Uploaded by raxmoneshimov

A.A.Karimov АВТОРЕФЕРАТ OXIRGI

advertisement
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI HUZURIDAGI
ILMIY DARAJALAR BERUVCHI
DSc.03/30.01.2020.Ped.26.01 RAQAMLI ILMIY KENGASH
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
KARIMOV ABDUBOQI ALIQULOVICH
MULTIMEDIA VOSITALARI ASOSIDA QURILISHDA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI FANINI O‘QITISH METODIKASINI
TAKOMILLASHTIRISH
13.00.02 – Ta’lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi (informatika)
PEDAGOGIKA FANLARI BO‘YICHA FALSAFA DOKTORI (PhD)
DISSERTATSIYASI AVTOREFERATI
Toshkent – 2023
1
UDK.371.127
Pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi
avtoreferati mundarijasi
Оглавление автореферата диссертaции доктора философии (PhD) по
педагогическим наукам
Contents of dissertation abstract of the doctor of philosophy (PhD) on
pedagogical sciences
Karimov Abduboqi Aliqulovich
Multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini
o‘qitish metodikasini takomillashtirish …................................................ 3
Каримов Абдубоқи Алиқулович
Совершенствование методики преподавания информaционных
технологий в строительстве на основе мультимедийных средств..... 23
Karimov Abduboqi Alikulovich
Improving the methodology of teaching information technology in
construction based on multimedia …………............................................ 45
E’lon qilingan ishlar ro‘yxati
Список опубликованных работ
List of published works ............................................................................ 50
2
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI HUZURIDAGI
ILMIY DARAJALAR BERUVCHI
DSc.03/30.01.2020.Ped.26.01 RAQAMLI ILMIY KENGASh
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
KARIMOV ABDUBOQI ALIQULOVICH
MULTIMEDIA VOSITALARI ASOSIDA QURILISHDA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI FANINI O‘QITISH METODIKASINI
TAKOMILLASHTIRISH
13.00.02 – Ta’lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi (informatika)
PEDAGOGIKA FANLARI BO‘YICHA FALSAFA DOKTORI (PhD)
DISSERTATSIYASI AVTOREFERATI
Toshkent – 2023
3
Falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi mavzusi Oliy attestatsiya komissiyasida
B2021.1.PhD/Ped2297 raqam bilan ro‘yxatga olingan.
Dissertatsiya Toshkent davlat pedagogika universitetida bajarilgan.
Dissertatsiya avtoreferati uch tilda (o‘zbek, rus, ingliz (rezyume)) veb-sahifaning
www.tdpu.uz hamda «ZiyoNet» axborot-ta’lim portalida www.ziyonet.uz manzillariga
joylashtirilgan.
Ilmiy rahbar:
Abdullaeva Barno Sayfutdinovna
pedagogika fanlari doktori, professor
Rasmiy opponentlar:
Karlibaeva Guljaxan Yermekbaevna
pedagogika fanlari doktori, professor
Urazmetova Shoira Azatbaevna
pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa doktori PhD
Yetakchi tashkilot:
Guliston davlat universiteti
Dissertatsiya himoyasi Toshkent davlat pedagogika universiteti huzuridagi ilmiy darajalar
beruvchi DSs.03/30.01.2020.Ped.26.01 raqamli Ilmiy kengashning 2023 yil «___» ______soat
_____dagi majlisida bo‘lib o‘tadi. (Manzil: 100185, Toshkent shahri, Chilonzor tumani, Bunyodkor
ko‘chasi, 27-uy. Tel.: (99871) 276-79-11; faks: (99871) 276-80-86; е-mail: tdpu_kengash@edu.uz).
Dissertatsiya bilan Toshkent davlat pedagogika universitetining Axborot-resurs markazida
tanishish mumkin (_______ raqami bilan ro‘yxatga olingan). Manzil: 100185, Toshkent shahri,
Chilonzor tumani, Bunyodkor ko‘chasi, 27-uy. Tel.: (99871) 276-75-87; faks: (99871) 276-80-86.
Dissertatsiya avtoreferati 2023 yil «___»________kuni tarqatildi.
(2023 yil «___» _________ da _____ - raqamli reestr bayonnomasi).
Z.N.Mamarajabova
Ilmiy darajalar beruvchi
Ilmiy kengash raisi, p.f.d., professor
R.G.Isyanov
Ilmiy darajalar beruvchi
Ilmiy kengash ilmiy kotibi, p.f.n., dotsent
S.S.Bulatov
Ilmiy darajalar beruvchi
Ilmiy kengash qoshidagi ilmiy seminar
raisi, p.f.d., professor
4
KIRISH (falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi annotatsiyasi)
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati. Jahon ta’lim
muassasalarida o‘quv jarayonlarini axborotlashtirish, multimediali ilovalarni joriy
etishning kreativ texnologiyalari amaliyotga tatbiq etilmoqda. Xalqaro tashkilotlar va
rivojlangan davlatlar tomonidan qabul qilingan 2030 yilgacha bo‘lgan davr yangi
ta’lim konsepsiyasida ta’lim – taraqqiyotning asosiy harakatlantiruvchi kuchi va
barqaror rivojlanish maqsadlariga еtaklovchi muhim faoliyat sifatida e’tirof etilib
ta’lim jarayonini modellashtirishning istiqbolli yo‘nalishlarini belgilash, zamonaviy
pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishning istiqbolli
yo‘nalishlarini loyihalash bo‘yicha tizimli ishlar olib borilmoqda.
Jahon ta’lim va ilmiy tadqiqot muassasalarida intellektual rivojlanishning
elektron resurslarni shakllantirish, muhandislik va arxitektura sohalarida axborot
texnologiyalaridan foydalanish samaradorligini oshirish, kompyuterda Revit,
AutoCAD, 3DSMax raqamli loyihalash dasturlari vositasida loyihalashtirish bo‘yicha
ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Virtual ta’lim texnologiyalari, elektron darsliklar,
multimediali elektron o‘quv majmualardan o‘quv jarayonida keng foydalanilishi
hamda faoliyat sohalari bo‘yicha talabalarga innovatsion bilim berish, kasbiy
ko‘nikma va malakalarni doimiy takomillashtirib borish multimediali ilovalardan
ta’lim jarayonida foydalangan holda malakali va zamonaviy mutaxassislar tayyorlash,
bo‘yicha ilmiy tadqiqotlarga alohida e’tibor berilmoqda.
Respublikamiz so‘ngi yillarda texnika oliy ta’lim muassasalarida ko‘rgazmali
materiallar, kompyuter texnologiyalari asosida o‘qitishga mo‘ljallangan elektron
darsliklar, shu jumladan multimediali ilovalar yaratish jarayonini tez sur’atlar bilan
rivojlantirish, multimediali ilovalarni yaratish mazmunini takomillashtirishni va mavjud
o‘qitish metodikasi hamda texnologiyalarining me’yoriy asoslari yaratilmoqda. “O‘tgan
yillar mobaynida mamlakatimizda shahar va qishloq aholi punktlarida zamonaviy
arxitektura qiyofasini shakllantirish, qurilishni jadallashtirish bo‘yicha kompleks choratadbirlar amalga oshirildi va qurilish sohasida davlat boshqaruvining samarali
mexanizmlari joriy etildi”1. Natijada arxitektura sohasida bo‘lajak mutaxassislarni
kompyuter texnologiyalaridan foydalanishdan pedagogik imkoniyatlari kengayadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi PF-60-son
“2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi
to‘g‘risida”, shuningdek, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasini yangi
bosqichga olib chiqish bo‘yicha ustuvor vazifalarni amalga oshirish, 2020 yil 5
oktyabr PF-6079-son “Raqamli O‘zbekiston - 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni
samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” farmonlari, 2020 yil 6
oktyardagi PQ-4851-sonli “Axborot texnologiyalari sohasida ta’lim tizimini yanada
takomillashtirish, ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish va ularni IT-industriya bilan
integratsiya qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida” qarorlari hamda mazkur faoliyatga
tegishli boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga
oshirishga ushbu tadqiqot ishi ham muayyan darajada xizmat qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezdientining 2019 yil 8 oktiyabrdagi PF-5847-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Oliy
ta’lim tizimining 2030 yilgacha rivojlantirish kontsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Farmoni QHMMB:
06/19/5847/3887-son 09.10.2019 y. https://lex.uz/docs/4545884
1
5
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor
yo‘nalishlariga bog‘liqligi. Mazkur tadqiqot respublika fan va texnologiyalar
rivojlanishining I.“Axborotlashgan jamiyat va demokratik davlatni ijtimoiy, huquqiy,
iqtisodiy, madaniy, ma’naviy-ma’rifiy rivojlantirishda, innovatsion g‘oyalar tizimini
shakllantirish va ularni amalga oshirish yo‘llari” ustuvor yo‘nalishi doirasida
bajarilgan.
Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Ta’lim tizimiga zamonaviy axborotkommunikasiya texnologiyalarini joriy etish A.A.Abduqodirov, M.M.Aripov,
U.Sh.Begimqulov, R.H.DJo‘raev, P.M.Jalolova, F.M.Zakirova, N.I.Taylakov,
M.H.Lutfillaev,
N.A.Muslimov,
M.X.Allambergenova,
H.B.Nikadambaeva,
F.A.Xamroeva,
R.D.Shodiev,
T.T.Shoymardonov,
M.Soy,
M.A.Fayziev,
M.E.Mamarajabov, S.Q.Tursunov, N.S.Xaytullaeva, U.M.Mirsanovlar tomonidan
amalga oshirilgan.
Mustaqil
Davlatlar
Hamdo‘stligi
(MDH)dan
Ю.Н.Павловский,
В.П.Беспалко, М.В.Власов, С.В.Монахов, Н.Н.Лычкина, Р.М.Шеннон,
Е.Н.Гусева, М.В.Ядровская, Т.В.Чернякова, Т.П.Воронина, В.С.Тимченко,
Н.В.Майорова, А.А.Фаюстов, М.Ю.Барбашин, Н.П.Бусленко, В.В.Келтон,
Е.А.Бабкина va boshqalar tomonidan ta’limni axborotlashtirish vositalarini yaratish
va ulardan foydalanishning nazariy asoslari, axborot-dinamik o‘rgatuvchi muhitni
o‘qituvchilarning axborot madaniyatini rivojlantiruvchi omil sifatida tadqiq etilgan.
Xorijlik olimlardan P.Alfred, T.Monaha, S.Thakral, A.N.Meltzoff,
R.A.Williamson, Deanna Kuhn, Biju Bajracharya, Dr.Ajit Mondal, Juan Manuel
Duran, Lewy A, J.Rittinghouse ва Franco Landriscina kabilarning tadqiqotlarida
ta’lim tizimini loyihalashtirish uchun yangi asosiy profil xususiyatlari, ta’limda
kompyuter texnologiyalaridan foydalanishning nazariyasi va metodik masalalari
ochib berilgan.
Dissertatsiya mavzusining dissertatsiya bajarilgan oliy ta’lim
muassasasining ilmiy-tadqiqot ishlari rejalari bilan bog‘liqligi. Dissertasiya
tadqiqoti Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy tadqqiqot rejasining PZ20170923121 raqamli “Ta'lim muassasalarida hamkorlik asosida pedagogik faoliyatni
rivojlantirish” nomli amaliy loyiha doirasida bajarilgan (2017-2020 yy).
Tadqiqotning maqsadi multimediali vositalar asosida qurilishda axborot
texnologiyalari fanini uslubiy metodikasini tashxislash bo‘yicha tavsiyalar ishlab
chiqishdan iborat.
Tadqiqotning vazifalari:
multimediali vositalar asosida arxitektura va qurilish yo‘nalishlarida qurilishda
axborot texnologiyalari fanini o‘qitishning pedagogik imkoniyatlarini tahlil etish;
qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish;
bo‘lajak mutaxassislarning qurilishda axborot texnologiyalari bo‘yicha kasbiy
bilimlarini rivojlantirish natijadorligini modelini takomillashtirish;
qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini rivojlantirish
jarayonini takomillashtirish.
Tadqiqotning ob’ekti sifatida multimediali vositalar asosida qurilishda axborot
texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish jarayoni belgilanib, Jizzax
6
politexnika, Samarqand davlat arxitektura qurilish va Qarshi muhandislik iqtisodiyot
institutlarining 546 nafar talabasi ishtirok etgan.
Tadqiqotning predmetini multimediali vositalar asosida qurilishda axborot
texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirishning metod, vosita va
shakllari tashkil etadi.
Tadqiqotning usullari. Tadqiqot maqsadiga erishish va belgilangan
vazifalarning ijrosini ta’minlash uchun ilmiy-nazariy, pedagogik-psixologik,
mantiqiy, ilmiy-metodik manbalarni o‘rganish va qiyosiy tahlil qilish, modellashtirish
(loyihalash), sotsiometrik (anketa, test, so‘rovlar, suhbat); bevosita va bilvosita
pedagogik kuzatuv; pedagogik tajriba-sinov; natijalarni matematik statistik qayta
ishlash, tahlil qilish va umumlashtirish.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidigilardan iborat:
multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish
metodikasini takomillashtirish imkoniyatlari elektron o‘quv adabiyotlar va ularni
ta’limga joriy etish produktivligini oshirish, multimediali ilovalarning tuzilishi va
mazmunini ta’limiy vazifalarning talablariga mos ravishda yaratish hamda ta’limni
tashkil etishning individual xususiyatlarini amaliy integratsiyalash asosida
takomillashtirilgan;
multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish
metodikasini takomillashtirish jarayoni “experience exchange”, “technical
consulting” va “rotation” kabi interfaol metodlardan foydalanish imkoniyatlarini
tahliliy prognozlash hamda refleksiv ko‘nikmalarni shakllantirishda o‘zini-o‘zi tahlil
qilish, faoliyatni va uning natijalarini nazorat qilishning pedagogik imkoniyatlarini
aniqlashning tashkiliy-tuzilmaviy ierarxiyasining didaktik traektoriyasini qurish
asosida takomillashtirilgan;
multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish
metodikasini takomillashtirish amaliyot darslari va laboratoriya mashg‘ulotlari
natijadorligini oshirishga qaratilgan tezkorlik va virtuallashtitirish, axborotlitadqiqotchilik, o‘z-o‘zini boshqarish kabi didaktik-vektorlik faoliyatga barqaror
ustuvorlik berish asosida takomillashtirilgan;
multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish
metodikasini takomillashtirish natijadorligi yaratilgan multimediali ilovalar asosida
pedagogik tahlil komponentlarini sinov ishlarini tashkil etish va o‘tkazishdagi
kognitiv-faoliyatli va kreativ- motivatsion yo‘nalganlikning integrativ o‘qitish
mazmuniga ko‘ra teskari va qaytar aloqaga asoslangan elektron kontenti mazmunini
to‘ldirish asosida takomillashtirilgan.
Tadqiqotning amaliy natijalari quyidagilardan iborat:
multimediali ilovalarning tuzilishi va mazmuniga, yaratish mezonlari va
bosqichlariga qo‘yiladigan pedagogik talablar takomillashtirildi hamda texnika oliy
ta’lim muassasalari uchun «Qurilishda axborot texnologiyalari» fanidan o‘quv
qo‘llanma va darslik ishlab chiqilgan hamda amaliyotga joriy etilgan;
texnika oliy ta’lim muassasalari uchun «Qurilishda axborot texnologiyalari»
kursi bo‘yicha multimediali ilovalar yaratildi;
texnika oliy ta’lim muassasalarida multimediali ilovalardan foydalanish
metodikasi takomillashtirilgan hamda «Qurilishda axborot texnologiyalari» fani
7
uchun www.samdaqiqat.uz nomli veb sayt yaratilgan, hamda pedagogik dasturiy
mahsulotlar ishlab chiqilgan va amaliyotga joriy etilgan.
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi qo‘llanilgan yondashuv, usullar va
nazariy ma’lumotlarning rasmiy manbalardan olingani, muammoga falsafiy,
metodologik, metodik, psixologik va pedagogik yondashuvlarga asoslanganligi,
tadqiqot vazifalariga mos keluvchi, o‘zaro bir-birini to‘ldirib boruvchi tadqiqot
metodlarining qo‘llanilganligi; tajriba-sinov ishlari natijalarining matematik-statistik
tahlil metodlari yordamida qayta ishlanganligi bilan belgilanadi.
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati. Tadqiqot natijalarining
ilmiy ahamiyati texnika oliy ta’lim muassasalari uchun multimediali elektron
dasrliklar yaratishga qo‘yiladigan talablar nazariy-pedagogik jihatdan asoslanganligi,
texnika oliy ta’lim muassasalari uchun «Qurilishda axborot texnologiyalari» fanidan
o‘quv qo‘llanma va darslik ishlab chiqilganligi, multimediali ilovalar yaratish
bosqichlarining mezonlari ishlab chiqilganligi, OTMlar uchun «Qurilishda axborot
texnologiyalari»dan multimediali ilovalar yaratilganligi va undan ta’lim jarayonida
foydalanishning metodik asoslari ishlab chiqilganligi bilan izohlanadi.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati multimediali ilovalarni yaratishga qo‘yiladigan
pedagogik talablar, multimediali ilovalar yaratishda tayaniladigan didaktik tamoyillar,
yaratish bosqichlari hamda mezonlardan turkum elektron darsliklarni yaratishda
foydalanish mumkinligi bilan belgilanadi.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Multimedia vositalari asosida qurilishda
axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish bo‘yicha olingan
natijalar asosida:
multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish
metodikasini takomillashtirish imkoniyatlari elektron o‘quv adabiyotlar va ularni
ta’limga joriy etish produktivligini oshirish, multimediali ilovalarning tuzilishi va
mazmunini ta’limiy vazifalarning talablariga mos ravishda yaratish hamda ta’limni
tashkil etishning individual xususiyatlarini amaliy integratsiyalash asosida
takomillashtirishga oid takliflar «Qurilishda axborot texnologiyalari» nomli o‘quv
qo‘llanma mazmuniga singdirilgan (Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2020-yil
14-avgustdagi 418-son buyrug‘i asosida ruxsat berilgan 418-360-son nashr
ma’lumotnomasi). Natijada texnika oliy ta’lim muassasasalarida qurilishda axborot
texnologiyalari fanidan talabalarning mustaqil o‘quv faoliyatini tashkil etish
samaradorligini oshirish imkoni kengaytirilgan;
multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish
metodikasini takomillashtirish jarayoni “experience exchange”, “technical consulting”
va “rotation” kabi interfaol metodlardan foydalanish imkoniyatlarini tahliliy prognozlash
hamda refleksiv ko‘nikmalarni shakllantirishda o‘zini-o‘zi tahlil qilish, faoliyatni va
uning natijalarini nazorat qilishning pedagogik imkoniyatlarini aniqlashning tashkiliytuzilmaviy ierarxiyasining didaktik traektoriyasini qurish asosida takomillashtirishga oid
tavsiyalar «Qurilishda axborot texnologiyalari» nomli o‘quv qo‘llanma mazmuniga
singdirilgan (Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2020-yil 14-avgustdagi 418-son
buyrug‘i asosida ruxsat berilgan 418-360-son nashr ma’lumotnomasi). Natijada
qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirishga
erishilgan;
8
multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish
metodikasini takomillashtirish amaliyot darslari va laboratoriya mashg‘ulotlari
natijadorligini oshirishga qaratilgan tezkorlik va virtuallashtitirish, axborotlitadqiqotchilik, o‘z-o‘zini boshqarish kabi didaktik-vektorlik faoliyatga barqaror
ustuvorlik berish asosida takomillashtirishga oid takliflar «Qurilishda axborot
texnologiyalari» nomli o‘quv qo‘llanma mazmuniga singdirilgan (Oliy va o‘rta maxsus
ta’lim vazirligining 2020-yil 14-avgustdagi 418-son buyrug‘i asosida ruxsat berilgan
418-360 son nashr ma’lumotnomasi). Natijada «Qurilishda axborot texnologiyalari»
fanining didaktik ta’minotini takomillashtirishning nazariy imkoniyatlari kengaytirilgan;
multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish
metodikasini takomillashtirish natijadorligi yaratilgan multimediali ilovalar asosida
pedagogik tahlil komponentlarini sinov ishlarini tashkil etish va o‘tkazishdagi kognitivfaoliyatli va kreativ- motivatsion yo‘nalganlikning integrativ o‘qitish mazmuniga ko‘ra
teskari va qaytar aloqaga asoslangan elektron kontenti mazmunini to‘ldirish asosida
takomillashtirishga oid takliflar «Qurilishda axborot texnologiyalari» nomli o‘quv
qo‘llanma mazmuniga singdirilgan (Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2020-yil
14-avgustdagi 418-son buyrug‘i asosida ruxsat berilgan 418-360-son nashr
ma’lumotnomasi). Natijada bo‘lajak mutaxassislarni axborot texnologiyalari bo‘yicha
kasbiy tayyorgarligini rivojlantirishning didaktik va metodik ta’minotini boyitishga
xizmat qilgan.
Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi. Mazkur tadqiqot natijalari, jumladan, 2
ta xalqaro va 2 ta respublika ilmiy-amaliy anjumanlarda muhokamadan o‘tkazilgan.
Tadqiqot natijalarining e’lon qilinishi. Dissertatsiya mavzusi bo‘yicha jami
12 ta ilmiy-uslubiy ishlar, shu jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya
komissiyasining doktorlik dissertatsiyalari asosiy ilmiy natijalarini chop etish
tavsiya etilgan ilmiy nashrlarda 4 ta maqola, 3 tasi respublika va 1 tasi xorijiy
jurnallarda chop etilgan.
Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi. Dissertatsiya kirish, uch bob, xulosa,
121 sahifa matn, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan iborat.
DISSERTATSIYANING ASOSIY MAZMUNI
Kirish qismida dissertatsiya mavzusining dolzarbligi asoslangan, muammoning
o‘rganilganlik darajasi bayon etilgan, tadqiqotning maqsadi va vazifalari, shuningdek,
ob’ekti va predmeti aniqlangan, tadqiqot ishining fan va texnologiyalarni
rivojlantirishning muhim yo‘nalishlariga mosligi ko‘rsatilgan hamda tadqiqotning
ilmiy yangiligi, natijalarning ishonchliligi, nazariy va amaliy ahamiyati, natijalarning
amaliyotga joriy etilishi, e’lon qilinganligi, ishning tuzilishi borasida ma’lumotlar
kiritilgan.
Dissertatsiyaning I bobi “Texnika oliy ta’lim muassasalari uchun
multimediali ilovalar yaratishning nazariy asoslari” deb nomlanib, unda elektron
ta’lim muhitida bo‘lajak muhandislar kasbiy tayyorgarligini amalga oshirishning
nazariy tahlili, bo‘lajak muhandislarni tayyorlash jarayonida elektron ta’lim
muhitidan foydalanishning o‘rni va ahamiyati keltirilgan hamda elektron ta’lim
9
muhitining pedagogik imkoniyati bo‘lajak muhandislarni loyihalash kompetentligini
rivojlantirish omili sifatida tadqiq etilgan.
Ayni paytda, zamonaviy darslik, ayniqsa, multimedia vositalarini yaratish
dolzarb muhim muammoga aylanib, undan nafaqat «Qurilishda axborot
texnologiyalari» ta’limidagina qo‘llash, balki undan boshqa fanlarni harakatli,
didaktik, ko‘rgazmali, tovushli, sermazmun tarzda qo‘llash o‘qitish jarayonida
samarali natijalarga olib kelishi ayon bo‘lib qoldi. Axborotlar jamiyatiga o‘tishda har
qanday yеtuk darajali zamonaviy mutaxassis kompyuterlar, telekommunikasiya va
boshqa aloqa vositalaridan unumli foydalana olishni bilishi zarur. Shunday ekan,
bo‘lajak yеtuk mutaxassislarimizni bilimli va zamon talablari darajasida tayyorlash
uchun oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini boshqarishda axborot
texnologiyalaridan samarali foydalanish yaxshi natija beradi. Auditoriyalarni
zamonaviy texnika vositalari bilan jihozlash va ulardan dars jarayonida foydalanish,
Qurilishda axborot texnologiyalari fanidan amaliy mashg‘ulotlarni olib borishda
zamonaviy texnika vositalari, ya’ni kompyuterlar, proektorlar, video, audio va
multimedia vositalarni qo‘llay bilish ta’lim sifatini yanada oshiradi.
Talabalarni bo‘lg‘usi kasbiy faoliyatlarida kompyuter texnologiyalaridan
foydalanishga tayyorlash quyidagi sharoitlarda samaraliroq bo‘ladi:
talabalarda bo‘lg‘usi kasbiy faoliyatlarida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish
sohasida bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantiruvchi, ularning kasbiy
tayyorligining hozirgi jamiyat talablariga mosligini ta’minlovchi tizimning
mavjudligi;
talabalarda zaruriy bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish imkonini
beruvchi mos uslubiy ta’minot va moddiy o‘quv bazaning mavjudligi;
oliy ta’lim pedagogikasining nazariya va amaliyoti muammolarining hozirgi
holati, ya’ni o‘qitishda kompyuter texnologiyalarining mavjudligi va ularning o‘quvtarbiya jarayonidagi o‘rni, bitiruvchi kurs talabalarining kompyuter
texnologiyalaridan foydalanish malakalarining shakllanganlik darajasini aniqlashga
imkon beradi.
O‘quv jarayonida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish bo‘yicha
o‘qituvchining darsga tayyorlanish, darsni o‘tkazish, darsdan keyingi faoliyati
tahlilidan ma’lumki, o‘qituvchining kompyuter texnologiyalaridan foydalanish
sohasidagi bilim va malakalari yеtarli darajada bo‘lishi ko‘zlangan maqsadga olib
keladi. O‘quv jarayonida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish to‘laligicha
qonuniyatga mos hodisadir. Faqat ta’limda ulardan foydalanishning samaradorligi
o‘qituvchi-talaba o‘zaro aloqasi tizimida kelib chiqadigan murakkab o‘zaro
aloqalarning o‘rnini bosishi haqidagi aniq tasavvurlar bilan bog‘liq. Kompyuter
texnologiyalari o‘qitishning maqsad va mazmunlarini o‘zgartiradi, o‘qitishning yangi
metodlari va tashkiliy shakllari paydo bo‘ladi.
Kompyuter texnologiyalari asosida yaratilgan multimediali ilovalarning
afzalliklaridan biri mustaqil ta’lim olishni, ijodiy fikrlashni, ko‘nikma va malakalarni
shakllantirish orqali o‘quv materiallari va ilmiy ma’lumotlarni har tomonlama chuqur
o‘zlashtirilishiga mo‘ljallanganligidadir. Shuningdek, ushbu turdagi qo‘llanmalar
ilmiy ma’lumotlarning jamlanganligi, ta’lim oluvchilarning yoshi va fiziologik
xususiyatlarini hisobga olinishi jihatidan an’anaviy o‘quv qo‘llanmalaridan
afzalroqdir.
10
Multimediali ilovalarda matnlar jozibali, ta’sirli shaklda bayon etiladi, asosiy
tushuncha va ta’riflar aniq va ravshan yoziladi, shu bilan bir qatorda
foydalanuvchilarning bilimini nazorat qilish imkoniyatiga egadir. Multimediali
ilovalar aytib o‘tilganidek, bu davlat ta’lim standartining mutaxasssislik va
yo‘nalishlar bo‘yicha fanlarning alohida muhimroq bo‘limlari bo‘yicha tayyorlangan
elektron nashrlar, na’munaviy va ishchi rejalar, shuningdek, mashqlar va masalalar
to‘plamlari, xarita va sxemalar albomlari, tuzilma atlaslari, fanlar bo‘yicha
xrestomatiyalar, diplom loyihasi bo‘yicha ko‘rsatmalar, ma’lumotnomalar aks etgan
elektron manbadir. Multimedia ilovalardan foydalanishning ikki xil, ya’ni onlayn va
off layn variantlari mavjud. Onlayn (ochiq) varianti foydalanuvchining uzoq vaqt
global yoki lokal tarmoqda bo‘lishini nazarda tutadi, Off layn (yopiq) varianti esa
vaqti-vaqti bilan tarmoqqa kirishni nazarda tutadi.
Multimedia ilovalar yaratishga qo‘yiladigan umumiy talablar mavjud bo‘lib, u
quyidagi rasmda o‘z ifodasini topgan (1 - rasm).
Multimediali ilovalarga qo‘yiladigan umumiy talablar
multimediali ilovalar uslubiy hay’at tomonidan tasdiqlangan o‘quv dasturiga
mos kelishi va o‘quv-uslubiy nashrlarga qo‘yilgan oddiy talablarga javob berishi
kerak;
o‘rganilayotgan kursning (yoki uning qismining) mazmunini ochib berishi
va o‘quv-uslubiy maqsadiga erishish uchun yetarli hajmga ega bo‘lishi kerak;
o‘quv-uslubiy maqsadlarga erishishga xizmat qiluvchi illyustrativ
elementlarni o‘z ichiga olishi kerak (ya’ni, kompyuterning multimediali
imkoniyatlaridan mumkin qadar maksimal darajada foydalanish lozim);
qo‘llanmaning boshqa boblariga gipermurojat qilish kabi, zarur bo‘lganda
tashqi veb-manbalar va resurslarga ham murojaat qilishni o‘zida jamlashi kerak;
talabaning materialni o‘zlashtirishi mustaqil baholash uchun o‘z-o‘zini
tekshirish imkonini beruvchi nazorat va test savollariga ega bo‘lishi kerak.
1-rasm. Multimediali ilovalarga qo‘yiladigan umumiy talablar.
Oliy o‘quv yurtlari uchun yaratiladigan multimediali ilovalar oldiga quyidagi
talablar qo‘yiladi: tanlangan fan mazmuni, ta’lim maqsadlariga hamda davlat ta’lim
standartlariga mos kelish; talabalarning mustaqil bilim olishini ta’minlash; boshqa
fanlar bilan uyg‘unlashish (integrasiya); fanga oid yеtarli miqdordagi ma’lumotlarni
o‘zida mujassamlashtirish; talabaga o‘z-o‘zini yoki professor-o‘qituvchiga talabalar
bilimini baholash va nazorat qilish imkoniyatini yaratish.
Hozirgi zamonda nafaqat iqtisod va siyosatda, balki to‘la ob’ektiv jarayon
sifatida namoyon bo‘lgan ta’limda ham globallashuv an’analariga e’tibor berilmoqda.
Bunga yangi axborot texnologiyalarining keng tarqalishi va yaxshi o‘zlashtirilishi
orqali erishilmoqda. Ta’limni globallashtirish yo‘lida yagona «o‘qitish tili» ning
11
mavjud emasligi muammosi turibdi. Shunga ko‘ra, yagona konsepsiya doirasida turli
ta’lim muassasalarini muvofiqlashtirish uchun maxsus loyihalar ishlab chiqilmoqda.
Bugungi kunda sifatli elektron o‘quv-uslubiy majmua va uning mazmunini
aniqlovchi elektron darslik, qo‘llanma va uning tashkil etuvchilariga qo‘yilgan
uslubiy, dasturiy va texnik talablar shakllangan. Quyidagi tashkil etuvchilarni o‘zida
jamlagan majmua nisbatan to‘liq deb hisoblanadi:
kursga annotasiya (so‘z boshi), unda nashr haqida, kimlarga
mo‘ljallanganligi, unda nimalar mavjudligi haqida qisqacha ma’lumotlar berilgan
bo‘ladi; ishchi dastur, u mutaxassislikning Davlat ta’lim standartlari asosida, shu
fan bo‘yicha namunaviy dastur (agar u mavjud bo‘lsa) asosida shakllangan
bo‘ladi. O‘quv fanining ishchi dasturi umumiy holda quyidagi bo‘limlarni o‘z
ichiga olishi kerak: o‘quv fanining maqsad va vazifalari, fanning nazariy va
amaliy bo‘limlarining mazmuni, nazorat va kurs ishlari, topshiriq va masalalar,
yakuniy nazorat (sinov yoki imtihon) uchun savollar ro‘yxati, fanning o‘quv uslubiy ta’minoti; fanni o‘rganishni boshqarish (mustaqil ish uchun uslubiy
ko‘rsatmalar), u o‘z ichiga nazariy materiallarni mustaqil o‘rganish va amaliy
topshiriqlarni bajarish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar, o‘quv materiallarini
berilgan darajada o‘zlashtirishning to‘g‘ri texnologiyasi bo‘yicha, butun elektron
o‘quv-uslubiy majmuaning materiallari, asosiy va qo‘shimcha adabiyotlardan
to‘g‘ri foydalanish va almashtirish bo‘yicha talabalar uchun ko‘rsatmalarni
qamrab oladi; o‘quv qo‘llanmasi, u o‘zida fanning nazariy va amaliy materiallari
bayonini jamlaydi. U albatta ishchi dastur va uslubiy chegaralar (modul, qism,
o‘quv birliklari) ga mos kelishi kerak; amaliyot, o‘quv qo‘llanmasini
o‘rganishdan hosil qilingan nazariy bilimlarni mustahkamlashning ko‘nikma va
malakalari uchun mo‘ljallangan, topshiriqlarni bajarish namunalari va nisbatan
ko‘p uchraydigan xatoliklar tahlilini o‘zida jamlagan bo‘lishi kerak; testlar,
talabalar tomonidan o‘quv materialini nazariy va amaliy o‘zlashtirish natijalari
va borishini tekshirish uchun nazorat; ma’lumotnoma (spravochnik), fan
bo‘yicha berilgan, jadvallar, ta’riflar, izohli lug‘atni o‘z ichiga jamlaydi;
kursning elektron kutubxonasi, audio, video materiallari, ta’limning Internet resurslari bilan to‘ldirilgan oddiy xrestomatiya tarzida bo‘lishi mumkin.
Bular dasturiy-texnik, shuningdek, uslubiy qiyinchiliklar bilan bog‘liq. Shunday
qiyinchiliklarni bartaraf etish maqsadida axborotning ta’limiy muhiti quyidagi
sxemada ko‘rsatilganidek, ta’lim jarayonlarini o‘zaro bog‘langan holda amalga
oshiradi (2-rasm).
Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, ta’lim jarayonida modellashtirilgan vaziyatlar
shartida va kasbiy ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan jamoa va
shaxsiy faoliyatni taqozo etuvchi interfaol didaktik o‘yin va trenajyorlardan
foydalanish orqali o‘qitish jarayonida yaxshi samaraga erishish mumkin. Interfaol
o‘yin bo‘lajak kasbiy faoliyatning turli sohalarida avval kelib chiqqan real
vaziyatlarni, shuningdek, bo‘lajak mutaxassis shaxsini shakllantirish maqsadida
o‘ylab chiqarilgan aniq kasbiy sifat va malakalarni ham modellashtirish imkonini
beradi. Faqat aynan didaktik o‘yin va elektron trenajyorlarni yaratish elektron o‘quvuslubiy majmuani yaratishda eng ko‘p qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi.
12
Axborotning ta’limiy muhiti
O‘quv jarayoni
O‘quv jarayoni axborot-didaktik ta’minoti
Masofaviy kurslar,
elektron qo‘llanma
Virtual kutubxonalar
Tajriba ishlari
praktikumlar
Telekonferensiyalar (on line,off line)
Loyihalar
Ta’limiy veb-kvestlar
Virtual sayohatlar
Internet resurslarining elektron ombori
Testlar
nazorat ishlari
Maslahatlar
Qo‘shimcha ta’lim tizimi
Olimpiadalar, viktorinalar
Talabalar ilmiy
faoliyati
Talabalarning loyihaviy
faoliyati
jamiyati
Olim-metodistlar, qo‘llanmalar mualliflari, fan o‘qituvchilari
0
2-rasm. O‘zaro bog‘langan axborotning ta’limiy muhiti
Dissertatsiyaning “Texnika oliy ta’lim muassalarida «Qurilishda axborot
texnologiyalari» fanini o‘qitishning metodikasi” deb nomlangan ikkinchi bobida
bo‘lajak muhandislarning loyihalash kompetentligini rivojlantirishda umumkasbiy va
ixtisoslik fanlarining mazmuni va ahamiyati, loyihalash kompetentlikni
rivojlantirishga ta’sir etuvchi omillar, bo‘lajak muhandislarning loyihalash
kompetentligini rivojlantirish metodikasi va modeli, loyihalash kompetentligini
rivojlantiruvchi evristik metodlar, elektron ta’lim resurslaridan foydalanib amaliy
mashg‘ulotlarni tashkil etish bilan bog‘liq masalalar yoritilgan.
“Qurilishda axborot texnologiyalari” fanining o‘qitish jarayonida talabalar
zamonaviy kompyuterlarga doir bilimlarni o‘zlashtirgan holda o‘z mutaxassisligi
bo‘yicha yеchiladigan masalalarga ularni tadbiq qilish ko‘nikmasini hosil qilishi
kerak. “Qurilishda axborot texnologiyalari” fanining maqsadi talabalarda zamonaviy
axborot-kommunikasiya texnologiyalarini arxitektura-qurilish sohasida qo‘llash
tamoyillari haqida tasavvur hosil qilish va arxitektura-qurilish sohasini
axborotlashtirish jarayonlari bilan tanishtirish.
13
“Qurilishda axborot texnologiyalari” fanidan mustaqil ishlarni tashkil etishning
shakli va mazmuni quyidagilardan iborat:
Mustaqil ishni bajarishdan asosiy maqsad professor–o‘qituvchilarning bevosita
rahbarligi va nazorati ostida talabalarni semestr davomida fanlarni uzluksiz
o‘rganishini tashkil etish, olingan bilimni mustahkamlash, zaruriy ko‘nikmalarga ega
bo‘lish, kelgusidagi darslarga tayyorgarlik ko‘rish, aqliy mehnat madaniyatini, yangi
bilimlarni mustaqil ravishda izlab topish va qabul qilishini shakllantirishdan iborat.
Talaba mustaqil ishini tashkil etishda «Qurilishda axborot texnologiyalari» fanining
xususiyatlarini, shuningdek, har bir talabaning akademik o‘zlashtirish darajasi va
qobiliyatini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalaniladi: ayrim nazariy
mavzularni turli xil o‘quv adabiyotlari yordamida mustaqil o‘zlashtirish, berilgan
mavzu bo‘yicha referat tayyorlash, amaliy mashg‘ulotlarga tayyorgarlik ko‘rish,
anjumanlarga ma’ruza tezislarni tayyorlash, fan olimpiadalarida ishtirok etish, ilmiy
jamiyatlar va to‘garaklarda ishtirok etish, kafedraning ilmiy ishlarida ishtirok etish va
hokazolar. Ushbu o‘quv fani bo‘yicha talabalarning mustaqil ishi, ma’ruzalar
konspekt va tavsiya etilgan adabiyotlar hamda davriy jurnallar va internet materiallari
bilan ishlashni, amaliy mashg‘ulotlarni o‘tishga tayyorgarlik ko‘rishni, referatlar
yozishni, standart talablarga mos ravishda va hisoblash texnikasidan foydalanib
mustaqil ish bajarishni o‘z ichiga oladi. Dasturning informasion-uslubiy ta’minoti
o‘qitish jarayonida ta’limning zamonaviy usullari, pedagog axborot-kommunikasiya
texnologiyalari qo‘llanilishi nazarda tutilgan.
Mazkur fanni o‘qitish jarayonida ta’limning zamonaviy metodlari, pedagogik va
axborot–kommunikasiya texnologiyalari qo‘llanilishi nazarda tutilgan. Fanning
barcha ma’ruzalari zamonaviy kompyuter texnologiyalari yordamida prezentasion va
elektron–didaktik texnologiyalaridan amaliy mashg‘ulotlarni o‘tish davomida
multimedia texnologiyalaridan keng foydalanish, amaliy mashg‘ulotlarning barcha
mavzularida aqliy hujum, guruhli fikrlash pedagogik texnologiyalaridan foydalanish
ko‘zda tutiladi.
Qurilishda axborot texnologiyalari o‘qituvchisi talabalarga “elektron
qo‘llanma”ni yaratishni taklif qilishi mumkin. Bu albatta elektron qo‘llanma
yaratishdagi ilk qadam.
Bu loyihani yaratishni uddalash uchun turli dasturlar to‘plami bilan ishlashga
to‘g‘ri keladi. Talabalar tasvirni qayta ishlash, nutq va musiqani yozib olish,
animasiyali effektlardan foydalana olish kabilarni bajara olishlari kerak. Ular uchun
axborotni topish va tanlash usullari, ularni tartiblay olish muhim bo‘ladi. Ularga bu
katta ishda mutaxassis va fan o‘qituvchisi katta ko‘mak beradi. Natijada multimediali
dastur, talabalarning ijodiy potensialining tatbig‘i hosil bo‘ladi. Qurilishda axborot
texnologiyalari o‘qituvchisiga esa talabalar bilan ishlashning bu shakli uning mehnati
o‘sib kelayotgan yosh avlodga juda zarur ekanligi haqidagi ishonchni beradi.
Shu bilan elektron darslikni yaratish yakunlanadi va uni foydalanishga
tayyorlash boshlanadi. Shuni aytib o‘tish kerakki, elektron darslikni foydalanishga
tayyorlash uning mazmuni va multimediali elementlarida qandaydir to‘g‘rilashlarni
taqozo etishi mumkin. Qurilishda axborot texnologiyalari fanini multimediali ilovalar
yordamida o’qitishda zamonaviy interfaol metodlardan foydalanish madqsadga
muvofiqdir.
14
1-jadval.
Multimediali ilalar yaratish bosqichlarida bajariladigan ishlar mazmuni
№
Bosqich nomi
1

Manbalarni

tanlash


2
3
4
5
6
7
8
9
Bajariladigan ishlar mazmuni
Manba sifatida quyidagi shartlarni qanoatlantiruvchi manba yoki elektron
nashrlarni tanlab olish maqsadga muvofiqdir:
DTSga to‘la mos keluvchi manba yoki nashr;
gipermatn yaratish uchun qulay manbalar;
to‘la hajmli materialga ega manba;
qulay shakllarga ega manbalar
Mundarijani yaratish, ya’ni materialni hajman eng kam va mazmunan
to‘liq bo‘lgan, shuningdek, fanni o‘rganish uchun zarur va yеtarli bo‘lgan
tushunchalarning ro‘yxati tuziladi va qismlarga bo‘lish bilan amalga
oshiriladi
Mundarija, indekslar va modullar tuzilishiga mos holda manba matnlari
Qismlar
qayta ishlanadi, ro‘yxatga kirmagan matnlar olib tashlanadi, manbalarda
bo‘yicha
yo‘qlari yoziladi, kontekst yordam (Help) tizimi yaratiladi. Materiallar
matnlarni qayta
orasidagi bog‘lanish va gipermurojaatlar aniqlanadi. Shunday qilib,
ishlash
gipermatnning kompyuterga tatbiq qilish loyihasi tayyorlanadi
Gipermatnni
Gipermatn elektron shaklga aylantiriladi. Natijada, o‘quv maqsadlarida
elektron shaklda foydalanish mumkin bo‘lgan sodda elektron nashr yaratiladi. Ko‘pchilik
tatbiq qilish
mana shu sodda elektron nashrni elektron darslik deb atashadi
Kompyuter bilan bog‘liq bo‘lgan ishlar yaratiladi, ya’ni ma’lumotlar har
biri aniq holda kompyuterga topshiriladi, kompyuter javobi qaysi shaklda
Kompyuterli
ko‘rinishi kerakligi aniqlanadi. Natijada, talabalar uchun zarur, auditoriya
yordamni
mashg‘ulotlari uchun foydali va o‘qituvchilar uchun qulay xossalarga ega
yaratish
bo‘lgan elektron darslik yaratiladi. Bu bosqichda elektron darslik
navbatdagi mukammallashtiruvga, ya’ni multimediali vositalar yordamida
ovozlashtirish va vizuallashtirishga tayyor holga keladi
Multimediali
Alohida tushuncha va tasdiqlarning tushuntirish uslublari o‘zgartiriladi va
soha uchun
multimediali materiallar bilan almashtirish uchun matnlar tanlab olinadi.
material tanlash
O‘rganilayotgan materialni tushunish va eslab qolishni osonlashtirish
Ovozli sohani uchun talabalarning eshitish qobiliyatidan foydalanish maqsadida va
yaratish va uni ekranni matnli ma’lumotlardan biroz еngillatish maqsadida multimediali
ishga tushirish hamda ovozli matnlar yaratiladi. Yaratilgan ovozli matnlar diktofonga
yoziladi va kompyuterda tatbiq qilinadi
O‘rganilayotgan materialni tushunish va eslab qolishni osonlashtirish
Materialni
uchun talabalarning his qilish qobiliyatidan foydalanish maqsadida va eng
vizuallashtirishg
ko‘p ko‘rgazmalilikdan foydalanish uchun vizuallashtirish ssenariysi
a tayyorlash
yaratiladi
Materialni
Matnlar vizuallashtiriladi, ya’ni animasiya, rasm, grafiklardan foydalanib,
vizuallashtirish yaratilgan ssenariy kompyuterli qamrab olinadi
Mundarija va
tushunchalar
ro‘yxatini
yaratish
“Qurilishda xborot texnologiyalari” fanini o‘qitish metodikasida namoyish
metodi eng muhim o‘rin egallaydi hamda “webQuest”, “experience exchange”,
“technical consulting” va “rotation” kabi interfaol metodlardan foydalanib
multimediali ilovalar asosida o’qitish metodikasi takomillashtirildi.
15
WebQuest innovatsion interfaol metodi hisoblanib – bu talabalar bilan
ishlaydigan ma’lumotlarning barchasi veb-saytdan iborat bo‘lgan so‘rovga
yo‘naltirilgan dars formatidir.
“Experience exchange” pedagogik texnologiyalarning bir turi. Ushbu ped
texnologiya talabalar o’rtasida tajribalar almashishining o’zaro fikrlashish va
o’rganishning muhimligini anglatadi. Bu ped texnologiya, talabalarning o’rganish
jarayonida, boshqa talabalar yoki o’qituvchilar bilan tajribalarini almashishiga imkon
beradi. Tajriba almashish, talabalarning o’rganish jarayonida yuzaga kelgan
muammolarni еchishda va o’zlashtirishda yordam beradi. Bundan tashqari,
"experience exchange" usuli, talabalar o’z fikrlarini boshqa talabalar yoki
o’qituvchilar bilan baham ko’rishda va o’zlashtirishda, shuningdek, ko’plab ta'lim
usullarini va pedagogik texnologiyalarni o’rganishda yordam beradi.
“Technical consulting” pedagogik texnologiyasi texnik sohalarda yordamni
taqdim etishga va o'rganish jarayonida texnik muammolarni еchishda yordam
berishga yo'naltirilgan. Bu xizmat, texnik sohada yoki texnik mahsulotlarda ishlashda
ko'p muammo va savollarga ega bo'lgan tashkilotlar uchun muhimdir. Texnik
konsaltirlar o'zlarining sohalarida yuqori saviyadagi mutaxassislar bo'lib, texnik
muammolarni tahlil qilish, ularning еchimini topish va o'rgatish, texnik mahsulotlarni
ishlatishning eng yaxshi usullarini taqdim etish va boshqa ko'plab xizmatlar
ko'rsatishadi.
“Rotation” pedagogik texnologiyasi, pedagogik texnologiyalar dasturining bir
turidir. Bu pedagogik usul, axborot texnologiyalari asosida ta’lim tizimlari ichidagi
pedagoglar o'rtasida o'tkaziladigan amaliy mashg’ulotlardan iboratdir. Bunda,
o’qituvchilar o'z ishlarida uning barcha aspektlarini tushunishadi va boshqa
o’qituvchilar bilan tajribalar almashishiga imkon beradi. Bu esa tashkilotning ish
faoliyatida kengaytirilishi va o'zlashtirilishi mumkin bo'lgan texnik va ijtimoiy
ko'nikmalarini oshirishi mumkin. “Rotation” usuli, ta’lim muassasalari o’qituvchilari
o'rtasida ko'p muammolar va savollarga javob topishda yordam beradi. Bunda,
o’qituvchilar boshqa o’qituvchilar bilan tajribalar almashish orqali, o'z faoliyatlarini
yaxshilashda va maqsadlariga erishishda yordam berishadi.
Shu bois tadqiqot doirasida multimedia ilovalaridan foydalanib, qurilishda
axborot texnologiyalari faninini o‘qitish metodikasini takomillashtirish modeli
tuzilmasini ishlab chiqdik (3-rasmga qarang).
http://samdaqiqat.uz/index.html web saytini o‘quv jarayoniga qo‘llashda
WebQuest metodlari yordamida foydalanish maqsadga muofiqdir. Ingliz tilidan
tarjima qilingan - WebQuest - bu o‘quvchilar bilan ishlaydigan ma’lumotlarning
barchasi veb-saytdan iborat bo‘lgan so‘rovga yo‘naltirilgan dars formatidir. Ular turli
xil dasturlar, shu jumladan veb-saytlarga havolalarni o‘z ichiga olgan oddiy matnni
qayta
ishlash
hujjati
yordamida
yaratilishi
mumkin.
Bizning
http://samdaqiqat.uz/index.html web saytimizda ham xuddi shunday qurilishda
axborot texnologiyalarining ma’ruza, amaliy mashg‘ulotlar, mustaqil ish, HGI
(Hisoblash grafik ishi), amaliy topshiriqlar, video darslar, animasiyalar va testlar veb
sahifa ko‘rinishida aks etgan. Har bir meyuni tanlaganimizda alohida sahifalar
ekranda namoyon bo‘ladi.
16
MAQSAD
Ijtimoiy buyurtma: Texnika yo‘nalishidagi OTM talabalarida kompyuter
modellashtirish va obrazli tafakkurni rivojlantirish ko‘nikmalarini shakillantirish.
TEXNOLOGIK JARAYONLAR BLOKI
Maqsad: Qurilishda axborot aexnologiyalari fanini multimedia vositalar asosida
o‘qitish metodikasini takomillashtirish
Vazifalari:
qurilishda axborot texnologiyalari o‘quv kursini multimedia vositalarga ustuvorlik berish
asosida o‘qitish metodlari va texnologiyalarini aniqlash;
«Qurilishda axborot texnologiyalari» o‘quv kursini multimedia vositalar asosida o‘qitish
metodikasini takomillashtirish;
multimedia vositalar tuzilishi va mazmuni, yaratish mezonlari hamda bosqichlariga
qo‘yiladigan pedagogik talablarni takomillashtirish;
«Qurilishda axborot texnologiyalari» fani mavzularini o‘qitish samaradorligini oshirish
bo‘yicha tajriba-sinov ishlarini olib borish hamda metodik takliflar ishlab chiqish.
Auditoriyada
Ma’ruza
Amaliy
Multimedia
Multimedia
laboratoriya
TAShXISLASh VA BAHOLASh
Mustaqil ish
HGI
Multimedia
Multimedia
Multimedia
Ta’limda multimedia vositalarini qo‘llash metodikasi
Ta’lim shakillari:
auditoriyada,
Auditoriyadan tashqari,
mustaqil ta’lim
Ta’lim metodlari: Web kvest,
experience exchange”,
“technical consulting” ва
“rotation” rezyume, Veer
innovatsion metodlari
Ta’lim vositalari: dizayn va
audiovizual uskunalar
kompyuter texnikasi
Ta’limda multimedia vositalarini qo‘llashga yondashuvlar
Motivatsion:
Faoliyatlilik:
Ijodkorlilik:
Texnika yo‘nalishidagi OTMlarda qurilishda axborot texnologiyalari fanini
multimediali vositalar asosida o‘qitishni shakillantirish darajasi.
Kreativ
NATIJA
Auditoriyadan tashqarida
Produktiv
Reproduktiv
Natija: Qurilishda axborot texnologiyalari fanini multimediali vositalar asosida
o‘qitish metodikasi takomillashtirilgan
3-rasm. Qurilishda axborot tеxnologiyalari fanini multimеdiali vositalar asosida
o‘qitish mеtodikasini takomillashtirish modеli.
17
Veb-qidiruv (Dodge, 1995 tomonidan yaratilgan)-Internet-qidiruvga asoslangan,
hamkorlik va tadqiqot ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan muammoga
asoslangan vazifa. Web-kvestlar web-resurslar bilan ishlashda talabalardan yuqori
tartibli tanqidiy fikrlash qobiliyatidan foydalanishni talab qiluvchi bir qator tegishli
vazifalardan iborat. Web-izlanishdagi amallar har xil vaqt davomida yakka tartibda
ham, jamoa tomonidan ham bajarilishi mumkin.
http://samdaqiqat.uz/index.html web sayti Windows OTning ixtiyoriy
versiyasiga oson ishlashi va undan foydalanish metodikasi quyidagicha: Ekranda
samdaqiqat.uz web saytining bosh oynasi ya’niy interfeys qismida meyular satri,
dasturni o‘rab olish, dasturni ekran bo‘ylab yoyish va dasturdan chiqish buyruqlari
aks etgan. Talabalar matnlarni ko‘rish darajasiga qarab o‘ziga moslashtirishi
(Ctrl+tugmasini bosgan holda sichqoncha ro‘ligini aylantirishi kerak) va
ma’lumotlarni bemalol o‘zlarining kompyuterlariga yuklashi mumkin. Menyular
satrining «Asosiy» deb nomlangan menyusida dasturning bosh oynasi mavjud.
«Ma’ruza mashg‘ulotlari» menyusida qurilishda axborot texnologiyalari faniga oid
o‘ttizta ma’ruza mavzulari alohida-alohida sahifa ko‘rinishda joylashtirilgan,
talabalar har bir ma’ruzalarga kirib bemalol foydalanishi mumkin. «Amaliy
mashg‘ulotlar» menyusida qurilishda axborot texnologiyalari faniga oid amaliy
mashg‘ulot mavzulari alohida-alohida sahifa ko‘rinishda joylashtirilgan va har bir
amaliy mashg‘ulot qadamma-qadam bajarib ko‘rsatilgan, «Mustaqil ish mavzulari»
menyusiga jami o‘n oltita mustaqil ta’lim mavzulari joylashtirilgan, talabalar
jurnaldagi nomeri bo‘yicha variantlarini tanlab oladilar va mustaqil ish topshiriqlarini
bajaradilar «HGI (hisoblash grafik ishi) mavzulari» menyusiga to‘rtta mavzu
yuzasidan topshiriq berilgan har-bir mavzu yuzasidan bittadan topshiriqlar bajarib
ko‘rsatilgan hamda anashu mavzularga o‘ttiztadan jami 120 ta topshiriq
joylashtirilgan. Har bir talaba jurnaldagi nomeri bo‘yicha variantlarini tanlab oladilar
va HGIlarini bajaradilar. «Amaliy topshiriqlar» menyusiga beshta mavzuga
topshiriqlar keltirilgan, bu topshiriqlarni AdobePhotoshop, CorelDraw, AutoCAD va
3D StudioMAx dasturlarida belgilangam muddatda bajarish talab etiladi, muddatdan
oldin bajargan talabalar rag‘batlantiriladi (olgan baliga ball qo‘shiladi) va o‘z vaqtida
bajarmagan talabalarga a’lo baho qo‘ilmaydi shu bilan birga mas’ulyatni his qiladilar
va o‘z vaqtida topshiriqlarni bajarishga harakat qiladi. «Video darslar» menyusiga
ma’ruza amaliy mavzulari yuzasidan o‘rgatuvchi video darslar joylashtirilgan bo‘lib,
bu video darslarni xoxlagancha qaytarib ko‘rish imkoniyati mavjud. «Testlar«
menyusiga mavzular yuzasidan standart va nostandart testlar joylashtirilgan bo‘lib,
ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlardan olgan bilimlarni mustahkamlaydi.
Dasturga muvofiq o‘quv jarayoni tashkil etilganda, mashg‘ulotlar “oddiydan
murakkabga, nazariy bilimlardan amaliy foydalanishga” tamoyiliga amal qilinadi.
Amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazishda mutaxassisligi xususiyatlaridan kelib chiqib
vazifalar bajarish maqsadga muvofiqdir
Dissertatsiyaning “Multimediali ilovalar asosida pedagogik tajriba – sinov
ishlarini tashkil etish” deb nomlangan uchinchi bobda bo‘lajak muhandislarda
elektron ta’lim muhitida loyihalash kompetentligi rivojlantirish bo‘yicha tajriba-sinov
18
ishlarini tashkil etish va o‘tkazish, tajriba-sinov ishlari natijalarining matematik
statistik tahlili keltirilgan tajriba-sinov ishlari natijalari qayd etilgan.
Texnika oliy ta’lim muassasalari uchun yaratilgan «Qurilishda axborot
texnologiyalari» multimediali elektron darsligimizning Qurilishda axborot
texnologiyalari ta’limiga qay darajada muvofiq kelishini aniqlash va uni yanada
takomillashtirish yuzasidan tajriba sinov ishlarini tashkil etish muhimligini inobatga
olib, biz Samarqand davlat arxitetura qurilish isntituti, Qarshi muhandislik iqtisodiyot
isntituti, Jizzax davlat politexnika instituti barcha bakalavriat ta’lim yo‘nalishlarida
2019-2020, 2020-2021, 2021-2022 o‘quv yillarida pedagogik tajriba-sinov ishlari
olib bordik. Tajribalar o‘tkazish jarayonida «Qurilishda axborot texnologiyalari»
elektron darsligidan foydalanishning bir necha
usullaridan foydalandik. Bu
multimediali ilovalardan o‘quv jarayonida foydalanishning asosiy maqsadi
talabalarning bilimlarini mustahkamlashga, yangi mavzularni chuqur tushuntirishga,
ularni mustaqil izlanishga qaratildi.
Kuzatishlarimiz shuni ko‘rsatdiki, multimediali ilovalar yordamida dars tashkil
etilishi talabalarni ijodiy qobiliyatlarini o‘stirish, bilim, ko‘nikma va malakalarini
mustahkamlashga, talabalarning kompyuterda bemalol ishlay olish malakalarini hosil
bo‘lishiga xizmat qildi.
Multimediali ilovalarni samaradorlik darajasini aniqlash va baholashda quyidagi
umumiy pedagogik talab va mezonlar inobatga olindi: multimediali ilovalardagi
o‘quv materialining hajmi va mazmuni; multimediali ilovalardagi o‘quv materiali
bayonining ilmiyligi: kurs bo‘yicha asosiy tushuncha, qonun va nazariyalarning ilmiy
jihatdan to‘g‘ri ifodalanishi; multimediali ilovalarda o‘quv materiali bayonining
tushunarlilik darajasi.
Pedagogik tajriba ishlarini amalga oshirish uchun quyidagi tajriba-sinov
materiallari tayyorlandi;
Multimediali ilovalarni tekshirish uchun talablar majmui.
Dasturiy ta’minotni yaratish bo‘yicha asosiy mezonlar: talabalarni qayd etish
moduli mavjudligi; kompyuter sinfida, lokal tarmoqda ishlash imkoniyati;
administrator modulining mavjudligi; nazariy bilimlar moduli mavjudligi; amaliy
bilimlar moduli mavjudligi; test-nazorat topshiriqlarining mavjudligi; mualliflar
haqida ma’lumot; multimediali ilovalar bilan ishlash haqida qo‘llanma.
Talablarni multimediali vositalar orqali fanni o‘zlashtirish darajalari an’anaviy
darslikdan o‘rganish darajalariga qiyoslash orqali aniqlandi. Multimediali vositalar
yordamida o‘quv materialini chuqurroq o‘zlashtirish, talabalarni o‘z ustida mustaqil
ishlashga yo‘naltirish va ijodiy izlanish olib borishga undashi uning ilmiyligi va
foydalanish usuliga ko‘p jihatdan bog‘liq. To‘g‘ri foydalanilgan multimediali
vositalar talaba bilimini oshishiga va bo‘lajak kasbiy faoliyatlarida malakali
mutaxassis bo‘lib еtishishlariga yordam beradi.
O‘rganish davomida 27 nafar o‘qituvchilar hamda tajriba va nazorat guruhlari
uchun jami 546 nafar respondent-talabalar mazkur tadqiqotga eksperiment uchun jalb
qilindi. Shundan 192 nafari Samarqand davlat arxitektura qurilish institutining I
bosqich talabalari, 180 nafari Jizzax politexnika institutining I bosqich talabalari va
174 nafari Qarshi muhandislik iqtisodiyot institutining I bosqich talabalaridir.
Tajriba-sinov ishlari 3 bosqichda, ya’ni takidlovchi, shakllantiruvchi, yakunlovchi
19
bosqichlarda olib borildi va quyidagicha amalga oshirildi. Tajriba-sinov ishlari
natijalarini hisoblash va tajriba hamda nazorat guruhlarining o‘zlashtirish darajalarini
taqqoslash uchun talabalarning olgan baholari o‘rtacha qiymati quyidagi jadvalda
hisoblangan (2-3-jadvallar):
Nazorat va tajriba-sinov guruhlarining tajriba yakunidagi umumiy
ko‘rsatkichlari quyidagicha (2-jadvalga qarang).
2-jadval
Tajriba va nazorat guruhlardagi ko’rsatgichlar
Sinflar
O‘zlashtirish darajalari
Talabalar soni
Yuqori
O‘rta
Past
Tajriba sinfi
272
75
110
87
Nazorat sinfi
274
32
83
159
Olingan sonli ma’lumotlarning Styudent-Fisher kriteriyasi asosida matematikstatistik tahlilini o‘tkazamiz.
Tajriba va nazorat guruhlardagi baholash natijalarini mos ravishda 1-va 2-tanlanmalar
deb olamiz va quyidagi variasion qatorlarga ega bo‘lamiz (3-jadvalga qarang):
3-jadval
Tajriba va nazorat guruhlardagi baholash natijalari
Tajriba
guruhi
Xi
Yuqori
75
O‘rta
110
Nazorat
guruhi
Yj
A’lo
32
Yahshi
83
1-tanlanma
Past
87
2-tanlanma
Qoniqarli
159
Umumiy soni
n272
Umumiy soni
m274
Ushbu tanlanmalardagi o‘zlashtirish dinamikasini hosil qilamiz (4-rasmga
qarang):
4-rasm. I-kurs talabalarining o‘zlashtirish dinamikasi.
20
Rasmda qayd etilgan grafiklar ushbu tanlanmalar uchun mos o‘rta qiymatlar
ham X ̅>Y ̅ shartlarni qanoatlantirishni oldindan ko‘rsatadi.
Tajriba-sinov ishlari natijalarini hisoblash va tajriba hamda nazorat
guruhlarining o‘zlashtirish darajalarini taqqoslash uchun o‘quvchilarning olgan
baholari o‘rtacha qiymati quyidagi formula bo‘yicha hisoblandi.
2-jadvalda qayd etilgan sonli ma’lumotlarning Styudent-Fisher kriteriyasi
asosida matematik-statistik tahlili o‘tkazildi. Olingan natijalardan o‘qitish
samaradorligini baholash mezoni birdan kattaligi (Kusb=1,12>1) va bilish darajasini
baholash mezoni noldan katta ekanligini (Kbdb=0,41>0) ko‘rish mumkin. Bundan
ma’lumki, tajriba guruhlari ko‘rsatkichlari nazorat guruhdagilaridan yuqori miqdorga
ega. Ushbu ko‘rsatkichlar foizlarda hisoblanganda tajriba guruhidagi samaradorlik
nazorat guruhiga nisbatan 13,79 % ga oshishiga erishilganligi aniqlandi.
Demak, Samarqand shahridagi Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti,
Jizzax shahridagi Jizzax politexnika instituti va Qarshi shahridagi Qarshi muhandislik
iqtisodiyot instituti talabalariga «Qurilishda axborot texnologiyalari» fanini
multimediali ilova asosida yaxshi natijaga erishilgani tajriba-sinov natijalaridan
yaqqol ko‘rinib turibdi.
XULOSA
Axborotlashgan ta’lim sharoitida bo‘lajak muhandis-quruvchilarning kasbiy
kompetentligini takomillashtirish bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqot natijalari asosida
quyidagi xulosalarga kelindi:
1.
Xorijiy va respublikamiz uzluksiz ta’lim tizimidagi mavjud elektron
o‘quv adabiyotlarni yaratish va ularni joriy etish yo‘nalishidagi ishlarni tahlil etildi.
Xususan, multimediali ilovalar yaratishga doir ijtimoiy, psixologik, pedagogik,
metodik adabiyotlarni ilmiy nazariy jihatdan o‘rganish va tahlil etish multimediali
ilovalarni yaratishga qo‘yiladigan pedagogik talablar, mezonlar, o‘quv
adabiyotlarining tuzilishi, shakllari va turlarini bir butun yaxlit tizim sifatida tadqiq
etish lozimligini belgilangan.
2.
Texnik oliy ta’limning o‘quv jarayonida multimediali ilovalardan
foydalanishning nazariy-pedagogik asoslari ishlab chiqildi, «Qurilishda axborot
texnologiyalari» kursi bo‘yicha multimediali ilovalar yaratishda fanga oid ilmiy va
amaliy ahamiyatga molik nazariy ma’lumotlar, qonun-qoidalar, tushunchalar berilishi
bilan birgalikda, dastavval ular talabalarning yoshi va psixologik xususiyatlaridan
kelib chiqqan holda yaratilishi, fanlararo bog‘lanishda takrorlashning oldini oladigan
izchil ketma-ketlikka asoslangan uyg‘unlikning bo‘lishi va zamonaviy axborot
texnologiyalarining ta’limga tezkor kirib kelishini inobatga olgan holda yaratilishi
ilmiy – metodik jihatdan asoslangan.
3. Texnik oliy ta’limi uchun yaratilgan multimediali ilovalar yordamida
ma’ruza, amaliyot darslari va laboratoriya mashg‘ulotlarini olib borishning
(«Qurilishda axborot texnologiyalari» kursi misolida) metodik tizimi ishlab chiqildi,
ma’ruza va laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tkazish mazmuni ochib berilgan.
4. Yaratilgan multimediali ilovalar asosida pedagogik tahlil, sinov ishlarini
tashkil etish va o‘tkazilgan pedagogik tajriba-sinov o‘tkazildi. An’anaviy darslik va
21
multimediali ilovalardan foydalanib tajriba-sinov o‘tkazilgandan keyin olingan
ko‘rsatkichlar tajriba guruhlariniki nazorat guruhdagilarga nisbatan yuqori ekanligi
aniqlangan.
5. Sinov natijalari yaratilgan multimediali ilovalar Respublikamizning Texnika
oliy ta’lim muassasalarida va ularning ta’lim jarayonida qo‘llash samarali ekanligini
isbotlangan.
6. Bo‘lajak muhandis-quruvchilarning kasbiy kompetentligi tuzilmasini
belgilashda kasbiy va shaxsiy sifatlar majmui, texnologik savodxonlik, qurilish
sohasidagi o‘zgaruvchan mehnat faoliyati shart-sharoitlariga yuqori darajadagi
moslashuv, bino va inshootlarni loyihalashda kasbiy tajribaga egalik, uni kasbiy
tayyorgarlik va ishlab chiqarish faoliyati jarayonida takomillashib borishi kabi
komponentlarning o‘zaro birligini ta’minlangan.
7. Axborot ta’lim muhiti sharoitida bo‘lajak muhandis-quruvchilarning kasbiy
kompetentligini rivojlantirish jarayonlarini amalga oshirishda o‘quv-ishlab chiqarish
amaliyotini aralash o‘qitish modeli asosida tashkil etish, virtual ekskursiyalar orqali
qurilish maydonlarida ob’ektlar bilan vizual ishlash, mustaqil loyihaviy faoliyat
jadallashtirilgan.
8. Bo‘lajak muhandis-quruvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirishda
multimediali vositalar asosida virtual birgalikdagi faoliyatni tashkil etish, professoro‘qituvchi hamda ishlab chiqaruvchilarning o‘qitishning innovatsion metodlari va
qurilish industriyasining zamonaviy texnologiyalarini o‘zlashtirishi kabi pedagogik
shart-sharoitlar qat’iy hisobga olingan.
TAVSIYALAR
1. Multimediali ilovalarni yaratishga qo‘yiladigan pedagogik talablar, mezonlar,
o‘quv adabiyotlarining tuzilishi, shakllari va turlarini bir butun yaxlit tizim sifatida
tadqiq etish.
2. Multimediali ilovalarni yaratishga qo‘yiladigan pedagogik talablar, mezonlar
ishlab chiqilgan, lekin ularni bugungi ta’lim-tarbiya tizimida kechayotgan islohotlar
nuqtai-nazaridan qayta ko‘rib chiqish hamda ilmiy jihatdan takomillashtirish zarur.
3. “Qurilishda axborot texnologiyalari” kursi bo‘yicha multimediali ilovalar
yaratishda fanga oid ilmiy va amaliy ahamiyatga molik nazariy ma’lumotlar, qonunqoidalar, tushunchalarni kengaytirish.
22
НАУЧНЫЙ СОВЕТ DSc.03/30.01.2020.Пед.26.01ПО ПРИСУЖДЕНИЮ
УЧЕНЫХ СТЕПЕНЕЙ ПРИ ТАШКЕНТСКОМ ГОСУДАРСТВЕННОМ
ПЕДАГОГИЧЕСКОМ УНИВЕРСИТЕТЕ
ТАШКЕНТСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ
УНИВЕРСИТЕТ
КАРИМОВ АБДУБОКИ АЛИКУЛОВИЧ
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕТОДИКИ ПРЕПОДАВАНИЯ ПРЕДМЕТА
“ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В СТРОИТЕЛЬСТВЕ” НА
ОСНОВЕ МУЛЬТИМЕДИЙНЫХ СРЕДСТВ
13.00.02 - Теория и методика обучения и воспитания (информатика)
АВТОРЕФЕРАТ ДИССЕРТАЦИИ ДОКТОРА ФИЛОСОФИИ (PhD) ПО
ПЕДАГОГИЧЕСКИМ НАУКАМ
Ташкент – 2023
23
Тема диссертации доктора философии (PhD) зарегистрирована в Высшей
аттестационной комиссии за номером B2021.1.PhD / Ped2297.
Диссертация
университете.
выполнена
в
Ташкентском
государственном
педагогическом
Автореферат диссертации на трех языках (узбекский, русский, английский (резюме))
размещен в веб-странице www.tdpu.uz, а также в информационно-образовательном портале
"ZiyoNET" www.ziyonet.uz.
Научный руководитель:
Абдуллаева Барно Сайфутдиновна
доктор педагогических наук, профессор
Официальные оппоненты:
Kaрлибаева Гулжахан Ермекбаевна
доктор педагогических наук, профессор
Уразметова Шоира Азатбаевна
доктор философии (PhD) по педагогическим
наукам
Ведущая организация:
Гулистанский государственный
университет
Защита диссертации состоится «___» __________ 2023 года в _____часов на заседании
Научного совета DSs.03/30.01.2020.Ped.26.01 при Ташкентском государственном
педагогическом университете. цифровой Научный совет. (Адрес: 100185, г. Ташкент,
Чиланзарский район, ул. Бунедкор, д. 27. Тел.: (99871) 276-79-11; факс: (99871) 276-80-86; email: tdpu_kengash@edu.uz).
С диссертацией можно ознакомиться в информационно-ресурсном центре
Ташкентского государственного педагогического университета (зарегистрирован за №
______). Адрес: 100185, г. Ташкент, Чиланзарский район, ул. Бунедкор, д. 27. Тел.: (99871)
276-75-87; факс: (99871) 276-80-86.
Автореферат диссертации разорслан «___»___________ 2023 г.
(Протокол реестра рассылки №_____ от «___» _________ 2023 г.).
З.Н.Мамараджабова
Председатель научного совета по
присуждению ученых степеней
д.п.н., профессор
Р.Г.Исянов
Научный секретарь научного совета по
присуждению ученых степеней
д.п.н., доцент
С.С.Булатов
Председатель Научного семинара при
Научном совете по присуждению ученых
степеней, д.п.н., профессор
24
ВВЕДЕНИЕ (аннотация диссертации доктора философии (PhD) )
Актуальность и востребованность темы диссертации. В мировых
образовательных учреждениях в практику внедряются креативные технологии
информатизации учебных процессов, внедрения мультимедийных приложений.
В новой образовательной концепции до 2030 года, принятой международными
организациями и развитыми странами, образование признано основной
движущей силой развития и важной деятельностью, ведущей к достижению
целей устойчивого развития, проводятся системные работы по определению
перспективных направлений моделирования образовательного процесса,
проектированию перспективных направлений использования современных
педагогических и информационно-коммуникационных технологий.
В мировых образовательных и научно-исследовательских учреждениях
ведутся научные исследования по формированию электронных ресурсов
интеллектуального развития, повышению эффективности использования
информационных технологий в инженерии и архитектуре, проектированию на
компьютере с помощью программ цифрового проектирования Revit, AutoCAD,
3DSMax. Особое внимание уделяется научным исследованиям по широкому
использованию в учебном процессе виртуальных образовательных технологий,
электронных учебников, мультимедийных электронных учебных комплексов и
предоставлению инновационных знаний студентам по сферам деятельности,
постоянному совершенствованию професональных навыков и умений,
подготовке
квалифицированных
и
современных
специалистов
с
использованием мультимедийных приложений.
В последние годы в нашей республике создаются нормативные основы
ускоренного развития процесса создания электронных учебников, в том числе
мультимедийных приложений, предназначенных для обучения на основе
наглядных материалов, компьютерных технологий, совершенствования
содержания создания мультимедийных приложений и существующих методик и
технологий обучения. “За прошедшие годы в нашей стране был осуществлен
комплекс мер по формированию современного архитектурного облика городских
и сельских населенных пунктов, интенсификации строительства, внедрены
эффективные механизмы государственного управления в строительной сфере”1.
В результате будут расширены педагогические возможности будущих
специалистов по использованию компьютерных технологий в сфере
архитектуры.
Данная исследовательская работа также в определенной степени послужит
реализации приоритетных задач по выведению сферы информационнокоммуникационных технологий на новый уровень, а также задач, обозначенных
в Постановлениях Президента Республики Узбекистан от 28 января 2022 года
№ ПП-60 “О стратегии развития Нового Узбекистана на 2022-2026 годы”, от 6
октября 2020 года № ПП-4851 “О мерах по дальнейшему совершенствованию
Указ Президента Республики Узбекистан от 8 октября 2019 года № УП-5847 “Об утверждении Концепции
развития системы высшего образования Республики Узбекистан до 2030 года”: № 06/19/5847/3887 от
09.10.2019. https://lex.uz/docs/4545884
1
25
системы образования в области информационных технологий, развитию и
интеграции научных исследований с IT-индустрией”, а также в Указе
Президента Республики Узбекистан от 5 октября 2020 года № УП-6079 “Об
утверждении стратегии “Цифровой Узбекистан-2030” и мерах по ее
эффективной реализации”, и в иных нормативно-правовых актах, касающихся
данной деятельности.
Соответствие исследования приоритетными направлениями развития
науки и технологий Республики. Данное исследование выполнено в рамках
приоритетного направления развития науки и технологий Республики I.
“Формирование системы инновационных идей и пути их реализации в
социальном,
правовом,
экономическом,
культурном,
духовнопросветительском развитии информационного общества и демократического
государства”.
Степень
изученности
проблемы.
Внедрение
современных
информационно-коммуникационных технологий в систему образования
осуществлено А.A.Абдукадыровым, М.M.Ариповым, У. Ш. Бегимкуловым,
Р.H.Джураевым,
П.M.Джалоловой,
Ф.M.Закировой,
Н.И.Тайлаковым,
М.H.Лутфиллаевым,
Н.A.Муслимовым,
М.X.Алламбергеновой,
Н.B.Никадамбаевой, Ф.A.Хамроевой, Р.Д.Шадиевым, Т.T.Шоймардоновым,
М.Цоем,
М.A.Файзиевым,
М.Э.Мамараджабовым,
С.К.Турсуновым,
Н.С.Хайтуллаевой, У.M.Мирсановым.
От Содружества Независимых государств (СНГ) Ю.Н.Павловский,
В.П.Беспалько, М.В.Власов, С.В.Монахов, Н.Н.Личкина, Р.М.Шеннон,
Э.Н.Гусева, М.В.Ядровская, Т.В.Чернякова, Т.П.Воронина, В.С.Тимченко,
Н.В.Майорова, А.А.Фаюстов, М.Ю.Барбашин, Н.П.Бусленко, В.В.Келтон, Э.А.
Бабкина и др. исследовали теоретические основы создания и использования
средств
информатизации
образования,
информационно-динамическая
обучающая среда исследовалась ими как фактор развития информационной
культуры педагогов.
В исследованиях зарубежных ученых, таких как P.Alfred, T.Monaha,
S.Thakral, A.N.Meltzoff, R.A.Williamson, Deanna Kuhn, Biju Bajracharya, Dr.Ajit
Mondal, Juan Manuel Duran, Lewy A, J.Rittinghouse ва Franco Landriscina были
раскрыты новые основные профильные особенности для проектирования
системы образования, теоретические и методические вопросы использования
компьютерных технологий в образовании.
Связь темы диссертации с планами научно-исследовательских работ
высшего учебного заведения, в котором была выполнена диссертация.
Диссертационное исследование было выполнено в рамках прикладного проекта
PZ-20170923121 на тему “Развитие педагогической деятельности на основе
сотрудничества в образовательных учреждениях” научно-исследовательского
плана Ташкентского государственного педагогического университета (20172020 гг.).
Целью исследования является разработка рекомендаций по диагностике
методического обеспечения по предмету “Информационные технологии в
строительстве” на основе мультимедийных средств.
26
Задачи исследования:
произвести анализ педагогических возможностей преподавания предмета
“Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных
средств по архитектурно-строительным направлениям;
усовершенствовать методику преподавания предмета “Информационные
технологии в строительстве”;
усовершенствовать модель развития профессиональных знаний будущих
специалистов по предмету “Информационные технологии в строительстве”;
усовершенствовать критерии определения эффективности преподавания
предмета “Информационные технологии в строительстве”.
Объектом исследования явлеется процесс совершенствования методики
преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на
основе мультимедийных средств, в котором приняли участие 546 студентов
Джизакского политехнического, Самаркандского государственного архитектурностроительного и Каршинского инженерно-экономического институтов.
Предметом исследования являются методы, средства и формы
совершенствования методики преподавания предмета “Информационные
технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств.
Методы исследования. В целях достижения цели исследования и
обеспечения выполнения поставленных задач были использованы следующие
методы: изучение и сравнительный анализ, моделирование (конструирование)
научно-теоретических, педагогико-психологических, логических, научнометодических ресурсов, социометрическое (анкетирование, тестирование,
опросы, беседа); прямое и косвенное педагогическое наблюдение;
педагогический опыт-эксперимент; математико-статистическая обработка,
анализ и обобщение результатов.
Научная новизна исследования заключается в следующем:
усовершенствованы
возможности
совершенствования
методики
преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на
основе мультимедийных средств на основе повышения продуктивности
электронной учебной литературы и ее внедрения в образование, создания
структуры и содержания мультимедийных приложений в соответствии с
требованиями образовательных задач и практической интеграции
индивидуальных особенностей организации образования;
усовершенствован процесс совершенствования методики преподавания
предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе
мультимедийных средств на основе аналитического прогнозирования
возможностей использования таких интерактивных методов, как “Experience
exchange”, “Technical consulting” и “rotation”, а также самоанализа в
формировании рефлексивных навыков, формирования организационноструктурной иерархии определения педагогических возможностей контроля
деятельности и ее результатов на основе построения дидактической
траектории;
усовершенствована методика преподавания предмета “Информационные
технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств на основе
27
устойчивой приоритизации таких дидактико-векторных видов деятельности,
как оперативность и виртуализация, информационно-исследовательская
деятельность, саморегуляция, направленных на повышение эффективности
практических и лабораторных занятий;
улучшена результативность совершенствования методики преподавания
предмета “Информационные технологии в строении” на основе
мультимедийных средств на основе заполнения электронного контента,
основанного на обратной связи по интегративно обучающему содержанию
когнитивно-деятельностной и креативно-мотивационной направленности при
организации и проведении апробационных работ компонентов педагогического
анализа на основе созданных мультимедийных приложений.
Практическими результатами исследования являются:
усовершенствованы педагогические требования к структуре и
содержанию, критериям и этапам создания мультимедийных приложений,
разработаны и внедрены в практику учебное пособие и учебник по дисциплине
“Информационные технологии в строительстве” для технических высших
учебных заведений;
созданы мультимедийные приложения для технических высших учебных
заведений по курсу “Информационные технологии в строительстве”;
усовершенствована методика использования мультимедийных приложений
в высших технических учебных заведениях, также для дисциплины
“Информационные технологии в строительстве создан одноименный веб-сайт
www.samdaqiqat.uz, а также разработаны и внедрены в практику
педагогические программные продукты.
Достоверность результатов исследования определяется тем, что
применяемые подходы, методы и теоретическая информация получены из
официальных источников, основаны на философском, методологическом,
методическом, психолого-педагогическом подходах к проблеме, применены
взаимодополняющие методы исследования, соответствующие задачам
исследования; результаты опытно-экспериментальных работ обработаны
методами математико-статистического анализа.
Научно-практическая значимость результатов исследования. Научная
значимость результатов исследования объясняется тем, что требования к
созданию мультимедийных электронных учебников для высших технических
учебных заведений были теоретически и педагогически обоснованы, для
высших технических учебных заведений были разработаны учебное пособие и
учебник по дисциплине “Информационные технологии в строительстве”,
разработаны критерии этапов создания мультимедийных приложений, для вузов
были созданы мультимедийные приложения по предмету “Информационные
технологии в строительстве”, и тем, что были разработаны методические
основы его использования в образовательном процессе.
Практическая значимость исследования определяется педагогическими
требованиями к созданию мультимедийных приложений, дидактическими
принципами, на которые опираются при создании мультимедийных
приложений, а также тем, что этапы и критерии их создания могут быть
28
использованы при создании серийных электронных учебников.
Внедрение результатов исследования. На основании полученных
результатов по совершенствованию методики преподавания предмета
“Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных
средств:
предложения по совершенствованию возможностей совершенствования
методики
преподавания
предмета
“Информационные
технологии
в
строительстве” на основе мультимедийных средств повышению на основе
повышения продуктивности электронной учебной литературы и ее внедрения в
образование, создания структуры и содержания мультимедийных приложений в
соответствии с требованиями образовательных задач, а также совершенствования
индивидуальных особенностей организации образования на основе практической
интеграции включены в содержание учебного пособия “Информационные
технологии в строительстве” (Издательский бюллетень № 418-360, разрешенный
приказом Министерства высшего и среднего специального образования № 418 от
14 августа 2020 г.). В результате была расширена возможность повышения
эффективности организации самостоятельной учебной деятельности студентов по
предмету “Информационные технологии в строительстве” в высших технических
учебных заведениях;
рекомендации по усовершенствованию процесса совершенствования
методики преподавания предмета “Информационные технологии в
строительстве” на основе мультимедийных средстви на основе аналитического
прогнозирования возможностей использования таких интерактивных методов,
как “Experience exchange”, “Technical consulting” и “rotation”, а также
самоанализа в формировании рефлексивных навыков, формирования
организационно-структурной
иерархии
определения
педагогических
возможностей контроля деятельности и ее результатов на основе построения
дидактической траектории включены в содержание учебного пособия
“Информационные технологии в строительстве” (Издательский бюллетень № 418360, разрешенный приказом Министерства высшего и среднего специального
образования № 418 от 14 августа 2020 г.). В результате достигнуто
совершенствование методики преподавания предмета “Информационные
технологии в строительстве”;
предложения по усовершенствованию методики преподавания предмета
“Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных
средств на основе устойчивой приоритизации таких дидактико-векторных
видов деятельности, как оперативность и виртуализация, информационноисследовательская деятельность, саморегуляция, направленных на повышение
эффективности практических и лабораторных занятий включены в содержание
учебно-методического пособия “Информационные технологии в строительстве”
(Издательский бюллетень № 418-360, разрешенный приказом Министерства
высшего и среднего специального образования № 418 от 14 августа 2020 г.). В
результате были расширены теоретические возможности совершенствования
дидактического обеспечения дисциплины предмета “Информационные
технологии в строительстве”;
29
предложения по улучшению результативности совершенствования
методики преподавания предмета “Информационные технологии в
строительстве” на основе мультимедийных средств на основе заполнения
электронного контента, основанного на обратной связи по интегративно
обучающему содержанию когнитивно-деятельностной
и
креативномотивационной
направленности
при
организации
и
проведении
апробационных работ компонентов педагогического анализа на основе
созданных мультимедийных приложений включены в содержание учебника
“Информационные технологии в строительстве” (Издательский бюллетень №
418-360, разрешенный приказом Министерства высшего и среднего специального
образования № 418 от 14 августа 2020 г.). В результате, это послужило
обогащению дидактико-методического обеспечения развития профессиональной
подготовки будущих специалистов в области информационных технологий.
Апробация результатов исследования. Результаты данного исследования
были обсуждены, в том числе, на 2 международных и 2 республиканских
научно-практических конференциях.
Публикация результатов исследования. Всего по теме диссертации
опубликовано 12 научно-методических работ, в том числе 4 статей в научных
изданиях, рекомендованных ВАК Республики Узбекистан для публикации
основных научных результатов докторских диссертаций, из них 3
опубликованы в республиканских и 1 в зарубежных журналах.
Структура и объем диссертации. Диссертация состоит из введения,
трех глав, заключения, 121 страницы текста, списка использованной
литературы и приложений.
ОСНОВНОЕ СОДЕРЖАНИЕ ДИССЕРТАЦИИ
Во введении обоснована актуальность темы диссертации, изложены
степень изученности проблемы, определены цель и задачи, а также объект и
предмет исследования, указано соответствие исследовательской работы важным
направлениям развития науки и технологий, а также показана научная новизна,
достоверность, теоретическая и практическая значимость результатов
исследования, включены сведения о внедрении в практику и публикациях
результатов исследования, структуре исследовательской работы.
Первая глава диссертации называется “Теоретические основы создания
мультимедийных приложений для высших технических учебных
заведений”. В ней представлен теоретический анализ реализации
профессиональной подготовки будущих инженеров в электронной
образовательной среде, роль и значение использования электронной
образовательной среды в процессе подготовки будущих инженеров, а также
исследован педагогический потенциал электронной образовательной среды как
фактор развития проектной компетентности будущих инженеров.
В настоящее время актуальной и важной проблемой становится создание
современного учебника, особенно мультимедийных средств, из которого стало
ясно, что не только их применение в преподавании предмета
30
“Информационные технологии в строительстве”, но также и в процессе
подвижного, дидактического, наглядного, звукового, эффективного обучения
других дисциплин приводит к эффективным результатам. При переходе к
информационному обществу современному специалисту любого зрелого
уровня необходимо знать, как эффективно использовать компьютеры,
телекоммуникации и другие средства связи. Таким образом, эффективное
использование информационных технологий в управлении качеством
образования в высших учебных заведениях дает хороший результат для
подготовки наших будущих зрелых специалистов со знаниями и на уровне
современных требований. Оснащение аудиторий современными техническими
средствами и их использование в процессе занятий, умение применять
современные технические средства, то есть компьютеры, проекторы, видео -,
аудио- и мультимедиа, при проведении практических занятий по предмету
“Информационные технологии в строительстве”, еще больше повышает
качество обучения.
Подготовка студентов к использованию компьютерных технологий в их
будущей профессиональной деятельности будет более эффективной в следующих
условиях:
наличие системы, формирующей у студентов знания, умения и навыки в
области использования компьютерных технологий в их будущей
профессиональной
деятельности,
обеспечивающей
соответствие
их
профессиональной подготовки требованиям современного общества;
наличие соответствующего методического обеспечения и материальной
учебной базы, позволяющей формировать у студентов необходимые знания,
умения и навыки;
современное состояние проблем теории и практики педагогики высшего
образования, а именно наличие компьютерных технологий в обучении и их
роль в учебно-воспитательном процессе, позволяет определить уровень
сформированности у студентов выпускных курсов навыков использования
компьютерных технологий.
Из анализа подготовки к занятию, проведения занятия, внеурочной
деятельности учителя по использованию компьютерной техники в учебном
процессе известно, что достаточный уровень знаний и умений учителя в
области использования компьютерной техники приводит к намеченной цели.
Использование компьютерных технологий в образовательном процессе –
явление вполне закономерное. Только эффективность их использования в
образовании обусловлена конкретными представлениями о замене сложных
взаимодействий, возникающих в системе взаимодействия учитель-ученик.
Компьютерные технологии меняют цели и содержание обучения, появляются
новые методы и организационные формы обучения.
Одним из преимуществ мультимедийных приложений, созданных на базе
компьютерных технологий, является то, что они предназначены для
всестороннего углубленного усвоения учебного материала и научной
информации путем формирования самостоятельного обучения, творческого
мышления, умений и навыков. Также данный вид пособий предпочтительнее
31
традиционных в плане обобщения научной информации, учета возрастных и
физиологических особенностей студентов.
В мультимедийных приложениях тексты изложены в привлекательной,
впечатляющей форме, основные концепции и определения написаны четко и
ясно, а также имеют возможность контролировать знания пользователей.
Мультимедийные приложения как уже говорилось, это электронный ресурс,
содержащий электронные издания, типовые и рабочие планы, подготовленные
по особо важным разделам дисциплин по специальностям и направлениям
государственного образовательного стандарта, а также сборники упражнений и
задач, альбомы карт и схем, структурные атласы, хрестоматии по дисциплинам,
инструкции к дипломному проекту, справочные материалы. Существует два
типа использования мультимедийных приложений: онлайн и офлайн. Онлайн
(открытый) вариант подразумевает, что пользователь находится в глобальной
или локальной сети в течение длительного времени, тогда как офлайн
(закрытый) вариант подразумевает периодический доступ к сети.
Существуют общие требования к созданию мультимедийных
приложений, которые нашли свое выражение на рисунке ниже (Рис.1).
Общие требования к мультимедийным приложениям
мультимедийные приложения должны соответствовать утвержденной
методической комиссией учебной программе и отвечать простым
требованиям, предъявляемым к учебно-методическим изданиям;
должны раскрывать содержание изучаемого курса (или его части) и
иметь достаточный объем для достижения своей учебно-методической цели;
должны содержать иллюстративные элементы, служащие достижению
учебно-методических
целей
(т.
е.
максимально
использовать
мультимедийные возможности компьютера);
как и гиперссылки на другие главы руководства, они должны включать
ссылки на внешние веб-ресурсы и ресурсы по мере необходимости;
усвоение студентом материала должно сопровождаться контрольными
и тестовыми вопросами, позволяющими провести самопроверку для
самостоятельной оценки.
Рис. 1. Общие требования к мультимедийным приложениям.
К мультимедийным приложениям, создаваемым для высших учебных
заведений, предъявляются следующие требования: соответствие выбранному
предметному содержанию, образовательным целям и государственным
образовательным стандартам; обеспечение самостоятельного получения
студентами знаний; сочетание (интеграция) с другими дисциплинами;
воплощение в себе достаточного объема данных по предмету; предоставление
32
студенту возможности самостоятельно или преподавателю оценивать и
контролировать знания студентов.
В наше время традициям глобализации уделяется внимание не только в
экономике и политике, но и в образовании, которое проявляется как
полноценный
объективный
процесс.
Это
достигается
широким
распространением и совершенствованием новых информационных технологий.
На пути глобализации образования стоит проблема отсутствия единого “языка
обучения”. Соответственно, в рамках единой концепции разрабатываются
специальные проекты по координации различных образовательных
учреждений. На сегодняшний день сформированы методические, программные
и технические требования к качественному электронному учебнометодическому комплексу и определяющие его содержание электронный
учебник, пособие и его составляющие. Комплекс, содержащий следующие
составляющие, считается относительно полным:
аннотация (предисловие) к курсу, в которой будет дана краткая
информация об издании, для кого оно предназначено, что в нем содержится;
рабочая программа будет формироваться на основе государственных
образовательных стандартов специальности, образцовой программы по
данному предмету (при его наличии). Рабочая программа учебной дисциплины
должна содержать в общем виде следующие разделы: цели и задачи учебной
дисциплины, содержание теоретических и практических разделов дисциплины,
контрольную и курсовую работу, задания и задачи, перечень вопросов для
итогового контроля (контрольной работы или экзамена), учебно-методическое
обеспечение дисциплины; управление изучением предмета (методические
указания к самостоятельной работе), которое включает в себя указания и
рекомендации по самостоятельному изучению теоретического материала и
выполнению практических заданий, инструкции для студентов по правильной
технологии усвоения учебного материала на заданном уровне, по правильному
использованию и замене материалов всего электронного учебно-методического
комплекса, основной и дополнительной литературы; учебное пособие, в
котором обобщается изложение теоретического и практического материала
предмета. Оно обязательно должно соответствовать рабочей программе и
методическим границам (модуль, часть, учебные единицы); практика
предназначена для закрепления умений и навыков теоретических знаний,
полученных в результате изучения учебного пособия, должна включать в себя
примеры выполнения заданий и анализ относительно частых ошибок;
контрольные работы по проверке результатов и хода теоретического и
практического усвоения студентами учебного материала; справочник
(справочник), содержит таблицы, определения, толковый словарь по
дисциплине; электронная библиотека курса может быть в виде простой
хрестоматии, дополненной аудио, видео материалами, образовательными
интернет-ресурсами.
Они связаны с программно-техническими, а также методическими
трудностями. С целью устранения таких трудностей информационно33
образовательная среда осуществляет учебные процессы взаимосвязанными, как
показано на схеме ниже (Рис.2).
Образовательная среда информации
Учебный процесс
Информационно-дидактическое обеспечение учебного
процесса
Дистанционные
курсы, эл.пособия
Виртуальные библиотеки
Эксперим.работы,
практикумы
Телеконференции (онлайн, офлайн)
Проекты
Образовательные веб-квесты
Виртуальные путешествия
Электронное хранилище интернет ресурсов
Тесты, контрольные
работы
Консультации
Дополнительная образовательная
система
Олимпиады, викторины
Научная деятельность
студентов
Проектная деятельность
студентов
jamiyati
0
Ученые-методисты, авторы пособий, учителя дисциплин
Рис. 2. Образовательная среда взаимосвязанной информации
Практика показывает, что хорошего эффекта в процессе обучения можно
добиться в условиях моделируемых ситуаций и с помощью интерактивных
дидактических игр и тренажеров, требующих коллективной и индивидуальной
деятельности, направленной на формирование профессиональных умений и
навыков. Интерактивная игра позволяет моделировать как ранее возникшие
реальные ситуации в различных сферах будущей профессиональной
деятельности, так и конкретные профессиональные качества и компетенции,
задуманные с целью формирования личности будущего специалиста. Только
именно дидактическая игра и создание электронных тренажеров создают
наибольшие трудности при создании электронного учебно-методического
комплекса.
Во второй главе диссертации, озаглавленной “Методика преподавания
дисциплины “Информационные технологии в строительстве” в высших
технических учебных заведениях” освещены вопросы, связанные с
34
содержанием и значением общепрофессиональных и специализированных
дисциплин в развитии проектной компетентности будущих инженеров,
факторами, влияющими на развитие проектной компетентности будущих
инженеров, организацией практических занятий с использованием методики и
модели развития проектной компетентности, эвристических методов развития
проектной компетентности, электронных образовательных ресурсов.
В процессе преподавания дисциплины “Информационные технологии в
строительстве” студенты, овладевая знаниями о современных компьютерах,
должны формировать умение применять их к решаемым задачам по своей
специальности. Целью дисциплины “Информационные технологии в
строительстве” является формирование у студентов представления о принципах
применения современных информационно-коммуникационных технологий в
архитектурно-строительной
сфере
и
ознакомление
с
процессами
информатизации архитектурно-строительной сферы.
Форма и содержание организации самостоятельной работы по дисциплине
“Информационные технологии в строительстве” заключаются в следующем:
Основной целью самостоятельной работы является организация непрерывного
изучения студентами предметов в течение семестра под непосредственным
руководством и контролем преподавателей, закрепление полученных знаний,
приобретение необходимых навыков, подготовка к предстоящим занятиям,
формирование культуры умственного труда, самостоятельного поиска и получения
новых знаний. При организации самостоятельной работы студента с учетом
особенностей предмета “Информационные технологии в строительстве”, а также
уровня и способностей каждого студента к академическому освоению
используются следующие формы: самостоятельное освоение отдельных
теоретических тем с использованием различной учебной литературы, подготовка
реферата по заданной теме, Подготовка к практическим занятиям, подготовка
лекционных тезисов для конференций, участие в предметных олимпиадах, участие
в научных обществах и кружках, в научной работе кафедры и др. Самостоятельная
работа студентов по данной учебной дисциплине, лекции предполагают работу с
конспектами и рекомендуемой литературой, а также с материалами периодических
изданий и интернета, подготовку к прохождению практических занятий, написание
рефератов, выполнение самостоятельной работы в соответствии со стандартными
требованиями и с использованием вычислительной техники. Информационнометодическое обеспечение программы предусматривает применение в учебном
процессе современных методов обучения, педагогических информационнокоммуникационных технологий.
В процессе преподавания данного предмета предусматривается
применение
современных
методов
обучения,
педагогических
и
информационно–коммуникационных технологий. Все лекции по дисциплине
предусматривают широкое использование мультимедийных технологий при
прохождении практических занятий по презентационным и электроннодидактическим технологиям с использованием современных компьютерных
технологий, осуществление мозгового штурма по всем темам практических
занятий, использование педагогических технологий группового мышления.
35
Таблица 1.
Содержание работ, выполняемых на этапах создания мультимедийных
приложений
№
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Наименование
этапа
Содержание работ, которые предстоит выполнить
В качестве источника желательно выбрать источник или
электронную
публикацию,
удовлетворяющую
следующим
условиям:
Выбор
источник или публикация, полностью соответствующие ГОС;
источников
удобные ресурсы для создания гипертекста;
источник с полноразмерным материалом;

источники с удобными формами
Составление оглавления, т. е. перечня понятий, из которых
Создание
материал является наименьшим по объему и наиболее полным по
оглавления и
содержанию, а также необходимым и достаточным для изучения
списка понятий
предмета, осуществляется путем составления и деления на части
Исходные тексты обрабатываются в соответствии со структурой
содержания, индексов и модулей, тексты, не включенные в список,
Обработка
удаляются, отсутствующие в источниках записываются, создается
текстов по частям система контекстной помощи (Help). Выявлены связи и
гиперссылки между материалами. Таким образом, готовится
проект применения гипертекста на компьютере
Гипертекст преобразуется в электронную форму. В результате
Применение
создается простое электронное издание, которое можно
гипертекста в
использовать в учебных целях. Многие называют это простое
электронном виде
электронное издание электронным учебником
Создаются задания, связанные с компьютером, то есть данные
передаются компьютеру в каждом конкретном случае,
определяется, в какой форме должен отображаться компьютерный
Создание
ответ. В результате создается электронный учебник с
компьютерной необходимыми для студентов свойствами, полезными для
поддержки
аудиторных занятий и удобными для преподавателей. На этом
этапе
электронный
учебник
готов
к
следующему
усовершенствованию, а именно к озвучиванию и визуализации
мультимедийными средствами
Выбор материала
Изменяются объяснительные стили отдельных понятий и
для
утверждений, отбираются тексты для замены мультимедийными
мультимедийной
материалами.
сферы
Мультимедийные и голосовые тексты создаются с целью
использования слуха студентов для облегчения понимания и
Создание
запоминания изучаемого материала, а также для некоторого
звуковой области
облегчения
отображения
текстовой
информации.
и его запуск
Сгенерированные голосовые тексты записываются на диктофон и
применяются на компьютере
Сценарий визуализации создается с целью использования
Подготовка
сенсорных
способностей
студентов
и
использования
материала к
максимальной наглядности для облегчения понимания и
визуализации
запоминания изучаемого материала
Визуализация
Тексты визуализируются, т. е. с помощью анимации, рисунков,
материала
графики создается компьютерное покрытие созданного сценария
36
Преподаватель
дисциплины
“Информационные
технологии
в
строительстве” может предложить студентам создать “электронное пособие”.
Это, безусловно, первый шаг в создании электронного руководства.
Чтобы создать этот проект, придется работать с различными наборами
программ. Студенты должны уметь обрабатывать изображения, записывать
речь и музыку, а также использовать эффекты анимации. Для них будут важны
способы поиска и отбора информации, умение ее сортировать. Большую
поддержку им в этом большом деле оказывает специалист и преподаватель
дисциплины. В результате формируется применение мультимедийной
программы, творческого потенциала студента. А учителю дисциплины
“Информационные технологии в строительстве” такая форма работы со
студентами дает уверенность в том, что его труд очень нужен подрастающему
поколению.
На этом создание электронного учебника завершается и начинается его
подготовка к использованию. Стоит отметить, что подготовка электронного
учебника к использованию может потребовать некоторой корректировки его
содержания и мультимедийных элементов. В строительстве целесообразно
использовать современные интерактивные методы обучения информационным
технологиям с использованием мультимедийных приложений.
В методике преподавания дисциплины “Информационные технологии в
строительстве” наиболее важное место занимает метод демонстрации, также
была усовершенствована методика обучения на основе мультимедийных
приложений с использованием интерактивных методов, таких как “webQuest”,
“experience exchange”, “Technical consulting” и “rotation”.
Инновационный интерактивный метод WebQuest – это формат занятий,
ориентированный на запросы, в котором вся информация, связанная со
студентами, поступает с веб-сайта.
“Experience exchange” – это разновидность педагогических технологий.
Эта пеадгогическая технология подчеркивает важность обмена опытом между
студентами, взаимного мышления и изучения. Это педагогическая технология,
которая позволяет студентам обмениваться опытом с другими студентами или
учителями в процессе изучения. Обмен опытом помогает студентам решать и
усваивать проблемы, возникающие в процессе изучения. Кроме того, метод
“experience exchange” помогает студентам усваивать идеи и делиться ими с
другими студентами или учителями, а также в изучении многих других методов
изучения и педагогических технологий.
Педагогическая технология “Technical Consulting” направлена на оказание
помощи в технических областях и помощь в решении технических проблем в
процессе обучения. Это важно для организаций, у которых много проблем и
вопросов при работе в сфере услуг, обслуживания или технических продуктов.
Технические консультанты – это профессионалы высокого уровня в своей
области, которые анализируют технические проблемы, находят и изучают их,
предоставляют лучшие способы использования технических продуктов и
предоставляют множество других услуг.
37
ЦЕЛЬ
Социальный
заказ:
формирование
навыков
компьютерного
моделирования и развития образного мышления у студентов вузов технического
профиля.
Цель: совершенствование методики преподавания дисциплины Информационные
технологии в строительстве на основе мультимедийных средств
БЛОК ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ ПРОЦЕССОВ
Задачи:
определить методы и технологии обучения учебного курса Информационные технологии в
строительстве на основе приоритизации мультимедийных средств;
усовершенствовать методику преподавания учебного курса "Информационные технологии в
строительстве" на основе мультимедийных средств;
усовершенствовать педагогических требований к структуре и содержанию, критериям и этапам
создания мультимедийных средств;
провести опытно-экспериментальные работы по повышению эффективности преподавания предмета
"Информационные технологии в строительстве" и разработать методические предложения.
В аудитории
Вне аудитории
Лекция
Практ.
Лаборатория
Самост.раб.
РГР
Мультимедиа
Мультимедиа
Мультимедиа
Мультимедиа
Мультимедиа
Методика применения мультимедийных средств в обучении
Формы обучения: в
аудитории,
Вне аудитории,
самостоятельное обучение
Методы обучения: вебквест, резюме, Veer
innovatsion
Образовательные
инструменты: дизайн и
аудиовизуальное оборудование
компьютерная техника
ДИАГНОСТИКА И ОЦЕНКА
Подходы к применению мультимедийных средств в обучении
Мотивационный:
Созидательный:
Уровни формирования преподавания предмета Информационные
технологии в строительстве в вузах технического профиля на основе
мультимедийных средств.
Креативный
Результат
Деятельностный:
Продуктивный
Репродуктивный
Результат: усовершенствована методика преподавания предмета Информационные
технологии в строительстве на основе мультимедийных средства
Рис. 3. Модель совершенствования методики преподавания предмета
“Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств.
38
“Rotation” – это педтехнология, разновидность программы педагогических
технологий. Это педагогический метод, который состоит из практических
занятий, проводимых между педагогами в системах образования на основе
информационных технологий. При этом учителя понимают все аспекты своей
работы и позволяют обмениваться опытом с другими учителями. Это может
улучшить технические и социальные навыки организации, которые могут быть
расширены и освоены в процессе работы. Метод “rotation” помогает найти
ответы на многие проблемы и вопросы среди педагогов образовательных
учреждений. При этом учителя помогают улучшить свою успеваемость и
достичь своих целей путем обмена опытом с другими учителями.
По этому в рамках исследования мы разработали модельную структуру
совершенствования методики преподавания предмета “Информационные
технологии в строительстве” с использованием мультимедийных приложений
(см. рис.3).
При применении веб-сайта http://samdaqiqat.uz/index.html к учебному
процессу целесообразно использовать метод webQuest. В переводе с
английского – webquest – это формат занятий, ориентированный на запросы, в
котором вся информация, с которой работают студенты, поступает с веб-сайта.
Их можно создать с помощью простого текстового редактора документа,
содержащего ссылки на различные программы, в том числе веб-сайты. На
нашем сайте http://samdaqiqat.uz/index.html лекции, практические занятия,
самостоятельные работы, РГР (Расчетно-графические работы), практические
задания, видеоуроки, анимация и тесты по информационным технологиям
также представлены в виде веб-страницы. При выборе каждого меню на экране
отображаются отдельные страницы.
Веб-поиск (создан Dodge, 1995) – это проблемная задача, основанная на
поиске в интернете, направленная на развитие навыков совместной работы и
исследований. Веб-квесты состоят из ряда связанных задач, которые требуют от
студентов использования навыков критического мышления более высокого
порядка при работе с веб-ресурсами. Действия в веб-поиске могут выполняться
как индивидуально, так и в команде в разное время.
Веб-сайт http://samdaqiqat.uz/index.html упрощает работу с дополнительной
версией ОС Windows, и методика ее использования следующая: на экране
samdaqiqat.uz главное окно веб-сайта т. е. раздел интерфейса отображает
команды меню, обертывания программы, развертывания программы по экрану
и выхода из программы. Студенты могут настраивать тексты в соответствии со
своим уровнем просмотра (им нужно прокручивать ролик мыши, нажимая
Ctrl+) и легко загружать данные на свой компьютер. В строке меню под
названием «Главная» есть окно "Пуск" Программы. В меню “лекционные
занятия” тридцать тем лекций по информационным технологиям в
строительстве размещены в виде отдельных страниц, которые студенты могут
свободно использовать, посещая каждую лекцию. В меню “практические
занятия” темы практических занятий по предмету информационные технологии
в строительстве размещаются в виде отдельных страниц и каждое практическое
занятие описывается пошагово, всего в меню “темы самостоятельных работ”
размещено шестнадцать самостоятельных учебных тем, студенты выбирают
39
свои варианты по номеру в журнале и выполняют задания по самостоятельной
работе, в меню РГР (Расчетно-графические работы) отображаются задания по
четырем темам, по одной задаче на каждую тему, а также тридцать заданий по
тридцати темам, всего 120 заданий. Каждый студент выбирает свои варианты
по номеру в журнале и выполняет РГР. В меню “практические задания”
перечислены задания по пяти темам, эти задания в AdobePhotoshop, CorelDraw,
AutoCAD и 3D StudioMAx должны быть выполнены в установленные сроки,
студенты, которые выполнили задание досрочно, будут поощрены (баллы будут
добавлены к полученному баллу), а студенты, которые не выполнили задание
вовремя, не получат отличную оценку при этом чувствуют ответственность и
стараются выполнять задания вовремя. В меню “видеоуроки” размещены
обучающие видеоуроки по практическим темам, лекции с возможностью
просмотра этих видеоуроков по желанию. В меню “тесты” размещаются
стандартные и нестандартные тесты по темам, закрепляющие знания,
полученные на лекциях и практических занятиях.
При организации учебного процесса по программе занятия проходят по
принципу “от простого к сложному, от теоретического к практическому
использованию знаний”. При проведении практических занятий целесообразно
выполнять задания исходя из особенностей специальности
В третьей главе диссертации “Организация педагогических опытноэкспериментальных работ на основе мультимедийных приложений”
приведены результаты организации и проведения опытно-экспериментальных
работ по развитию проектной компетентности у будущих инженеров в среде
электронного обучения, математико-статистический анализ результатов
опытно-экспериментальных работ.
Учитывая важность организации опытно-экспериментальных работ по
определению степени соответствия нашего мультимедийного электронного
учебника “Информационные технологии в строительстве”, созданного для
высших технических учебных заведений, образованию в области
информационных технологий в строительстве и его дальнейшему
совершенствованию, мы провели педагогическую опытно-экспериментальные
работы в Самаркандском государственном архитектурно-строительном
институте, Каршинском инженерно-экономическом институте, Джизакском
государственном политехническом институте по всем направлениям
бакалавриата 2019-2020, 2020-2021, В 2021-2022 учебном году. В процессе
проведения экспериментов мы использовали несколько способов применения
электронного учебника “Информационные технологии в строительстве”.
Основная цель использования этих мультимедийных приложений в учебном
процессе направлена на закрепление знаний студентов, углубленное
объяснение им новых тем, их самостоятельный поиск.
Наши наблюдения показали, что организация занятий с использованием
мультимедийных приложений послужила развитию творческих способностей
студентов, укреплению их знаний, умений и навыков, формированию у
студентов навыков свободной работы на компьютере.
При определении и оценке уровня эффективности мультимедийных
приложений учитывались следующие общие педагогические требования и
40
критерии: объем и содержание учебного материала в мультимедийных
приложениях; научность изложения учебного материала в мультимедийных
приложениях; научно правильное изложение основных понятий, законов и
теорий по курсу; степень разборчивости изложения учебного материала в
мультимедийных приложениях.
Для проведения педагогической опытно-экспериментальной работы были
подготовлены следующие опытно-экспериментальные материалы: комплекс
требований к проверке мультимедийных приложений; основные критерии
создания программного обеспечения: наличие модуля учета студентов;
возможность работы в компьютерном классе, локальной сети; наличие модуля
администратора; наличие модуля теоретических знаний; наличие модуля
практических знаний; наличие тестово-контрольных заданий; сведения об
авторах; руководство по работе с мультимедийными приложениями.
Уровни освоения предмета посредством мультимедиа определялись путем
сравнения требований с уровнями обучения из традиционного учебника. От его
научности и способа использования во многом зависит более глубокое
усвоение учебного материала мультимедийными средствами, ориентация
студентов на самостоятельную работу над собой и побуждение к творческому
поиску. Правильно используемые мультимедийные инструменты помогут
студенту повысить свои знания и стать квалифицированным специалистом в
будущей профессиональной деятельности.
В ходе исследования для эксперимента были привлечены 27
преподавателей, а также 546 респондентов-студентов из экспериментальных и
контрольных групп. Из них 192-студенты I курса Самаркандского
государственного архитектурно-строительного института, 180-студенты I курса
Джизакского политехнического института и 174-студенты I курса Каршинского
инженерно-экономического института. Опытно-экспериментальные работы
проводилась в 3 этапа, а именно: констатирующий, формирующий,
заключительный, и проводилась следующим образом. Для расчета результатов
опытно-экспериментальной работы и сравнения уровней освоения
экспериментальных и контрольных групп среднее значение полученных оценок
студентов было рассчитано в следующей таблице (табл. 2-3):
Общие показатели контрольной и экспериментальной групп по итогам
эксперимента следующие (см. табл.2).
Таблица 2
Показатели в экспериментально-контрольных группах
Уровни освоения
Классы
количество
студентов
высокий
средний
низкий
экспериментальный
класс
272
75
110
87
контрольный класс
274
32
83
159
Проведем математико-статистический анализ полученных числовых
данных на основе критерия Стьюдента-Фишера. Возьмем результаты оценки в
41
экспериментальной и контрольной группах как 1-ю и 2-ю выборки
соответственно и получим следующие вариационные ряды (см. таблицу 3):
Таблица 3
Результаты оценки в экспериментальных и контрольных группах
1-выборка
Экспериментальная Xi
группа
высокий
Yj
Отлично
Хорошо
32
83
Контрольная
группа
75
средний
110
2-выборка
низкаий
Общее
количество
87
n272
Хорошо
удовлетворительно
е
159
Общее
количество
m274
Образуем динамику освоения в этих выборках (см. рис. 4):
Рис. 4. Динамика освоения студентами I курса.
Графики, отмеченные на рисунке, предсказывают, что соответствующие
средние значения для этих выборок также будут удовлетворять условиям X >Y.
Для расчета результатов опытно-экспериментальной работы и сравнения
уровней освоения экспериментальной и контрольной групп среднее значение
полученных оценок студентов рассчитывалось по следующей формуле:
Был проведен математико-статистический анализ числовых данных,
записанных в таблице 2, на основе критерия Стьюдента-Фишера. Из
полученных результатов видно, что критерий оценки эффективности обучения
больше единицы (Kusb=1,12>1), а критерий оценки уровня знаний больше нуля
(Kbdb=0,41>0). Из этого известно, что показатели экспериментальных групп
имеют более высокую величину, чем показатели контрольной группы.
Установлено, что при расчете этих показателей в процентах достигается
увеличение эффективности в экспериментальной группе на 13,79% по
сравнению с контрольной группой.
42
Таким образом, из результатов эксперимента видно, что студентам
Самаркандского государственного архитектурно-строительного института в
городе Самарканд, Джизакского политехнического института в городе Джизак
и Каршинского инженерно-экономического института в городе Карши удалось
получить хороший результат по дисциплине “Информационные технологии в
строительстве” на основе мультимедийного приложения.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ
По результатам проведенных исследований по совершенствованию
профессиональной компетентности будущих инженеров-строителей в условиях
информационного образования были сделаны следующие выводы:
1.
Проанализирована работа по созданию и внедрению существующей
электронной учебной литературы в системе непрерывного образования
зарубежных стран и нашей республики. В частности, научно-теоретическое
изучение и анализ социальной, психологической, педагогической,
методической литературы по созданию мультимедийных приложений
определяют необходимость исследования педагогических требований,
критериев, структуры, форм и видов учебной литературы по созданию
мультимедийных приложений как единой целостной системы.
2.
Разработаны теоретико-педагогические основы использования
мультимедийных приложений в учебном процессе технического высшего
образования, в сочетании с предоставлением теоретической информации,
законов, концепций, имеющих научное и практическое значение при создании
мультимедийных приложений по курсу “Информационные технологии в
строительстве”, они должны быть изначально созданы исходя из возраста и
психологических особенностей обучающихся, предотвращать дублирование в
междисциплинарных связях. научно-методически обосновано наличие
гармонии, основанной на последовательности получаемых результатов, и
создание ее с учетом быстрого внедрения современных информационных
технологий в образование.
3. Разработана методическая система проведения лекций, практических
занятий и лабораторных занятий с использованием мультимедийных
приложений, созданных для высшего технического образования, раскрыто
содержание проведения лекционных и лабораторных занятий (на примере курса
“Информационные технологии в строительстве”).
4. На основе созданных мультимедийных приложений был проведен
педагогический анализ, организация контрольной работы и проведен
педагогический опыт-эксперимент. Показатели, полученные после проведения
эксперимента с использованием традиционных учебников и мультимедийных
приложений экспериментальных групп, оказались выше, чем в контрольной
группе.
43
5. По результатам экспериментов были созданы мультимедийные
приложения в высших учебных заведениях нашей республики и их применение
в образовательном процессе доказало свою эффективность.
6. При определении структуры профессиональной компетентности
будущих инженеров-строителей обеспечивается единство таких составляющих,
как комплекс профессионально-личностных качеств, технологическая
грамотность, высокий уровень адаптации к изменяющимся условиям трудовой
деятельности в строительной отрасли, владение профессиональным опытом
проектирования зданий и сооружений, совершенствование его в процессе
профессиональной подготовки и производственной деятельности.
7. При
реализации
процессов
развития
профессиональной
компетентности будущих инженеров-строителей в условиях информационнообразовательной среды усиливается организация учебно-производственной
практики на основе модели смешанного обучения, наглядной работы с
объектами на строительных площадках посредством виртуальных экскурсий,
самостоятельной проектной деятельности.
8. В развитии профессиональной компетентности будущих инженеровстроителей строго учитывались такие педагогические условия, как организация
виртуальной совместной деятельности на основе мультимедийных средств,
освоение профессорско-преподавательским составом и производителями
инновационных методов обучения и современных технологий строительной
отрасли.
РЕКОМЕНДАЦИИ
1. Необходимо исследовать критерии, педагогические требования к
созданию мультимедийных приложений, структуру, форму и виды учебной
литературы как целостную систему.
2. Необходимо разработать педагогические требования, критерии создания
мультимедийных приложений, но их необходимо пересмотреть и научно
усовершенствовать с точки зрения реформ, происходящих в современной
системе образования.
3. Необходимо расширить теоретические данные, принципы, понятия,
имеющих научно-практическое значение для дисциплины при создании
мультимедийных приложений по курсу “Информационные технологии в
строительстве”.
44
SCIENTIFIC COUNCIL DSc.03/30.01.2020.Ped.26.01 ON AWARDING
ACADEMIC DEGREES AT TASHKENT STATE PEDAGOGICAL
UNIVERSITY
TASHKENT STATE PEDAGOGICAL UNIVERSITY
KARIMOV ABDUBOKI ALIKULOVICH
IMPROVING THE TEACHING METHODOLOGY OF THE SUBJECT
“INFORMATION TECHNOLOGIES IN CONSTRUCTION” BASED ON
MULTIMEDIA TOOLS
13.00.02 - Theory and methodology of teaching and upbringing (informatics)
ABSTRACT OF THE DISSERTATION OF THE DOCTOR OF PHILOSOPHY
(PhD) IN PEDAGOGICAL SCIENCES
Tashkent – 2023
45
The dissertation topic of the Doctor of Philosophy (PhD) is registered with the Higher
Attestation Commission under the number B2021.1.PhD / Ped2297.
The dissertation was completed at the Tashkent State Pedagogical University.
Abstract of the dissertation in three languages (Uzbek, Russian, English (summary)) posted
on a web page www.tdpu.uz , as well as in the information and educational portal "ZiyoNET"
www.ziyonet.uz .
Scientific supervisor:
Abdullayeva Barno Sayfutdinovna
Doctor of Pedagogical Sciences, Professor
Official opponents:
Karlibaeva Gulzhakhan Yermekbaevna
Doctor of Pedagogical Sciences, Professor
Urazmetova Shoira Azatbayevna
Doctor of Philosophy (PhD) in Pedagogical
Sciences
Leading organization:
Gulistan State University
The dissertation defense will take place __________ 2023, in _____hours at the meeting of
the Scientific Council DSs.03/30.01.2020.Ped.26.01 at the Tashkent State Pedagogical University.
digital Scientific Council. (Address: 27 Bunyodkor str., Chilanzar district, Tashkent, 100185. Tel.:
(99871) 276-79-11; fax: (99871) 276-80-86; e-mail: tdpu_kengash@edu.uz ).
The dissertation can be found in the information resource center of the Tashkent State
Pedagogical University (registered as no. ______). Address: 27 Bunyodkor str., Chilanzar district,
Tashkent, 100185. Tel.: (99871) 276-75-87; fax: (99871) 276-80-86.
The abstract of the dissertation has been sent ___________ 2023.
(Protocol of the mailing list No.____ from _________ 2023.)
Z.N.Mamaradzhabova
Chairman of the Scientific Council for awarding
Academic Degrees, Doctor of Pedagogical Sciences,
Professor
R.G.Isyanov
Scientific Secretary of the Scientific Council
for Awarding Academic Degrees
Doctor of Pedagogical Sciences, Associate
Professor
S.S.Bulatov
Chairman of the Scientific Seminar at the
Scientific Council for Awarding Academic
Degrees, Doctor of Pedagogical Sciences,
Professor
46
The theme of the dissertation of the Doctor of Philosophy (PhD) was registered at the
INTRODUCTION (the abstract of the PhD thesis)
The purpose of the research is to develop recommendations for the diagnosis of
methodological support on the subject of “Information technologies in construction”
based on multimedia tools.
The object of the research was the process of improving the teaching
methodology of the subject “Information technologies in construction” based on
multimedia, which was attended by 546 students of the Jizzakh Polytechnic, Samarkand
State Architectural and Construction and Engineering and Economic Institutes.
The subject of the research consists of methods, means and forms of improving
the teaching methodology of the subject “Information technologies in construction”
based on multimedia tools.
Research methods. In order to achieve the research goal and ensure the fulfillment
of the tasks, the following methods were used: study and comparative analysis, modeling
(construction) of scientific-theoretical, pedagogical-psychological, logical, scientificmethodological resources, sociometric (questionnaire, testing, surveys, conversation);
direct and indirect pedagogical observation; pedagogical experience-experiment;
mathematical and statistical processing, analysis and generalization of results.
The scientific novelty of the research is as follows:
the possibilities of improving the teaching methodology of the subject
“Information technologies in construction” on the basis of multimedia tools on the
basis of increasing the productivity of electronic educational literature and its
introduction into education, creating the structure and content of multimedia
applications in accordance with the requirements of educational tasks and practical
integration of individual characteristics of the organization of education have been
improved;
the process of improving the teaching methodology of the subject “Information
technologies in construction” on the basis of multimedia tools based on analytical
forecasting of the possibilities of using interactive methods such as “Experience
exchange”, “Technical consulting” and “rotation”, as well as introspection in the
formation of reflexive skills, the formation of an organizational and structural
hierarchy of determining pedagogical capabilities of activity control and its results
based on the construction of a didactic trajectory;
the methodology of teaching the subject “Information technologies in
construction” on the basis of multimedia based on the sustainable prioritization of
such didactic-vector activities as efficiency and virtualization, information and
research activities, self-regulation aimed at improving the effectiveness of practical
and laboratory classes has been improved;
the effectiveness of improving the teaching methodology of the subject
“Information technologies in structure” on the basis of multimedia means based on
filling in electronic content based on feedback on integrative learning content of
cognitive-activity and creative-motivational orientation in organizing and conducting
testing work of components of pedagogical analysis based on created multimedia
applications has been improved.
47
Implementation of the research results. Based on the results obtained to improve
the teaching methodology of the subject “Information technologies in construction”
based on multimedia:
proposals for improving the possibilities of improving the teaching methodology of
the subject “Information technologies in construction” based on multimedia means,
based on increasing the productivity of electronic educational literature and its
introduction into education, creating the structure and content of multimedia applications
in accordance with the requirements of educational tasks, as well as improving the
individual characteristics of the organization of education based on practical integration
are included in the content of the educational manuals “Information technologies in
construction” (Publishing Bulletin No. 418-360, authorized by the order of the Ministry
of Higher and Secondary Special Education No. 418 dated August 14, 2020). As a
result, the possibility of improving the efficiency of organizing independent educational
activities of students on the subject of “Information technologies in construction” in
higher technical educational institutions was expanded;
recommendations for improving the process of improving the teaching
methodology of the subject “Information technologies in construction” based on
multimedia tools based on analytical forecasting of the possibilities of using
interactive methods such as “Experience exchange”, “Technical consulting” and
“rotation”, as well as introspection in the formation of reflexive skills, the formation
of an organizational and structural hierarchy, the determination of pedagogical
possibilities for monitoring activities and their results based on the construction of a
didactic trajectory are included in the content of the textbook “Information
technologies in construction” (Publishing Bulletin No. 418-360, authorized by the
order of the Ministry of Higher and Secondary Special Education No. 418 dated August
14, 2020). As a result, the improvement of the teaching methodology of the subject
“Information technologies in construction” has been achieved;
proposals to improve the teaching methods of the subject “Information
technologies in construction” based on multimedia based on the sustainable
prioritization of such didactic-vector activities as efficiency and virtualization,
information research activities, self-regulation aimed at improving the effectiveness of
practical and laboratory classes are included in the content of the educational and
methodological manual “Information technologies in construction” (Publishing Bulletin
No. 418-360, authorized by the order of the Ministry of Higher and Secondary Special
Education No. 418 dated August 14, 2020). As a result, the theoretical possibilities of
improving the didactic support of the discipline of the subject “Information technologies
in construction” were expanded;
proposals to improve the effectiveness of improving the teaching methodology of
the subject “Information technologies in structure” based on multimedia based on filling
in electronic content based on feedback on integrative learning content of cognitiveactivity and creative-motivational orientation in the organization and conduct of testing
of components of pedagogical analysis based on created multimedia applications are
included in the content of the textbook “Information technologies in construction”
(Publishing Bulletin No. 418-360, authorized by the order of the Ministry of Higher and
Secondary Special Education No. 418 dated August 14, 2020). As a result, this served to
48
enrich the didactic and methodological support for the development of professional
training of future specialists in the field of information technology.
Approbation of the results of the research. The results of this research were
discussed, among other things, at 2 international and 2 republican scientific and practical
conferences.
Publication of research results. In total, 12 scientific and methodological works
were published on the topic of the dissertation, including 4 articles in scientific
publications recommended by the Higher Attestation Commission of the Republic of
Uzbekistan for the publication of the main scientific results of doctoral dissertations, 3 of
them were published in republican and 1 in foreign journals.
The structure and scope of the dissertation. The dissertation consists of an
introduction, three chapters, a conclusion, 121 pages of text, a list of references and
appendices.
49
E’LON QILINGAN ISHLAR RO‘YXATI
СПИСОК ОПУБЛИКОВАННЫХ РАБОТ
LIST OF PUBLISHED WORKS
I бўлим (Часть I; Part I)
1. Kаrimov А.А. Qurilishdа аxborot tеxnologiyalаri fаnidаn аmаliy vа
mustаqil mаshg‘ulotlаrni tаshkil etishgа qo‘yilаdigаn аsosiy pеdаgogik tаlаblаr.//
Xаlq tа’limi ilmiy-mеtodik jurnаl. –Toshkеnt, 2021 yil №5 – B. 46-50. (13.00.00
№17)
2. Kаrimov
А.А.
Multimеdiаli
ilovаlаrdаn
mаsofаviy
tа’limdа
foydаlаnishning istiqbolli yo‘nаlishlаri // Toshkеnt dаvlаt pеdаgogikа univеrsitеti
ilmiy аxborotlаri ilmiy-nаzаriy jurnаli. – Toshkеnt, 2021. №12 – B. 98-102.
(13.00.00 №32)
3. Kаrimov А.А. Multimеdiаli ilovаlаrni tayyorlash texnologiyasi va
bosqichlari// Toshkеnt dаvlаt pеdаgogikа univеrsitеti ilmiy аxborotlаri ilmiy-nаzаriy
jurnаli. – Toshkеnt, 2022. №12 – B. 304-311. (13.00.00 №32)
4. Karimov A.A. On the Foundation of Multimedia Applications, Teaching
"Information Technology in Construction"// International Journal on Integrated
Education https://journals.researchparks.org/index.php/IJIE e-ISSN : 2620 - 3502 pISSN : 2615 – 3785. Volume 6, Issue 3 | Mar- 2023| 49. Page 46-49. (SJIF-7.16)(23)
5.
Karimov A.A. Qurilishda axborot texnologiyalari fanniga multimediali
ilovalar yaratish metodikasini takomillashtirish–pedagogik muammo sifatida //
International Conference on Humanities, Education and Sciences// Los Angeles,
California, USA February 25th 2022 conferencezone.org. P-235-237.
6. Karimov A.A. Improving methodology of teaching information
technologies in construction on the basis of multimedia. // International Conference
on Studies in Humanity, Education and Sciences// Helsinki, Finland. January 10th
2022. Page 143-146.
7. Kаrimov А.А. “Qurilishdа аxborot tеxnologiyalаri” fаnidаn multimеdiаli
ilovаlаr shаkllаntirish vа ulаrdаn foydаlаnishning mеtodik аsoslаri// Аniq vа tаbiy
fаnlаrni o‘qitishning zаmonаviy mеtodologiyasi: muаmmo vа еchimlаri”. Mаvzusidа
rеspublikа ilmiy-аmаliy аnjumаni mаtеriаllаri. T.N.Qori Niyoziy noimdаgi
O‘zbеkiston Pеdаgogikа fаnlаri ilmiy tаdqiqot instituti. Toshkеnt – 2021. 52-55 –
bеtlаr.
8. Kаrimov А.А. Rаqаmlаshtirish jаrаёnidа mul’timеdiаli ilovаlаrdаn
mаsofаviy tа’limdа foydаlаnish//«Zаmonаviy uzluksiz tа’limni rаqаmlаshtirish:
pеdаgogikа sohаsidа zаmonаviy tеndеnцiyalаr vа rivojlаnish omillаri» mаvzusidаgi
Rеspublikа ilmiy-аmаliy аnjumаn mаtеriаllаri. Аndijon 2022 yil 12-13 аprеl. – B.
591-594.
(II бўлим; II частъ; II part)
9. Karimov A.A. Методология создания веб-сайта и использования его
при преподавании дисциплина «информaционные технологии в строительстве»
50
//Academic Research in Educational Sciences Volume 4 | Issue 3 | 2023. Page 100103. AJD (26). https://ares.uz/uz/maqola-sahifasi/metodologiya-sozdaniya-veb-sajtai-ispolzovaniya-ego-pri-prepodavanii-disciplina-informacionnye-tehnologii-vstroitelstve
10. Karimov A.A. Raqamli trasformatsiya - ta’lim sifatining lokomotividir//
Academic Research in Educational Sciences Volume 4 | Issue 3 | 2023. Page 235240.
11. Kаrimov А.А. Пути совершенствования организaции лабораторных
занятий в технических вузах // INTERNATIONAL JOURNAL OF DISCOURSE
ON INNOVATION, INTEGRATION AND EDUCATION. Published by
“SUMMUS LLC". Volume:02 Issue:01| January 2021 ISSN:2181-10. Page 56-60.
12. Kаrimov А.А. “Qurilishda axborot texnologiyalari” fanini o’qitish
metodikasini takomillashtirish modeli tuzulmasini yaratish va asoslash// Uzluksiz
ta’limda raqamli texnologiyalarni joriy etishning zamonaviy tendensiyalari va
istiqbollari mavzusidagi respublika ilmiy amaliy anjuman materiallari. Jizzax 2022
yil 20-dekabr. – B. 554-558
51
Avtoreferat TDPU “Ilmiy axborotlari” ilmiy nazariy jurnali tahririyatida
2023 yil 10 iyunda tahrirdan o‘tkazildi.
Bosishga ruxsat etildi: 11.06.2023 yil
Bichimi 60x84 1/16 , «Times New Roman»
garniturada raqamli bosma usulida bosildi.
Nashriyot bosma tabog‘i 3.0. Adadi: 100. Buyurtma: № 08
Bahosi kelishuv asosida
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika
universiteti bosmaxonasida chop etildi.
Manzil: Toshkent shahar, Chilonzor tumani,
Bunyodkor ko‘chasi, 27-uy.
52
Download