Controlling (W1) Dr hab. Cezary Kochalski, prof. UEP Katedra Controllingu, Analizy Finansowej i Wyceny c.kochalski@ue.poznan.pl Controlling w kontekście kontroli: terminologia kontrolerska Kontrola – geneza (1) Platon (427-347 p.n.e) – „Państwo” Kontrola – geneza (1) Arystoteles (384 – 322 p.n.e) Kontrola – geneza (1) „ zapewnił poszczególnym regionom znaczną autonomię przy konieczności uznania zwierzchnictwa króla perskiego i płacenia wynikających stąd danin”. Dariusz I Wielki (550 - 486 p.n.e.) Kontrola – geneza (1) cenzorowie - w republice rzymskiej urzędnicy wybierani co pięć lat na 18 miesięczną kadencję, do obowiązków których należało między innymi przeprowadzenie spisu majątku (cenzus) , układanie budżetu państwa, ustalanie ceł i podatków oraz nadzór nad życiem publicznym i prywatnym obywateli. Kontrola – geneza (1) Kontrola – geneza (2) – Piotr Wielki (1672 – 1725) kontrolę państwa wykonywał przez nadzorców zwanych rewizorami Kontrola – geneza (2) Nikołaj Gogol - klasyk literatury rosyjskiej. (ur. 1809 -1852 ) Kontrola – geneza (1) – Kontrola od dawna miała znaczenie dla funkcjonowania państwa – według filozofów: • Platon (427-347 p.n.e) – „Państwo” • Arystoteles (384 – 322 p.n.e) – „Polityka” – Kontrolę wprowadzali władcy: np. Dariusz I Wielki (550-486 p.n.e),który był królem perskim wprowadził kontrolę państwa przez wysłanników – tzw. „oczy i uszy królewskie” – Systematyczna kontrola państwowa była elementem ustroju państw: np. w Rzymie cenzorowie przeprowadzali cenzus. – w Wenecji system kontroli odnosił się do budżetowania Kontrola – geneza (2) – Piotr Wielki (1672 – 1725) kontrolę państwa wykonywał przez nadzorców zwanych rewizorami Instytucje kontroli państwowej w Polsce – Sejm Piotrkowski (1562) – prawo posłów ziemskich do kontroli przychodów i wydatków sum państwowych – w Księstwie Warszawskim (1807) powołano Główną Izbę Obrachunkową (1808-1815) – pierwszy organ kontroli państwowej w Polsce – w Królestwie Polskim (1815-1915) powołano najpierw Izbę Obrachunkową (1816-1821), następnie Najwyższą Izbę Obrachunkową – w okresie międzywojennym powołano najpierw Urząd Obrachunkowy (1917-1919) , a w 1919 roku Naczelnik Państwa Józef Piłsudski powołał Najwyższą Izbę Kontroli Jakie są pierwsze wnioski ?????????? Pierwsze wnioski – działania kontrolne są atrybutem władzy – bez kontroli władza staje się fikcją – kontrola odnosiła się początkowo głównie do funkcjonowania państw, do zapewnienia trwałości i bezpieczeństwa państwa KONTROLA - etymologia • tradycja francuska: – „contra” (przeciw) + „role” (rola) – początkowo weryfikacja i ocena prawidłowości aktów prawnych • tradycja angielska: – początkowo odnosiła się do sprawowania władzy publicznej (administrowania) Kontrola wiąże się z możliwością skutecznego oddziaływania !!! KONTROLA „NAD” a KONTROLA „W” • Kontrola „nad”: np. rządowa, resortowa, finansowa, właścicielska • Kontrola „w”: np. w przedsiębiorstwie KONTROLA „W” • funkcjonalna: dokonywana przez każdy szczebel kierowania, nieobligatoryjny i indywidualny charakter kontrolowania, głównie kontrola bieżąca, koncentracja na najlepszych rozwiązaniach. • instytucjonalna: dokonywana przez specjalnie powołane komórki, obligatoryjny i jednolity charakter kontrolowania, głownie kontrola ex post, ustalony z góry tryb postępowania kontrolnego. Jak można traktować kontrolę ? • Jako funkcję – konieczne stadium zorganizowanego działania • Jako system organizacyjny – całokształt podmiotów sprawujących funkcje kontroli Kontrola a nadzór ? • Kontrola jest pojęciem węższym od nadzoru, który obejmuje zarówno kontrolę, jak i prawo do wydawania poleceń, zaleceń, decyzji kierowniczych • Kontrolujący ponosi odpowiedzialność tylko za rzetelność dokonanej kontroli, a nadzorujący za działalność podmiotów nadzorowanych w takim zakresie, w jakim mógł wpłynąć na ich działalność Istota kontroli • ustalenie stanu istniejącego • porównanie stanu istniejącego z wzorcami • dokonywanie oceny i formułowanie wniosków pokontrolnych Kontrola w ujęciu praksologicznym • W ujęciu praksologicznym – kontrola wiąże się z wyznaczaniem i wykonaniem. Wykonanie może być lepsze od wymagań, zgodne z wymaganiami, gorsze od wymagań. • Wyznaczenie : normy prawne, procedury, dobre praktyki, normy etyczne. • Wykonanie: faktyczne działanie. Wykonanie może być lepsze od wymagań, zgodne z wymaganiami, gorsze od wymagań. Różne formy kontroli Forma kontroli Inwentaryzacja Inspekcja Lustracja Wizytacja Monitoring Audyt wewnętrzny Kontrola wewnętrzna Charakterystyka Spis z natury w celu sprawdzenia i ewentualnego skorygowania ewidencji składników majątkowych. Kontrola wykonywana w drodze bezpośredniej obserwacji zachowania podmiotu kontrolowanego Kontrolą pod kątem oceny stanu rzeczywistego badanego przedmiotu. Kontrolą przez bezpośredni wgląd w działalnie podmiotu kontrolowanego pod kątem oceny realizowanych zadań. Zorganizowany sposób pomiarów lub obserwacji określonego zjawiska. Ocena i doskonalenie procesów zarzadzania ryzykiem. Proces podejmowany w celu realizacji zadań w zakresie efektywności i wydajności operacji, wiarygodności sprawozdań finansowych oraz przestrzegania przepisów prawa oraz regulacji wewnętrznych. Rodzaje kontroli Kryteria podziału Rodzaje Czas realizacji ex post, ex ante, bieżąca Zakres pełna, problemowa, kompleksowa, wyrywkowa Planowość planowa, doraźna Charakter formalnoprawna, merytoryczna, rzeczowa finansowa, techniczna, sanitarna. Profil dokumentalna, Cel kontroli Celem kontroli powinno być regulowanie i korygowanie wszelkich czynności dla zapewnienia ich sprawności i skuteczności !!! Funkcje kontroli • • • • • • sygnalizacyjna (informacyjna) korygująca Inspirująca profilaktyczna instruktażowa dydaktyczno-wychowawcza Czy controling to kontrola ? • definicje controllingu w literaturze są niejednoznaczne, a pojmowanie go jest bardzo szerokie • wynika z nich, że controlling i kontrola to nie to samo ! CONTROLLING = CONTROLLER + ING (Albrecht Deyhle)