КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН БИЛИМ БЕРҮҮ ЖАНА ИЛИМ МИНИСТРЛИГИ ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИ РЕФЕРАТ Тема: "Башталгыч класстардын окуучуларынын англис тилинде эркин сүйлөө речин өстүрүү жана ырдоо компетенттүүлүгүн жогорулатуунун методикасы" Студент : Мусаева Эльнура Таалайбековна Илимий жетекчи,п.и.д. профессор : Үкүева Бүшарипа Кожояровна Ош-2020 МАЗМУНУ КИРИШҮҮ....................................................................................... 3 Баланы тарбиялоо ..........................................................................4 Билим берүү системасы...................................................................7 Англис тил сабагында музыканын ролу..........................................8 Англис тили сабактарында ыр тандоодо критерийлер................10 Англис тили сабагына ырларды кантип тандаса болот?...............12 " ABC song"..................................................................................14 " I see something blue"...............................................................15 " Greeting song".............................................................................18 The animals on the farm / " Put on your shoes"/ "One little finger"/ "If you are happy".............................................19 КОРУТУНДУ......................................................................................21 КОЛДОНУЛГАН АДАБИЯТТАР..........................................................22 КИРИШҮҮ Изилдөөнүн актуалдуулугу. "Башталгыч класстардын окуучуларынын англис тилинде эркин сүйлөө речин өстүрүү жана ырдоо компетенттүүлүгүн жогорулатуунун методикасына" киришип жатып, бул темада чоң көйгөйлөрдү мектеп окутуу-програмасында жана англис тил сабагында байкоо менен бирге, ушул маселелерди чечүүгө көп жолдор бар экенин жана ошол ишти алып барууну чечтим. Негизинен англис тил сабагында темага байланыштуу музыкалык чыгармаларга басым жасап, алардын мектеп окуучуларына тийгизген таасири астында тарбиялык жактан чоң жана терең мааниге ээ болгон инсандык даражасын өстүрүү жана аң-сезимин жогоруталуу жана англис тилин жакшы өздөштүрүү болуп саналат. Ошондой эле, англис тилинде сүйлөө речин өстүрүүдө , музыкалык чыгармалардын негизги мазмуну, биздин келечегибиз — жаш муундарга тийгизе турган таасири — моралдык, нравалык жана жакшы сапаттарга тарбиялоочу каражаттар катары колдонуу. Ал эми изилдөөнүн проблемасы. - Башталгыч мектеп окуучуларына кантип жеңил жол менен оңой үйрөтүүгө болот? - Эң жакшы методдордун негизинде башталгыч мектеп окуучуларына тереңдетип жана эффективдүү англис тилин окутуп, үйрөтүү. Изилдөөнүн предмети. Башталгыч класстарынын окуучуларынын англис тилинде сүйлөө речин өстүрүү жана ырдоо компоненттүүлүгүн жогорулатуу процесси. Изилдөөнүн методологиялык негизи болуп окуучулардын англис тилде сүйлөө речин өстүрүү жана ырдоо көнүгүүлөрүн кошуу. 3 Балдар – биздин бактыбыз, кубанычыбыз, жашообуздун максаты маңызы жана келечегибиз. Ар бир мугалим ата-эне сыяктуу эле балдарга мээримин жана сүйүүсүн төккөнгө умтулат. Балдар дайыма ата-эненин жана мугалимдин камкордугу менен коргоосуна муктаж. Эң башкысы, толук билим берүү жана туура тарбиялоо болуп саналат эмеспи? Бирок балдарыбыз бакубат жашоодо чоңоюп, башкаларды да бактылуу кыла алгыдай болушуп, келечекте коомубузду алга сүрөш үчүн биз бүгүн эмне кылып жатабыз? Баланы тарбиялоо Коомчулук “тарбия” дегенде көбүнчө аткарууга милдет болгон бир инструкция деп түшүнүшөт. Бирок тарбияны биз үй-бүлөдөн башталчу процесстей кабыл алып, аны сүйүү, урмат-сый, жакшы адептин өрнөгүн берүү деп түшүнүшүбүз керек. Баланы «ыймандуу», «ыйманы жок», «тартиптүү», «тартипсиз» деп, анын улуу-кичүүлөр менен болгон мамилесинде, деги эле коомдо өзүн кандай алып жүргөнүнө жараша айтабыз. Баарыбыз бир баалуулуктардын негизинде жашайбыз. Бирок, кээде коомдун тарбия түшүнүгүнө баш ийип, өзүбүздүн баалуулуктарыбыздан баш тартабыз. Эң негизги баалуулук, чындыгында, бул – жаныңдагы адамга болгон сүйүү. Биздеги терминдердин колдонулушунда да маселе бар. Кыргыз тилиндеги «тарбия» сөзү араб тилинен келип чыккан экен, уңгусу «рабава» деген сөздөн келип, «тарбия» деген сөзгө өөрчүптүр. Анын негизги сөзмө-сөз которогондогу мааниси «коргоо, көздөө жана көтөрүү» дегенди билдирет экен. Дагы бир мааниси - «бир нерсени баштапкы абалынан максимум даражасына чейин өстүрүү». Бирок бүгүн «тарбия» сөзү бир аз басмырлоо, өз оюн таңулоо, деген мааниге ээ болуп калды, түпкүрүндө андай болбосо дагы. Тарбия деген - бул баланын руханий жагынан да, физикалык жагынан да толук кандуу адам болуп калыптанышына, анын келечекте бүт жөндөмдөрүнүн ачылышына, өркүндөп өнүгүшүнө жана бул жашоодо өзүнүн ордун таап кетишине көмөктөшүү болуп эсептелет. Бизде ата-энелер көп учурларда “Бала-бакчага, мектепке барганда, ошол жерден тарбияланышат” – деп ойлошот да, өзүнүн ата-энелик милдетин мектеп жана бала-бакчага өткөрүп беришкен. Бирок, чындыгында, бала тарбияны үйүнөн көрүшү керек. Мунун бир себеби – туулгандан баштап үч жашка чейин баланын аң-сезими 4 калыптана элек, бул убакта бала бүт маалыматты жөн гана сиңирип алат. Бул маалыматка ата-эненин жана ага-туугандарынын өз ара мамилеси, үйбүлөдө түзүлгөн жашоо эрежелери жана шарттары, үй-бүлө мүчөлөрүнүн психологиялык абалы кирет десек болот. Мунун баарын сиңирип алуу менен бала өзүнүн келечектеги турмушунун сценарийин түзөт жана ушул социалдык жана биологиялык факторлор анын инсан катары калыптанышына чоң таасирин тийгизет. Кийинчерээк, мектепке чейинки жана мектептин алгачкы жылдарында балага көптөгөн “болот” жана “болбойт” деген түшүнүктөр берилет. Ата-энелер балага жалган айтуу жана башка жаман сыпаттардан оолак болуп, чынчыл, адилетүү болуш керектигин айтып балага үйрөтүшөт. Бирок, кээде бала ата-энесинин бири-бирине же башка адамдарга жалган айтканын көрүп калат да, анда “Мага үйрөткөндөрүн өздөрү аткарбай жатышат. Мен эмне кылышым керек?” – деген суроолор, амбиваленттик сезимдер пайда болот. Ушундай болбошу үчүн балага карата чынчыл болуп, анын бардык суроолоруна ачык жооп берүүгө аракеттенишибиз керек. Мисалы; биз тоталитардык өлкөдө чоңоюп калдык, “мындай болушуң керек”, “муну жасашың керек” деген талаптар коюлчу. Көбүнчө баланы уруп тарбиялап, кээде мактап, эркелетип коюшчу. Ал эми чындыгында баланы урууга болбойт. Себеби, балага карата жасалган орой мамиле, зордук-зомбулук ошол балада жек көрүү, душмандык, таш боордук, катаалдык, коркоктук, өзүн-өзү төмөн көрүү сезимдерин жаратат. Кийин жеткинчек кезинде мындай бала кичүү балдарга жана жаныбарларга карата зомбулук кылып, чоңойгондо өз үй-бүлө мүчөлөрүнө карата да зордукзомбулук кылышы мүмкүн. Жумушунда коркок жана бошоң болуп, үйүндө тиран болуп чыгат. Дагы бир адашуу – балага ар бир кылган жакшы иши үчүн акчалай сыйлык берүү. Мындай учурларда бала өз кызыкчылыгын гана көздөгөнгө үйрөнүп калат да, келечекте эки жүздүү адам же болбосо манипулятор болуп калышы мүмкүн. Илимий изилдөөлөрдө айтылгандай, бала эненин курсагында төрт айлык кезинен баштап үйрөнүү процесси башталат. Психологдор адамды үч аспекттен алып карайт - акыл, рух жана дене. Адамдын туубаса жана кийин пайда болгон мүнөзү бар десек болот. Туулганда эле бар болгон мүнөзүн өзгөртө албашыбыз мүмкүн, бирок кийин пайда болгон мүнөзүн 5 сөзсүз өзгөртсөк болот. Акыл, рух жана денени негиз кылып, ар бирин өзөзүнчө карап, буларды тарбиялоо жана өстүрүү –тарбиялоо процесси болуп эсептелет. Булардын эң жөнөкөйү денеге байланыштуу, анткени дене ооруса же башка ыңгайсыздыктарга туш болсо, аларды дарылоо, айыктыруу жеңилирээк болот. Ата-энелер мага балдарын алып келгенде, мен эң биринчиден, алардын IQ (интеллектуалдык коэффициент), EQсун (эмоционалдык коэффициент) жана алардын иштөө логикасын анализдеп, түшүнгөнгө аракет кылам. IQ деңгээлин бат эле аныктаганга болот, бирок EQ эмоционалдык акылынын деңгээлин аныктоо бир аз кыйынчылык жаратат. Биз өзүбүзгө таандык тесттер менен EQ деңгээлин аныктап, ата-энесине бул баланын мүнөзү, өзгөчөлүгү тууралуу айтып, ошого жараша кандай мамиле кылуу керектиги тууралуу кеңеш беребиз. Мунун жанында рухтун да аркасынан түшүп изилдегенге аракет кылабыз, мында да көптөгөн инпуттар болот. Мисал үчүн, бул жерде отуруп баарыбыз бир теманы талкуулаган үчүн, позитив көз караш менен карап атабыз. А бирок, азыр бирөөбүз негативдүү, же болбосо башкача бир маалымат айткан болсок, биздин акылыбызда, оюбузда көптөгөн паразиттер пайда болушу мүмкүн. Баланын жашоосунда да ар түрдүү импуттар ичине кирип салым кошуп турган нерселер - анын жегени, ичкени, укканы, көргөнү, эс алганы – булардын баары тарбия процессинде балага таасир берген факторлор. Негизинен биз үч элементти – окуучу, мугалим жана ата-энени бирге алып, булардын арасындагы диалог, баарлашуу жана аңгемелешүү түрүндө маселени ортого чыгарып талдаганга аракет кылабыз... Бала тарбиясы жөнүндө сөз кылуунун алдында биз эң биринчиден, баланы бир инсан катары көрүп жана анын чечимин бизге жакпаса да, анын тандоосун урматтап, кабыл алууну үйрөнүшүбүз керек. Балага өзүбүздүн туура көргөн жашоо моделибизди таңуулаганыбыз болбойт. Тарбиянын максаты - балага туура жана туура эмес болгон нерсени айтып түшүндүрүп, ак менен караны айырмалаганды үйрөтүп, андан кийин анын тандоосун жана чечимин урматтап, кабыл кылуу. Бала өзү тандашы керек, бирок ал туура нерсени тандап, туура чечим чыгарышы үчүн, туура тандоосу үчүн албетте, туура тарбия керек. Ата-эне, мугалим балага туура багыт гана бере алышыбыз керек. Кайсы жол менен кетет ? Бул маселени бала өзү чече алышы керек. Мен бул системада (бала-бакча, мектеп,университет) иштеп, бир өтө маанилүү нерсени түшүндүм – ар бир ата-энени балалуу болордон 6 мурда атайын билим алууга милдеттендирсек, анда эртеңки муунду дени жана психологиясы сак, ар тараптуу өнүккөн, бактылуу кылып тарбиялай алабыз деген үмүт болмок, келечекте дурус бир коом тарбиялай алсак болот . Билим берүү системасынын Учурда кайсы гана мамлекеттин болбосун билим берүү системасынын алдындагы негизги да, абдан орчундуу да, маанилүү да, көйгөйлүү да, курч да турган маселе - бул билим берүүнүн мазмунунун ушунчалык тездик менен жаңылануусу, өзгөрүүсү. Билим берүүнүн мазмуну 5 жылдын ичинде олуттуу жаңыланып жатканын эске алсак, мектеп босогосун аттаган бала мектепти аяктагыча билим берүүнүн мазмуну эки жолу жаңыланууга дуушар болуп жатат. Анткени, мектепти аяктагыча эле анын алган билимдери эскирип, керексиз болуп калып жатпайбы. Демек, окуучу мектепти аяктаган кезде ага башка билимдер, билгичтиктер, көндүмдөр керек болот? Анда окуучуга кандай билимдерди берүү керек? Деги бул маселени кантип чечүүгө болот?! Келечегин ойлогон мамлекеттер билим берүүнүн бүгүнкү, эртеңки күнүн гана эмес, узак мөөнөттүү келечегин ойлоп, ошого жараша аракеттене башташты. Кытай мамлекети 2010-жылдары эле билим берүү системасын 2020-жылга карата реформалоонун үстүнөн иштеп баштап, реформанын планын иштеп чыгуу процессинде электрондук почталарды, каттарды, чогулуштарды пайдаланып, ага 1 млн адамды тарта алса, Гонконг билим берүүнүн мазмунун реформалоону ийгиликтүү ишке ашырып, үзгүлтүксүз билим алуу системасын киргизип, мектеп бүтүрүүчүлөрү социалдыкэкономикалык өзгөрүүлөргө өмүр бою ыңгайлаша ала турган болушту. Ал эми Канаданын Альберта провинциясында жыйырма жылдай мурда 2029жылы анын билимдүү тургуну кандай болору тууралуу талкууга билим берүүгө тиешеси бар адамдарды да, бул маселеде анчалык активдүү эместерди да тарта алган. Билим берүү саясаты жаатындагы эл аралык деңгээлдеги эксперттер Майкл Барбер менен Мона Муршед 25 мамлекеттин билим берүү системаларын талдоого алышкан, ага эң мыкты билим берүү системасына ээ болгон 10 (Сингапур, Финляндия, Түштүк Корея, Кытай, Гонконг, Япония, Нидерландия ж.б.) жана билим берүү жаатында өзгөрүүлөргө жетишкен 15 мамлекет кирген. 7 Заман өсүп, өнүгүп, "технология заманы" — деп аталып, билим берүү системасына да таасирин тийгизбей койгон жок. Ал менен кошо англис тили да жылдан - жылга бизге жакындап, биринчи орундагы дүйнөлүк тил болуп, ошончо көп адамдарды өзүнө тартып турган учуру эмеспи. Билим берүү системасында англис тилин окутуу — эң башкы маселелердин бири болуп саналат. Башталгыч класс — бул билимдин эң алгачкы кадамы же башкача айтканда, билим башаты. Мектеп окуучунун дал ушул башталгыч класста алган билими — билимдин эң негизги ролу болуп эсептелет. Биз балдарга зордоп тил үйрөтүүнүн ордуна — кызыктуу оюн-зооктор уюштуруп, физикалык көнүгүүлөрүн жасатып жана ырдоо көнүгүүлөрүн кадыресе күнүмдүк каада-салтта айладырып алсак да эң жакшы болот. Себеби, башталгыч мектеп окуучулары ыр, бийди олуттуу түрдө кабыл албастан, көңүл ачуу катары карашат. Ырдоо көнүгүүсү — бул жөн гана ырдатуу эмес, анын менен бирге англис тилинин фонетикасына таандык " pronunciation " кыргызча айтканда сөздү туура аталышын үйрөтөт. Лексикага таандык — жаңы сөздөрдү жаттоо жана анын котормосу менен билишет. Англис тил сабагында музыканын ролу. Азыр заман өнүгүп, заман талабына жараша , балдар да көп чет эл тилдерин үйрөнгүлөрү келет. Айрыкча, дүйнөлүк тил — англис тилин. Үйрөнгүлөрү келет, бирок , кыйын. Бул көйгөйдү чечүү үчүн — жаңы заманбап технологиялардын ( projector, computer, колонкалар) жардамы менен, жаңы жана оңой методиканы ойлоп табуу жана аны ишке ашыруу керектелет. Музыка — мектеп окуучуларынын эмоцияларына таасир этүүчү, натыйжалуу ыкмалардын бири, анткени алар ырдоону окуу процесси катары эмес, оюн же ал тургай эс алуу катары кабыл алышат. Мындай иш-аракет сабактын атмосферасын толугу менен өзгөртүп гана тим болбостон, жаңы сөздөрдү жана сөз айкаштарын аң-сезимсиз жаттоого өбөлгө түзөт. Чет тили сабактарында ырдоону уюштуруу боюнча мугалимдерге ырдоо көнүгүүгө олуттуу кароону сунуштаймын. Англис тилинде ырдоону төмөнкүдөй колдонсо болот: — сабактын башталышында фонетикалык кубаттоо; 8 —лексикалык же грамматикалык материалдарды консолидациялоо жолу; — сүйлөө көндүмдөрүн өнүктүрүүгө түрткү берүү; —окуучулардын стресстерин жеңилдетүү жана иштин натыйжалуулугун калыбына келтирүү. Мектеп окуучулары англис тилиндеги ырларды көбүнчө сөзүн түшүнбөй эле угушат. Ал ортодо, сөздөрдүн маанисин билүү аларга досторунун алдында "жаркырап" гана тим болбостон, англис тилин билүүсүн өркүндөтөт. Чет элдик ырлар - кеп клишелерин жана грамматикалык түзүлүштөрдү жаттап, практика жүзүндө колдонуунун мыкты жолу. Бул жөнөкөй болушу мүмкүн "Сиздин атыңыз ким?" жана "Кантип жасайсың?", ошондой эле туура эмес этиштер менен татаал конструкциялар, сын атоочтор, сандар ж.б. Мисалы, "Түлкүдөй куу" жана "Логикалык ыр" деген ырлардын ар биринде 20дан ашык сын атоочтор бар, андан тышкары, аларда татаал грамматикалык структуралар жок, бул аларды англис тилинин сабагында колдонууга ыңгайлуу материалдайт. Мектеп окуучулары англис тилиндеги ырларды көбүнчө сөзүн түшүнбөй эле угушат. Ал ортодо, сөздөрдүн маанисин билүү аларга досторунун алдында "жаркырап" гана тим болбостон, англис тилин билүүсүн өркүндөтөт. Чет элдик ырлар - кеп клишелерин жана грамматикалык түзүлүштөрдү жаттап, практика жүзүндө колдонуунун мыкты жолу. Бул жөнөкөй болушу мүмкүн "What is your name?" жана "How do you do?" Ал эми котормосу : "Сиздин атыңыз ким?" жана "Кантип жасайсың?", ошондой эле туура эмес этиштер менен татаал конструкциялар, сын атоочтор, сандар ж.б. Мисалы, "As sly as a fox" жана "Logical song" Ал эми түшүндүрмөсү: "Түлкүдөй куу" жана "Логикалык ыр" деген ырлардын ар биринде 20дан ашык сын атоочтор бар, андан тышкары, аларда татаал грамматикалык структуралар жок, бул аларды англис тилинин сабагында колдонууга ыңгайлуу материалдайт. Англисче "My eyes can see" — "Менин көзүм көрө алат" ыры балдарга дене мүчөлөрү жана жыт сезүүчүлүк жөнүндө англис тилинде үйрөтөт. Сөз баштыгын үйрөнүүдө кыймыл-аракетти колдонгон "Head and shoulders, knees and toes" же "If you happy and you know it" котормосу : "Баш жана ийин, тизе жана манжалар" же "Эгер сен бактылуу болсоң жана аны билсең" деген ырлар жаңы сөздөрдү эстеп калууну 9 жеңилдетпестен, кыймыл-аракеттин этиштерин үйрөнүүгө жардам берет. Мындан тышкары, ырлардан алынган маалымат: —грамматиканы бекемдөө жана убакыттын кайталанышы. Мисалы, " to be — болуу" деген этиш бар; — айтылуу жөндөмдөрүн калыптандыруу; —угуу жана окуу жөндөмдөрүн өркүндөтүү; —эс тутумун өнүктүрүү, анткени ырлар жатка үйрөнүлөт; Англис тили сабактарында ыр тандоодо критерийлер: —Тилге жеткиликтүүлүк, б.а. текстте тааныш сөздөрдүн жана сөздөрдүн болушу. Жаңы тилдик материалдын аз көлөмү —Ырдын аз көлөмү —Мазмуну — Окуучулардын жаш курагына жана кызыкчылыктарына ылайык келет. Эгерде буга чейин чет тил сабактарында ырлар практикаланбаса, анда мындай иш-аракеттерди окуучулардын ырчылыкка жана жалпы музыкага болгон мамилесин тактоо менен баштоого болот. Ырдын үстүнөн иштөө бир нече сабактарга созулушу мүмкүн жана шарттуу түрдө төмөнкү аспектилерге бөлүнөт: —грамматикалык; —фонетикалык; — техникалык (ырдын мазмунун жаттоо жолдору); —лексикалык; — социалдык-маданий. Орто эсеп менен бир сабак англис тилиндеги ырды машыктырууга 10 мүнөттөн ашпашы керек. Ар бир жеке ырдын үстүнөн иштөө процесси төмөнкүдөй: 10 ● Шылтоо этабы. Ырдын аталышы жана мазмуну боюнча ассоциативдик өкүлчүлүктөрдү куруу. ● Биринчи сынак. Ырдын мазмуну жөнүндө айтылган божомолдорду текшерүү. ●Кептин фонетикалык жагында иштөө. Үн, сөз жана сөз айкаштарын иштеп чыгуу. Фразалардагы обонду жана стрессти машыктырыңыз. Сөздөрдү спикердин артында жана спикер менен бирге кайталап, так айтууга машыгуу. ● Грамматика боюнча иштөө. Англис тилинин лирикасында боштуктарды толтуруу же этиштерди туура формада колдонуу көнүгүүсү грамматиканы практика жүзүндө көрүүгө болот. Ырды угуу менен тапшырманын тууралыгын текшерүү. Этиштерден тышкары, англис тилиндеги суроолордун бардык түрлөрүн машыктырууга, предлогдорду колдонууга, сын атоочторду салыштыруу даражасына ж.б. ● Ырдын мазмуну менен иштөө. Ырдын мазмуну боюнча мугалимдин суроолоруна жооптор. ●Тексттен кийинки этап. Динамикaсиз англисче ыр ырдоо. Сүйлөө чеберчилигин өркүндөтүү: окуучулардын ыр сахнасын сүрөттөө, сюжет ж.б. ●Ырдын сөздөрүн жаттоо боюнча тапшырмалар. Көптөгөн мектеп окуучулары үчүн чет тилиндеги сөздөрдү жаттоо олуттуу көйгөй болуп саналат, ошондуктан бул этапка өзгөчө көңүл буруу керек. Эң жакшысы, жаңы сөздөрдү жаттоодо, сүйлөгөндөн кийин сөздөрдү кайталоодо жана аны менен сүйлөшүүдө жардам берет. Мындан тышкары, англис тилиндеги ырдын текстин жаттоонун башка натыйжалуу жолдору бар: ●"Complete the phrase"— "Сөз айкашын толукта" — ырдагы фразанын башталышы доскага жазылат, окуучулардын милдети —аны жаттап бүтүрүү. ● "Snowball" —"Кар тоголок" - ар бир окуучу мурунку сөз айкашын кайталап, өзүнчө сүйлөйт. 11 ● "Chain" — "Чынжыр" - ар бир окуучу ыр саптарынын бир сабын жана ушул бойдон ырдын аягына чейин айтат. ●"Order the lines" — "Саптарды тартипке келтирүү" - мугалим классты эки командага бөлүп, ар бир командага сапка кесилген ыры бар конверт берет. Ар бир команданын милдети - англис тилиндеги тексттин текстин тезирээк чогултуу. ●Ырдын сөздөрүн үйрөнүү жана өз алдынча аткаруу. Студенттердин көбүрөөк катышуусу үчүн, сиз мыкты аткарууга конкурс уюштура аласыз. Англис тили сабагына ырларды кантип тандаса болот? Англис тили сабагына ар бир ыр ылайыктуу боло бербейт. Азыркы англис тилиндеги ырлардын көпчүлүгүндө жаргон сөздөр жана сөз айкаштары бар. Тактап айтканда, бул рэпке тиешелүү, тиешелүүлүгүнө жараша, мындай ырлардан сөз байлыгы студенттердин сөз байлыгын байытууга ылайыксыз. Ошондуктан, англис тили сабагына ыр тандоодо төмөнкү багыттарга көңүл буруу керек: ~джаз; ~блюз; ~элдик; ~өлкө; ~опералар; ~ музыкалык. Сабакта жеке аткаруучулар катышкан ырлар эң ылайыктуу, алар угууга тоскоолдук кылбайт жана окуучуларга сөздөрдү кайталап айтуу оңой болот. Англис тили сабагында ырларды колдонуунун көнүгүүлөрү жана ыкмалары Ырдан алынган лексиканы, грамматикалык же фонетикалык материалдарды көнүгүүгө арналган көптөгөн көнүгүүлөр бар. Көбүнчө көнүгүүлөр: ■ Ыр диктанты. Мугалим окуучуларга жөнөкөй, популярдуу ырдын текстин диктант кылат, андан кийин окуучуларга алардын нускасын түпнуска текст 12 менен салыштыруу үчүн сөздөр берилет. Чоочун эмес сөздөр практикаланып, мугалимден кийин кайталана берет. ■Fill in the gaps —мүчүлүштүктөрдү толтуруңуз. Мугалим балдарга ырдын текстин таркатат, анда жеке сөздөр сүрөт менен алмаштырылат. Окуучулардын милдети - ырдын бардык сөздөрүн айтып, ырдоо. Бул көнүгүүнү бир нече окуучуга берсе болот же жалпы класс болуп аткарса болот. "Old McDonald had a farm" — "Эски Макдоналддын чарбасы болгон" ыры мындай тапшырманы аткарууга эң сонун материал. ■Missing words— жоголгон сөздөр. Англис тили сабагында кеңири тараган ыр оюндарынын бири - мугалим ырдын бир аятын доскага жазып, биринчи ырдаган окуучуга берет. Андан кийин мугалим ар кандай сөздү же сөз айкашын өчүрүп, кийинки окуучу аятты ырдайт. Ар бир кийинки студент үчүн тактада сөздөр барган сайын азайып баратат. Акыркы окуучу аятты ар бир сапта минималдуу сөздөр менен ырдайт же такыр сөз жок. Бул ыкма сөз айкаштарын жана бүтүндөй сүйлөмдөрдү жаттоо үчүн жакшы иштейт. ■ Split song —бөлүнгөн ыр. Бул тапшырма эки-экиден аткарылышы керек. Мугалим тандалган ырдын эки башка нускасын алдын ала даярдайт. Биринчи вариантта так сызыктар, экинчисинде жуп саптар жок. Ырды биринчи жолу уккандан кийин, студенттер жалпы мазмунуна байланыштуу суроолорго жооп беришет, андан кийин жупташып, ырдын англис тилиндеги варианттарын алышат. Экинчи жолу угуу учурунда, студенттер ырдын вариантындагы бош жерлерди толтурушу керек. Андан кийин, студенттер өз версияларын түпнуска текст менен салыштырып текшеришет. ■Spot the mistake— ката кетирди. Мугалим ырдын сөздөрүн өзгөртүп, атайылап каталарды кетирип, окуучулар тарабынан оңдолушу керек. Мисалы, believe( ишенүү) — beleive, bright( жаркыроо) —brigth ж.б. Күчтүү балдарга кошумча тапшырмалар берилиши мүмкүн, мисалы, зат атоочтордун (сын атоочтордун же этиштердин) карамакаршы маанисин тандап алуу. Англис тилиндеги ырлар балдардын чет тили сабагындагы активдүүлүгүн арттырып, лексика менен грамматиканы үйрөнүүнүн көңүлдүү процессине айландырат. 13 Чет тил сабактарында ырларды жана ырларды колдонуунун дагы бир себеби Англис тили сабагынан тышкары ырдоо мектеп окуучуларынын социалдыкмаданий компетенттүүлүгүн өнүктүрүүгө дагы өбөлгө түзөт. Чет элдик ырлардагы фактылар студенттерди которулган тилдин маданияты менен тааныштырат жана ар тараптуу өнүгүүгө кызыгууну жаратат. Бул фактыларга төмөнкүлөр кирет: ☆географиялык; ☆саясий; ☆маданий; ☆күнүмдүк турмуштагы фактылар. Ошентип, мисалы, "Californication"— "Калифорния" ыры Американын маданиятын популяризациялоону чагылдырат, "Englishman in New York" — "Англиялык адам Нью-Йоркто" — англиялыктар түштөн кийин бир маалда чай ичишет жана "Sixpence" ыры окуучуларга британ валютасы жөнүндө айтып берет. Англисче ырлардын тексттери чыныгы маалыматтарга бай, аны балдар эсинде оңой жана көпкө сакташат. Бир нече балдар үчүн ырларды тандап, баланын англис тилин үйрөнүүдөгү алгачкы кадамдарын жеңилдеткен, жаркыраган дизайндеги билим берүүчү ырларга көңүл бурсак. Эрежелер жана көнүгүүлөр абдан кызыксыз балдар үчүн. Жакшы жаттоо үчүн балага кызыктуу, күлкүлүү жана жеңил маалымат берүү керек. Балдардын англис тилиндеги ырлары чет тилин үйрөнүүнүн эффективдүү жолдорунун бири. Алардын жардамы менен мугалим сөздөрдү аларга үйрөтүү менен бирге, өзү да изилдеп, жаңы баскычтарды басууга өбөлгө түзөт. Алар ошондой эле айтылышын жана угуусун жакшыртат. " ABC song" Алфавит транскрипциясы жана айтылышы менен: 14 Aa [ ei ] [эй] Bb [ bi: ] [би] Cc [ si: ] [си] Dd [ di: ] [ди] Ee [ i: ] [и] Ff [ ef ] [эф] Gg [ dʒi: ] [джи] Hh [ eitʃ ] [эйч] Ii [ ai ] [ай] Jj [ dʒei ] [джей] Kk [ kei ] [кей] Ll [ el ] [эл] Mm [ em ] [эм] Nn [ en ] [эн] Oo [ ou ] [оу] Pp [ pi: ] [пи] Qq [ kju: ] [кью] Rr [ a: ] [аа, ар] Ss [ es ] [эс] Tt [ ti: ] [ти] Uu [ ju: ] [ю] Vv [ vi: ] [ви] Ww [ `dʌbl `ju: ] [дабл-ю] Xx [ eks ] [экс] Yy [ wai ] [уай] Zz [ zed ] [зед] Алфавитти унуталы — бул бир гана тамга! Бул ыр аны ассоциациялардын ачык катарына айландырат, анда ар бир тамга үчүн үйдө өзүнүн объектиси болот. Ошентип, бала дагы көптөгөн жөнөкөй сөздөрдү эстей алат. Алфавитти үйрөндүкбү? Кийинки кадам — түстөр. " I see something blue" Blue! I see something blue. Blue! I see something blue. Blue, blue, blue, blue… I see something blue. Find something blue! Yellow! I see something yellow. 15 Yellow! I see something yellow. Yellow, yellow… I see something yellow. Find something yellow! Red! Котормосу: "Мен көк нерсени көрүп жатам" Көк! Мен көк нерсени көрүп жатам. Көк! Мен көк нерсени көрүп жатам. Көк, көк, көк, көк ... Мен көк нерсени көрүп жатам. Көк нерсени тап! Сары! Мен саргыч бир нерсени көрүп жатам. Сары! Мен саргыч бир нерсени көрүп жатам. Сары, сары… Мен саргыч бир нерсени көрүп жатам. Сары нерсени тап! Кызыл! 16 Орусча котормосу: "Я вижу что-то синее" Синий! Я вижу что-то синее. Синий! Я вижу что-то синее. Синий, синий, синий, синий… Я вижу что-то синее. Найдите что-нибудь синее! Желтый! Я вижу что-то желтое. Желтый! Я вижу что-то желтое. Желтый, желтый… Я вижу что-то желтое. Найдите что-нибудь желтое! Красный! Бул ыр кичинекей интерактивдүү тыныгууларды камтыйт, анда бала сүрөттө берилген түстөгү объекттерди табышы керек. Келечекте аны менен ушул сыяктуу оюнду ойной берсеңиз болот: түстү атап, аны тегерете издеңиз. " Greeting song" Саламдашуу ыры Биз үйдө англис тилинде саламдашуунун жаңы салтын киргизүүнү сунуштайбыз. Мисалы, "кандайсыз?" жана жооп бер. Балдар төмөнкү учурдагы ырдан учурашуунун негизги фразаларын үйрөнө алышат: 17 Good morning! – Доброе утро! Кутман таң! Good afternoon! – Добрый день! Кутман күн! Good evening! – Добрый вечер! Кутман кеч! How are you? – Как дела? Кандайсыз? I’m fine. – Хорошо. Жакшы. I’m not very good. – Не очень хорошо. Жакшы эмес. I’m great! – Отлично! Эң жакшы! " Ten in a bed" — Төшөктө он. Сандарды тез үйрөнүү үчүн 10 маймыл жөнүндө күлкүлүү ыр бар. Ар бир аятта алардын бири төшөктөн кулап түшөт жана алардын саны азыраак. Уккулуктуу обон жана күлкүлүү видео балага англисче эсептөөнү үйрөнүүгө жардам берет. Жамгыр, жамгыр, кет. Ар бир үй-бүлө мүчөсү жамгырдын тезирээк бүтүшүн каалагандыгы жөнүндө обондуу ыр. Бул жерде үй-бүлө темасы боюнча негизги сөздөр кезектешип турат: папа, апа, бир тууган, эже, бөбөк. Мындан тышкары, көптөгөн кайталануулардан улам, башкалар да эсте калат: go away – уходить; кетүү come – приходить;келүү want – хотеть; каалоо play – играть; ойноо rain – дождь; жамгыр. The animals on the farm Фермадагы малдар Балдардын бардыгы жаныбарларды жакшы көрүшөт. Балага, балким, башка өлкөлөрдөгү жаныбарлар башка тилдерде сүйлөй тургандыгын билүүгө кызыкдар болушу мүмкүн. Бул ырда "дыйканчылык жаныбарлары" жөнүндө сөздөр, ошондой эле алар чыгарган 18 үндөр камтылган. Үйдө (же фермада) тулпарлар менен ойноп, сөз байлыгын өстүрүүгө болот. " Put on your shoes" "Бут кийимиңизди кийиңиз" Бул тамашалуу ыр сейилдөөгө чыгып, ар бир нерсе кийүүнү унуткан бала жөнүндө. Кайталоо жана так айтуу менен, балдар кийим жөнүндө жакшы сөздөрдү, мисалы: «shoes - бут кийим », «jacket - куртка », «hat - калпак », «scarf шарф» менен тааныша алат. Жана ошондой эле, коштолгон сөз айкаштары: "let’s go! – кеттик!", " hurry up! – шашыл!" ж.б. "One little finger" "Бир кичинекей бармак" Жаңы сөздөрдү үйрөнүү - жөнөкөй иш-аракеттер же бий менен бекемделгенде, натыйжалуу болот. Бул ырдан дене бөлүгүнө (манжа - finger, head - баш, nose – мурун , chin – ээк , arm - кол, leg - бут, foot – бут) жана багытка (up - өйдө, down - ылдый) байланыштуу лексиканы үйрөнүшөт. Ыр учурунда балдар видеодогу кыймылдарды кайталайт, бул аларга жигердүү болуп, көңүлүн бурдурууга жардам берет. "If you are happy" "Эгер бактылуу болсоңуз" Кыска заряд форматындагы дагы бир ыр. Бул жерде негизги көңүл эмоцияларга байланыштуу сөздөргө (happy - бактылуу, angry –ачулуу же ачууланган, scared - корккон, sleepy – уйкусу келген) жана иш-аракеттерге (clap your hands – алакан чап, stomp your feet - бутуңду бас, take a nap – жастыкты ал же уктап ал ж.б.). Балдар сөзсүз күлкүлүү түстүү каармандар менен кошо ырдап, кыймыл-аракеттерди көрсөтүп, көңүлдүү болот. "Twinkle, twinkle, little star" "Жаркылдаган, жаркылдаган, кичинекей жылдыз" Бул англис тилиндеги эң сонун бешик ыры. Уктаардан мурунку убакыт - узак мөөнөткө эс тутум үчүн маалыматты сиңирүү үчүн эң ыңгайлуу учур. Мындай 19 бешик ыры балага кандай таасир этерин элестетип көрсөңүз! Ал алаксытып, тынчтанып гана тим болбостон, англис тилинде кыялданып, кыялданганга мүмкүнчүлүк берет. Анын жок дегенде бир аятын үйрөнүп, кечинде ырдап чыгууну сунуштайбыз: Twinkle, twinkle, little star, How I wonder what you are! Up above the world so high, Like a diamond in the sky. Ал эми кыргыз тилге котормосу мындайча: " Сен жылтылдайсың, жылтылдайсың, жылдыз, Мен сени билгим келет! Сен жер үстүндө учуп жүрөсүң Караңгыда алмаздай жаркырап турасың". Орус тилинде котормосу: "Ты мерцай, мерцай, звезда, Я хочу узнать тебя! Над землею ты паришь, Как алмаз во тьме блестишь". 20 Корутунду Бул рефератта "Башталгыч класстардын окуучуларынын англис тилинде эркин сүйлөө речин өстүрүү жана ырдоо компетенттүүлүгүн жогорулатуунун методикасы" темасына кайрылуу , карап чыгуу жана алардын үстүнөн анализ жүргүзүү болду . Ошондой эле анализ жүргүзүүнүн негизинде көптөгөн пайдалуу , керектүү материалдарды жана маалыматтарды таап , топтоп жана ошолордун негизинде көп көркөм каражаттарга жетиштим . өзүмө эң пайдалуу маалыматтарды , тарбиялык жактан керектүү , логиканы өстүрүү жана англис тилин балдарга жеткиликтүү кылып окутуп, үйрөтүү эмне экенин дагы да кенен жана терең билип алдым . Бул илимий ишимди жыйынтыктап жатып, музыкалык чыгармалар балдарга чон таасирин тийгизерине ынандым жана анализ жүргүзүп жатып , көп нерсени байкай алдым . Музыка — адам баласынын тагдырында, маанайынын өзгөрүшүнө, эс алуусунда , жан дүйнөсүн байытууда, ой жүгүртүүнү өстүрүүдө жана тил үйрөнүүдө чон роль ойноорун дагы бир жолу айгинелейт. Музыка — ушундай бир керемет орду бар, жада калса адам баласынын тагдырын да өзгөртүп коё турган даражадагы жөндөмгө жана күчкө ээ экенин баса белгилеп кетким келет. Бекеринен : “Сөз бүткөн жерден музыка башталат. Адам сезимдерин сөз менен жеткире албаган жерин музыка толуктап сүйлөп берет”- деп эл арасында айтылбаса керек. Мыны ушинтип, жөнөкөй балдар ырларын угуудан англис тилин үйрөнүүгө канчалык деңгээлде балдарга үйрөтүү менен бирге эле өзүбүз да үйрөнүп алаарыбызды билдик. Бирок унутпоо керек, бир жолу угуу жетишсиз. Ырлар менен оюндарды жаратуу, ырдоо, бийлөө жана балдарга туура жана толук кандуу англис тилин үйрөтүү абзел. 21 Колдонулган адабияттар жана Audio CDлер: 1. Песни для детей на английском языке. Книга 3. People and Places Издательство: Айрис-Пресс, 2013 г. - 32 стр. 2.Песни для детей на английском языке. Книга 6. Christmas Carols Айрис-Пресс, 2013 г.- 32стр. Audio CD 3. песни для детей на английском языке Книга 2. Animals Айрис-Пресс, 2013 г.- 32стр. 4. Песни для детей на английском языке. 1+2. Nature. Animals Айрис-Пресс, 2013 г.- 32стр. Audio CD. 5. Песни для детей на английском языке. Книга 4. School and Friends.АйрисПресс, 2013 г.- 32стр. 6. Песни для детей на английском языке. Книга 5. Games. Айрис-Пресс, 2013 г.- 32стр. Audio CD 7. Ибука М. И 16 Үч жаштан кийин кеч / Орус тилинен которгон: А. Жоодонбеков. – Б.: 2015. – 232 б. 22