга р и о я қиласиз. 13. Қ и сқа муддат ичида кам ида 2 кг о зи ш и н ги з мумкин. 14. Қ о р н и н ги з тўйган булса-да, косад а овқат қолдирм айсиз. 15. Белгиланган овқатлани ш тарти б и га ри оя қиласиз. 16. О в қат пиш ираётган и нги зда таом н и н г таъ м и н и тотиб к 5 ф ас и з. 17. Ҳ аф тад а б и р н еча м арта етарли д ар аж ад а сабзавот ейсиз. 18. Ҳ аф таси га ҳеч булмаса, б и р -и к к и м арта д у к к ак лилар ей си з. 19. К ун буйи тахм ин ан 2 л сую қлик (чой, ш арбат, ш ўрва, сув...) ичасиз. 20. Ш о ш а-п и ш а “бор н а р с а ”ни еб к етавераси з. 12 ва ун дан ка м р о қ очколар. Қ анчалар кам очко й и қ қан булсангиз, ш унча яхш и. Ҳ ар қандай ҳолда ҳам, овқатлани ш ти зи м и н ги зн и омадли д еса булади. Қ изиқ, бу м у в аф ф ақи ятл ар га узи н ги з эриш ди н ги зм и ё к и биров 5фгатдими? А гар узи н ги зн и ҳаддан таш қ ар и ти й и б ю рган булсангиз, б аъзан “тақ и қ лан ган ” б и р о н -н и м а билан х у р сан д қи либ қуй санги з ҳам булади (ҳаётда қувончлар бирам кам, ахир). 207 Ж ав об в ар и ан тл ар и А со с и й т а с д и қ л а р н и н г ж а в о б л ар и 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 А 2 0 2 0 2 0 0 2 0 Б 1 0 1 2 1 0 1 2 1 0 I 2 2 1 0 1 2 1 0 1 2 В Ж ав об вар и ан тл ар и А Б В А со с и й т а с д и қ л а р н и н г ж а в о б л ар и ’.1 12 13 14 1' 16 17 18 19 20 2 1 0 2 1 0 2 1 0 2 1 0 0 2 1 0 0 0 1 2 0 2 1 0 1 1 1 2 1 2 1 3 - 2 7 очколар. С изн и н г овқатланиш тарти б и н ги з меъёрида. Одатда, кўп еб ю борм айсиз, овқати н гиз — соғлом тўла қимматли. Л екин б аъзан адаш интхар ҳам бўлиб қолади. Э ҳтиёт бўлинг, с ал бўш аш тирсангиз, тизгинни тутиб қололмай қолиш ингиз мумкин. 28 - 40 очколар. С из системасиз овқатланасиЗ. Ҳаддан таш қари кўп ва тартибсиз еб ю борасиз ёки таомларингиз тўла қимматли бўлмайди ва ба-хансланмаган. Ҳар қандай ҳоухда ҳам ёмон овқатланишингизни айтиб, кайф иятингизни бузишга мажбурмиз. Сиз ўзингизни яхш и кўрмайсиз! Тажрибали диетологга мурож аат қилганингиз маъқул. 208 74. Қ ўрқувни енгиб ўтинг! Ҳ амма қў р қ у вн и ҳис қилади: қоронгиликдан, баландликАан, о ч и қ ёк и ёп и қ бўш лиқдан, ўргим чак, илон ва итлардан қўрқади. Қ5фқув ки ш ини буткул и ск а н ж аси га олиш и, даҳш атга солиш и мумкин. Тавсия этилган вазиятларда узингизни қандай тутасиз? “А " варианти. Агар б у ун ча катта бўлм аган салбий ҳ и сси ётл ар н и келти ри б чиқарса, ўзи н ги зн и ём он сезиб, н оқулай аҳволга туш м асм идингиз. “Б я варианти. Қ ўрқув, нохуш , таҳликали ҳ и с пайдо бўлади, бундай вази ятд ан н ари роқ ю ри ш н и аф за л кўрарди н гиз. Л ек и н то қ ат қилиш га м аж бур бўлсангиз, қочиб кетм асдингиз. “В ” варианти. С и з учун бунинг илож и йўқ. С и з тоқат қилолмай, ҳ ар қанд ай йўл билан ундан қочардингиз. 1. С ам олётда саёҳат. 2. К ем ада саёҳат. 3. П оездда саёҳат. 4. М отоциклда ю риш . 5. А втом обилда ю риш . 6. Ш аҳар тр ан сп орти да ю риш . 7. Ю ксак баландликдан бош чиқари ш зарурати. 8. Тоннелдан ўтиш . 9. К ўпри кдан ўтиш . 10. Ж у д а кен г ва о ч и қ м айдондан ўтиш. 11. Н и ҳоятда то р кўчадан ўтиш. 12. Л и ф тда кўтарилиш . 13. К ўчага чиқиш . 14. К ино, театр, д и скотек ад а бўлиш. 15. Й и р и к у н и вер м агга ёк и одам кўп тўпланган ж ой га бориш . 16. И лонлар ёк и кал такесак ва қурб ақал арга тоқат қилиш . 18. Ў ргим чак ва б ош қа ҳаш оратларга тоқат қилиш . 19. И тлар, уй ҳай вон л ари га тоқат қилиш . 20. Қ уш ларга то қ ат қилиш . 21. Қурол, пичоқ билан т ^ н а ш и ш . 209 22. Қ онга буялган кийим, қон изили н арсаларни кўриш. 23. Ш приц, игнани кўриш. 24. М урдаларга қараш ёки бирор иш қилиш . 25. К утилмаганда тош м а тош иш и, ти троққа кириш , терлаш. Бу ер д а энг купинча учрайдиган м ияга урнаш иб қолган аҳволлар ва қўрқ^ъларгина келтирилган. Агар қуйидаги ж авоб вари антларини танлаган булсангиз: - “В” — сиз ж удаям қўрқоқси з, ҳадиксираш лар м иянгизга 5фнашиб қолган. Ҳеч қандай сабабсиз ж удаям қурқоқлигингиз ҳақида ran боряпти. - “Б ” си зн ин г қурқуви н гиз миянгизга урнаш ган деб булмайди. Бу пгунчаки чўчиб, ҳадиксираш . “А ” такли ф этилган ш ароитларда норм ал реакц иянги зн и кўрсатади. 75. Тунингиз хайрли булсин, катталар! Тулақонли уйқу ним алигини туш унтириш нинг ҳож ати йўқ. Тиниқиб ухлаб турм аган одам - эртаси га ишлолмайди. Агар уйқусиз чунлар бир н еч а бор кетм акет давом этгудек булса, ҳаёт дўзахга айланади. Қ анчалар яхш и ухлайсиз? Бу саволга испан психологлари ж авоб бериш га кўмаклаш адилар. С изга энг тўгри келадиган дараж адаги вари ан тни танланг. Ухлашга ётиш 1. Ухлаб қолиш ингиз учун қанча ф у р сат к е р ак бўлади: а) 15 дақиқадан камроқ; б) 30 дақиқадан камроқ; в) яри м соатдан кўпроқ, эҳтимол, бир соатдан кўпроқдир, ан и қ айтиш қийин. 210 2. Ётоқхонадаги ч ироқни ўч и р аси з ва: а) д арҳол барча ғам ва таш ви ш ларни унутиб, тўлиқ б 5 Ш1 а т а с и з ; б) эртан ги р еж ал ар, хавоти рли уйлардан чалғиш ингиз учун б и р о қ в ақ т зарур; в) ўтган ва келаётган кун м уам м олари билан бош ингиз тулган, улардан си р а халос бўлолм айсиз. 3. У йқу оАдидан ўзи н ги зн и қандай ҳи с қиласиз: а) каравотда буш аш ганча ётиб, қачон ухлаш ингиз си зн и таш виш лантирм айди; б) ётган куйи анча кеч бўлиб қолгани, яхш илаб ухлаб олиш кер акл и ги н и 5^йлаб, б и р о з хавоти рлан аси з; в) си р а ухлолм аётганингиздан ж аҳли н гиз чиқиб, дилингиз х у ф то н булаётган и ни ҳис қиласиз. У йқу 1. С и з ухлаб қолганингиздан кейин: а) туни б5^йи уйғонм айсиз; б) б и р -и к к и уйғониб, ян а тезд а ухлаб қоладиган вақтлар булади; в) ҳар ку н и энг кам ида и к к и -у ч м аротаба уйғониб, у зо қ у х л о л м а й ётаси з ёк и ум ум ан ухлолм айсиз, “эзи л ган ” ва уй қуга туйм ай турасиз. 211 2. Тун ярм ида уйгониб кетган булсангиз, қандай ухлаб қоласиз: а) дарҳол; б) қандайдир ф урсат ўтганидан кейин; в) одатда, ж уда қийин, баъзан умуман ухлолмайсиз. 3. Т унлари даҳш атли ёки ш унчаки оғир, ёқим си з тушлар кўрасизм и? а) ҳеч қачон; б) ж удаям камдан-кам ; в) ҳар тунда ёки деярли ҳар тун да. У йғониш 1. а) б) в) Одатда неча соат ухлайсиз: 7,5 соатдан ортиқ; 7 соатдан кам; 6,5 соат булса, худога шукур, дейсиз. 2. Одатда қачон уйғонасиз: а) ҳар доим белгиланган вақтда узим турам ан ёки соат қўпғироғи жиринглаганда; б) одатда керакли вақтда ёки бир н еча д ақи қа илгарироқ; в) вақтида уйгонолмай, соат ж иринглаганидан кейин ярим соат ёки ундан купроқ ётаман ёки ҳаддан таш қари эрта уйгониб, бош қа ухлолмайман. 3. Агар вақтидан илгарироқ уйгонган булсангиз, уингизни қандай ҳис қиласиз? а) б и р о з бушаш ган, б и роқ яхш и аҳволда; баъазан сал хавотирланганлик ва таш виш ланиш сезилади; в) доим о узингизни ём он сехасиз, асабийлаш асиз, ним адандир ҳадиксирайсиз. Уйқута кетиш Агар “а ” ж авоблари купрок, булса, си зда ҳеч қандай муаммо йўҳ. 212 Агар “б ” ж аво б л ар и к ў п р о қ бўлса, си з учун уйқуга кети ш ги н а муаммо, л еки н у ҳам унчалар ўтки р эмас; Агар “в ” ж а в о б л ар и кўп роқ булса, си з у й қ у олдидан “у й қ у си зл и к ”дан ази ят ч екаси з. Бу ғайриодатий ҳол, ш у боис ҳам у й қу га туй м ай турасиз. У**у Агар “а ” ж аво б л ар и куп роқ булса, уй қун ги з аж ойи б , осойиш та. Агар “б" ж аво б л ари куп роқ булса, уй қун ги зд а м еъёр и да қи й и н ч и л и кл ар сезасиз. Агар “в” ж аво б л ар и куп роқ булса, си з “були н увчан ” уйқудан азо б л ан аси з ёк и уй қу вақтидаги уй қуси зл и кд ан қи й наласи з. Б унинг си р аям яхш и ери йух,. У йгониш “а ” ж аво б л ар и кўпроқ. Агар вақтидан эр тар о қ уйгонсангиз, бу м уам м о чиқармайди. “б ” ж аво б . У йғонганда маълум қи й ин чили клар бор, б и р о қ м еъ ёр ч егарасид ан чиқмайди. “в ” ж аво б . С и з “уй қудан кейинги у й қ у си зл и к ” ёки вақтидан олдин уйгониш дан қийналасиз. Бу н о р м ал ҳол эмас. А йрим ки ш и л ар уй қуси зли кн ин г б и р в ар а к ай и к к и уч хили билан азоблан и ш и мум кинлигини ҳисобга олиш кер ак. У йқу олдидан ём он н арсалардан чалгиш га ҳ ар а к ат қилинг, нохуш ликлар ҳақида уйлам анг, сайр қилинг, м у си қ а тингланг, ётоқхонанги зн и ш амоллатинг, эртан ги ях ш и кунга кай ф и яти н ги зн и расоланг. Яхш и ва тинч ухланг! 213 М УНДАРИЖ А Ўқувчилар д и ққати га .....................................................3 I. У ЗИ Н ГИ ЗН И БИ Л А С И ЗМ И ? 1. Рақс туш аётган одамчалар ..............................................4 2. Х отирангиз яхш им и? ........................................................5 3. Ақлу ф аросати нги з қай дараж ада? ............................. 8 4. С из ўзи нги зн и биласизми? .............................................9 5. Ҳ ақиқатни тинглай биласизми? .................................... 11 6. Сиз оптим истм исиз ? ...........................................................13 7. Уз муамм оларингизни ҳал эта б иласи зм и? ............... 19 8. Вақтичоғлик қилиш ни ёқтираси зм и ? ..........................21 9. С из қанчалик сабрлисиз? ................................................ 24 10. С из теж ам корм исиз? .......................................................26 11. С и зга таъ си рга берилувчанм исиз ? ............................ 29 12. С изда ҳази л-м утой и ба туй гуси борми? .......................................................................................... 32 13. Узингиздан мамнунмисиз? ............................................ 33 14. С из ури ш қоқ ш ахсмисиз? ........................................... 34 15. С из қанчалик мустақилсиз? ........................................ 37 16. Яна ш у мавзудаги тест ...................................................40 17. С из ҳассосм исиз ёки тадбиркорм и? ....................... 43 18. Қ5^шниларингиз яхш им и? .............................................. 46 19. С из яхш и руҳш уносм исиз? ......................................... 50 20. С из қанчалик объективсиз? ........................................ 52 21. Ҳ ақиқат йўлида собит тура оласизм и? .................... 56 22. С из кузатувчанм исиз? .....................................................59 23. Ф еъл-атвори нги з қандай? ..............................................62 24. С из маш инани қандай бош қараси з? .........................63 25. Янги йил тести .................................................................... 67 214 26. Қ ай си ран гн и ёқ ти р а си з в а ф еъ л -атв о р и н ги з қандай? 69 27. С и зд а саёҳат қилиш га и ш ти ёқ борм и? ........................................................................................... 72 28. И ж одий ҳувватин ги з қандай? ..................................... 76 29. Уй р асм и н и ч и зи н г.............................................................81 30. С из қандай п сихологик турга м ансубсиз? ..................................................................................82 31. С из ж ози б ад о р м и си з? ....................................................86 32. У зин ги зни тута биласизм и? ......................................... 87 33. "Ўз ёш и н ги зга н исбатан қандай м уносабатдасиз? .......................................................................90 34. О дамлар билан т ез чиқиш иб кетаси зм и ? ............................... ..................................................92 35. Ёлгизлик: дустми ё душ ман? ....................................... 96 36. С из ҳ укм ин и ўтказадиган, қатъи ятли м исиз? ......................................................................98 37. С и з ж у р ъ атси зм и си з? .....................................................100 38. Уз м улоҳазангизга эгам исиз? ......................................103 39. С из иззаталабсизм и? .......................................................106 40. Қ андай қилиб “й у қ ” д еса бўлади? ............................ 109 41. У зингизга н исбатан иш ончингиз ком илми? ..................................................................................... 111 42. С из ҳасадгўйм исиз? ........................................................ 113 43. С из сах и й и нсонм исиз? ................................................ 116 44. С из телем ан иядан ази ят чекаси зм и ? ..................................................................................120 И. Н И К О Ҳ И Н ГИ З ҚАНДАЙ? 45. Турмуш қуриш пайти келм адим икан? .................... 123 46. И диш ю виш ким нинг навбати? ..................................126 47. С из қандайсиз, эркаклар? .............................................128 48. Б и р -б и р и н ги зн и туш унасизм и? ................................ 129 49. О илавий тест ...................................................................... 132 50. Я на бир оилавий тест ......................................................141 51. Б и р -б и р и н ги зн и биласизм и? ......................................143 215 52. О иланинг отаси .................................................................. 146 53. Э рингиз кўркам м и? .......................................................... 149 54. Болаларни тарбиялай биласизми? ...............................152 55. Болаларни тарбиялаш га оид яна 154 бир т е с т .......................................... 56. Н икоҳингиз омадлими? ...................................................157 57. Буви ва бува .........................................................................160 58. Ўғил болаларми ёки қизларм и? ................................... 163 59. С из раш кчим исиз? ............................................. 166 ........................ 169 60. Раш к мавзусида ян а бир т е с т Ш. ЎЗ САЛОМ АТЛИГИНГИЗНИ ҚАДРЛАЙСИЗМ И? 61. А сабларингиз ж ойидами? .............................................. 171 62. Ч екиш ни таш лаш ингизга нима халал беради? ......................................................................................... 173 63. Я ш ирин руҳий зарб а ....................................................... 175 64. У зингизга нисбатан қандай м уносабатдасиз? ........................................................................176 65. С порт ва салом атлик ................ 180 66. Етмиш ёш га ета оласизми? ............................................ 187 67. Уз соглигингни қадрлайсизми? .................................... 189 68. Витаминлар ҳақида нималарни биласиз? ........................................................................................ 192 69. К еракси з килограммлар ..................................................194 70. Аҳволингиз қандай? ......................................................... 195 71. Тақдир зарбаларини қандай енгиш мумкин ? .................................................................................. 203 72. И чкиликбозлик - иллат! ................................................. 205 73. С из тўғри о вқатланаси зм и ? .......................................... 206 74. Қ урқувни енгиб ў т и н г ..................................................... 209 75. Т унингиз хайрли бўлсин, катталар! .......................................................................................210 216 L\Z Қайдлар учун Қайдлар уч у н ef УДК: 159.9 КБК 88.37 У - 16 У -16 Узингизни биласизми? : ом мабоп тестлар /тўп ловчи ва тарж и м он Н. Ю супова. - Т.: «DAVR PRESS» НМУ, 2013. - 220 б. (П сихология ҳам м а учун) ISBN 978-9943-4146-8-6 УДК: 159.9 К Б К 88.37 Оммабоп наш р У ЗИ Н ГИ ЗН И БИ Л А С И ЗМ И ? (О М М А Б О П ТЕСТЛАР) Бош м уҳаррир М уҳаррир М усаҳҳиҳ С аҳиф аловчи -ди зай нер Рассом Гулчеҳра М уҳам м адж он Х осият Р аж абова Д илером Ҳ отам ова А зи за О й н азар о в а А лиш ер Ф озилов Н аш ри ёт ли ц ен зи я рақам и A I-№ 213 2013 йил 2 апрелда н аш ри ётга топш ирилди. 2013 йил 18 апрелда босиш га рухсат этилди. Бичими 84x108 1 /3 2 «Baltica АРР» гарнитураси. Ш артли босм а табоги 11,55. Н аш риёт ҳисоб табоги 6,50. Адади 2000 нусха. 725-сонли буюртма. Баҳоси ш артн ом а асосида. О ри гин ал м акет “DAVR PRESS” н аш ри ёт-м атбаа уйида тайёрланди. “DAVR PRESS” НМ У М Ч Ж н и н г м атбаа бўлим ида о ф сет усулида чоп этилди. М анзил: У збекистон Республикаси, 100156, Т ош кен т шаҳри, Ч илон зор тум ани, 20а -даҳа, 42-уй. Тел: 8(371) 120-1299; М аркети нг бўлими: 8(371) 120-1233 W eb: w w w .ddvrpress.uz,w w w .kitoblar.com ; E-m ail: davr-press@ m ail.ru