TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI HUZURIDAGI ILMIY DARAJALAR BERUVCHI DSc.03/30.01.2020.Ped.26.01 RAQAMLI ILMIY KENGASH TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI KARIMOV ABDUBOQI ALIQULOVICH MULTIMEDIA VOSITALARI ASOSIDA QURILISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANINI O‘QITISH METODIKASINI TAKOMILLASHTIRISH 13.00.02 – Ta’lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi (informatika) PEDAGOGIKA FANLARI BO‘YICHA FALSAFA DOKTORI (PhD) DISSERTATSIYASI AVTOREFERATI Toshkent – 2023 1 UDK.371.127 Pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi avtoreferati mundarijasi Оглавление автореферата диссертaции доктора философии (PhD) по педагогическим наукам Contents of dissertation abstract of the doctor of philosophy (PhD) on pedagogical sciences Karimov Abduboqi Aliqulovich Multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish …................................................ 3 Каримов Абдубоқи Алиқулович Совершенствование методики преподавания информaционных технологий в строительстве на основе мультимедийных средств..... 23 Karimov Abduboqi Alikulovich Improving the methodology of teaching information technology in construction based on multimedia …………............................................ 45 E’lon qilingan ishlar ro‘yxati Список опубликованных работ List of published works ............................................................................ 50 2 TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI HUZURIDAGI ILMIY DARAJALAR BERUVCHI DSc.03/30.01.2020.Ped.26.01 RAQAMLI ILMIY KENGASh TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI KARIMOV ABDUBOQI ALIQULOVICH MULTIMEDIA VOSITALARI ASOSIDA QURILISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANINI O‘QITISH METODIKASINI TAKOMILLASHTIRISH 13.00.02 – Ta’lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi (informatika) PEDAGOGIKA FANLARI BO‘YICHA FALSAFA DOKTORI (PhD) DISSERTATSIYASI AVTOREFERATI Toshkent – 2023 3 Falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi mavzusi Oliy attestatsiya komissiyasida B2021.1.PhD/Ped2297 raqam bilan ro‘yxatga olingan. Dissertatsiya Toshkent davlat pedagogika universitetida bajarilgan. Dissertatsiya avtoreferati uch tilda (o‘zbek, rus, ingliz (rezyume)) veb-sahifaning www.tdpu.uz hamda «ZiyoNet» axborot-ta’lim portalida www.ziyonet.uz manzillariga joylashtirilgan. Ilmiy rahbar: Abdullaeva Barno Sayfutdinovna pedagogika fanlari doktori, professor Rasmiy opponentlar: Karlibaeva Guljaxan Yermekbaevna pedagogika fanlari doktori, professor Urazmetova Shoira Azatbaevna pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa doktori PhD Yetakchi tashkilot: Guliston davlat universiteti Dissertatsiya himoyasi Toshkent davlat pedagogika universiteti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi DSs.03/30.01.2020.Ped.26.01 raqamli Ilmiy kengashning 2023 yil «___» ______soat _____dagi majlisida bo‘lib o‘tadi. (Manzil: 100185, Toshkent shahri, Chilonzor tumani, Bunyodkor ko‘chasi, 27-uy. Tel.: (99871) 276-79-11; faks: (99871) 276-80-86; е-mail: tdpu_kengash@edu.uz). Dissertatsiya bilan Toshkent davlat pedagogika universitetining Axborot-resurs markazida tanishish mumkin (_______ raqami bilan ro‘yxatga olingan). Manzil: 100185, Toshkent shahri, Chilonzor tumani, Bunyodkor ko‘chasi, 27-uy. Tel.: (99871) 276-75-87; faks: (99871) 276-80-86. Dissertatsiya avtoreferati 2023 yil «___»________kuni tarqatildi. (2023 yil «___» _________ da _____ - raqamli reestr bayonnomasi). Z.N.Mamarajabova Ilmiy darajalar beruvchi Ilmiy kengash raisi, p.f.d., professor R.G.Isyanov Ilmiy darajalar beruvchi Ilmiy kengash ilmiy kotibi, p.f.n., dotsent S.S.Bulatov Ilmiy darajalar beruvchi Ilmiy kengash qoshidagi ilmiy seminar raisi, p.f.d., professor 4 KIRISH (falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi annotatsiyasi) Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati. Jahon ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonlarini axborotlashtirish, multimediali ilovalarni joriy etishning kreativ texnologiyalari amaliyotga tatbiq etilmoqda. Xalqaro tashkilotlar va rivojlangan davlatlar tomonidan qabul qilingan 2030 yilgacha bo‘lgan davr yangi ta’lim konsepsiyasida ta’lim – taraqqiyotning asosiy harakatlantiruvchi kuchi va barqaror rivojlanish maqsadlariga еtaklovchi muhim faoliyat sifatida e’tirof etilib ta’lim jarayonini modellashtirishning istiqbolli yo‘nalishlarini belgilash, zamonaviy pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishning istiqbolli yo‘nalishlarini loyihalash bo‘yicha tizimli ishlar olib borilmoqda. Jahon ta’lim va ilmiy tadqiqot muassasalarida intellektual rivojlanishning elektron resurslarni shakllantirish, muhandislik va arxitektura sohalarida axborot texnologiyalaridan foydalanish samaradorligini oshirish, kompyuterda Revit, AutoCAD, 3DSMax raqamli loyihalash dasturlari vositasida loyihalashtirish bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Virtual ta’lim texnologiyalari, elektron darsliklar, multimediali elektron o‘quv majmualardan o‘quv jarayonida keng foydalanilishi hamda faoliyat sohalari bo‘yicha talabalarga innovatsion bilim berish, kasbiy ko‘nikma va malakalarni doimiy takomillashtirib borish multimediali ilovalardan ta’lim jarayonida foydalangan holda malakali va zamonaviy mutaxassislar tayyorlash, bo‘yicha ilmiy tadqiqotlarga alohida e’tibor berilmoqda. Respublikamiz so‘ngi yillarda texnika oliy ta’lim muassasalarida ko‘rgazmali materiallar, kompyuter texnologiyalari asosida o‘qitishga mo‘ljallangan elektron darsliklar, shu jumladan multimediali ilovalar yaratish jarayonini tez sur’atlar bilan rivojlantirish, multimediali ilovalarni yaratish mazmunini takomillashtirishni va mavjud o‘qitish metodikasi hamda texnologiyalarining me’yoriy asoslari yaratilmoqda. “O‘tgan yillar mobaynida mamlakatimizda shahar va qishloq aholi punktlarida zamonaviy arxitektura qiyofasini shakllantirish, qurilishni jadallashtirish bo‘yicha kompleks choratadbirlar amalga oshirildi va qurilish sohasida davlat boshqaruvining samarali mexanizmlari joriy etildi”1. Natijada arxitektura sohasida bo‘lajak mutaxassislarni kompyuter texnologiyalaridan foydalanishdan pedagogik imkoniyatlari kengayadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi PF-60-son “2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”, shuningdek, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasini yangi bosqichga olib chiqish bo‘yicha ustuvor vazifalarni amalga oshirish, 2020 yil 5 oktyabr PF-6079-son “Raqamli O‘zbekiston - 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” farmonlari, 2020 yil 6 oktyardagi PQ-4851-sonli “Axborot texnologiyalari sohasida ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish va ularni IT-industriya bilan integratsiya qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida” qarorlari hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishga ushbu tadqiqot ishi ham muayyan darajada xizmat qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezdientining 2019 yil 8 oktiyabrdagi PF-5847-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimining 2030 yilgacha rivojlantirish kontsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Farmoni QHMMB: 06/19/5847/3887-son 09.10.2019 y. https://lex.uz/docs/4545884 1 5 Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlariga bog‘liqligi. Mazkur tadqiqot respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining I.“Axborotlashgan jamiyat va demokratik davlatni ijtimoiy, huquqiy, iqtisodiy, madaniy, ma’naviy-ma’rifiy rivojlantirishda, innovatsion g‘oyalar tizimini shakllantirish va ularni amalga oshirish yo‘llari” ustuvor yo‘nalishi doirasida bajarilgan. Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Ta’lim tizimiga zamonaviy axborotkommunikasiya texnologiyalarini joriy etish A.A.Abduqodirov, M.M.Aripov, U.Sh.Begimqulov, R.H.DJo‘raev, P.M.Jalolova, F.M.Zakirova, N.I.Taylakov, M.H.Lutfillaev, N.A.Muslimov, M.X.Allambergenova, H.B.Nikadambaeva, F.A.Xamroeva, R.D.Shodiev, T.T.Shoymardonov, M.Soy, M.A.Fayziev, M.E.Mamarajabov, S.Q.Tursunov, N.S.Xaytullaeva, U.M.Mirsanovlar tomonidan amalga oshirilgan. Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH)dan Ю.Н.Павловский, В.П.Беспалко, М.В.Власов, С.В.Монахов, Н.Н.Лычкина, Р.М.Шеннон, Е.Н.Гусева, М.В.Ядровская, Т.В.Чернякова, Т.П.Воронина, В.С.Тимченко, Н.В.Майорова, А.А.Фаюстов, М.Ю.Барбашин, Н.П.Бусленко, В.В.Келтон, Е.А.Бабкина va boshqalar tomonidan ta’limni axborotlashtirish vositalarini yaratish va ulardan foydalanishning nazariy asoslari, axborot-dinamik o‘rgatuvchi muhitni o‘qituvchilarning axborot madaniyatini rivojlantiruvchi omil sifatida tadqiq etilgan. Xorijlik olimlardan P.Alfred, T.Monaha, S.Thakral, A.N.Meltzoff, R.A.Williamson, Deanna Kuhn, Biju Bajracharya, Dr.Ajit Mondal, Juan Manuel Duran, Lewy A, J.Rittinghouse ва Franco Landriscina kabilarning tadqiqotlarida ta’lim tizimini loyihalashtirish uchun yangi asosiy profil xususiyatlari, ta’limda kompyuter texnologiyalaridan foydalanishning nazariyasi va metodik masalalari ochib berilgan. Dissertatsiya mavzusining dissertatsiya bajarilgan oliy ta’lim muassasasining ilmiy-tadqiqot ishlari rejalari bilan bog‘liqligi. Dissertasiya tadqiqoti Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy tadqqiqot rejasining PZ20170923121 raqamli “Ta'lim muassasalarida hamkorlik asosida pedagogik faoliyatni rivojlantirish” nomli amaliy loyiha doirasida bajarilgan (2017-2020 yy). Tadqiqotning maqsadi multimediali vositalar asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini uslubiy metodikasini tashxislash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Tadqiqotning vazifalari: multimediali vositalar asosida arxitektura va qurilish yo‘nalishlarida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitishning pedagogik imkoniyatlarini tahlil etish; qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish; bo‘lajak mutaxassislarning qurilishda axborot texnologiyalari bo‘yicha kasbiy bilimlarini rivojlantirish natijadorligini modelini takomillashtirish; qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini rivojlantirish jarayonini takomillashtirish. Tadqiqotning ob’ekti sifatida multimediali vositalar asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish jarayoni belgilanib, Jizzax 6 politexnika, Samarqand davlat arxitektura qurilish va Qarshi muhandislik iqtisodiyot institutlarining 546 nafar talabasi ishtirok etgan. Tadqiqotning predmetini multimediali vositalar asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirishning metod, vosita va shakllari tashkil etadi. Tadqiqotning usullari. Tadqiqot maqsadiga erishish va belgilangan vazifalarning ijrosini ta’minlash uchun ilmiy-nazariy, pedagogik-psixologik, mantiqiy, ilmiy-metodik manbalarni o‘rganish va qiyosiy tahlil qilish, modellashtirish (loyihalash), sotsiometrik (anketa, test, so‘rovlar, suhbat); bevosita va bilvosita pedagogik kuzatuv; pedagogik tajriba-sinov; natijalarni matematik statistik qayta ishlash, tahlil qilish va umumlashtirish. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidigilardan iborat: multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish imkoniyatlari elektron o‘quv adabiyotlar va ularni ta’limga joriy etish produktivligini oshirish, multimediali ilovalarning tuzilishi va mazmunini ta’limiy vazifalarning talablariga mos ravishda yaratish hamda ta’limni tashkil etishning individual xususiyatlarini amaliy integratsiyalash asosida takomillashtirilgan; multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish jarayoni “experience exchange”, “technical consulting” va “rotation” kabi interfaol metodlardan foydalanish imkoniyatlarini tahliliy prognozlash hamda refleksiv ko‘nikmalarni shakllantirishda o‘zini-o‘zi tahlil qilish, faoliyatni va uning natijalarini nazorat qilishning pedagogik imkoniyatlarini aniqlashning tashkiliy-tuzilmaviy ierarxiyasining didaktik traektoriyasini qurish asosida takomillashtirilgan; multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish amaliyot darslari va laboratoriya mashg‘ulotlari natijadorligini oshirishga qaratilgan tezkorlik va virtuallashtitirish, axborotlitadqiqotchilik, o‘z-o‘zini boshqarish kabi didaktik-vektorlik faoliyatga barqaror ustuvorlik berish asosida takomillashtirilgan; multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish natijadorligi yaratilgan multimediali ilovalar asosida pedagogik tahlil komponentlarini sinov ishlarini tashkil etish va o‘tkazishdagi kognitiv-faoliyatli va kreativ- motivatsion yo‘nalganlikning integrativ o‘qitish mazmuniga ko‘ra teskari va qaytar aloqaga asoslangan elektron kontenti mazmunini to‘ldirish asosida takomillashtirilgan. Tadqiqotning amaliy natijalari quyidagilardan iborat: multimediali ilovalarning tuzilishi va mazmuniga, yaratish mezonlari va bosqichlariga qo‘yiladigan pedagogik talablar takomillashtirildi hamda texnika oliy ta’lim muassasalari uchun «Qurilishda axborot texnologiyalari» fanidan o‘quv qo‘llanma va darslik ishlab chiqilgan hamda amaliyotga joriy etilgan; texnika oliy ta’lim muassasalari uchun «Qurilishda axborot texnologiyalari» kursi bo‘yicha multimediali ilovalar yaratildi; texnika oliy ta’lim muassasalarida multimediali ilovalardan foydalanish metodikasi takomillashtirilgan hamda «Qurilishda axborot texnologiyalari» fani 7 uchun www.samdaqiqat.uz nomli veb sayt yaratilgan, hamda pedagogik dasturiy mahsulotlar ishlab chiqilgan va amaliyotga joriy etilgan. Tadqiqot natijalarining ishonchliligi qo‘llanilgan yondashuv, usullar va nazariy ma’lumotlarning rasmiy manbalardan olingani, muammoga falsafiy, metodologik, metodik, psixologik va pedagogik yondashuvlarga asoslanganligi, tadqiqot vazifalariga mos keluvchi, o‘zaro bir-birini to‘ldirib boruvchi tadqiqot metodlarining qo‘llanilganligi; tajriba-sinov ishlari natijalarining matematik-statistik tahlil metodlari yordamida qayta ishlanganligi bilan belgilanadi. Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati. Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati texnika oliy ta’lim muassasalari uchun multimediali elektron dasrliklar yaratishga qo‘yiladigan talablar nazariy-pedagogik jihatdan asoslanganligi, texnika oliy ta’lim muassasalari uchun «Qurilishda axborot texnologiyalari» fanidan o‘quv qo‘llanma va darslik ishlab chiqilganligi, multimediali ilovalar yaratish bosqichlarining mezonlari ishlab chiqilganligi, OTMlar uchun «Qurilishda axborot texnologiyalari»dan multimediali ilovalar yaratilganligi va undan ta’lim jarayonida foydalanishning metodik asoslari ishlab chiqilganligi bilan izohlanadi. Tadqiqotning amaliy ahamiyati multimediali ilovalarni yaratishga qo‘yiladigan pedagogik talablar, multimediali ilovalar yaratishda tayaniladigan didaktik tamoyillar, yaratish bosqichlari hamda mezonlardan turkum elektron darsliklarni yaratishda foydalanish mumkinligi bilan belgilanadi. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish bo‘yicha olingan natijalar asosida: multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish imkoniyatlari elektron o‘quv adabiyotlar va ularni ta’limga joriy etish produktivligini oshirish, multimediali ilovalarning tuzilishi va mazmunini ta’limiy vazifalarning talablariga mos ravishda yaratish hamda ta’limni tashkil etishning individual xususiyatlarini amaliy integratsiyalash asosida takomillashtirishga oid takliflar «Qurilishda axborot texnologiyalari» nomli o‘quv qo‘llanma mazmuniga singdirilgan (Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2020-yil 14-avgustdagi 418-son buyrug‘i asosida ruxsat berilgan 418-360-son nashr ma’lumotnomasi). Natijada texnika oliy ta’lim muassasasalarida qurilishda axborot texnologiyalari fanidan talabalarning mustaqil o‘quv faoliyatini tashkil etish samaradorligini oshirish imkoni kengaytirilgan; multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish jarayoni “experience exchange”, “technical consulting” va “rotation” kabi interfaol metodlardan foydalanish imkoniyatlarini tahliliy prognozlash hamda refleksiv ko‘nikmalarni shakllantirishda o‘zini-o‘zi tahlil qilish, faoliyatni va uning natijalarini nazorat qilishning pedagogik imkoniyatlarini aniqlashning tashkiliytuzilmaviy ierarxiyasining didaktik traektoriyasini qurish asosida takomillashtirishga oid tavsiyalar «Qurilishda axborot texnologiyalari» nomli o‘quv qo‘llanma mazmuniga singdirilgan (Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2020-yil 14-avgustdagi 418-son buyrug‘i asosida ruxsat berilgan 418-360-son nashr ma’lumotnomasi). Natijada qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirishga erishilgan; 8 multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish amaliyot darslari va laboratoriya mashg‘ulotlari natijadorligini oshirishga qaratilgan tezkorlik va virtuallashtitirish, axborotlitadqiqotchilik, o‘z-o‘zini boshqarish kabi didaktik-vektorlik faoliyatga barqaror ustuvorlik berish asosida takomillashtirishga oid takliflar «Qurilishda axborot texnologiyalari» nomli o‘quv qo‘llanma mazmuniga singdirilgan (Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2020-yil 14-avgustdagi 418-son buyrug‘i asosida ruxsat berilgan 418-360 son nashr ma’lumotnomasi). Natijada «Qurilishda axborot texnologiyalari» fanining didaktik ta’minotini takomillashtirishning nazariy imkoniyatlari kengaytirilgan; multimedia vositalari asosida qurilishda axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodikasini takomillashtirish natijadorligi yaratilgan multimediali ilovalar asosida pedagogik tahlil komponentlarini sinov ishlarini tashkil etish va o‘tkazishdagi kognitivfaoliyatli va kreativ- motivatsion yo‘nalganlikning integrativ o‘qitish mazmuniga ko‘ra teskari va qaytar aloqaga asoslangan elektron kontenti mazmunini to‘ldirish asosida takomillashtirishga oid takliflar «Qurilishda axborot texnologiyalari» nomli o‘quv qo‘llanma mazmuniga singdirilgan (Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2020-yil 14-avgustdagi 418-son buyrug‘i asosida ruxsat berilgan 418-360-son nashr ma’lumotnomasi). Natijada bo‘lajak mutaxassislarni axborot texnologiyalari bo‘yicha kasbiy tayyorgarligini rivojlantirishning didaktik va metodik ta’minotini boyitishga xizmat qilgan. Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi. Mazkur tadqiqot natijalari, jumladan, 2 ta xalqaro va 2 ta respublika ilmiy-amaliy anjumanlarda muhokamadan o‘tkazilgan. Tadqiqot natijalarining e’lon qilinishi. Dissertatsiya mavzusi bo‘yicha jami 12 ta ilmiy-uslubiy ishlar, shu jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasining doktorlik dissertatsiyalari asosiy ilmiy natijalarini chop etish tavsiya etilgan ilmiy nashrlarda 4 ta maqola, 3 tasi respublika va 1 tasi xorijiy jurnallarda chop etilgan. Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi. Dissertatsiya kirish, uch bob, xulosa, 121 sahifa matn, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan iborat. DISSERTATSIYANING ASOSIY MAZMUNI Kirish qismida dissertatsiya mavzusining dolzarbligi asoslangan, muammoning o‘rganilganlik darajasi bayon etilgan, tadqiqotning maqsadi va vazifalari, shuningdek, ob’ekti va predmeti aniqlangan, tadqiqot ishining fan va texnologiyalarni rivojlantirishning muhim yo‘nalishlariga mosligi ko‘rsatilgan hamda tadqiqotning ilmiy yangiligi, natijalarning ishonchliligi, nazariy va amaliy ahamiyati, natijalarning amaliyotga joriy etilishi, e’lon qilinganligi, ishning tuzilishi borasida ma’lumotlar kiritilgan. Dissertatsiyaning I bobi “Texnika oliy ta’lim muassasalari uchun multimediali ilovalar yaratishning nazariy asoslari” deb nomlanib, unda elektron ta’lim muhitida bo‘lajak muhandislar kasbiy tayyorgarligini amalga oshirishning nazariy tahlili, bo‘lajak muhandislarni tayyorlash jarayonida elektron ta’lim muhitidan foydalanishning o‘rni va ahamiyati keltirilgan hamda elektron ta’lim 9 muhitining pedagogik imkoniyati bo‘lajak muhandislarni loyihalash kompetentligini rivojlantirish omili sifatida tadqiq etilgan. Ayni paytda, zamonaviy darslik, ayniqsa, multimedia vositalarini yaratish dolzarb muhim muammoga aylanib, undan nafaqat «Qurilishda axborot texnologiyalari» ta’limidagina qo‘llash, balki undan boshqa fanlarni harakatli, didaktik, ko‘rgazmali, tovushli, sermazmun tarzda qo‘llash o‘qitish jarayonida samarali natijalarga olib kelishi ayon bo‘lib qoldi. Axborotlar jamiyatiga o‘tishda har qanday yеtuk darajali zamonaviy mutaxassis kompyuterlar, telekommunikasiya va boshqa aloqa vositalaridan unumli foydalana olishni bilishi zarur. Shunday ekan, bo‘lajak yеtuk mutaxassislarimizni bilimli va zamon talablari darajasida tayyorlash uchun oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini boshqarishda axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish yaxshi natija beradi. Auditoriyalarni zamonaviy texnika vositalari bilan jihozlash va ulardan dars jarayonida foydalanish, Qurilishda axborot texnologiyalari fanidan amaliy mashg‘ulotlarni olib borishda zamonaviy texnika vositalari, ya’ni kompyuterlar, proektorlar, video, audio va multimedia vositalarni qo‘llay bilish ta’lim sifatini yanada oshiradi. Talabalarni bo‘lg‘usi kasbiy faoliyatlarida kompyuter texnologiyalaridan foydalanishga tayyorlash quyidagi sharoitlarda samaraliroq bo‘ladi: talabalarda bo‘lg‘usi kasbiy faoliyatlarida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish sohasida bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantiruvchi, ularning kasbiy tayyorligining hozirgi jamiyat talablariga mosligini ta’minlovchi tizimning mavjudligi; talabalarda zaruriy bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish imkonini beruvchi mos uslubiy ta’minot va moddiy o‘quv bazaning mavjudligi; oliy ta’lim pedagogikasining nazariya va amaliyoti muammolarining hozirgi holati, ya’ni o‘qitishda kompyuter texnologiyalarining mavjudligi va ularning o‘quvtarbiya jarayonidagi o‘rni, bitiruvchi kurs talabalarining kompyuter texnologiyalaridan foydalanish malakalarining shakllanganlik darajasini aniqlashga imkon beradi. O‘quv jarayonida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish bo‘yicha o‘qituvchining darsga tayyorlanish, darsni o‘tkazish, darsdan keyingi faoliyati tahlilidan ma’lumki, o‘qituvchining kompyuter texnologiyalaridan foydalanish sohasidagi bilim va malakalari yеtarli darajada bo‘lishi ko‘zlangan maqsadga olib keladi. O‘quv jarayonida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish to‘laligicha qonuniyatga mos hodisadir. Faqat ta’limda ulardan foydalanishning samaradorligi o‘qituvchi-talaba o‘zaro aloqasi tizimida kelib chiqadigan murakkab o‘zaro aloqalarning o‘rnini bosishi haqidagi aniq tasavvurlar bilan bog‘liq. Kompyuter texnologiyalari o‘qitishning maqsad va mazmunlarini o‘zgartiradi, o‘qitishning yangi metodlari va tashkiliy shakllari paydo bo‘ladi. Kompyuter texnologiyalari asosida yaratilgan multimediali ilovalarning afzalliklaridan biri mustaqil ta’lim olishni, ijodiy fikrlashni, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish orqali o‘quv materiallari va ilmiy ma’lumotlarni har tomonlama chuqur o‘zlashtirilishiga mo‘ljallanganligidadir. Shuningdek, ushbu turdagi qo‘llanmalar ilmiy ma’lumotlarning jamlanganligi, ta’lim oluvchilarning yoshi va fiziologik xususiyatlarini hisobga olinishi jihatidan an’anaviy o‘quv qo‘llanmalaridan afzalroqdir. 10 Multimediali ilovalarda matnlar jozibali, ta’sirli shaklda bayon etiladi, asosiy tushuncha va ta’riflar aniq va ravshan yoziladi, shu bilan bir qatorda foydalanuvchilarning bilimini nazorat qilish imkoniyatiga egadir. Multimediali ilovalar aytib o‘tilganidek, bu davlat ta’lim standartining mutaxasssislik va yo‘nalishlar bo‘yicha fanlarning alohida muhimroq bo‘limlari bo‘yicha tayyorlangan elektron nashrlar, na’munaviy va ishchi rejalar, shuningdek, mashqlar va masalalar to‘plamlari, xarita va sxemalar albomlari, tuzilma atlaslari, fanlar bo‘yicha xrestomatiyalar, diplom loyihasi bo‘yicha ko‘rsatmalar, ma’lumotnomalar aks etgan elektron manbadir. Multimedia ilovalardan foydalanishning ikki xil, ya’ni onlayn va off layn variantlari mavjud. Onlayn (ochiq) varianti foydalanuvchining uzoq vaqt global yoki lokal tarmoqda bo‘lishini nazarda tutadi, Off layn (yopiq) varianti esa vaqti-vaqti bilan tarmoqqa kirishni nazarda tutadi. Multimedia ilovalar yaratishga qo‘yiladigan umumiy talablar mavjud bo‘lib, u quyidagi rasmda o‘z ifodasini topgan (1 - rasm). Multimediali ilovalarga qo‘yiladigan umumiy talablar multimediali ilovalar uslubiy hay’at tomonidan tasdiqlangan o‘quv dasturiga mos kelishi va o‘quv-uslubiy nashrlarga qo‘yilgan oddiy talablarga javob berishi kerak; o‘rganilayotgan kursning (yoki uning qismining) mazmunini ochib berishi va o‘quv-uslubiy maqsadiga erishish uchun yetarli hajmga ega bo‘lishi kerak; o‘quv-uslubiy maqsadlarga erishishga xizmat qiluvchi illyustrativ elementlarni o‘z ichiga olishi kerak (ya’ni, kompyuterning multimediali imkoniyatlaridan mumkin qadar maksimal darajada foydalanish lozim); qo‘llanmaning boshqa boblariga gipermurojat qilish kabi, zarur bo‘lganda tashqi veb-manbalar va resurslarga ham murojaat qilishni o‘zida jamlashi kerak; talabaning materialni o‘zlashtirishi mustaqil baholash uchun o‘z-o‘zini tekshirish imkonini beruvchi nazorat va test savollariga ega bo‘lishi kerak. 1-rasm. Multimediali ilovalarga qo‘yiladigan umumiy talablar. Oliy o‘quv yurtlari uchun yaratiladigan multimediali ilovalar oldiga quyidagi talablar qo‘yiladi: tanlangan fan mazmuni, ta’lim maqsadlariga hamda davlat ta’lim standartlariga mos kelish; talabalarning mustaqil bilim olishini ta’minlash; boshqa fanlar bilan uyg‘unlashish (integrasiya); fanga oid yеtarli miqdordagi ma’lumotlarni o‘zida mujassamlashtirish; talabaga o‘z-o‘zini yoki professor-o‘qituvchiga talabalar bilimini baholash va nazorat qilish imkoniyatini yaratish. Hozirgi zamonda nafaqat iqtisod va siyosatda, balki to‘la ob’ektiv jarayon sifatida namoyon bo‘lgan ta’limda ham globallashuv an’analariga e’tibor berilmoqda. Bunga yangi axborot texnologiyalarining keng tarqalishi va yaxshi o‘zlashtirilishi orqali erishilmoqda. Ta’limni globallashtirish yo‘lida yagona «o‘qitish tili» ning 11 mavjud emasligi muammosi turibdi. Shunga ko‘ra, yagona konsepsiya doirasida turli ta’lim muassasalarini muvofiqlashtirish uchun maxsus loyihalar ishlab chiqilmoqda. Bugungi kunda sifatli elektron o‘quv-uslubiy majmua va uning mazmunini aniqlovchi elektron darslik, qo‘llanma va uning tashkil etuvchilariga qo‘yilgan uslubiy, dasturiy va texnik talablar shakllangan. Quyidagi tashkil etuvchilarni o‘zida jamlagan majmua nisbatan to‘liq deb hisoblanadi: kursga annotasiya (so‘z boshi), unda nashr haqida, kimlarga mo‘ljallanganligi, unda nimalar mavjudligi haqida qisqacha ma’lumotlar berilgan bo‘ladi; ishchi dastur, u mutaxassislikning Davlat ta’lim standartlari asosida, shu fan bo‘yicha namunaviy dastur (agar u mavjud bo‘lsa) asosida shakllangan bo‘ladi. O‘quv fanining ishchi dasturi umumiy holda quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga olishi kerak: o‘quv fanining maqsad va vazifalari, fanning nazariy va amaliy bo‘limlarining mazmuni, nazorat va kurs ishlari, topshiriq va masalalar, yakuniy nazorat (sinov yoki imtihon) uchun savollar ro‘yxati, fanning o‘quv uslubiy ta’minoti; fanni o‘rganishni boshqarish (mustaqil ish uchun uslubiy ko‘rsatmalar), u o‘z ichiga nazariy materiallarni mustaqil o‘rganish va amaliy topshiriqlarni bajarish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar, o‘quv materiallarini berilgan darajada o‘zlashtirishning to‘g‘ri texnologiyasi bo‘yicha, butun elektron o‘quv-uslubiy majmuaning materiallari, asosiy va qo‘shimcha adabiyotlardan to‘g‘ri foydalanish va almashtirish bo‘yicha talabalar uchun ko‘rsatmalarni qamrab oladi; o‘quv qo‘llanmasi, u o‘zida fanning nazariy va amaliy materiallari bayonini jamlaydi. U albatta ishchi dastur va uslubiy chegaralar (modul, qism, o‘quv birliklari) ga mos kelishi kerak; amaliyot, o‘quv qo‘llanmasini o‘rganishdan hosil qilingan nazariy bilimlarni mustahkamlashning ko‘nikma va malakalari uchun mo‘ljallangan, topshiriqlarni bajarish namunalari va nisbatan ko‘p uchraydigan xatoliklar tahlilini o‘zida jamlagan bo‘lishi kerak; testlar, talabalar tomonidan o‘quv materialini nazariy va amaliy o‘zlashtirish natijalari va borishini tekshirish uchun nazorat; ma’lumotnoma (spravochnik), fan bo‘yicha berilgan, jadvallar, ta’riflar, izohli lug‘atni o‘z ichiga jamlaydi; kursning elektron kutubxonasi, audio, video materiallari, ta’limning Internet resurslari bilan to‘ldirilgan oddiy xrestomatiya tarzida bo‘lishi mumkin. Bular dasturiy-texnik, shuningdek, uslubiy qiyinchiliklar bilan bog‘liq. Shunday qiyinchiliklarni bartaraf etish maqsadida axborotning ta’limiy muhiti quyidagi sxemada ko‘rsatilganidek, ta’lim jarayonlarini o‘zaro bog‘langan holda amalga oshiradi (2-rasm). Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, ta’lim jarayonida modellashtirilgan vaziyatlar shartida va kasbiy ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan jamoa va shaxsiy faoliyatni taqozo etuvchi interfaol didaktik o‘yin va trenajyorlardan foydalanish orqali o‘qitish jarayonida yaxshi samaraga erishish mumkin. Interfaol o‘yin bo‘lajak kasbiy faoliyatning turli sohalarida avval kelib chiqqan real vaziyatlarni, shuningdek, bo‘lajak mutaxassis shaxsini shakllantirish maqsadida o‘ylab chiqarilgan aniq kasbiy sifat va malakalarni ham modellashtirish imkonini beradi. Faqat aynan didaktik o‘yin va elektron trenajyorlarni yaratish elektron o‘quvuslubiy majmuani yaratishda eng ko‘p qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. 12 Axborotning ta’limiy muhiti O‘quv jarayoni O‘quv jarayoni axborot-didaktik ta’minoti Masofaviy kurslar, elektron qo‘llanma Virtual kutubxonalar Tajriba ishlari praktikumlar Telekonferensiyalar (on line,off line) Loyihalar Ta’limiy veb-kvestlar Virtual sayohatlar Internet resurslarining elektron ombori Testlar nazorat ishlari Maslahatlar Qo‘shimcha ta’lim tizimi Olimpiadalar, viktorinalar Talabalar ilmiy faoliyati Talabalarning loyihaviy faoliyati jamiyati Olim-metodistlar, qo‘llanmalar mualliflari, fan o‘qituvchilari 0 2-rasm. O‘zaro bog‘langan axborotning ta’limiy muhiti Dissertatsiyaning “Texnika oliy ta’lim muassalarida «Qurilishda axborot texnologiyalari» fanini o‘qitishning metodikasi” deb nomlangan ikkinchi bobida bo‘lajak muhandislarning loyihalash kompetentligini rivojlantirishda umumkasbiy va ixtisoslik fanlarining mazmuni va ahamiyati, loyihalash kompetentlikni rivojlantirishga ta’sir etuvchi omillar, bo‘lajak muhandislarning loyihalash kompetentligini rivojlantirish metodikasi va modeli, loyihalash kompetentligini rivojlantiruvchi evristik metodlar, elektron ta’lim resurslaridan foydalanib amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish bilan bog‘liq masalalar yoritilgan. “Qurilishda axborot texnologiyalari” fanining o‘qitish jarayonida talabalar zamonaviy kompyuterlarga doir bilimlarni o‘zlashtirgan holda o‘z mutaxassisligi bo‘yicha yеchiladigan masalalarga ularni tadbiq qilish ko‘nikmasini hosil qilishi kerak. “Qurilishda axborot texnologiyalari” fanining maqsadi talabalarda zamonaviy axborot-kommunikasiya texnologiyalarini arxitektura-qurilish sohasida qo‘llash tamoyillari haqida tasavvur hosil qilish va arxitektura-qurilish sohasini axborotlashtirish jarayonlari bilan tanishtirish. 13 “Qurilishda axborot texnologiyalari” fanidan mustaqil ishlarni tashkil etishning shakli va mazmuni quyidagilardan iborat: Mustaqil ishni bajarishdan asosiy maqsad professor–o‘qituvchilarning bevosita rahbarligi va nazorati ostida talabalarni semestr davomida fanlarni uzluksiz o‘rganishini tashkil etish, olingan bilimni mustahkamlash, zaruriy ko‘nikmalarga ega bo‘lish, kelgusidagi darslarga tayyorgarlik ko‘rish, aqliy mehnat madaniyatini, yangi bilimlarni mustaqil ravishda izlab topish va qabul qilishini shakllantirishdan iborat. Talaba mustaqil ishini tashkil etishda «Qurilishda axborot texnologiyalari» fanining xususiyatlarini, shuningdek, har bir talabaning akademik o‘zlashtirish darajasi va qobiliyatini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalaniladi: ayrim nazariy mavzularni turli xil o‘quv adabiyotlari yordamida mustaqil o‘zlashtirish, berilgan mavzu bo‘yicha referat tayyorlash, amaliy mashg‘ulotlarga tayyorgarlik ko‘rish, anjumanlarga ma’ruza tezislarni tayyorlash, fan olimpiadalarida ishtirok etish, ilmiy jamiyatlar va to‘garaklarda ishtirok etish, kafedraning ilmiy ishlarida ishtirok etish va hokazolar. Ushbu o‘quv fani bo‘yicha talabalarning mustaqil ishi, ma’ruzalar konspekt va tavsiya etilgan adabiyotlar hamda davriy jurnallar va internet materiallari bilan ishlashni, amaliy mashg‘ulotlarni o‘tishga tayyorgarlik ko‘rishni, referatlar yozishni, standart talablarga mos ravishda va hisoblash texnikasidan foydalanib mustaqil ish bajarishni o‘z ichiga oladi. Dasturning informasion-uslubiy ta’minoti o‘qitish jarayonida ta’limning zamonaviy usullari, pedagog axborot-kommunikasiya texnologiyalari qo‘llanilishi nazarda tutilgan. Mazkur fanni o‘qitish jarayonida ta’limning zamonaviy metodlari, pedagogik va axborot–kommunikasiya texnologiyalari qo‘llanilishi nazarda tutilgan. Fanning barcha ma’ruzalari zamonaviy kompyuter texnologiyalari yordamida prezentasion va elektron–didaktik texnologiyalaridan amaliy mashg‘ulotlarni o‘tish davomida multimedia texnologiyalaridan keng foydalanish, amaliy mashg‘ulotlarning barcha mavzularida aqliy hujum, guruhli fikrlash pedagogik texnologiyalaridan foydalanish ko‘zda tutiladi. Qurilishda axborot texnologiyalari o‘qituvchisi talabalarga “elektron qo‘llanma”ni yaratishni taklif qilishi mumkin. Bu albatta elektron qo‘llanma yaratishdagi ilk qadam. Bu loyihani yaratishni uddalash uchun turli dasturlar to‘plami bilan ishlashga to‘g‘ri keladi. Talabalar tasvirni qayta ishlash, nutq va musiqani yozib olish, animasiyali effektlardan foydalana olish kabilarni bajara olishlari kerak. Ular uchun axborotni topish va tanlash usullari, ularni tartiblay olish muhim bo‘ladi. Ularga bu katta ishda mutaxassis va fan o‘qituvchisi katta ko‘mak beradi. Natijada multimediali dastur, talabalarning ijodiy potensialining tatbig‘i hosil bo‘ladi. Qurilishda axborot texnologiyalari o‘qituvchisiga esa talabalar bilan ishlashning bu shakli uning mehnati o‘sib kelayotgan yosh avlodga juda zarur ekanligi haqidagi ishonchni beradi. Shu bilan elektron darslikni yaratish yakunlanadi va uni foydalanishga tayyorlash boshlanadi. Shuni aytib o‘tish kerakki, elektron darslikni foydalanishga tayyorlash uning mazmuni va multimediali elementlarida qandaydir to‘g‘rilashlarni taqozo etishi mumkin. Qurilishda axborot texnologiyalari fanini multimediali ilovalar yordamida o’qitishda zamonaviy interfaol metodlardan foydalanish madqsadga muvofiqdir. 14 1-jadval. Multimediali ilalar yaratish bosqichlarida bajariladigan ishlar mazmuni № Bosqich nomi 1 Manbalarni tanlash 2 3 4 5 6 7 8 9 Bajariladigan ishlar mazmuni Manba sifatida quyidagi shartlarni qanoatlantiruvchi manba yoki elektron nashrlarni tanlab olish maqsadga muvofiqdir: DTSga to‘la mos keluvchi manba yoki nashr; gipermatn yaratish uchun qulay manbalar; to‘la hajmli materialga ega manba; qulay shakllarga ega manbalar Mundarijani yaratish, ya’ni materialni hajman eng kam va mazmunan to‘liq bo‘lgan, shuningdek, fanni o‘rganish uchun zarur va yеtarli bo‘lgan tushunchalarning ro‘yxati tuziladi va qismlarga bo‘lish bilan amalga oshiriladi Mundarija, indekslar va modullar tuzilishiga mos holda manba matnlari Qismlar qayta ishlanadi, ro‘yxatga kirmagan matnlar olib tashlanadi, manbalarda bo‘yicha yo‘qlari yoziladi, kontekst yordam (Help) tizimi yaratiladi. Materiallar matnlarni qayta orasidagi bog‘lanish va gipermurojaatlar aniqlanadi. Shunday qilib, ishlash gipermatnning kompyuterga tatbiq qilish loyihasi tayyorlanadi Gipermatnni Gipermatn elektron shaklga aylantiriladi. Natijada, o‘quv maqsadlarida elektron shaklda foydalanish mumkin bo‘lgan sodda elektron nashr yaratiladi. Ko‘pchilik tatbiq qilish mana shu sodda elektron nashrni elektron darslik deb atashadi Kompyuter bilan bog‘liq bo‘lgan ishlar yaratiladi, ya’ni ma’lumotlar har biri aniq holda kompyuterga topshiriladi, kompyuter javobi qaysi shaklda Kompyuterli ko‘rinishi kerakligi aniqlanadi. Natijada, talabalar uchun zarur, auditoriya yordamni mashg‘ulotlari uchun foydali va o‘qituvchilar uchun qulay xossalarga ega yaratish bo‘lgan elektron darslik yaratiladi. Bu bosqichda elektron darslik navbatdagi mukammallashtiruvga, ya’ni multimediali vositalar yordamida ovozlashtirish va vizuallashtirishga tayyor holga keladi Multimediali Alohida tushuncha va tasdiqlarning tushuntirish uslublari o‘zgartiriladi va soha uchun multimediali materiallar bilan almashtirish uchun matnlar tanlab olinadi. material tanlash O‘rganilayotgan materialni tushunish va eslab qolishni osonlashtirish Ovozli sohani uchun talabalarning eshitish qobiliyatidan foydalanish maqsadida va yaratish va uni ekranni matnli ma’lumotlardan biroz еngillatish maqsadida multimediali ishga tushirish hamda ovozli matnlar yaratiladi. Yaratilgan ovozli matnlar diktofonga yoziladi va kompyuterda tatbiq qilinadi O‘rganilayotgan materialni tushunish va eslab qolishni osonlashtirish Materialni uchun talabalarning his qilish qobiliyatidan foydalanish maqsadida va eng vizuallashtirishg ko‘p ko‘rgazmalilikdan foydalanish uchun vizuallashtirish ssenariysi a tayyorlash yaratiladi Materialni Matnlar vizuallashtiriladi, ya’ni animasiya, rasm, grafiklardan foydalanib, vizuallashtirish yaratilgan ssenariy kompyuterli qamrab olinadi Mundarija va tushunchalar ro‘yxatini yaratish “Qurilishda xborot texnologiyalari” fanini o‘qitish metodikasida namoyish metodi eng muhim o‘rin egallaydi hamda “webQuest”, “experience exchange”, “technical consulting” va “rotation” kabi interfaol metodlardan foydalanib multimediali ilovalar asosida o’qitish metodikasi takomillashtirildi. 15 WebQuest innovatsion interfaol metodi hisoblanib – bu talabalar bilan ishlaydigan ma’lumotlarning barchasi veb-saytdan iborat bo‘lgan so‘rovga yo‘naltirilgan dars formatidir. “Experience exchange” pedagogik texnologiyalarning bir turi. Ushbu ped texnologiya talabalar o’rtasida tajribalar almashishining o’zaro fikrlashish va o’rganishning muhimligini anglatadi. Bu ped texnologiya, talabalarning o’rganish jarayonida, boshqa talabalar yoki o’qituvchilar bilan tajribalarini almashishiga imkon beradi. Tajriba almashish, talabalarning o’rganish jarayonida yuzaga kelgan muammolarni еchishda va o’zlashtirishda yordam beradi. Bundan tashqari, "experience exchange" usuli, talabalar o’z fikrlarini boshqa talabalar yoki o’qituvchilar bilan baham ko’rishda va o’zlashtirishda, shuningdek, ko’plab ta'lim usullarini va pedagogik texnologiyalarni o’rganishda yordam beradi. “Technical consulting” pedagogik texnologiyasi texnik sohalarda yordamni taqdim etishga va o'rganish jarayonida texnik muammolarni еchishda yordam berishga yo'naltirilgan. Bu xizmat, texnik sohada yoki texnik mahsulotlarda ishlashda ko'p muammo va savollarga ega bo'lgan tashkilotlar uchun muhimdir. Texnik konsaltirlar o'zlarining sohalarida yuqori saviyadagi mutaxassislar bo'lib, texnik muammolarni tahlil qilish, ularning еchimini topish va o'rgatish, texnik mahsulotlarni ishlatishning eng yaxshi usullarini taqdim etish va boshqa ko'plab xizmatlar ko'rsatishadi. “Rotation” pedagogik texnologiyasi, pedagogik texnologiyalar dasturining bir turidir. Bu pedagogik usul, axborot texnologiyalari asosida ta’lim tizimlari ichidagi pedagoglar o'rtasida o'tkaziladigan amaliy mashg’ulotlardan iboratdir. Bunda, o’qituvchilar o'z ishlarida uning barcha aspektlarini tushunishadi va boshqa o’qituvchilar bilan tajribalar almashishiga imkon beradi. Bu esa tashkilotning ish faoliyatida kengaytirilishi va o'zlashtirilishi mumkin bo'lgan texnik va ijtimoiy ko'nikmalarini oshirishi mumkin. “Rotation” usuli, ta’lim muassasalari o’qituvchilari o'rtasida ko'p muammolar va savollarga javob topishda yordam beradi. Bunda, o’qituvchilar boshqa o’qituvchilar bilan tajribalar almashish orqali, o'z faoliyatlarini yaxshilashda va maqsadlariga erishishda yordam berishadi. Shu bois tadqiqot doirasida multimedia ilovalaridan foydalanib, qurilishda axborot texnologiyalari faninini o‘qitish metodikasini takomillashtirish modeli tuzilmasini ishlab chiqdik (3-rasmga qarang). http://samdaqiqat.uz/index.html web saytini o‘quv jarayoniga qo‘llashda WebQuest metodlari yordamida foydalanish maqsadga muofiqdir. Ingliz tilidan tarjima qilingan - WebQuest - bu o‘quvchilar bilan ishlaydigan ma’lumotlarning barchasi veb-saytdan iborat bo‘lgan so‘rovga yo‘naltirilgan dars formatidir. Ular turli xil dasturlar, shu jumladan veb-saytlarga havolalarni o‘z ichiga olgan oddiy matnni qayta ishlash hujjati yordamida yaratilishi mumkin. Bizning http://samdaqiqat.uz/index.html web saytimizda ham xuddi shunday qurilishda axborot texnologiyalarining ma’ruza, amaliy mashg‘ulotlar, mustaqil ish, HGI (Hisoblash grafik ishi), amaliy topshiriqlar, video darslar, animasiyalar va testlar veb sahifa ko‘rinishida aks etgan. Har bir meyuni tanlaganimizda alohida sahifalar ekranda namoyon bo‘ladi. 16 MAQSAD Ijtimoiy buyurtma: Texnika yo‘nalishidagi OTM talabalarida kompyuter modellashtirish va obrazli tafakkurni rivojlantirish ko‘nikmalarini shakillantirish. TEXNOLOGIK JARAYONLAR BLOKI Maqsad: Qurilishda axborot aexnologiyalari fanini multimedia vositalar asosida o‘qitish metodikasini takomillashtirish Vazifalari: qurilishda axborot texnologiyalari o‘quv kursini multimedia vositalarga ustuvorlik berish asosida o‘qitish metodlari va texnologiyalarini aniqlash; «Qurilishda axborot texnologiyalari» o‘quv kursini multimedia vositalar asosida o‘qitish metodikasini takomillashtirish; multimedia vositalar tuzilishi va mazmuni, yaratish mezonlari hamda bosqichlariga qo‘yiladigan pedagogik talablarni takomillashtirish; «Qurilishda axborot texnologiyalari» fani mavzularini o‘qitish samaradorligini oshirish bo‘yicha tajriba-sinov ishlarini olib borish hamda metodik takliflar ishlab chiqish. Auditoriyada Ma’ruza Amaliy Multimedia Multimedia laboratoriya TAShXISLASh VA BAHOLASh Mustaqil ish HGI Multimedia Multimedia Multimedia Ta’limda multimedia vositalarini qo‘llash metodikasi Ta’lim shakillari: auditoriyada, Auditoriyadan tashqari, mustaqil ta’lim Ta’lim metodlari: Web kvest, experience exchange”, “technical consulting” ва “rotation” rezyume, Veer innovatsion metodlari Ta’lim vositalari: dizayn va audiovizual uskunalar kompyuter texnikasi Ta’limda multimedia vositalarini qo‘llashga yondashuvlar Motivatsion: Faoliyatlilik: Ijodkorlilik: Texnika yo‘nalishidagi OTMlarda qurilishda axborot texnologiyalari fanini multimediali vositalar asosida o‘qitishni shakillantirish darajasi. Kreativ NATIJA Auditoriyadan tashqarida Produktiv Reproduktiv Natija: Qurilishda axborot texnologiyalari fanini multimediali vositalar asosida o‘qitish metodikasi takomillashtirilgan 3-rasm. Qurilishda axborot tеxnologiyalari fanini multimеdiali vositalar asosida o‘qitish mеtodikasini takomillashtirish modеli. 17 Veb-qidiruv (Dodge, 1995 tomonidan yaratilgan)-Internet-qidiruvga asoslangan, hamkorlik va tadqiqot ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan muammoga asoslangan vazifa. Web-kvestlar web-resurslar bilan ishlashda talabalardan yuqori tartibli tanqidiy fikrlash qobiliyatidan foydalanishni talab qiluvchi bir qator tegishli vazifalardan iborat. Web-izlanishdagi amallar har xil vaqt davomida yakka tartibda ham, jamoa tomonidan ham bajarilishi mumkin. http://samdaqiqat.uz/index.html web sayti Windows OTning ixtiyoriy versiyasiga oson ishlashi va undan foydalanish metodikasi quyidagicha: Ekranda samdaqiqat.uz web saytining bosh oynasi ya’niy interfeys qismida meyular satri, dasturni o‘rab olish, dasturni ekran bo‘ylab yoyish va dasturdan chiqish buyruqlari aks etgan. Talabalar matnlarni ko‘rish darajasiga qarab o‘ziga moslashtirishi (Ctrl+tugmasini bosgan holda sichqoncha ro‘ligini aylantirishi kerak) va ma’lumotlarni bemalol o‘zlarining kompyuterlariga yuklashi mumkin. Menyular satrining «Asosiy» deb nomlangan menyusida dasturning bosh oynasi mavjud. «Ma’ruza mashg‘ulotlari» menyusida qurilishda axborot texnologiyalari faniga oid o‘ttizta ma’ruza mavzulari alohida-alohida sahifa ko‘rinishda joylashtirilgan, talabalar har bir ma’ruzalarga kirib bemalol foydalanishi mumkin. «Amaliy mashg‘ulotlar» menyusida qurilishda axborot texnologiyalari faniga oid amaliy mashg‘ulot mavzulari alohida-alohida sahifa ko‘rinishda joylashtirilgan va har bir amaliy mashg‘ulot qadamma-qadam bajarib ko‘rsatilgan, «Mustaqil ish mavzulari» menyusiga jami o‘n oltita mustaqil ta’lim mavzulari joylashtirilgan, talabalar jurnaldagi nomeri bo‘yicha variantlarini tanlab oladilar va mustaqil ish topshiriqlarini bajaradilar «HGI (hisoblash grafik ishi) mavzulari» menyusiga to‘rtta mavzu yuzasidan topshiriq berilgan har-bir mavzu yuzasidan bittadan topshiriqlar bajarib ko‘rsatilgan hamda anashu mavzularga o‘ttiztadan jami 120 ta topshiriq joylashtirilgan. Har bir talaba jurnaldagi nomeri bo‘yicha variantlarini tanlab oladilar va HGIlarini bajaradilar. «Amaliy topshiriqlar» menyusiga beshta mavzuga topshiriqlar keltirilgan, bu topshiriqlarni AdobePhotoshop, CorelDraw, AutoCAD va 3D StudioMAx dasturlarida belgilangam muddatda bajarish talab etiladi, muddatdan oldin bajargan talabalar rag‘batlantiriladi (olgan baliga ball qo‘shiladi) va o‘z vaqtida bajarmagan talabalarga a’lo baho qo‘ilmaydi shu bilan birga mas’ulyatni his qiladilar va o‘z vaqtida topshiriqlarni bajarishga harakat qiladi. «Video darslar» menyusiga ma’ruza amaliy mavzulari yuzasidan o‘rgatuvchi video darslar joylashtirilgan bo‘lib, bu video darslarni xoxlagancha qaytarib ko‘rish imkoniyati mavjud. «Testlar« menyusiga mavzular yuzasidan standart va nostandart testlar joylashtirilgan bo‘lib, ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlardan olgan bilimlarni mustahkamlaydi. Dasturga muvofiq o‘quv jarayoni tashkil etilganda, mashg‘ulotlar “oddiydan murakkabga, nazariy bilimlardan amaliy foydalanishga” tamoyiliga amal qilinadi. Amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazishda mutaxassisligi xususiyatlaridan kelib chiqib vazifalar bajarish maqsadga muvofiqdir Dissertatsiyaning “Multimediali ilovalar asosida pedagogik tajriba – sinov ishlarini tashkil etish” deb nomlangan uchinchi bobda bo‘lajak muhandislarda elektron ta’lim muhitida loyihalash kompetentligi rivojlantirish bo‘yicha tajriba-sinov 18 ishlarini tashkil etish va o‘tkazish, tajriba-sinov ishlari natijalarining matematik statistik tahlili keltirilgan tajriba-sinov ishlari natijalari qayd etilgan. Texnika oliy ta’lim muassasalari uchun yaratilgan «Qurilishda axborot texnologiyalari» multimediali elektron darsligimizning Qurilishda axborot texnologiyalari ta’limiga qay darajada muvofiq kelishini aniqlash va uni yanada takomillashtirish yuzasidan tajriba sinov ishlarini tashkil etish muhimligini inobatga olib, biz Samarqand davlat arxitetura qurilish isntituti, Qarshi muhandislik iqtisodiyot isntituti, Jizzax davlat politexnika instituti barcha bakalavriat ta’lim yo‘nalishlarida 2019-2020, 2020-2021, 2021-2022 o‘quv yillarida pedagogik tajriba-sinov ishlari olib bordik. Tajribalar o‘tkazish jarayonida «Qurilishda axborot texnologiyalari» elektron darsligidan foydalanishning bir necha usullaridan foydalandik. Bu multimediali ilovalardan o‘quv jarayonida foydalanishning asosiy maqsadi talabalarning bilimlarini mustahkamlashga, yangi mavzularni chuqur tushuntirishga, ularni mustaqil izlanishga qaratildi. Kuzatishlarimiz shuni ko‘rsatdiki, multimediali ilovalar yordamida dars tashkil etilishi talabalarni ijodiy qobiliyatlarini o‘stirish, bilim, ko‘nikma va malakalarini mustahkamlashga, talabalarning kompyuterda bemalol ishlay olish malakalarini hosil bo‘lishiga xizmat qildi. Multimediali ilovalarni samaradorlik darajasini aniqlash va baholashda quyidagi umumiy pedagogik talab va mezonlar inobatga olindi: multimediali ilovalardagi o‘quv materialining hajmi va mazmuni; multimediali ilovalardagi o‘quv materiali bayonining ilmiyligi: kurs bo‘yicha asosiy tushuncha, qonun va nazariyalarning ilmiy jihatdan to‘g‘ri ifodalanishi; multimediali ilovalarda o‘quv materiali bayonining tushunarlilik darajasi. Pedagogik tajriba ishlarini amalga oshirish uchun quyidagi tajriba-sinov materiallari tayyorlandi; Multimediali ilovalarni tekshirish uchun talablar majmui. Dasturiy ta’minotni yaratish bo‘yicha asosiy mezonlar: talabalarni qayd etish moduli mavjudligi; kompyuter sinfida, lokal tarmoqda ishlash imkoniyati; administrator modulining mavjudligi; nazariy bilimlar moduli mavjudligi; amaliy bilimlar moduli mavjudligi; test-nazorat topshiriqlarining mavjudligi; mualliflar haqida ma’lumot; multimediali ilovalar bilan ishlash haqida qo‘llanma. Talablarni multimediali vositalar orqali fanni o‘zlashtirish darajalari an’anaviy darslikdan o‘rganish darajalariga qiyoslash orqali aniqlandi. Multimediali vositalar yordamida o‘quv materialini chuqurroq o‘zlashtirish, talabalarni o‘z ustida mustaqil ishlashga yo‘naltirish va ijodiy izlanish olib borishga undashi uning ilmiyligi va foydalanish usuliga ko‘p jihatdan bog‘liq. To‘g‘ri foydalanilgan multimediali vositalar talaba bilimini oshishiga va bo‘lajak kasbiy faoliyatlarida malakali mutaxassis bo‘lib еtishishlariga yordam beradi. O‘rganish davomida 27 nafar o‘qituvchilar hamda tajriba va nazorat guruhlari uchun jami 546 nafar respondent-talabalar mazkur tadqiqotga eksperiment uchun jalb qilindi. Shundan 192 nafari Samarqand davlat arxitektura qurilish institutining I bosqich talabalari, 180 nafari Jizzax politexnika institutining I bosqich talabalari va 174 nafari Qarshi muhandislik iqtisodiyot institutining I bosqich talabalaridir. Tajriba-sinov ishlari 3 bosqichda, ya’ni takidlovchi, shakllantiruvchi, yakunlovchi 19 bosqichlarda olib borildi va quyidagicha amalga oshirildi. Tajriba-sinov ishlari natijalarini hisoblash va tajriba hamda nazorat guruhlarining o‘zlashtirish darajalarini taqqoslash uchun talabalarning olgan baholari o‘rtacha qiymati quyidagi jadvalda hisoblangan (2-3-jadvallar): Nazorat va tajriba-sinov guruhlarining tajriba yakunidagi umumiy ko‘rsatkichlari quyidagicha (2-jadvalga qarang). 2-jadval Tajriba va nazorat guruhlardagi ko’rsatgichlar Sinflar O‘zlashtirish darajalari Talabalar soni Yuqori O‘rta Past Tajriba sinfi 272 75 110 87 Nazorat sinfi 274 32 83 159 Olingan sonli ma’lumotlarning Styudent-Fisher kriteriyasi asosida matematikstatistik tahlilini o‘tkazamiz. Tajriba va nazorat guruhlardagi baholash natijalarini mos ravishda 1-va 2-tanlanmalar deb olamiz va quyidagi variasion qatorlarga ega bo‘lamiz (3-jadvalga qarang): 3-jadval Tajriba va nazorat guruhlardagi baholash natijalari Tajriba guruhi Xi Yuqori 75 O‘rta 110 Nazorat guruhi Yj A’lo 32 Yahshi 83 1-tanlanma Past 87 2-tanlanma Qoniqarli 159 Umumiy soni n272 Umumiy soni m274 Ushbu tanlanmalardagi o‘zlashtirish dinamikasini hosil qilamiz (4-rasmga qarang): 4-rasm. I-kurs talabalarining o‘zlashtirish dinamikasi. 20 Rasmda qayd etilgan grafiklar ushbu tanlanmalar uchun mos o‘rta qiymatlar ham X ̅>Y ̅ shartlarni qanoatlantirishni oldindan ko‘rsatadi. Tajriba-sinov ishlari natijalarini hisoblash va tajriba hamda nazorat guruhlarining o‘zlashtirish darajalarini taqqoslash uchun o‘quvchilarning olgan baholari o‘rtacha qiymati quyidagi formula bo‘yicha hisoblandi. 2-jadvalda qayd etilgan sonli ma’lumotlarning Styudent-Fisher kriteriyasi asosida matematik-statistik tahlili o‘tkazildi. Olingan natijalardan o‘qitish samaradorligini baholash mezoni birdan kattaligi (Kusb=1,12>1) va bilish darajasini baholash mezoni noldan katta ekanligini (Kbdb=0,41>0) ko‘rish mumkin. Bundan ma’lumki, tajriba guruhlari ko‘rsatkichlari nazorat guruhdagilaridan yuqori miqdorga ega. Ushbu ko‘rsatkichlar foizlarda hisoblanganda tajriba guruhidagi samaradorlik nazorat guruhiga nisbatan 13,79 % ga oshishiga erishilganligi aniqlandi. Demak, Samarqand shahridagi Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti, Jizzax shahridagi Jizzax politexnika instituti va Qarshi shahridagi Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti talabalariga «Qurilishda axborot texnologiyalari» fanini multimediali ilova asosida yaxshi natijaga erishilgani tajriba-sinov natijalaridan yaqqol ko‘rinib turibdi. XULOSA Axborotlashgan ta’lim sharoitida bo‘lajak muhandis-quruvchilarning kasbiy kompetentligini takomillashtirish bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqot natijalari asosida quyidagi xulosalarga kelindi: 1. Xorijiy va respublikamiz uzluksiz ta’lim tizimidagi mavjud elektron o‘quv adabiyotlarni yaratish va ularni joriy etish yo‘nalishidagi ishlarni tahlil etildi. Xususan, multimediali ilovalar yaratishga doir ijtimoiy, psixologik, pedagogik, metodik adabiyotlarni ilmiy nazariy jihatdan o‘rganish va tahlil etish multimediali ilovalarni yaratishga qo‘yiladigan pedagogik talablar, mezonlar, o‘quv adabiyotlarining tuzilishi, shakllari va turlarini bir butun yaxlit tizim sifatida tadqiq etish lozimligini belgilangan. 2. Texnik oliy ta’limning o‘quv jarayonida multimediali ilovalardan foydalanishning nazariy-pedagogik asoslari ishlab chiqildi, «Qurilishda axborot texnologiyalari» kursi bo‘yicha multimediali ilovalar yaratishda fanga oid ilmiy va amaliy ahamiyatga molik nazariy ma’lumotlar, qonun-qoidalar, tushunchalar berilishi bilan birgalikda, dastavval ular talabalarning yoshi va psixologik xususiyatlaridan kelib chiqqan holda yaratilishi, fanlararo bog‘lanishda takrorlashning oldini oladigan izchil ketma-ketlikka asoslangan uyg‘unlikning bo‘lishi va zamonaviy axborot texnologiyalarining ta’limga tezkor kirib kelishini inobatga olgan holda yaratilishi ilmiy – metodik jihatdan asoslangan. 3. Texnik oliy ta’limi uchun yaratilgan multimediali ilovalar yordamida ma’ruza, amaliyot darslari va laboratoriya mashg‘ulotlarini olib borishning («Qurilishda axborot texnologiyalari» kursi misolida) metodik tizimi ishlab chiqildi, ma’ruza va laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tkazish mazmuni ochib berilgan. 4. Yaratilgan multimediali ilovalar asosida pedagogik tahlil, sinov ishlarini tashkil etish va o‘tkazilgan pedagogik tajriba-sinov o‘tkazildi. An’anaviy darslik va 21 multimediali ilovalardan foydalanib tajriba-sinov o‘tkazilgandan keyin olingan ko‘rsatkichlar tajriba guruhlariniki nazorat guruhdagilarga nisbatan yuqori ekanligi aniqlangan. 5. Sinov natijalari yaratilgan multimediali ilovalar Respublikamizning Texnika oliy ta’lim muassasalarida va ularning ta’lim jarayonida qo‘llash samarali ekanligini isbotlangan. 6. Bo‘lajak muhandis-quruvchilarning kasbiy kompetentligi tuzilmasini belgilashda kasbiy va shaxsiy sifatlar majmui, texnologik savodxonlik, qurilish sohasidagi o‘zgaruvchan mehnat faoliyati shart-sharoitlariga yuqori darajadagi moslashuv, bino va inshootlarni loyihalashda kasbiy tajribaga egalik, uni kasbiy tayyorgarlik va ishlab chiqarish faoliyati jarayonida takomillashib borishi kabi komponentlarning o‘zaro birligini ta’minlangan. 7. Axborot ta’lim muhiti sharoitida bo‘lajak muhandis-quruvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish jarayonlarini amalga oshirishda o‘quv-ishlab chiqarish amaliyotini aralash o‘qitish modeli asosida tashkil etish, virtual ekskursiyalar orqali qurilish maydonlarida ob’ektlar bilan vizual ishlash, mustaqil loyihaviy faoliyat jadallashtirilgan. 8. Bo‘lajak muhandis-quruvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirishda multimediali vositalar asosida virtual birgalikdagi faoliyatni tashkil etish, professoro‘qituvchi hamda ishlab chiqaruvchilarning o‘qitishning innovatsion metodlari va qurilish industriyasining zamonaviy texnologiyalarini o‘zlashtirishi kabi pedagogik shart-sharoitlar qat’iy hisobga olingan. TAVSIYALAR 1. Multimediali ilovalarni yaratishga qo‘yiladigan pedagogik talablar, mezonlar, o‘quv adabiyotlarining tuzilishi, shakllari va turlarini bir butun yaxlit tizim sifatida tadqiq etish. 2. Multimediali ilovalarni yaratishga qo‘yiladigan pedagogik talablar, mezonlar ishlab chiqilgan, lekin ularni bugungi ta’lim-tarbiya tizimida kechayotgan islohotlar nuqtai-nazaridan qayta ko‘rib chiqish hamda ilmiy jihatdan takomillashtirish zarur. 3. “Qurilishda axborot texnologiyalari” kursi bo‘yicha multimediali ilovalar yaratishda fanga oid ilmiy va amaliy ahamiyatga molik nazariy ma’lumotlar, qonunqoidalar, tushunchalarni kengaytirish. 22 НАУЧНЫЙ СОВЕТ DSc.03/30.01.2020.Пед.26.01ПО ПРИСУЖДЕНИЮ УЧЕНЫХ СТЕПЕНЕЙ ПРИ ТАШКЕНТСКОМ ГОСУДАРСТВЕННОМ ПЕДАГОГИЧЕСКОМ УНИВЕРСИТЕТЕ ТАШКЕНТСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ КАРИМОВ АБДУБОКИ АЛИКУЛОВИЧ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕТОДИКИ ПРЕПОДАВАНИЯ ПРЕДМЕТА “ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В СТРОИТЕЛЬСТВЕ” НА ОСНОВЕ МУЛЬТИМЕДИЙНЫХ СРЕДСТВ 13.00.02 - Теория и методика обучения и воспитания (информатика) АВТОРЕФЕРАТ ДИССЕРТАЦИИ ДОКТОРА ФИЛОСОФИИ (PhD) ПО ПЕДАГОГИЧЕСКИМ НАУКАМ Ташкент – 2023 23 Тема диссертации доктора философии (PhD) зарегистрирована в Высшей аттестационной комиссии за номером B2021.1.PhD / Ped2297. Диссертация университете. выполнена в Ташкентском государственном педагогическом Автореферат диссертации на трех языках (узбекский, русский, английский (резюме)) размещен в веб-странице www.tdpu.uz, а также в информационно-образовательном портале "ZiyoNET" www.ziyonet.uz. Научный руководитель: Абдуллаева Барно Сайфутдиновна доктор педагогических наук, профессор Официальные оппоненты: Kaрлибаева Гулжахан Ермекбаевна доктор педагогических наук, профессор Уразметова Шоира Азатбаевна доктор философии (PhD) по педагогическим наукам Ведущая организация: Гулистанский государственный университет Защита диссертации состоится «___» __________ 2023 года в _____часов на заседании Научного совета DSs.03/30.01.2020.Ped.26.01 при Ташкентском государственном педагогическом университете. цифровой Научный совет. (Адрес: 100185, г. Ташкент, Чиланзарский район, ул. Бунедкор, д. 27. Тел.: (99871) 276-79-11; факс: (99871) 276-80-86; email: tdpu_kengash@edu.uz). С диссертацией можно ознакомиться в информационно-ресурсном центре Ташкентского государственного педагогического университета (зарегистрирован за № ______). Адрес: 100185, г. Ташкент, Чиланзарский район, ул. Бунедкор, д. 27. Тел.: (99871) 276-75-87; факс: (99871) 276-80-86. Автореферат диссертации разорслан «___»___________ 2023 г. (Протокол реестра рассылки №_____ от «___» _________ 2023 г.). З.Н.Мамараджабова Председатель научного совета по присуждению ученых степеней д.п.н., профессор Р.Г.Исянов Научный секретарь научного совета по присуждению ученых степеней д.п.н., доцент С.С.Булатов Председатель Научного семинара при Научном совете по присуждению ученых степеней, д.п.н., профессор 24 ВВЕДЕНИЕ (аннотация диссертации доктора философии (PhD) ) Актуальность и востребованность темы диссертации. В мировых образовательных учреждениях в практику внедряются креативные технологии информатизации учебных процессов, внедрения мультимедийных приложений. В новой образовательной концепции до 2030 года, принятой международными организациями и развитыми странами, образование признано основной движущей силой развития и важной деятельностью, ведущей к достижению целей устойчивого развития, проводятся системные работы по определению перспективных направлений моделирования образовательного процесса, проектированию перспективных направлений использования современных педагогических и информационно-коммуникационных технологий. В мировых образовательных и научно-исследовательских учреждениях ведутся научные исследования по формированию электронных ресурсов интеллектуального развития, повышению эффективности использования информационных технологий в инженерии и архитектуре, проектированию на компьютере с помощью программ цифрового проектирования Revit, AutoCAD, 3DSMax. Особое внимание уделяется научным исследованиям по широкому использованию в учебном процессе виртуальных образовательных технологий, электронных учебников, мультимедийных электронных учебных комплексов и предоставлению инновационных знаний студентам по сферам деятельности, постоянному совершенствованию професональных навыков и умений, подготовке квалифицированных и современных специалистов с использованием мультимедийных приложений. В последние годы в нашей республике создаются нормативные основы ускоренного развития процесса создания электронных учебников, в том числе мультимедийных приложений, предназначенных для обучения на основе наглядных материалов, компьютерных технологий, совершенствования содержания создания мультимедийных приложений и существующих методик и технологий обучения. “За прошедшие годы в нашей стране был осуществлен комплекс мер по формированию современного архитектурного облика городских и сельских населенных пунктов, интенсификации строительства, внедрены эффективные механизмы государственного управления в строительной сфере”1. В результате будут расширены педагогические возможности будущих специалистов по использованию компьютерных технологий в сфере архитектуры. Данная исследовательская работа также в определенной степени послужит реализации приоритетных задач по выведению сферы информационнокоммуникационных технологий на новый уровень, а также задач, обозначенных в Постановлениях Президента Республики Узбекистан от 28 января 2022 года № ПП-60 “О стратегии развития Нового Узбекистана на 2022-2026 годы”, от 6 октября 2020 года № ПП-4851 “О мерах по дальнейшему совершенствованию Указ Президента Республики Узбекистан от 8 октября 2019 года № УП-5847 “Об утверждении Концепции развития системы высшего образования Республики Узбекистан до 2030 года”: № 06/19/5847/3887 от 09.10.2019. https://lex.uz/docs/4545884 1 25 системы образования в области информационных технологий, развитию и интеграции научных исследований с IT-индустрией”, а также в Указе Президента Республики Узбекистан от 5 октября 2020 года № УП-6079 “Об утверждении стратегии “Цифровой Узбекистан-2030” и мерах по ее эффективной реализации”, и в иных нормативно-правовых актах, касающихся данной деятельности. Соответствие исследования приоритетными направлениями развития науки и технологий Республики. Данное исследование выполнено в рамках приоритетного направления развития науки и технологий Республики I. “Формирование системы инновационных идей и пути их реализации в социальном, правовом, экономическом, культурном, духовнопросветительском развитии информационного общества и демократического государства”. Степень изученности проблемы. Внедрение современных информационно-коммуникационных технологий в систему образования осуществлено А.A.Абдукадыровым, М.M.Ариповым, У. Ш. Бегимкуловым, Р.H.Джураевым, П.M.Джалоловой, Ф.M.Закировой, Н.И.Тайлаковым, М.H.Лутфиллаевым, Н.A.Муслимовым, М.X.Алламбергеновой, Н.B.Никадамбаевой, Ф.A.Хамроевой, Р.Д.Шадиевым, Т.T.Шоймардоновым, М.Цоем, М.A.Файзиевым, М.Э.Мамараджабовым, С.К.Турсуновым, Н.С.Хайтуллаевой, У.M.Мирсановым. От Содружества Независимых государств (СНГ) Ю.Н.Павловский, В.П.Беспалько, М.В.Власов, С.В.Монахов, Н.Н.Личкина, Р.М.Шеннон, Э.Н.Гусева, М.В.Ядровская, Т.В.Чернякова, Т.П.Воронина, В.С.Тимченко, Н.В.Майорова, А.А.Фаюстов, М.Ю.Барбашин, Н.П.Бусленко, В.В.Келтон, Э.А. Бабкина и др. исследовали теоретические основы создания и использования средств информатизации образования, информационно-динамическая обучающая среда исследовалась ими как фактор развития информационной культуры педагогов. В исследованиях зарубежных ученых, таких как P.Alfred, T.Monaha, S.Thakral, A.N.Meltzoff, R.A.Williamson, Deanna Kuhn, Biju Bajracharya, Dr.Ajit Mondal, Juan Manuel Duran, Lewy A, J.Rittinghouse ва Franco Landriscina были раскрыты новые основные профильные особенности для проектирования системы образования, теоретические и методические вопросы использования компьютерных технологий в образовании. Связь темы диссертации с планами научно-исследовательских работ высшего учебного заведения, в котором была выполнена диссертация. Диссертационное исследование было выполнено в рамках прикладного проекта PZ-20170923121 на тему “Развитие педагогической деятельности на основе сотрудничества в образовательных учреждениях” научно-исследовательского плана Ташкентского государственного педагогического университета (20172020 гг.). Целью исследования является разработка рекомендаций по диагностике методического обеспечения по предмету “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств. 26 Задачи исследования: произвести анализ педагогических возможностей преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств по архитектурно-строительным направлениям; усовершенствовать методику преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве”; усовершенствовать модель развития профессиональных знаний будущих специалистов по предмету “Информационные технологии в строительстве”; усовершенствовать критерии определения эффективности преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве”. Объектом исследования явлеется процесс совершенствования методики преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств, в котором приняли участие 546 студентов Джизакского политехнического, Самаркандского государственного архитектурностроительного и Каршинского инженерно-экономического институтов. Предметом исследования являются методы, средства и формы совершенствования методики преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств. Методы исследования. В целях достижения цели исследования и обеспечения выполнения поставленных задач были использованы следующие методы: изучение и сравнительный анализ, моделирование (конструирование) научно-теоретических, педагогико-психологических, логических, научнометодических ресурсов, социометрическое (анкетирование, тестирование, опросы, беседа); прямое и косвенное педагогическое наблюдение; педагогический опыт-эксперимент; математико-статистическая обработка, анализ и обобщение результатов. Научная новизна исследования заключается в следующем: усовершенствованы возможности совершенствования методики преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств на основе повышения продуктивности электронной учебной литературы и ее внедрения в образование, создания структуры и содержания мультимедийных приложений в соответствии с требованиями образовательных задач и практической интеграции индивидуальных особенностей организации образования; усовершенствован процесс совершенствования методики преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств на основе аналитического прогнозирования возможностей использования таких интерактивных методов, как “Experience exchange”, “Technical consulting” и “rotation”, а также самоанализа в формировании рефлексивных навыков, формирования организационноструктурной иерархии определения педагогических возможностей контроля деятельности и ее результатов на основе построения дидактической траектории; усовершенствована методика преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств на основе 27 устойчивой приоритизации таких дидактико-векторных видов деятельности, как оперативность и виртуализация, информационно-исследовательская деятельность, саморегуляция, направленных на повышение эффективности практических и лабораторных занятий; улучшена результативность совершенствования методики преподавания предмета “Информационные технологии в строении” на основе мультимедийных средств на основе заполнения электронного контента, основанного на обратной связи по интегративно обучающему содержанию когнитивно-деятельностной и креативно-мотивационной направленности при организации и проведении апробационных работ компонентов педагогического анализа на основе созданных мультимедийных приложений. Практическими результатами исследования являются: усовершенствованы педагогические требования к структуре и содержанию, критериям и этапам создания мультимедийных приложений, разработаны и внедрены в практику учебное пособие и учебник по дисциплине “Информационные технологии в строительстве” для технических высших учебных заведений; созданы мультимедийные приложения для технических высших учебных заведений по курсу “Информационные технологии в строительстве”; усовершенствована методика использования мультимедийных приложений в высших технических учебных заведениях, также для дисциплины “Информационные технологии в строительстве создан одноименный веб-сайт www.samdaqiqat.uz, а также разработаны и внедрены в практику педагогические программные продукты. Достоверность результатов исследования определяется тем, что применяемые подходы, методы и теоретическая информация получены из официальных источников, основаны на философском, методологическом, методическом, психолого-педагогическом подходах к проблеме, применены взаимодополняющие методы исследования, соответствующие задачам исследования; результаты опытно-экспериментальных работ обработаны методами математико-статистического анализа. Научно-практическая значимость результатов исследования. Научная значимость результатов исследования объясняется тем, что требования к созданию мультимедийных электронных учебников для высших технических учебных заведений были теоретически и педагогически обоснованы, для высших технических учебных заведений были разработаны учебное пособие и учебник по дисциплине “Информационные технологии в строительстве”, разработаны критерии этапов создания мультимедийных приложений, для вузов были созданы мультимедийные приложения по предмету “Информационные технологии в строительстве”, и тем, что были разработаны методические основы его использования в образовательном процессе. Практическая значимость исследования определяется педагогическими требованиями к созданию мультимедийных приложений, дидактическими принципами, на которые опираются при создании мультимедийных приложений, а также тем, что этапы и критерии их создания могут быть 28 использованы при создании серийных электронных учебников. Внедрение результатов исследования. На основании полученных результатов по совершенствованию методики преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств: предложения по совершенствованию возможностей совершенствования методики преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств повышению на основе повышения продуктивности электронной учебной литературы и ее внедрения в образование, создания структуры и содержания мультимедийных приложений в соответствии с требованиями образовательных задач, а также совершенствования индивидуальных особенностей организации образования на основе практической интеграции включены в содержание учебного пособия “Информационные технологии в строительстве” (Издательский бюллетень № 418-360, разрешенный приказом Министерства высшего и среднего специального образования № 418 от 14 августа 2020 г.). В результате была расширена возможность повышения эффективности организации самостоятельной учебной деятельности студентов по предмету “Информационные технологии в строительстве” в высших технических учебных заведениях; рекомендации по усовершенствованию процесса совершенствования методики преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средстви на основе аналитического прогнозирования возможностей использования таких интерактивных методов, как “Experience exchange”, “Technical consulting” и “rotation”, а также самоанализа в формировании рефлексивных навыков, формирования организационно-структурной иерархии определения педагогических возможностей контроля деятельности и ее результатов на основе построения дидактической траектории включены в содержание учебного пособия “Информационные технологии в строительстве” (Издательский бюллетень № 418360, разрешенный приказом Министерства высшего и среднего специального образования № 418 от 14 августа 2020 г.). В результате достигнуто совершенствование методики преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве”; предложения по усовершенствованию методики преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств на основе устойчивой приоритизации таких дидактико-векторных видов деятельности, как оперативность и виртуализация, информационноисследовательская деятельность, саморегуляция, направленных на повышение эффективности практических и лабораторных занятий включены в содержание учебно-методического пособия “Информационные технологии в строительстве” (Издательский бюллетень № 418-360, разрешенный приказом Министерства высшего и среднего специального образования № 418 от 14 августа 2020 г.). В результате были расширены теоретические возможности совершенствования дидактического обеспечения дисциплины предмета “Информационные технологии в строительстве”; 29 предложения по улучшению результативности совершенствования методики преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств на основе заполнения электронного контента, основанного на обратной связи по интегративно обучающему содержанию когнитивно-деятельностной и креативномотивационной направленности при организации и проведении апробационных работ компонентов педагогического анализа на основе созданных мультимедийных приложений включены в содержание учебника “Информационные технологии в строительстве” (Издательский бюллетень № 418-360, разрешенный приказом Министерства высшего и среднего специального образования № 418 от 14 августа 2020 г.). В результате, это послужило обогащению дидактико-методического обеспечения развития профессиональной подготовки будущих специалистов в области информационных технологий. Апробация результатов исследования. Результаты данного исследования были обсуждены, в том числе, на 2 международных и 2 республиканских научно-практических конференциях. Публикация результатов исследования. Всего по теме диссертации опубликовано 12 научно-методических работ, в том числе 4 статей в научных изданиях, рекомендованных ВАК Республики Узбекистан для публикации основных научных результатов докторских диссертаций, из них 3 опубликованы в республиканских и 1 в зарубежных журналах. Структура и объем диссертации. Диссертация состоит из введения, трех глав, заключения, 121 страницы текста, списка использованной литературы и приложений. ОСНОВНОЕ СОДЕРЖАНИЕ ДИССЕРТАЦИИ Во введении обоснована актуальность темы диссертации, изложены степень изученности проблемы, определены цель и задачи, а также объект и предмет исследования, указано соответствие исследовательской работы важным направлениям развития науки и технологий, а также показана научная новизна, достоверность, теоретическая и практическая значимость результатов исследования, включены сведения о внедрении в практику и публикациях результатов исследования, структуре исследовательской работы. Первая глава диссертации называется “Теоретические основы создания мультимедийных приложений для высших технических учебных заведений”. В ней представлен теоретический анализ реализации профессиональной подготовки будущих инженеров в электронной образовательной среде, роль и значение использования электронной образовательной среды в процессе подготовки будущих инженеров, а также исследован педагогический потенциал электронной образовательной среды как фактор развития проектной компетентности будущих инженеров. В настоящее время актуальной и важной проблемой становится создание современного учебника, особенно мультимедийных средств, из которого стало ясно, что не только их применение в преподавании предмета 30 “Информационные технологии в строительстве”, но также и в процессе подвижного, дидактического, наглядного, звукового, эффективного обучения других дисциплин приводит к эффективным результатам. При переходе к информационному обществу современному специалисту любого зрелого уровня необходимо знать, как эффективно использовать компьютеры, телекоммуникации и другие средства связи. Таким образом, эффективное использование информационных технологий в управлении качеством образования в высших учебных заведениях дает хороший результат для подготовки наших будущих зрелых специалистов со знаниями и на уровне современных требований. Оснащение аудиторий современными техническими средствами и их использование в процессе занятий, умение применять современные технические средства, то есть компьютеры, проекторы, видео -, аудио- и мультимедиа, при проведении практических занятий по предмету “Информационные технологии в строительстве”, еще больше повышает качество обучения. Подготовка студентов к использованию компьютерных технологий в их будущей профессиональной деятельности будет более эффективной в следующих условиях: наличие системы, формирующей у студентов знания, умения и навыки в области использования компьютерных технологий в их будущей профессиональной деятельности, обеспечивающей соответствие их профессиональной подготовки требованиям современного общества; наличие соответствующего методического обеспечения и материальной учебной базы, позволяющей формировать у студентов необходимые знания, умения и навыки; современное состояние проблем теории и практики педагогики высшего образования, а именно наличие компьютерных технологий в обучении и их роль в учебно-воспитательном процессе, позволяет определить уровень сформированности у студентов выпускных курсов навыков использования компьютерных технологий. Из анализа подготовки к занятию, проведения занятия, внеурочной деятельности учителя по использованию компьютерной техники в учебном процессе известно, что достаточный уровень знаний и умений учителя в области использования компьютерной техники приводит к намеченной цели. Использование компьютерных технологий в образовательном процессе – явление вполне закономерное. Только эффективность их использования в образовании обусловлена конкретными представлениями о замене сложных взаимодействий, возникающих в системе взаимодействия учитель-ученик. Компьютерные технологии меняют цели и содержание обучения, появляются новые методы и организационные формы обучения. Одним из преимуществ мультимедийных приложений, созданных на базе компьютерных технологий, является то, что они предназначены для всестороннего углубленного усвоения учебного материала и научной информации путем формирования самостоятельного обучения, творческого мышления, умений и навыков. Также данный вид пособий предпочтительнее 31 традиционных в плане обобщения научной информации, учета возрастных и физиологических особенностей студентов. В мультимедийных приложениях тексты изложены в привлекательной, впечатляющей форме, основные концепции и определения написаны четко и ясно, а также имеют возможность контролировать знания пользователей. Мультимедийные приложения как уже говорилось, это электронный ресурс, содержащий электронные издания, типовые и рабочие планы, подготовленные по особо важным разделам дисциплин по специальностям и направлениям государственного образовательного стандарта, а также сборники упражнений и задач, альбомы карт и схем, структурные атласы, хрестоматии по дисциплинам, инструкции к дипломному проекту, справочные материалы. Существует два типа использования мультимедийных приложений: онлайн и офлайн. Онлайн (открытый) вариант подразумевает, что пользователь находится в глобальной или локальной сети в течение длительного времени, тогда как офлайн (закрытый) вариант подразумевает периодический доступ к сети. Существуют общие требования к созданию мультимедийных приложений, которые нашли свое выражение на рисунке ниже (Рис.1). Общие требования к мультимедийным приложениям мультимедийные приложения должны соответствовать утвержденной методической комиссией учебной программе и отвечать простым требованиям, предъявляемым к учебно-методическим изданиям; должны раскрывать содержание изучаемого курса (или его части) и иметь достаточный объем для достижения своей учебно-методической цели; должны содержать иллюстративные элементы, служащие достижению учебно-методических целей (т. е. максимально использовать мультимедийные возможности компьютера); как и гиперссылки на другие главы руководства, они должны включать ссылки на внешние веб-ресурсы и ресурсы по мере необходимости; усвоение студентом материала должно сопровождаться контрольными и тестовыми вопросами, позволяющими провести самопроверку для самостоятельной оценки. Рис. 1. Общие требования к мультимедийным приложениям. К мультимедийным приложениям, создаваемым для высших учебных заведений, предъявляются следующие требования: соответствие выбранному предметному содержанию, образовательным целям и государственным образовательным стандартам; обеспечение самостоятельного получения студентами знаний; сочетание (интеграция) с другими дисциплинами; воплощение в себе достаточного объема данных по предмету; предоставление 32 студенту возможности самостоятельно или преподавателю оценивать и контролировать знания студентов. В наше время традициям глобализации уделяется внимание не только в экономике и политике, но и в образовании, которое проявляется как полноценный объективный процесс. Это достигается широким распространением и совершенствованием новых информационных технологий. На пути глобализации образования стоит проблема отсутствия единого “языка обучения”. Соответственно, в рамках единой концепции разрабатываются специальные проекты по координации различных образовательных учреждений. На сегодняшний день сформированы методические, программные и технические требования к качественному электронному учебнометодическому комплексу и определяющие его содержание электронный учебник, пособие и его составляющие. Комплекс, содержащий следующие составляющие, считается относительно полным: аннотация (предисловие) к курсу, в которой будет дана краткая информация об издании, для кого оно предназначено, что в нем содержится; рабочая программа будет формироваться на основе государственных образовательных стандартов специальности, образцовой программы по данному предмету (при его наличии). Рабочая программа учебной дисциплины должна содержать в общем виде следующие разделы: цели и задачи учебной дисциплины, содержание теоретических и практических разделов дисциплины, контрольную и курсовую работу, задания и задачи, перечень вопросов для итогового контроля (контрольной работы или экзамена), учебно-методическое обеспечение дисциплины; управление изучением предмета (методические указания к самостоятельной работе), которое включает в себя указания и рекомендации по самостоятельному изучению теоретического материала и выполнению практических заданий, инструкции для студентов по правильной технологии усвоения учебного материала на заданном уровне, по правильному использованию и замене материалов всего электронного учебно-методического комплекса, основной и дополнительной литературы; учебное пособие, в котором обобщается изложение теоретического и практического материала предмета. Оно обязательно должно соответствовать рабочей программе и методическим границам (модуль, часть, учебные единицы); практика предназначена для закрепления умений и навыков теоретических знаний, полученных в результате изучения учебного пособия, должна включать в себя примеры выполнения заданий и анализ относительно частых ошибок; контрольные работы по проверке результатов и хода теоретического и практического усвоения студентами учебного материала; справочник (справочник), содержит таблицы, определения, толковый словарь по дисциплине; электронная библиотека курса может быть в виде простой хрестоматии, дополненной аудио, видео материалами, образовательными интернет-ресурсами. Они связаны с программно-техническими, а также методическими трудностями. С целью устранения таких трудностей информационно33 образовательная среда осуществляет учебные процессы взаимосвязанными, как показано на схеме ниже (Рис.2). Образовательная среда информации Учебный процесс Информационно-дидактическое обеспечение учебного процесса Дистанционные курсы, эл.пособия Виртуальные библиотеки Эксперим.работы, практикумы Телеконференции (онлайн, офлайн) Проекты Образовательные веб-квесты Виртуальные путешествия Электронное хранилище интернет ресурсов Тесты, контрольные работы Консультации Дополнительная образовательная система Олимпиады, викторины Научная деятельность студентов Проектная деятельность студентов jamiyati 0 Ученые-методисты, авторы пособий, учителя дисциплин Рис. 2. Образовательная среда взаимосвязанной информации Практика показывает, что хорошего эффекта в процессе обучения можно добиться в условиях моделируемых ситуаций и с помощью интерактивных дидактических игр и тренажеров, требующих коллективной и индивидуальной деятельности, направленной на формирование профессиональных умений и навыков. Интерактивная игра позволяет моделировать как ранее возникшие реальные ситуации в различных сферах будущей профессиональной деятельности, так и конкретные профессиональные качества и компетенции, задуманные с целью формирования личности будущего специалиста. Только именно дидактическая игра и создание электронных тренажеров создают наибольшие трудности при создании электронного учебно-методического комплекса. Во второй главе диссертации, озаглавленной “Методика преподавания дисциплины “Информационные технологии в строительстве” в высших технических учебных заведениях” освещены вопросы, связанные с 34 содержанием и значением общепрофессиональных и специализированных дисциплин в развитии проектной компетентности будущих инженеров, факторами, влияющими на развитие проектной компетентности будущих инженеров, организацией практических занятий с использованием методики и модели развития проектной компетентности, эвристических методов развития проектной компетентности, электронных образовательных ресурсов. В процессе преподавания дисциплины “Информационные технологии в строительстве” студенты, овладевая знаниями о современных компьютерах, должны формировать умение применять их к решаемым задачам по своей специальности. Целью дисциплины “Информационные технологии в строительстве” является формирование у студентов представления о принципах применения современных информационно-коммуникационных технологий в архитектурно-строительной сфере и ознакомление с процессами информатизации архитектурно-строительной сферы. Форма и содержание организации самостоятельной работы по дисциплине “Информационные технологии в строительстве” заключаются в следующем: Основной целью самостоятельной работы является организация непрерывного изучения студентами предметов в течение семестра под непосредственным руководством и контролем преподавателей, закрепление полученных знаний, приобретение необходимых навыков, подготовка к предстоящим занятиям, формирование культуры умственного труда, самостоятельного поиска и получения новых знаний. При организации самостоятельной работы студента с учетом особенностей предмета “Информационные технологии в строительстве”, а также уровня и способностей каждого студента к академическому освоению используются следующие формы: самостоятельное освоение отдельных теоретических тем с использованием различной учебной литературы, подготовка реферата по заданной теме, Подготовка к практическим занятиям, подготовка лекционных тезисов для конференций, участие в предметных олимпиадах, участие в научных обществах и кружках, в научной работе кафедры и др. Самостоятельная работа студентов по данной учебной дисциплине, лекции предполагают работу с конспектами и рекомендуемой литературой, а также с материалами периодических изданий и интернета, подготовку к прохождению практических занятий, написание рефератов, выполнение самостоятельной работы в соответствии со стандартными требованиями и с использованием вычислительной техники. Информационнометодическое обеспечение программы предусматривает применение в учебном процессе современных методов обучения, педагогических информационнокоммуникационных технологий. В процессе преподавания данного предмета предусматривается применение современных методов обучения, педагогических и информационно–коммуникационных технологий. Все лекции по дисциплине предусматривают широкое использование мультимедийных технологий при прохождении практических занятий по презентационным и электроннодидактическим технологиям с использованием современных компьютерных технологий, осуществление мозгового штурма по всем темам практических занятий, использование педагогических технологий группового мышления. 35 Таблица 1. Содержание работ, выполняемых на этапах создания мультимедийных приложений № 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Наименование этапа Содержание работ, которые предстоит выполнить В качестве источника желательно выбрать источник или электронную публикацию, удовлетворяющую следующим условиям: Выбор источник или публикация, полностью соответствующие ГОС; источников удобные ресурсы для создания гипертекста; источник с полноразмерным материалом; источники с удобными формами Составление оглавления, т. е. перечня понятий, из которых Создание материал является наименьшим по объему и наиболее полным по оглавления и содержанию, а также необходимым и достаточным для изучения списка понятий предмета, осуществляется путем составления и деления на части Исходные тексты обрабатываются в соответствии со структурой содержания, индексов и модулей, тексты, не включенные в список, Обработка удаляются, отсутствующие в источниках записываются, создается текстов по частям система контекстной помощи (Help). Выявлены связи и гиперссылки между материалами. Таким образом, готовится проект применения гипертекста на компьютере Гипертекст преобразуется в электронную форму. В результате Применение создается простое электронное издание, которое можно гипертекста в использовать в учебных целях. Многие называют это простое электронном виде электронное издание электронным учебником Создаются задания, связанные с компьютером, то есть данные передаются компьютеру в каждом конкретном случае, определяется, в какой форме должен отображаться компьютерный Создание ответ. В результате создается электронный учебник с компьютерной необходимыми для студентов свойствами, полезными для поддержки аудиторных занятий и удобными для преподавателей. На этом этапе электронный учебник готов к следующему усовершенствованию, а именно к озвучиванию и визуализации мультимедийными средствами Выбор материала Изменяются объяснительные стили отдельных понятий и для утверждений, отбираются тексты для замены мультимедийными мультимедийной материалами. сферы Мультимедийные и голосовые тексты создаются с целью использования слуха студентов для облегчения понимания и Создание запоминания изучаемого материала, а также для некоторого звуковой области облегчения отображения текстовой информации. и его запуск Сгенерированные голосовые тексты записываются на диктофон и применяются на компьютере Сценарий визуализации создается с целью использования Подготовка сенсорных способностей студентов и использования материала к максимальной наглядности для облегчения понимания и визуализации запоминания изучаемого материала Визуализация Тексты визуализируются, т. е. с помощью анимации, рисунков, материала графики создается компьютерное покрытие созданного сценария 36 Преподаватель дисциплины “Информационные технологии в строительстве” может предложить студентам создать “электронное пособие”. Это, безусловно, первый шаг в создании электронного руководства. Чтобы создать этот проект, придется работать с различными наборами программ. Студенты должны уметь обрабатывать изображения, записывать речь и музыку, а также использовать эффекты анимации. Для них будут важны способы поиска и отбора информации, умение ее сортировать. Большую поддержку им в этом большом деле оказывает специалист и преподаватель дисциплины. В результате формируется применение мультимедийной программы, творческого потенциала студента. А учителю дисциплины “Информационные технологии в строительстве” такая форма работы со студентами дает уверенность в том, что его труд очень нужен подрастающему поколению. На этом создание электронного учебника завершается и начинается его подготовка к использованию. Стоит отметить, что подготовка электронного учебника к использованию может потребовать некоторой корректировки его содержания и мультимедийных элементов. В строительстве целесообразно использовать современные интерактивные методы обучения информационным технологиям с использованием мультимедийных приложений. В методике преподавания дисциплины “Информационные технологии в строительстве” наиболее важное место занимает метод демонстрации, также была усовершенствована методика обучения на основе мультимедийных приложений с использованием интерактивных методов, таких как “webQuest”, “experience exchange”, “Technical consulting” и “rotation”. Инновационный интерактивный метод WebQuest – это формат занятий, ориентированный на запросы, в котором вся информация, связанная со студентами, поступает с веб-сайта. “Experience exchange” – это разновидность педагогических технологий. Эта пеадгогическая технология подчеркивает важность обмена опытом между студентами, взаимного мышления и изучения. Это педагогическая технология, которая позволяет студентам обмениваться опытом с другими студентами или учителями в процессе изучения. Обмен опытом помогает студентам решать и усваивать проблемы, возникающие в процессе изучения. Кроме того, метод “experience exchange” помогает студентам усваивать идеи и делиться ими с другими студентами или учителями, а также в изучении многих других методов изучения и педагогических технологий. Педагогическая технология “Technical Consulting” направлена на оказание помощи в технических областях и помощь в решении технических проблем в процессе обучения. Это важно для организаций, у которых много проблем и вопросов при работе в сфере услуг, обслуживания или технических продуктов. Технические консультанты – это профессионалы высокого уровня в своей области, которые анализируют технические проблемы, находят и изучают их, предоставляют лучшие способы использования технических продуктов и предоставляют множество других услуг. 37 ЦЕЛЬ Социальный заказ: формирование навыков компьютерного моделирования и развития образного мышления у студентов вузов технического профиля. Цель: совершенствование методики преподавания дисциплины Информационные технологии в строительстве на основе мультимедийных средств БЛОК ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ ПРОЦЕССОВ Задачи: определить методы и технологии обучения учебного курса Информационные технологии в строительстве на основе приоритизации мультимедийных средств; усовершенствовать методику преподавания учебного курса "Информационные технологии в строительстве" на основе мультимедийных средств; усовершенствовать педагогических требований к структуре и содержанию, критериям и этапам создания мультимедийных средств; провести опытно-экспериментальные работы по повышению эффективности преподавания предмета "Информационные технологии в строительстве" и разработать методические предложения. В аудитории Вне аудитории Лекция Практ. Лаборатория Самост.раб. РГР Мультимедиа Мультимедиа Мультимедиа Мультимедиа Мультимедиа Методика применения мультимедийных средств в обучении Формы обучения: в аудитории, Вне аудитории, самостоятельное обучение Методы обучения: вебквест, резюме, Veer innovatsion Образовательные инструменты: дизайн и аудиовизуальное оборудование компьютерная техника ДИАГНОСТИКА И ОЦЕНКА Подходы к применению мультимедийных средств в обучении Мотивационный: Созидательный: Уровни формирования преподавания предмета Информационные технологии в строительстве в вузах технического профиля на основе мультимедийных средств. Креативный Результат Деятельностный: Продуктивный Репродуктивный Результат: усовершенствована методика преподавания предмета Информационные технологии в строительстве на основе мультимедийных средства Рис. 3. Модель совершенствования методики преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийных средств. 38 “Rotation” – это педтехнология, разновидность программы педагогических технологий. Это педагогический метод, который состоит из практических занятий, проводимых между педагогами в системах образования на основе информационных технологий. При этом учителя понимают все аспекты своей работы и позволяют обмениваться опытом с другими учителями. Это может улучшить технические и социальные навыки организации, которые могут быть расширены и освоены в процессе работы. Метод “rotation” помогает найти ответы на многие проблемы и вопросы среди педагогов образовательных учреждений. При этом учителя помогают улучшить свою успеваемость и достичь своих целей путем обмена опытом с другими учителями. По этому в рамках исследования мы разработали модельную структуру совершенствования методики преподавания предмета “Информационные технологии в строительстве” с использованием мультимедийных приложений (см. рис.3). При применении веб-сайта http://samdaqiqat.uz/index.html к учебному процессу целесообразно использовать метод webQuest. В переводе с английского – webquest – это формат занятий, ориентированный на запросы, в котором вся информация, с которой работают студенты, поступает с веб-сайта. Их можно создать с помощью простого текстового редактора документа, содержащего ссылки на различные программы, в том числе веб-сайты. На нашем сайте http://samdaqiqat.uz/index.html лекции, практические занятия, самостоятельные работы, РГР (Расчетно-графические работы), практические задания, видеоуроки, анимация и тесты по информационным технологиям также представлены в виде веб-страницы. При выборе каждого меню на экране отображаются отдельные страницы. Веб-поиск (создан Dodge, 1995) – это проблемная задача, основанная на поиске в интернете, направленная на развитие навыков совместной работы и исследований. Веб-квесты состоят из ряда связанных задач, которые требуют от студентов использования навыков критического мышления более высокого порядка при работе с веб-ресурсами. Действия в веб-поиске могут выполняться как индивидуально, так и в команде в разное время. Веб-сайт http://samdaqiqat.uz/index.html упрощает работу с дополнительной версией ОС Windows, и методика ее использования следующая: на экране samdaqiqat.uz главное окно веб-сайта т. е. раздел интерфейса отображает команды меню, обертывания программы, развертывания программы по экрану и выхода из программы. Студенты могут настраивать тексты в соответствии со своим уровнем просмотра (им нужно прокручивать ролик мыши, нажимая Ctrl+) и легко загружать данные на свой компьютер. В строке меню под названием «Главная» есть окно "Пуск" Программы. В меню “лекционные занятия” тридцать тем лекций по информационным технологиям в строительстве размещены в виде отдельных страниц, которые студенты могут свободно использовать, посещая каждую лекцию. В меню “практические занятия” темы практических занятий по предмету информационные технологии в строительстве размещаются в виде отдельных страниц и каждое практическое занятие описывается пошагово, всего в меню “темы самостоятельных работ” размещено шестнадцать самостоятельных учебных тем, студенты выбирают 39 свои варианты по номеру в журнале и выполняют задания по самостоятельной работе, в меню РГР (Расчетно-графические работы) отображаются задания по четырем темам, по одной задаче на каждую тему, а также тридцать заданий по тридцати темам, всего 120 заданий. Каждый студент выбирает свои варианты по номеру в журнале и выполняет РГР. В меню “практические задания” перечислены задания по пяти темам, эти задания в AdobePhotoshop, CorelDraw, AutoCAD и 3D StudioMAx должны быть выполнены в установленные сроки, студенты, которые выполнили задание досрочно, будут поощрены (баллы будут добавлены к полученному баллу), а студенты, которые не выполнили задание вовремя, не получат отличную оценку при этом чувствуют ответственность и стараются выполнять задания вовремя. В меню “видеоуроки” размещены обучающие видеоуроки по практическим темам, лекции с возможностью просмотра этих видеоуроков по желанию. В меню “тесты” размещаются стандартные и нестандартные тесты по темам, закрепляющие знания, полученные на лекциях и практических занятиях. При организации учебного процесса по программе занятия проходят по принципу “от простого к сложному, от теоретического к практическому использованию знаний”. При проведении практических занятий целесообразно выполнять задания исходя из особенностей специальности В третьей главе диссертации “Организация педагогических опытноэкспериментальных работ на основе мультимедийных приложений” приведены результаты организации и проведения опытно-экспериментальных работ по развитию проектной компетентности у будущих инженеров в среде электронного обучения, математико-статистический анализ результатов опытно-экспериментальных работ. Учитывая важность организации опытно-экспериментальных работ по определению степени соответствия нашего мультимедийного электронного учебника “Информационные технологии в строительстве”, созданного для высших технических учебных заведений, образованию в области информационных технологий в строительстве и его дальнейшему совершенствованию, мы провели педагогическую опытно-экспериментальные работы в Самаркандском государственном архитектурно-строительном институте, Каршинском инженерно-экономическом институте, Джизакском государственном политехническом институте по всем направлениям бакалавриата 2019-2020, 2020-2021, В 2021-2022 учебном году. В процессе проведения экспериментов мы использовали несколько способов применения электронного учебника “Информационные технологии в строительстве”. Основная цель использования этих мультимедийных приложений в учебном процессе направлена на закрепление знаний студентов, углубленное объяснение им новых тем, их самостоятельный поиск. Наши наблюдения показали, что организация занятий с использованием мультимедийных приложений послужила развитию творческих способностей студентов, укреплению их знаний, умений и навыков, формированию у студентов навыков свободной работы на компьютере. При определении и оценке уровня эффективности мультимедийных приложений учитывались следующие общие педагогические требования и 40 критерии: объем и содержание учебного материала в мультимедийных приложениях; научность изложения учебного материала в мультимедийных приложениях; научно правильное изложение основных понятий, законов и теорий по курсу; степень разборчивости изложения учебного материала в мультимедийных приложениях. Для проведения педагогической опытно-экспериментальной работы были подготовлены следующие опытно-экспериментальные материалы: комплекс требований к проверке мультимедийных приложений; основные критерии создания программного обеспечения: наличие модуля учета студентов; возможность работы в компьютерном классе, локальной сети; наличие модуля администратора; наличие модуля теоретических знаний; наличие модуля практических знаний; наличие тестово-контрольных заданий; сведения об авторах; руководство по работе с мультимедийными приложениями. Уровни освоения предмета посредством мультимедиа определялись путем сравнения требований с уровнями обучения из традиционного учебника. От его научности и способа использования во многом зависит более глубокое усвоение учебного материала мультимедийными средствами, ориентация студентов на самостоятельную работу над собой и побуждение к творческому поиску. Правильно используемые мультимедийные инструменты помогут студенту повысить свои знания и стать квалифицированным специалистом в будущей профессиональной деятельности. В ходе исследования для эксперимента были привлечены 27 преподавателей, а также 546 респондентов-студентов из экспериментальных и контрольных групп. Из них 192-студенты I курса Самаркандского государственного архитектурно-строительного института, 180-студенты I курса Джизакского политехнического института и 174-студенты I курса Каршинского инженерно-экономического института. Опытно-экспериментальные работы проводилась в 3 этапа, а именно: констатирующий, формирующий, заключительный, и проводилась следующим образом. Для расчета результатов опытно-экспериментальной работы и сравнения уровней освоения экспериментальных и контрольных групп среднее значение полученных оценок студентов было рассчитано в следующей таблице (табл. 2-3): Общие показатели контрольной и экспериментальной групп по итогам эксперимента следующие (см. табл.2). Таблица 2 Показатели в экспериментально-контрольных группах Уровни освоения Классы количество студентов высокий средний низкий экспериментальный класс 272 75 110 87 контрольный класс 274 32 83 159 Проведем математико-статистический анализ полученных числовых данных на основе критерия Стьюдента-Фишера. Возьмем результаты оценки в 41 экспериментальной и контрольной группах как 1-ю и 2-ю выборки соответственно и получим следующие вариационные ряды (см. таблицу 3): Таблица 3 Результаты оценки в экспериментальных и контрольных группах 1-выборка Экспериментальная Xi группа высокий Yj Отлично Хорошо 32 83 Контрольная группа 75 средний 110 2-выборка низкаий Общее количество 87 n272 Хорошо удовлетворительно е 159 Общее количество m274 Образуем динамику освоения в этих выборках (см. рис. 4): Рис. 4. Динамика освоения студентами I курса. Графики, отмеченные на рисунке, предсказывают, что соответствующие средние значения для этих выборок также будут удовлетворять условиям X >Y. Для расчета результатов опытно-экспериментальной работы и сравнения уровней освоения экспериментальной и контрольной групп среднее значение полученных оценок студентов рассчитывалось по следующей формуле: Был проведен математико-статистический анализ числовых данных, записанных в таблице 2, на основе критерия Стьюдента-Фишера. Из полученных результатов видно, что критерий оценки эффективности обучения больше единицы (Kusb=1,12>1), а критерий оценки уровня знаний больше нуля (Kbdb=0,41>0). Из этого известно, что показатели экспериментальных групп имеют более высокую величину, чем показатели контрольной группы. Установлено, что при расчете этих показателей в процентах достигается увеличение эффективности в экспериментальной группе на 13,79% по сравнению с контрольной группой. 42 Таким образом, из результатов эксперимента видно, что студентам Самаркандского государственного архитектурно-строительного института в городе Самарканд, Джизакского политехнического института в городе Джизак и Каршинского инженерно-экономического института в городе Карши удалось получить хороший результат по дисциплине “Информационные технологии в строительстве” на основе мультимедийного приложения. ЗАКЛЮЧЕНИЕ По результатам проведенных исследований по совершенствованию профессиональной компетентности будущих инженеров-строителей в условиях информационного образования были сделаны следующие выводы: 1. Проанализирована работа по созданию и внедрению существующей электронной учебной литературы в системе непрерывного образования зарубежных стран и нашей республики. В частности, научно-теоретическое изучение и анализ социальной, психологической, педагогической, методической литературы по созданию мультимедийных приложений определяют необходимость исследования педагогических требований, критериев, структуры, форм и видов учебной литературы по созданию мультимедийных приложений как единой целостной системы. 2. Разработаны теоретико-педагогические основы использования мультимедийных приложений в учебном процессе технического высшего образования, в сочетании с предоставлением теоретической информации, законов, концепций, имеющих научное и практическое значение при создании мультимедийных приложений по курсу “Информационные технологии в строительстве”, они должны быть изначально созданы исходя из возраста и психологических особенностей обучающихся, предотвращать дублирование в междисциплинарных связях. научно-методически обосновано наличие гармонии, основанной на последовательности получаемых результатов, и создание ее с учетом быстрого внедрения современных информационных технологий в образование. 3. Разработана методическая система проведения лекций, практических занятий и лабораторных занятий с использованием мультимедийных приложений, созданных для высшего технического образования, раскрыто содержание проведения лекционных и лабораторных занятий (на примере курса “Информационные технологии в строительстве”). 4. На основе созданных мультимедийных приложений был проведен педагогический анализ, организация контрольной работы и проведен педагогический опыт-эксперимент. Показатели, полученные после проведения эксперимента с использованием традиционных учебников и мультимедийных приложений экспериментальных групп, оказались выше, чем в контрольной группе. 43 5. По результатам экспериментов были созданы мультимедийные приложения в высших учебных заведениях нашей республики и их применение в образовательном процессе доказало свою эффективность. 6. При определении структуры профессиональной компетентности будущих инженеров-строителей обеспечивается единство таких составляющих, как комплекс профессионально-личностных качеств, технологическая грамотность, высокий уровень адаптации к изменяющимся условиям трудовой деятельности в строительной отрасли, владение профессиональным опытом проектирования зданий и сооружений, совершенствование его в процессе профессиональной подготовки и производственной деятельности. 7. При реализации процессов развития профессиональной компетентности будущих инженеров-строителей в условиях информационнообразовательной среды усиливается организация учебно-производственной практики на основе модели смешанного обучения, наглядной работы с объектами на строительных площадках посредством виртуальных экскурсий, самостоятельной проектной деятельности. 8. В развитии профессиональной компетентности будущих инженеровстроителей строго учитывались такие педагогические условия, как организация виртуальной совместной деятельности на основе мультимедийных средств, освоение профессорско-преподавательским составом и производителями инновационных методов обучения и современных технологий строительной отрасли. РЕКОМЕНДАЦИИ 1. Необходимо исследовать критерии, педагогические требования к созданию мультимедийных приложений, структуру, форму и виды учебной литературы как целостную систему. 2. Необходимо разработать педагогические требования, критерии создания мультимедийных приложений, но их необходимо пересмотреть и научно усовершенствовать с точки зрения реформ, происходящих в современной системе образования. 3. Необходимо расширить теоретические данные, принципы, понятия, имеющих научно-практическое значение для дисциплины при создании мультимедийных приложений по курсу “Информационные технологии в строительстве”. 44 SCIENTIFIC COUNCIL DSc.03/30.01.2020.Ped.26.01 ON AWARDING ACADEMIC DEGREES AT TASHKENT STATE PEDAGOGICAL UNIVERSITY TASHKENT STATE PEDAGOGICAL UNIVERSITY KARIMOV ABDUBOKI ALIKULOVICH IMPROVING THE TEACHING METHODOLOGY OF THE SUBJECT “INFORMATION TECHNOLOGIES IN CONSTRUCTION” BASED ON MULTIMEDIA TOOLS 13.00.02 - Theory and methodology of teaching and upbringing (informatics) ABSTRACT OF THE DISSERTATION OF THE DOCTOR OF PHILOSOPHY (PhD) IN PEDAGOGICAL SCIENCES Tashkent – 2023 45 The dissertation topic of the Doctor of Philosophy (PhD) is registered with the Higher Attestation Commission under the number B2021.1.PhD / Ped2297. The dissertation was completed at the Tashkent State Pedagogical University. Abstract of the dissertation in three languages (Uzbek, Russian, English (summary)) posted on a web page www.tdpu.uz , as well as in the information and educational portal "ZiyoNET" www.ziyonet.uz . Scientific supervisor: Abdullayeva Barno Sayfutdinovna Doctor of Pedagogical Sciences, Professor Official opponents: Karlibaeva Gulzhakhan Yermekbaevna Doctor of Pedagogical Sciences, Professor Urazmetova Shoira Azatbayevna Doctor of Philosophy (PhD) in Pedagogical Sciences Leading organization: Gulistan State University The dissertation defense will take place __________ 2023, in _____hours at the meeting of the Scientific Council DSs.03/30.01.2020.Ped.26.01 at the Tashkent State Pedagogical University. digital Scientific Council. (Address: 27 Bunyodkor str., Chilanzar district, Tashkent, 100185. Tel.: (99871) 276-79-11; fax: (99871) 276-80-86; e-mail: tdpu_kengash@edu.uz ). The dissertation can be found in the information resource center of the Tashkent State Pedagogical University (registered as no. ______). Address: 27 Bunyodkor str., Chilanzar district, Tashkent, 100185. Tel.: (99871) 276-75-87; fax: (99871) 276-80-86. The abstract of the dissertation has been sent ___________ 2023. (Protocol of the mailing list No.____ from _________ 2023.) Z.N.Mamaradzhabova Chairman of the Scientific Council for awarding Academic Degrees, Doctor of Pedagogical Sciences, Professor R.G.Isyanov Scientific Secretary of the Scientific Council for Awarding Academic Degrees Doctor of Pedagogical Sciences, Associate Professor S.S.Bulatov Chairman of the Scientific Seminar at the Scientific Council for Awarding Academic Degrees, Doctor of Pedagogical Sciences, Professor 46 The theme of the dissertation of the Doctor of Philosophy (PhD) was registered at the INTRODUCTION (the abstract of the PhD thesis) The purpose of the research is to develop recommendations for the diagnosis of methodological support on the subject of “Information technologies in construction” based on multimedia tools. The object of the research was the process of improving the teaching methodology of the subject “Information technologies in construction” based on multimedia, which was attended by 546 students of the Jizzakh Polytechnic, Samarkand State Architectural and Construction and Engineering and Economic Institutes. The subject of the research consists of methods, means and forms of improving the teaching methodology of the subject “Information technologies in construction” based on multimedia tools. Research methods. In order to achieve the research goal and ensure the fulfillment of the tasks, the following methods were used: study and comparative analysis, modeling (construction) of scientific-theoretical, pedagogical-psychological, logical, scientificmethodological resources, sociometric (questionnaire, testing, surveys, conversation); direct and indirect pedagogical observation; pedagogical experience-experiment; mathematical and statistical processing, analysis and generalization of results. The scientific novelty of the research is as follows: the possibilities of improving the teaching methodology of the subject “Information technologies in construction” on the basis of multimedia tools on the basis of increasing the productivity of electronic educational literature and its introduction into education, creating the structure and content of multimedia applications in accordance with the requirements of educational tasks and practical integration of individual characteristics of the organization of education have been improved; the process of improving the teaching methodology of the subject “Information technologies in construction” on the basis of multimedia tools based on analytical forecasting of the possibilities of using interactive methods such as “Experience exchange”, “Technical consulting” and “rotation”, as well as introspection in the formation of reflexive skills, the formation of an organizational and structural hierarchy of determining pedagogical capabilities of activity control and its results based on the construction of a didactic trajectory; the methodology of teaching the subject “Information technologies in construction” on the basis of multimedia based on the sustainable prioritization of such didactic-vector activities as efficiency and virtualization, information and research activities, self-regulation aimed at improving the effectiveness of practical and laboratory classes has been improved; the effectiveness of improving the teaching methodology of the subject “Information technologies in structure” on the basis of multimedia means based on filling in electronic content based on feedback on integrative learning content of cognitive-activity and creative-motivational orientation in organizing and conducting testing work of components of pedagogical analysis based on created multimedia applications has been improved. 47 Implementation of the research results. Based on the results obtained to improve the teaching methodology of the subject “Information technologies in construction” based on multimedia: proposals for improving the possibilities of improving the teaching methodology of the subject “Information technologies in construction” based on multimedia means, based on increasing the productivity of electronic educational literature and its introduction into education, creating the structure and content of multimedia applications in accordance with the requirements of educational tasks, as well as improving the individual characteristics of the organization of education based on practical integration are included in the content of the educational manuals “Information technologies in construction” (Publishing Bulletin No. 418-360, authorized by the order of the Ministry of Higher and Secondary Special Education No. 418 dated August 14, 2020). As a result, the possibility of improving the efficiency of organizing independent educational activities of students on the subject of “Information technologies in construction” in higher technical educational institutions was expanded; recommendations for improving the process of improving the teaching methodology of the subject “Information technologies in construction” based on multimedia tools based on analytical forecasting of the possibilities of using interactive methods such as “Experience exchange”, “Technical consulting” and “rotation”, as well as introspection in the formation of reflexive skills, the formation of an organizational and structural hierarchy, the determination of pedagogical possibilities for monitoring activities and their results based on the construction of a didactic trajectory are included in the content of the textbook “Information technologies in construction” (Publishing Bulletin No. 418-360, authorized by the order of the Ministry of Higher and Secondary Special Education No. 418 dated August 14, 2020). As a result, the improvement of the teaching methodology of the subject “Information technologies in construction” has been achieved; proposals to improve the teaching methods of the subject “Information technologies in construction” based on multimedia based on the sustainable prioritization of such didactic-vector activities as efficiency and virtualization, information research activities, self-regulation aimed at improving the effectiveness of practical and laboratory classes are included in the content of the educational and methodological manual “Information technologies in construction” (Publishing Bulletin No. 418-360, authorized by the order of the Ministry of Higher and Secondary Special Education No. 418 dated August 14, 2020). As a result, the theoretical possibilities of improving the didactic support of the discipline of the subject “Information technologies in construction” were expanded; proposals to improve the effectiveness of improving the teaching methodology of the subject “Information technologies in structure” based on multimedia based on filling in electronic content based on feedback on integrative learning content of cognitiveactivity and creative-motivational orientation in the organization and conduct of testing of components of pedagogical analysis based on created multimedia applications are included in the content of the textbook “Information technologies in construction” (Publishing Bulletin No. 418-360, authorized by the order of the Ministry of Higher and Secondary Special Education No. 418 dated August 14, 2020). As a result, this served to 48 enrich the didactic and methodological support for the development of professional training of future specialists in the field of information technology. Approbation of the results of the research. The results of this research were discussed, among other things, at 2 international and 2 republican scientific and practical conferences. Publication of research results. In total, 12 scientific and methodological works were published on the topic of the dissertation, including 4 articles in scientific publications recommended by the Higher Attestation Commission of the Republic of Uzbekistan for the publication of the main scientific results of doctoral dissertations, 3 of them were published in republican and 1 in foreign journals. The structure and scope of the dissertation. The dissertation consists of an introduction, three chapters, a conclusion, 121 pages of text, a list of references and appendices. 49 E’LON QILINGAN ISHLAR RO‘YXATI СПИСОК ОПУБЛИКОВАННЫХ РАБОТ LIST OF PUBLISHED WORKS I бўлим (Часть I; Part I) 1. Kаrimov А.А. Qurilishdа аxborot tеxnologiyalаri fаnidаn аmаliy vа mustаqil mаshg‘ulotlаrni tаshkil etishgа qo‘yilаdigаn аsosiy pеdаgogik tаlаblаr.// Xаlq tа’limi ilmiy-mеtodik jurnаl. –Toshkеnt, 2021 yil №5 – B. 46-50. (13.00.00 №17) 2. Kаrimov А.А. Multimеdiаli ilovаlаrdаn mаsofаviy tа’limdа foydаlаnishning istiqbolli yo‘nаlishlаri // Toshkеnt dаvlаt pеdаgogikа univеrsitеti ilmiy аxborotlаri ilmiy-nаzаriy jurnаli. – Toshkеnt, 2021. №12 – B. 98-102. (13.00.00 №32) 3. Kаrimov А.А. Multimеdiаli ilovаlаrni tayyorlash texnologiyasi va bosqichlari// Toshkеnt dаvlаt pеdаgogikа univеrsitеti ilmiy аxborotlаri ilmiy-nаzаriy jurnаli. – Toshkеnt, 2022. №12 – B. 304-311. (13.00.00 №32) 4. Karimov A.A. On the Foundation of Multimedia Applications, Teaching "Information Technology in Construction"// International Journal on Integrated Education https://journals.researchparks.org/index.php/IJIE e-ISSN : 2620 - 3502 pISSN : 2615 – 3785. Volume 6, Issue 3 | Mar- 2023| 49. Page 46-49. (SJIF-7.16)(23) 5. Karimov A.A. Qurilishda axborot texnologiyalari fanniga multimediali ilovalar yaratish metodikasini takomillashtirish–pedagogik muammo sifatida // International Conference on Humanities, Education and Sciences// Los Angeles, California, USA February 25th 2022 conferencezone.org. P-235-237. 6. Karimov A.A. Improving methodology of teaching information technologies in construction on the basis of multimedia. // International Conference on Studies in Humanity, Education and Sciences// Helsinki, Finland. January 10th 2022. Page 143-146. 7. Kаrimov А.А. “Qurilishdа аxborot tеxnologiyalаri” fаnidаn multimеdiаli ilovаlаr shаkllаntirish vа ulаrdаn foydаlаnishning mеtodik аsoslаri// Аniq vа tаbiy fаnlаrni o‘qitishning zаmonаviy mеtodologiyasi: muаmmo vа еchimlаri”. Mаvzusidа rеspublikа ilmiy-аmаliy аnjumаni mаtеriаllаri. T.N.Qori Niyoziy noimdаgi O‘zbеkiston Pеdаgogikа fаnlаri ilmiy tаdqiqot instituti. Toshkеnt – 2021. 52-55 – bеtlаr. 8. Kаrimov А.А. Rаqаmlаshtirish jаrаёnidа mul’timеdiаli ilovаlаrdаn mаsofаviy tа’limdа foydаlаnish//«Zаmonаviy uzluksiz tа’limni rаqаmlаshtirish: pеdаgogikа sohаsidа zаmonаviy tеndеnцiyalаr vа rivojlаnish omillаri» mаvzusidаgi Rеspublikа ilmiy-аmаliy аnjumаn mаtеriаllаri. Аndijon 2022 yil 12-13 аprеl. – B. 591-594. (II бўлим; II частъ; II part) 9. Karimov A.A. Методология создания веб-сайта и использования его при преподавании дисциплина «информaционные технологии в строительстве» 50 //Academic Research in Educational Sciences Volume 4 | Issue 3 | 2023. Page 100103. AJD (26). https://ares.uz/uz/maqola-sahifasi/metodologiya-sozdaniya-veb-sajtai-ispolzovaniya-ego-pri-prepodavanii-disciplina-informacionnye-tehnologii-vstroitelstve 10. Karimov A.A. Raqamli trasformatsiya - ta’lim sifatining lokomotividir// Academic Research in Educational Sciences Volume 4 | Issue 3 | 2023. Page 235240. 11. Kаrimov А.А. Пути совершенствования организaции лабораторных занятий в технических вузах // INTERNATIONAL JOURNAL OF DISCOURSE ON INNOVATION, INTEGRATION AND EDUCATION. Published by “SUMMUS LLC". Volume:02 Issue:01| January 2021 ISSN:2181-10. Page 56-60. 12. Kаrimov А.А. “Qurilishda axborot texnologiyalari” fanini o’qitish metodikasini takomillashtirish modeli tuzulmasini yaratish va asoslash// Uzluksiz ta’limda raqamli texnologiyalarni joriy etishning zamonaviy tendensiyalari va istiqbollari mavzusidagi respublika ilmiy amaliy anjuman materiallari. Jizzax 2022 yil 20-dekabr. – B. 554-558 51 Avtoreferat TDPU “Ilmiy axborotlari” ilmiy nazariy jurnali tahririyatida 2023 yil 10 iyunda tahrirdan o‘tkazildi. Bosishga ruxsat etildi: 11.06.2023 yil Bichimi 60x84 1/16 , «Times New Roman» garniturada raqamli bosma usulida bosildi. Nashriyot bosma tabog‘i 3.0. Adadi: 100. Buyurtma: № 08 Bahosi kelishuv asosida Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti bosmaxonasida chop etildi. Manzil: Toshkent shahar, Chilonzor tumani, Bunyodkor ko‘chasi, 27-uy. 52