Smm (Social media marketing ijtimoiy media marketing) haqida

SMM (Social media marketing - ijtimoiy media marketing)
haqida umumiy tushuncha
SMM (Social Media Marketing) - ijtimoiy tarmoqlarda marketing - bu
mahsulotlar, tovarlar va xizmatlarni ijtimoiy tarmoqlarda tanitish, uni yurgizish.
Mutaxassislar bergan ma'lumotlarga ko'ra, mijozlar biron tovarni sotib
olishdan yoki xizmatdan foydalanishdan avval o'rtacha 10.4 ta maqolani o'rganib
chiqishar ekan. Oddiy foydalanuvchi o'rtacha 5.8 ta akkauntga ega bo'lib, ularni
2.8 tasidan faol ravishda foydalanar ekan. Bu esa mahsulot yoki xizmat egalarida
aynan shu muhitlarda foydalanuvchilar bilan aloqani yo'lgda qo'yish, o'z mahsulot
yoki xizmarlarini aynan shu muhitlarda reklama qilish, uni qo'llab-quvvatlash
zaruratini tug'diradi.
Ijtimoiy tarmoqlarda marketing - juda effektiv qurol bo'lib, uning
yordamida, ijtimoiy tarmoqlardan, bloglardan, kundaliklardan va forumlardan
saytga foydalanuvchilarni jalb etish mumkin. Foydalanuvchilar va potensial
mijozlarni jalb etishni reklama yordamida sotib olish mumkin. Ammo potensial
auditoriyani sotib olish mumkin emas. Uni ishonchini qozonish mumkin. Ijtimoiy
medida muhitlar - bu mijozlar/foydalanuvchilar bilan muloqot qilish quroli.
Hozirgi kunda bu auditoriyani teletomoshabinlar auditoriyasi bilan solishtirish
mumkin. Eng katta farqi shundagi, bu auditoriya teletomoshabinlar auditoriyasidan
ko'ra ancha ehtiyotkor, faolroq va juda diqqatlidir. SMM reklamadan ko'ra ko'proq
PR'ga o'xshash. SMM bu bevosita har xil jamoalar, jamiyatlar, foydalanuvchilar
guruhlari bilan ishlashdir.

SMM yordami bilan hal qilish mumkin bo'lgan vazifalar:

brend yaratish va uni yurgizish/tanitish;

brendni mashhur qilish, unga bo'lgan qiziqishni oshirish;

PR;

kompaniya saytiga tashrif buyuruvchilar sonini oshirish;

mijozlar, foydalanuvchilarda xizmat, tovar va mahsulot yuzasidan
paydo bo'lgan savollar tezkor javob berish, xizmat ko'rsatish.
1
SMM hozirda bajaradigan vazifasiga ko'ra noananaviy qurollardan biri
hisoblandi. Shunga qaramay, hozirda ko'pchilik mutaxassislar juda katta qiziqish
va uning kelajagiga katta ishonch bilan qarashayotgan vosita hisoblanadi.
Ijtimoiy tarmoqlarda marketing - hozirda nafaqat katta kompaniyalar, o'z
bozorlari faollari, balkim, o'rta va kichik biznes vakillari ham keng miqyosida
foydalanishmoqda. Uning yordamida ular, o'z mijozlari bilan qayta aloqani yo'lga
qo'yishmoqda.
Odatiy ijtimoy mediada marketing quroli:

har xil muhitlarda bloglar yaratish, uni ma'lumotlar bilan to'ldirish va
bu resursni tanitish;

blogni yurgazish;

tematik saytlarda, guruhlarda mahsulot yoki xizmatni qo'llab-
quvvatlash bilan shug'ullanish;

tematik forumlar yaratish, ularda mahsulot yoki tovar yuzasidan
beriladigan savollarga javob berish;

kompaniya nomidan munozara va mulohazalarda qatnashish;

virusli marketing;

mahsulot yoki xizmatga bo'lgan yaxshi va yomon kayfiyatlarni
kuzatib borish;

kompaniya
internet
resurslarini
ijtimoiy
mediaga
moslash,
optimizatsiya qilish.
Ijtimoiy tarmoqlarda marketing kompaniya saytini SMO - Social Media
Optimization talablariga moslashni ham talab qiladi.
2
SMM PLATFORMALARI BILAN TANISHISH. FACEBOOK
TARMOG‘I. FACEBOOKNING TARIXI VA RIVOJLANISHI
Facebook 2004 yilning fevral oyida Garvard Universitetida maktabda
ijtimoiy tarmoq sifatida boshlangan. Mark Tsukerberg kollejda talabalar bilan
birgalikda Eduard Saverin tomonidan yaratilgan.
Facebookning jadal o'sishi va ommabopligi uchun hisoblangan sabablardan
biri uning eksklyuzivligi edi. Dastlab, Facebook-ga qo'shilish uchun Siz
tarmoqdagi maktablarning birida elektron pochta manziliga ega bo'lishingiz kerak
edi. Tez orada u Garvardning Boston shahridagi boshqa kollejlarga, keyin Ivy
League maktablariga chiqdi. Facebookning o'rta maktab versiyasi 2005 yilning
sentyabr oyida boshlangan. Oktyabrda Buyuk Britaniyada kollejlarni qamrab
olgan, dekabrda esa Avstraliya va Yangi Zelandiyada kollejlar uchun ishga
tushirilgan.
Bundan tashqari, Facebook va Apple kabi kompaniyalarni tanlash
imkoniyati kengaytirildi. Nihoyat, 2006 yilda Facebook har kimga 13 va undan
katta yoshni ochdi va MySpaceni dunyodagi eng mashhur ijtimoiy tarmoq sifatida
bosib oldi.
2007-yilda "Facebook" Facebook platformasini ishga tushirdi, bu esa ishlab
chiquvchilarga tarmoq bo'yicha ilovalar yaratish imkonini berdi. Feysbukdagi
sahifada bezatilgan nishonlar yoki vidjetlar o'rniga, bu ilovalar shaxmat kabi
sovg'alar yoki o'yin o'ynash orqali do'stlar bilan muloqot qilish imkonini berdi.
2008-yilda Facebook OpenSocial va Google+ bilan universal login hisobga
olish xizmati sifatida ishtirok etgan Facebook Connect-ni ishga tushirdi.
"Facebook" ning muvaffaqiyati, u odamlarni va bizneslarni, Facebookni
rivojlanayotgan platformaga aylantiradigan tarmoqni va Facebook Connect-ning
veb-saytlar bilan o'zaro bog'lanish qobiliyatini bir nechta saytlarda ishlaydigan
yagona kirishni taqdim etish qobiliyatiga bog'liq bo'lishi mumkin.
3
Facebookning asosiy xususiyatlari

Facebook siz do'stlar ro'yxatini saqlab qolishga va profilingizdagi
kontentni kim ko'rishni sozlash uchun maxfiylik sozlamalarini tanlashingizga
imkon beradi.

Facebook siz do'stlaringiz bilan baham ko'rishingiz mumkin
bo'lgan rasmlarni yuklash va suratga albomlarini saqlab qo'yish imkonini beradi

Facebook interaktiv chatni qo'llab-quvvatlaydi va do'stingizning profil
sahifalariga, ba'zan "devorlar" deb ataladi, muloqot qilishni davom ettirish,
ma'lumot almashish yoki faqat "xush" deb aytish uchun sharhlash qobiliyatini
qo'llab-quvvatlaydi.

Facebook Facebookning ijtimoiy media marketingi vositasi sifatida
foydalanishi uchun guruh sahifalarini, fan sahifalarini va biznes-sahifalarni qo'llabquvvatlaydi.

Facebookning ishlab chiquvchi tarmog'i rivojlangan funksiyalar va
monetizatsiya imkoniyatlarini taqdim etadi.

Facebook Connect veb-saytlarga Facebook bilan o'zaro muloqot qilish
imkonini beradi va Facebook-ga universal kirish autentifikatsiya xizmati sifatida
foydalanish imkonini beradi.

Facebook Live yordamida video jonli efirni uzatishingiz mumkin.
4
SMM PLATFORMALARI BILAN TANISHISH.
YOUTUBE SAYTI
Buning
ro‘yxatdan
uchun
oldin
o‘tishingiz
YouTube
(avtorizatsiya
servisida Google
qilishingiz)
lozim.
akkauntingiz bilan
Agarda
haliyam
akkauntingiz yo‘q bo‘lsa, «Voyti» tugmachasini bosib, keyin «Sozdat akkaunt»ni
tanlab, uyog‘iga tizim ko‘rsatmalariga rioya qilsangiz, tezda akkaunt ochib olasiz.
Google akkauntingiz bilan YouTube’ga kirganingizdan keyingina kanal
ochishga kirisha olasiz. Mazkur xostingda ikki xil videokanal ochsangiz bo‘ladi:
shaxsiy (o‘z nomingiz bilan) hamda shaxsiy bo‘lmagan (istalgan nom bilan).
Demak, yuqoridagi ikki xil kanal ochish usullarini va ularning o‘ziga
xosliklarini, keyin esa kanalni ishga tayyorlashni ko‘rib chiqamiz.
YouTube’da shaxsiy kanal ochish
Agarda siz o‘z videoblogingizni yaratmoqchi bo‘lsangiz, aynan mana shu
variant to‘g‘ri keladi. Uning nomi hamda belgisi ham xuddi o‘zingizning Google
profilingizdan avtomatik tarzda olinadi. Siz bitta akkauntingiz doirasida faqat
bittagina shaxsiy YouTube-kanal ocha olasiz.
Buning uchun YouTube interfeysining yuqori o‘ng burchagidagi o‘z
profilingiz belgisi ustiga sichqoncha bilan cherting. Agarda pastga ochilgan
menyuda «Vash kanal» bandi ko‘rinsa, demak – tizim allaqachon siz uchun uni
ochib qo‘yibdi ekan:
Bungacha siz YouTube’da biror rolikka izoh yozgan yoki pleylist yaratgan
bo‘lsangiz shunaqa – tizim siz uchun kanalni ham tayyorlab qo‘yadi. «Vash
kanal»ni bosib, o‘z kanalingizni boshqarishni boshlashingiz mumkin.
Boshqa nomda YouTube-kanal yaratish
Bunday kanallar o‘z ismidan boshqa nomda videoblog yaratishni istagan
vlogerlarga, shuningdek, turli tashkilotlarning va brendlarning kanallarini ochishda
kerak bo‘ladi. Ularning shaxsiy videokanallardan farqlari – shaxsiy bo‘lmagan
kanalning nomini va belgisini mustaqil tanlay olasiz; uni faqat o‘z profilingizdan
emas, balki mualliflar jamoasi tomonidan ham boshqarish imkoni bo‘ladi.
5
Demak, shaxsiy bo‘lmagan kanal ochish uchun YouTube interfeysidagi
«Upravleniye kanalami» bo‘limini ochib, «Sozdat kanal» belgisini bosasiz.
Yangi ochilgan YouTube-kanalni ishga tayyorlash
1.
Agarda yangi kanalni ochish jarayonida YouTube sizdan o‘z
akkauntingizni telefon raqamingiz orqali tasdiqlashni so‘ramagan bo‘lsa,
buni mana bu havola orqali maxsus sahifada o‘zingiz amalga oshiring. Aks holda,
kanalingizda YouTube’ning ayrim funksiyalaridan foydalana olmaysiz. Masalan,
to‘g‘ridan-to‘g‘ri efirlar qilish, 15 daqiqalikdan oshuvchi videoroliklar joylash
imkoni bo‘lmaydi.
2.
Servis foydalanuvchilarining diqqatini tortishi uchun kanalingizning
qiyofasini sozlang. Buning uchun profil belgichasi ustiga chertib, menyudagi
YouTube-kanalingiz nomi, keyin esa «Nastroit vid kanala» bandini bosasiz.
Ushbu bo‘limda siz kanalingiz belgichasi (ikonka), muqovasi (oblojka), tavsifi
(opisaniye),
shuningdek,
o‘z
saytingizga
va
ijtimoiy
akkauntlaringizga eltuvchi havolalar qo‘shishingiz mumkin bo‘ladi.
6
tarmoqlardagi
SMM PLATFORMALARI BILAN TANISHISH.
TELEGRAM TARMOG‘I
SMM o'z oldiga bir qator jiddiy vazifalarni qo'yadi:

Samarali brendlash.

Tomoshabinlar sonini ko'paytirish.

Tomoshabinlarning biznesga sodiqligini oshirish (mahsulot / xizmat /
kompaniya va boshqalar).

Xabardorlikni oshirish (mahsulot / xizmat / kompaniya va boshqalar).

Sotish hajmi oshdi.

Tomoshabinlardan salbiyni neytrallashtirish.

Iste'molchilar bilan yuqori sifatli aloqa, teskari aloqa.
SMM tuzilishi
Ko'pgina tadbirkorlar SMM reklama aktsiyasiga nimalar kiritilganligini
tushuna olmaydilar va ko'pincha uni to'g'ridan-to'g'ri reklama bilan aralashtirib
yuborishadi. Ammo gap intruziv reklama xabarlari va qo'ng'iroqlar haqida emas.
SMM mijozlar bilan ishonchli sodiq munosabatlarni o'rnatish haqida. Faqat shu
tarzda kerakli natijaga erishish mumkin. Ammo virus salohiyati haqida
unutmasligingiz kerak. Ajoyib sarlavhalar, yorqin va suvli rasmlar, eng foydali va
ma'lumotli video materiallardan foydalaning.
Muvaffaqiyatning yana bir muhim tarkibiy qismi bu izchil uslubdir.
Tomoshabin bilan qanday aloqa kanalini ishlatishingizdan qat'i nazar, barcha
xabarlar bir xil uslubda bajarilishi kerak.
SMM targ'iboti tarkibni ijtimoiy tarmoqlar orqali tarqatish, natijani kuzatish
uchun
analitik
vositalardan
foydalanish,
ijtimoiy
tarmoqlarda
maqsadli
reklamalarni joylashtirish va boshqalarni o'z ichiga oladi.
SMMni amalga oshirish
Sizga SMM aksiyasini qanday boshlashni aytamiz. SMM-ni reklama qilish
uchun reja tuzib, keyin uning asosida harakat qilish kerak.
7
Rejani ishlab chiqishda siz quyidagi savollarga javob topishingiz kerak
(javoblar yozib olinishi va saqlanishi kerak):

Nima kerakli natija? Bu sizning oldingizga qo'ygan maqsadingiz.
Maqsadlarni tavsiflang, ular aniq, favqulodda, erishish mumkin va o'lchovli
bo'lishi kerak.

SMM kimga qaratilgan? Maqsadli auditoriyani aniqlash kerak.

Iste'molchi qanday ma'lumotni xohlaydi?

Inson qanday qilib potentsialdan haqiqiy mijozga o'tishini tasavvur
qilishga harakat qiling. Shunga asoslanib, kontent rejasini tuzing.

Maqsadli auditoriyangiz qanday ijtimoiy tarmoqlardan foydalanadi?
Yoshi, joylashuvi, afzalliklarini hisobga olish muhimdir.

Maqsadli auditoriya qachon ijtimoiy tarmoqlardan foydalanadi? Bu
sizga kontentni joylashtirish vaqtini to'g'ri rejalashtirishga imkon beradi.
8
SMM PLATFORMALARI BILAN TANISHISH.
INSTAGRAM TARMOG‘I
SMM bilan ikki xil usulda shug’ullanish mumkin: 1. Faol tarzda, 2. Sust
holatda. Agar SMM bilan faol shug’ullanishni istasangiz, ijtimoiy tarmoqlarning
maxsus SMM uchun mo’ljallangan xizmatlarini harid qilishingiz kerak bo’ladi. Bu
xizmatlarga o’ziga xos postlar, foydalanuvchi qiziqishlaridan kelib chiqib
ko’rsatiladigan reklamalar, tarmoq qidiruvidagi natijalarda tavsiya sifatida
ko’rsatilishi va boshqalar kiradi. Xullas, faol SMM chiqimni talab qiladi va
ko’proq foydalanuvchiga yetib borish uchun kuchli vositalardan foydalaniladi. Sust
holatda SMM bilan shug’ullanishga esa tabiiy tarzda postlar, statuslar, xabarlar
yozish orqali foydalanuvchilarga yetib borish misol bo’lishi mumkin. Agar
ijtimoiy tarmoq platformasiga pul to’lamasangiz, shunchaki o’zingiz guruh, sahifa
yoki kanal ochib uni yuritish orqali foydalanuvchi yig’sangiz, Siz sust holda SMM
bilan shug’ullanayotgan bo’lasiz. Albatta, har ikki holatda ham SMM bilan
shug’ullanish sayt reytingi uchun yaxshi foyda keltiradi.
Hozirgi vaqtda saytlar SMMga juda muxtoj. Ayniqsa, yangi ochilgan va
imkon qadar tezroq foydalanuvchilarga tanilishni istovchi saytlar ko’tarib berilishi
uchun pul to’lashga doim tayyor bo’lishadi. SMM mutaxassislari, SEOni yaxshi
tushungan tadbirkorlar ham kam.
Nima qilish kerak?
Agar Siz SMM va ijtimoiy tarmoqlarda ommalashtirish tijoratiga qiziqib
qolgan bo’lsangiz, bu soha bilan kelajakda yaxshi daromad qilishni istasangiz,
Facebook (yoki istalgan boshqa ommabop ijtimoiy tarmoq)da sahifa yoki guruh
oching. Bu mutlaqo bepul. Boshlanishiga guruhingizga qiziqarli ma’lumotlar
joylang, ko’proq foydalanuvchilarni jalb qiling. Ularning har biri bilan shaxsiy
muloqotda bo’lishni ham unutmang. A’zolar 10 mingtadan oshgandan so’ng
guruhingiz
yoki
sahifangizga
reklama
joylash
uchun
buyurtma
olishni
boshlashingiz mumkin. Bundan tashqari, o’zingiz istagan saytni sahifa yoki
guruhingizda ommalashtira oladigan bo’lasiz. Eng muhimi, soha bo’yicha ko’proq
izlanib, ko’proq o’rganishga va doim rivojlanishga harakat qiling.
9
O’zingiz yoqtirgan ish bilan daromad ko’rishingiz mumkin SMM sohasi Siz
uchun shunday yo’nalishlardan biri bo’lsa ajab emas.
Har bir saytning ijtimoiy tarmoqlarda sahifasi (guruhi, kanali) bo’lishi shart.
Bu sahifa, guruh yoki kanal orqali foydalanuvchilar sayt (tashkilot, kompaniya)
bilan jonli muloqotga kirishadi. Kompaniyaga har qancha yaxshi mahsulot
tayyorlamasin, sayt har qancha yaxshi xizmatlarni taklif qila olmasin, agar odamlar
bilan jonli shaxsiy muloqotga kirisha olmasa, har doim iste’molchilar va
kompaniya o’rtasida bo’shliq bo’laveradi. Ijtimoiy tarmoqlarda to’g’ridan-to’g’ri
muloqot qilish imkoniyati bilan odamlar kompaniyaga yaqinlashishadi: savol
so’rashadi, javob olishadi, taklif yoki shikoyatlarini bildirishadi. Bu esa, o’z
navbatida,
iste’molchilar
va
kompaniyalar
o’rtasidagi
munosabatni
iliqlashtirishdan tashqari kompaniya saytining qidiruvda yuqoriroq o’rin
egallashiga zamin yaratadi.
10
SMM’NI INTERNET TIZIMIDA HARAKATLANTIRISH
21 asr – davr kompyuter texnologiyalari... Shuni tan olishim kerak-ki,
Internet zamonaviy inson hayotini butunlay o'zlashtirdi. Kirish uchun vaqt
topdim butunjahon tarmog'i, modemni telefon kabeliga ulash kerak edi, keyin uzoq
vaqt xirgoyini tinglash kerak edi, keyin orzu qilingan signal paydo bo'ldi! Keyin
Internetda faqat yangiliklarni o'qish baxt uchun edi!
Endi hayotni internetsiz tasavvur qilish qiyin. Shu sababli, XXI asr ham
Internet kasblari davri ekanligi ajablanarli emas. Siz ularni cheksiz ro'yxatlashingiz
mumkin, ammo maqolaning sarlavhasida taxmin qilganingizdek, biz SMM haqida
gaplashamiz. Yo'q, men hozir o'qishingiz kerak bo'lgan kitoblarni sanamayman
yoki o'qish uchun qaerga borishni aytaman. Keling, eng muhim narsalar haqida
gaplashaylik: motivatsiya, tamoyillar, tendentsiyalar.
SMM-menejer mutaxassisligini qanday xarakterlashingiz mumkin?
Avvalo, bu ijodkorlik, yozishni sevish, tahlil qilish va strategik fikrlash
qobiliyati, rivojlangan estetik tuyg'u va bilimga chanqoqlik.
Motivatsiya haqida
Umuman olganda, har qanday kasb uchun oltin qoida - bu qilayotgan
ishingizni SEVISH. Foyda yoki martaba o'sishini motivatsiya, o'z qadringizni
birovga isbotlash yoki moda kasbini egallash istagi sifatida birinchi o'ringa qo'yish
yomon narsa.
Agar siz o'zingizning ishingiz bilan ehtirosli ishqiy munosabatlarni qurishga
qodir bo'lmasangiz - uni qoldiring!? Agar siz har bir daqiqani hisoblab, 9 dan 18
gacha ishlasangiz, kitoblar tog'lari, salqin kurslarda o'qigan yillaringiz yordam
bermaydi. O'zingiz yaxshi ko'rgan narsalar bilan band bo'lganingizda vaqt qanday
o'tishini va aksincha - siz shodlik bo'lmaganda, qancha vaqt davom etayotganini
payqadingiz. Siz SMM-ga o'z ruhingizni kiritishingiz kerak. Shuning uchun, bu
biznesga muhabbatsiz yo'l yo'q!
Iltimos, SMMga bormang: "Erim maslahat berdi", "Do'stlar menga u erda
qancha pul to'lashlarini aytishdi" yoki "Siz moda deb biron joyda eshitdingiz".
Ongli ravishda tanlovingizni qiling!
11
O'zingizni yaxshilashga tayyor bo'ling! Yo'q, sizning shahringizdagi obro'li
kurslar uchun katta pul to'lashingiz yoki har hafta yangi kitob sotib olishingiz shart
emas. Ammo yangi tendentsiyalar haqida xabardor bo'lish smrning muqaddas
burchidir. Shu sababli, tematik bloglar, yangiliklar saytlari, ijtimoiy tarmoqlardagi
professional guruhlar - buni zavq bilan va har qanday bo'sh daqiqada o'qishingiz
kerak.
Transportda minib, telefoningizga yopishib olganmisiz? Instagramdan
chiqing va Rumyantsev guruhini yaxshiroq o'qing "A dan Zgacha Internetmarketing". Kechqurun serialni ko'rasizmi? Pauza qiling, yangiliklarni Like-da
o'qing! SMM dunyosida adashish uchun Raqamli yangiliklarsiz bir hafta kifoya.
Agar siz umuman ixtirochi bo'lmasangiz va eksperimentlarning muxlisi
bo'lmasangiz, SMMga aralashmaslik yaxshiroqdir. Ijtimoiy tarmoqlar - bu doimiy
ravishda tarkib va \u200b\u200bstrategiya bilan tajriba o'tkazish, ajoyib
xususiyatlarni joriy etish va yangi xizmatlarni sinab ko'rishingiz mumkin bo'lgan
noyob platformadir.
12
SMM ASOSIDA TADQIQOT LOYIHALARINI BOSHQARISH.
YOUTUBE SAYTIDA KANAL OCHISH
Guruh tuzgan va bir nechta YouTube videosini o'qigan har bir talaba o'zini
Xudodan SMM-menejer deb bilishni boshladi! Ijtimoiy tarmoq menejeri kasbi
yaqinda paydo bo'lgan edi, shuning uchun kam odam SMM mutaxassisi nima
qilayotganini va uning mas'uliyatini aniq tushunadi.
Ayni paytda, SMM-larga talab tez sur'atlarda o'sib bormoqda va ko'plab
kompaniyalarning sahifalari yarim o'lik holatda. Xo'sh, SMM menejeri kim va u
nima qiladi? Keling, asosiy afsonani darhol yo'q qilaylik - SMM menejeri bo'lish
nafaqat kontentni nashr qilish bilan bog'liq. Ammo ijtimoiy media menejeri aniq
nima qiladi?
« Qisqacha qilib olib javob berolmaysiz ...»
SMM mutaxassislari ijtimoiy tarmoqlarda brend kanallarini boshqarish
uchun javobgardir. Ular tomoshabinlarning fikr-mulohazalarini kuzatib boradi,
mo''tadil qiladi va javob beradi. Boshqa brendlar bilan yarating, tarkib yarating va
nashr eting: video, rasm va matn.
13
SMM ASOSIDA TADQIQOT LOYIHALARINI BOSHQARISH.
FACEBOOK TARMOG‘IDA SAHIFA OCHISH
SMM menejeri FaceBook, Vkontakte va tezkor messenjerlar kabi
platformalar o'rtasidagi farqni tushunishi, shuningdek har bir akkauntda o'z
auditoriyasini tanishi va tushunishi kerak.
Ajoyib muloqot va yozish qobiliyatlari yaxshi hazil tuyg'usi kabi muhimdir.
SMM mutaxassisi tanqiddan tortib maqtashgacha, shu jumladan trollar va
nafratlanuvchilar portlashlarini o'z ichiga olgan butun his-tuyg'ularni chiqaradigan
auditoriya bilan o'zaro aloqada bo'lganligi sababli, siz qalin teri va po'lat nervlariga
ega bo'lishingiz kerak.
SMM menejeri qaysi izohlarga javob kerak, qaysilari javob bermasligini
birinchi o'ringa qo'yishi kerak. Siz yangi tendentsiyalar va texnologiyalardan
xabardor bo'lishingiz kerak. CMM mutaxassisi tezda qiziqarli materialni taklif
qilishi kerak.
Har bir inson uzoq vaqtdan beri ijtimoiy media marketingining ajoyib
qiymati va afzalliklarini tan oldi. Ehtimol siz ham ulardan birisiz! Siz ushbu
turdagi marketing sifatli trafik va savdo-sotiqni qanday boshqarishini va SMM
sizning onlayn obro'ingizni qanday oshirayotganini ko'rgansiz.
Biroq, biznes egasi sifatida siz bunga vaqtni behuda sarflamaysiz, shuning
uchun e'tiboringizni qaerga qaratishni aniq aniqlash qiyin bo'lishi mumkin.
SMM menejerining qaysi birini kompaniyangizni reklama qilish uchun eng
yaxshi ekanligini aniqlash yoki SMM mutaxassisi lavozim vazifalarini belgilash
oson emas.
SMM marketingi - bu Internet marketing strategiyasining ajralmas qismi.
Asosan, ijtimoiy tarmoqlar odamlar, aloqa, shakllanish va sotish bilan bog'liq.
Eng yaxshi nomzodni yollaganingizdan so'ng, sizga maqsadlarni belgilash,
taraqqiyotni kuzatib borish, pulingiz qanday sarflanganligini aniq anglash va
mas'uliyat uchun SMM bo'yicha ish tavsifi kerak bo'ladi.
14
SMM ASOSIDA TADQIQOT LOYIHALARINI BOSHQARISH.
TELEGRAM TARMOG‘IDA KANAL OCHISH
Profil va sahifalarni boshqarish biznesning eng yuqori maqsadlariga
erishishda yordam beradigan murakkab va ko'p qirrali rolga aylandi. Bu
kompaniya ichida alohida amalga oshirib bo'lmaydigan ish.
Aslida, ba'zilar bu endi ish emas deb ta'kidlaydilar; SMM vazifalari va
mas'uliyatlari har kimning mas'uliyati bo'lishi kerak. SMM ko'nikmalari tobora
ko'proq barcha rollar uchun talab qilinmoqda. Biz butun biznes bo'ylab aqlli biznes
nomzodlariga bo'lgan talabning ortib borayotganini ko'rib turibmiz. Bundan
tashqari, biz ushbu talabni ijrochi yordamchilardan tortib, katta vitseprezidentlargacha bo'lgan ko'plab darajalarni qamrab olganini ko'ramiz.
Siz individual SMM menejerini yoki faqat tajribali jamoaning a'zosini
qidirmoqdamisiz, bu nomzodda bo'lishi kerak bo'lgan 5 ta ko'nikma.Jeff
Bullasning so'zlariga ko'ra, rasmlari bo'lgan postlar ularsiz postlarga qaraganda
94% ko'proq ko'riladi. Tamponning ta'kidlashicha, rasmlar bo'lgan tvitlar,
unsizlarga qaraganda 18% ko'proq bosish imkoniyatiga ega. Wishpond tadqiqotlari
shuni ko'rsatadiki, Facebook-dagi fotosuratlar boshqa post turlariga qaraganda
120% ko'proq ishtirok etadi.
Ayollarga, ming yilliklarga yoki o'spirinlarga qaratilgan biznes uchun
tasvirlar yanada muhimroq. Instagram kabi vizual yo'naltirilgan platformalar
deyarli doimiy sifatli va original rasmlarning kirib kelishini talab qiladi.
Shu sabablarga ko'ra sizning ijtimoiy media menejeringiz ijtimoiy media va
blog postlaringiz uchun kontseptsiya yaratish va jozibali rasmlarni yaratish uchun
zarur bo'lgan ko'nikmalarga ega bo'lishi har qachongidan ham muhimroqdir.
Photoshop dasturining ilg'or ko'nikmalariga muhtoj bo'lmasangiz ham, dizayn va
rasmlarni tahrirlash qobiliyatlari uchun yaxshi ko'z kerak. Agar SMM menejeri
hamma narsa rasmlar atrofida qaerda qurilganligini bilsa, bu katta ortiqcha.
Jey Baerning fikriga ko'ra, grafik dizaynda fikrlash qobiliyati texnik dizayn
ko'nikmalaridan ko'ra muhimroq:
15
« U erda oddiy, bir martalik ijtimoiy tarmoqdagi rasmlarni yaratishda
yordam beradigan bir qator dasturiy ta'minot to'plamlari mavjud, shuning uchun
ish qobiliyatlarining o'zgarishi endi grafik ishlab chiqarish bilan emas, balki
grafik fikrlash bilan bog'liq.
16
CMS (CONTENT MANAGEMENT SYSTEMS –
KONTENTNI BOSHQARISH TIZIMLARI)
CMS “Content Management System” deb yoyib yoziladi, ya’ni kontentni
boshqarish
tizimi
yoki
saytni
boshqarish
tizimi.
Bu
saytni
tez
yaratish, Bitrix (Saytni Boshqarish Tizimi) ishini soddalashtirish uchun hizmat
qiladi.
Birinchi: Saytni
boshqarish
tizimi
buyurtmachiga
saytni
mustaqil
expluatatsiya qilishda, ya’ni bizning mutaxassis bilan emas, balki o’zingizning
kompaniya xizmatchingiz (menedjer, kotib, marketolog) bilan saytdagi ixtiyoriy
ma’lumotni va uning strukturasini o’zgartirishingizga imkon beradi.
Agar siz saytingiz marketingli uskuna va undagi har kungi ma’lumotida
kompaniyangizning oxirgi marketingli aksiyalari aks etishini xoxlasangiz u holda
CMS ni sizning saytingizga qo’llanilishi shart: va yana. Bu – saytingizni
rivojlantirish yoki modernizatsiyalash ishlarida o’ylanmay qilingan harakatlar yoki
shunchaki xatolardan asraydi.
Ikkinchi: Saytni boshqarish tizimi yordamida saytni rivojlanishi sezilarli
soddalashadi va jonlanadi. Saytda yangi bo’lim yaratish, ixtiyoriy sahifada reklama
bloklarini, ichki bannerlarni yoki tovarlarning maxsus takliflarini joylashtirishni
buyurtlachi mustaqil va daqiqalar bilan o’lchanadigan vaqt mobaynida bajarishi
mumkin. Bundan tashqari, Buyurtmachi mustaqil, bizning yordamimizsiz, CMS
yordamida saytni yangi interfaol bo’limlarini yaratishi ( masalan, forum) yoki u
yoki
bu
sahifalarni
parol
bilan
yopib
va
ularga
faqat
tanlangan
foydalanuvchilargagina kirishga imkon berish mumkin.
Uchinchi: Bizning saytni boshqarish tizimimiz (CMS, Bitrix) sizning
saytingiz asosida yotuvchi bo’lgan, boshqa proyektarda ko’p marotaba o’rnatilgani
(3500 martadan ko’proq), uchun u Saytingizni uni exspluatatsiya qilish jarayonida
dasturiy xatolardan asrashiga kafolat beradi.
CMS – bu Content Management System dan olingan kengaytma, u so’zmaso’z tarjima qilinganda “Sayt kontentini Boshqarish tizimi” yoki “Saytni
17
Boshqarish
Tizimi”
larni
anglatadi.
Ba’zida
CMS
ni
saytning
“Harakatlantiruvchisi” deb atashadi.
CMS – bu dinamik ma’lumotli web-sahifalarni ishlab chiqarish va
ta’minlashga imkon beruvchi dasturiy ta’minotdir. Har xil CMS har xil
murakkablikdagi saytlarni proyektlashga imkon beradi. Internet magazinlardan to
informasion portallargacha, Hammasidan ham, CMS axborotli va kontentli
saytlarni yaratish uchun mos keladi.
CMS ning ikkita asosiy turi bor:
1.
Internetda ishlovchi va joylashuvchi cms.
2.
Kompyuterga o’rnatilgan va sayt bilan avtomatik yoki fayllarni
yangilash interfeysi orqali ulangan cms.
CMS platformalari bilan tanishish
CMS
ning
sayt
bilan
integratsiyasidan
keyin,
kompaniyangizning
xizmatchisi sayt tarkibi va strukturasini boshqarishlari, yangiliklarni chop
qilishlari, matnlarni tahrir qilishlari va grafikani joylashtirishlari, katalogdagi
mahsulotni uzgartirishlari va mahsulotlarni qo’shishlari yangi sahifalarni,
bo’limlarni yaratishlari va ko’pgina boshqa ishlarni bajarishlari mumkin. CMS
asosida qurilgan dinamik saytlarning ustunligi dizaynning axborotli to’ldirishdan
ajratilganida bu
xujjat
aylanmasini, biznes jarayonlarni
shaxsiylashtirish
maxanizmlarini avtomatlashtirishga imkon beradi. Bundan tashqari, CMS sayt
tarkibini oson, sodda va tez boshqarishga imkon beradi. Bu CMS dan
foydalanishning iqtisodiy foydasi sezilarli darajada bo’lishini ta’minlaydi.
CMS ning maqsad va vazifalari – mijoz tomonidan ma’lumot va
grafikalarni bsohqarish, to’ldirish va tahrir qilish. Soddaroq qilib aytganda, bu
tizim – sizga bo’limlarni o’zgartirish va to’ldirish, sayt tarkibini tahrir qilish, sayt
grafika va dizaynini o’zgartirishga imkon beradi. CMS siz bunday saytni
boshqarish masalalari qimmat turuvchi dasturchilar aralashishmasa hal qilinmaydi.
CMS sayt kontentni boshqarish tizimi web – saytlarni yaratish va
ta’minlash narxini pasaytiradi, shuningdek materiallarni yangilash tezligini
oshiradi, ya’ni sayt xo’jaynida material paydo bo’lganidan to saytda chop
18
etilganigacha ketgan vaqt CMS ni sharofati bilan minimal bo’ladi. Buning ustiga
CMS da ma’lumotlarni hop etishga tayyorlash jarayoni juda ham oddiy. CMS
kontenti boshqarish tizimining shubhasiz ijobiy tomoni shundaki, saytni
boshqarish va taminlash narxi pasayadi. Bu web – master oylik, maoshiga
hujjatlarni izlashga ikkilanish va hatoliklarni oldini olishga ketgan yoqotishlarning
pasayishi, sheriklar va mijozlar bilan bog’lanish tezligining ortishi … hisobiga yuz
beradi. Sizga loyihani ta’minlash va rivojlantirish uchun mutaxassis yollashingizga
to’g’ri kelmaydi.
CMS yordamida siz saytga joylashtirilgan ma’lumotlarning hajmi sayt
narxiga ta’sir qilmasligiga guvoh bo’lasiz. CMS kontentni boshqarish tizimi sizga
saytda
ihtiyoriy
hajmdagi
ma’lumotlarni
joylashtirishga
imkon
beradi.
Odatda CMS ga asoslangan sayt sahifalari butunligicha saqlanmaydi, balki ularga
murojat qilishda juda tez shakllanadi, bu sahifalarni yuklashdagi tezlikni oshirishga
imkon beradi, chunki sahifa shabloni (dizaynerlik rasmiylashtirish) faqat bir marta
yuklanadi va keyinchalik har bir yangi sahifa so’rovida foydalanuvchi
kompyuteridan ochilaveradi.
Saytni boshqarish tizimida odatda keshlashtirish mexanizmi amalga
oshiriladi, bu qurilmalarga tushadigan yuklamalarni kamaytirishga imkon beradi va
ishlashning va saytning kiritish qobiliyatining tezligi oshishiga imkon beradi. Bu
ishlar ma’lumotlar bazasi va static materiallarga so’rov natijalarini saqlash evaziga
sodir bo’ladi.
Odatda CMS tizimini saytning kompaniya ishlab chiqaruvchisi o’rnatishini
taklif qilishadi. Bu ancha to’g’ri variant chunki tizim avval boshidanoq sizning
saytingizga joylashib, moslashib ketadi. Shuningdek, CMS tizimlari qo’shimcha
funksiyalarni taklif etadi va oxir oqibat saytda forum, mehmon kitobi, savollar va
javoblar va hokazolarni joylashtirishga imkon beradi.
CMS ning tekinlari ham mavjud, ular sayt tarkibini boshqarish uchun
yetarlicha katta imkoniyatlarni namoyish qiladi. Tekin CMS lar ko’p
foydalanuvchilarga ega, ular tekin kontentni boshqarish tizimi yordamida saytni
boshqarish muammolarini hal qilishga yordam beradi. Tekin CMS larga katta
19
miqdordagi kengaytma va qo’shimchalar mavjud, ular saytni boshqarish jarayonini
ancha qulay va funksional qilishga imkon beradi. Ammo tekin CMS larning salbiy
tomoni rasmiy texnik qo’llab quvvatlashning yo’qligi va sayt tarkibini boshqarish
tizimida kritik xatolarni to’g’rilash, tezligining paytligidadir.
CMS’da maqsadga yo‘naltirilgan veb-sayt yaratish
Barchaga ma'lumki, butunjahon tarmog'idagi veb-sahifalar kundan kunga
ko'payib bormoqda. Bu holat O'zbekistonda, ya'ni Uznetda ham jadallik bilan
amalga oshmoqda. Kimdir o'z shaxsiy sahifasini yaratsa, kompaniya va firmalar
korporativ saytlarini yaratmoqda. Yana kimdir o'z kundaliklarini, ya'ni bloglarini
olib boradilar.
Shu bilan birga, yirik portallar faoliyati ham rivojlanmoqda. Bularning
hammasi esa biror dasturiy vosita yordamida yaratiladi. Kimdir HTML tilida,
kimdir PHP da, yana kimlardir CMS deb ataluvchi tizimlar yordamida vebsaytlarni yaratmoqda. Xo'sh, CMS degani o'zi nima? Bu tizimni nima ekanini
tushunish uchun, keling, avvalo, veb-sahifalar qanday yaratilishi haqida bilib
olamiz.
1989-yilda Tim Berners-Li tomonidan World Wide Web, ya'ni Bununjahon
o'rgimchak to'ri ixtiro qilinganidan boshlab uning har bir foydalanuvchisi oddiy
bo'lsa-da, o'z veb-sahifasini yarata olish imkoniyatiga ega bo'ldi. Lekin, buning
uchun HTML (Hyper Text Markup Language) tilini bilish shart edi. Turli xil ITkompaniyalari tomonidan bu ishni osonlashtiruvchi bir qancha dasturiy paketlar,
jumladan Adobe Dreamweaver va Microsoft FrontPage kabilar yaratildi. Bunday
dasturlardan ba'zilari sayt yaratishning barcha bosqichlarini (HTML-kodni
yozishdan bu kodni serverga yuklashgacha) boshqarishni o'z zimmasiga oladi. Shu
bilan birga, ko'pgina hollarda (aynan oddiy sahifalarni yaratishda) foydalanuvchi
bu kodni bilishi shart bo'lmagan. Sababi bu dasturlarda veb-sahifalarni
yaratishning vizual usullaridan foydalanilgan.
Biroq, HTML-redaktorlarining barcha afzalliklariga qaramay, saytni
boshqarish vaqt o'tgani sayin va yangi ma'lumotlar qo'shilishi bilan qiyinlashib
boraverdi. Chunki axborot texnologiyalari rivojlanishi bilan veb-saytlar ham
20
rivojlanib bordi. Sayt xaritasini yaratishdek oddiy funksiyani qo'shish uchun ham
veb-yaratuvchilar tomonidan ancha-muncha mehnat talab etilar edi. Axir buning
uchun barcha ilovalarni ko'rib chiqish, sahifalar orasidagi bog'liqliklarni tekshirish,
menyuni yaratish, forumni qo'shish kabi ishlarni bajarish lozim edi. Bu esa doimiy
diqqatni va juda ko'p vaqtni talab etardi.
Sayt yangilanishi muammosini, ya'ni yangilanishning avtomatlashtirishini
hal qilish maqsadida yirik axborot kompaniyalari, jumladan, Newsweek va Time
yangi dasturiy ta'minot yaratish ishlarini boshlashga majbur bo'ladi. Bu dasturiy
ta'minotlar kontentni (ma'lumotlarni) boshqarish tizimlari (CMS – Content
Management System) deb ataldi.
Statik va dinamik veb-sahifalar
Endi savol tug'ilishi mumkin: oddiy HTML kodida yozilgan sahifa bilan
CMS nimasi bilan farq qiladi? Avvalombor, HTML da yozilgan sayt statik holda
bo'lsa, zamonaviy saytlar dinamik ko'rinishga ega.
Oddiy sayt qanday prinsip asosida ishlashini ko'rib chiqamiz. Foydalanuvchi
biror-bir, masalan, page.html sahifasiga murojaat qildi deylik. Veb-server o'zidagi
veb-sahifalar katalogini ko'rib chiqadi va agar page.html bo'lsa, foydalanuvchiga
uni ko'rsatadi, aks holda esa – 404-chi xabarni ("Fayl topilmadi") yetkazadi.
Dinamik sayt esa biroz boshqacha ishlaydi. Foydalanuvchi biror sahifaga
murojaat qiladi, biroq bu murojaat diskdagi aniq bir faylga emas, balki sayt
dvijokiga (agar dvijok PHP tilida yozilgan bo'lsa, odatda bu fayl index.php bo'ladi)
qaratilgan bo'ladi. Dvijok foydalanuvchiga kerakli ma'lumotni biror manbadan
(masalan, ma'lumotlar bazasi yoki diskdagi fayldan) oladi, uni HTML-sahifaga
aylantiradi va veb-serverga uzatadi, u esa o'z navbatida, foydalanuvchi brauzeriga
jo'natadi.
Unda yana bir savol tug'iladi: agar bitta faylnigina so'rab, uni brauzerga
uzatish mumkin bo'lsa, buncha murakkablashtirishning o'zi nimaga kerak? Shuning
uchunki, bu saytni boshqarish qulay bo'lsin. Aytaylik, siz 100 sahifalik (bu
unchalik ko'p emas) oddiy sayt yaratdingiz. Ertami-kech siz bu sayt dizaynini,
ko'rinishini o'zgartirmoqchi bo'lasiz. U holda esa siz shu 100 sahifani qo'lda
21
o'zgartirib chiqishingizga to'g'ri keladi. Ustiga-ustak, siz avvaliga bu 100 sahifani
kompyuteringizdagi lokal serverga yuklab olishingiz, undan so'ng tahrirlab, kerakli
o'zgartirishlarni kiritishingiz va oxirida yana serverga yuklashingiz kerak bo'ladi.
Ana endi dinamik sayt qanday ishlashini ko'rib chiqaylik. Asosiy voqea –
"HTML-sahifani yaratish". Ya'ni dvijok kontentni – matnli ma'lumotni (u rasm va
jadvallar bilan ham bo'lishi mumkin) oladi va uni dizaynga "kiyintiradi". Demak,
saytning dizaynini o'zgartirish uchun siz faqatgina tayyor grafik mavzuni
o'rnatishingiz yoki bir-ikkita faylni – sayt shabloni fayllarini o'zgartirishingiz
kerak.
CMS tizimi sahifalarni dinamik ko'rinishga keltiradi: ular foydalanuvchi
sahifani ko'rmoqchi bo'lgandagina amalda yaratiladi. Bu degani, sahifalar
foydalanuvchi tomonidan bevosita ko'rilayotganda yangilanishi yoki o'zgartirilishi
mumkin.
22
CMS afzalliklari
Barchaga ma'lumki, butunjahon tarmog'idagi veb-sahifalar kundan kunga
ko'payib bormoqda. Bu holat O'zbekistonda, ya'ni Uznetda ham jadallik bilan
amalga oshmoqda. Kimdir o'z shaxsiy sahifasini yaratsa, kompaniya va firmalar
korporativ saytlarini yaratmoqda. Yana kimdir o'z kundaliklarini, ya'ni bloglarini
olib boradilar.
Shu bilan birga, yirik portallar faoliyati ham rivojlanmoqda. Bularning
hammasi esa biror dasturiy vosita yordamida yaratiladi. Kimdir HTML tilida,
kimdir PHP da, yana kimlardir CMS deb ataluvchi tizimlar yordamida vebsaytlarni yaratmoqda.
Tizimni nima ekanini tushunish uchun, keling, avvalo, veb-sahifalar qanday
yaratilishi haqida bilib olamiz.
1989-yilda Tim Berners-Li tomonidan World Wide Web, ya'ni Bununjahon
o'rgimchak to'ri ixtiro qilinganidan boshlab uning har bir foydalanuvchisi oddiy
bo'lsa-da, o'z veb-sahifasini yarata olish imkoniyatiga ega bo'ldi. Lekin, buning
uchun HTML (Hyper Text Markup Language) tilini bilish shart edi. Turli xil ITkompaniyalari tomonidan bu ishni osonlashtiruvchi bir qancha dasturiy paketlar,
jumladan Adobe Dreamweaver va Microsoft FrontPage kabilar yaratildi. Bunday
dasturlardan ba'zilari sayt yaratishning barcha bosqichlarini (HTML-kodni
yozishdan bu kodni serverga yuklashgacha) boshqarishni o'z zimmasiga oladi. Shu
bilan birga, ko'pgina hollarda (aynan oddiy sahifalarni yaratishda) foydalanuvchi
bu kodni bilishi shart bo'lmagan. Sababi bu dasturlarda veb-sahifalarni
yaratishning vizual usullaridan foydalanilgan.
Biroq, HTML-redaktorlarining barcha afzalliklariga qaramay, saytni
boshqarish vaqt o'tgani sayin va yangi ma'lumotlar qo'shilishi bilan qiyinlashib
boraverdi. Chunki axborot texnologiyalari rivojlanishi bilan veb-saytlar ham
rivojlanib bordi. Sayt xaritasini yaratishdek oddiy funksiyani qo'shish uchun ham
veb-yaratuvchilar tomonidan ancha-muncha mehnat talab etilar edi. Axir buning
uchun barcha ilovalarni ko'rib chiqish, sahifalar orasidagi bog'liqliklarni tekshirish,
23
menyuni yaratish, forumni qo'shish kabi ishlarni bajarish lozim edi. Bu esa doimiy
diqqatni va juda ko'p vaqtni talab etardi.
Sayt yangilanishi muammosini, ya'ni yangilanishning avtomatlashtirishini
hal qilish maqsadida yirik axborot kompaniyalari, jumladan, Newsweek va Time
yangi dasturiy ta'minot yaratish ishlarini boshlashga majbur bo'ladi. Bu dasturiy
ta'minotlar kontentni (ma'lumotlarni) boshqarish tizimlari (CMS – Content
Management System) deb ataldi.
24
VEB-SAYT DIZAYNI BILAN ISHLASH
VEB–SAYTNI ISHLAB CHIQISH UCHUN TAVSIYALAR
Veb–saytning yaratilishi murakkab muammo bo‘lgani sababli, uni kompleks
shaklda qurib chiqish kerak. Veb–sayt ishlab chiqilguncha echilishi zarur bo‘lgan
asosiy savollar quyidagilardan iborat va ularga javob topishga harakat qilamiz.
Shunday qilib, veb–saytni joylashtirish, quvvatlash va uning harakatiga tegishli
savollar bilan veb–sayt tadqiq qilinguncha tanishib chiqmoq zarur.
Veb–saytning auditoriyasi. Internetdagi zaruriy va maqsadli guruh etarli
miqdordami? Uning parametrlari (jinsi, yoshi, ma’lumoti, qiziqishi va b.q) qanday?
Kim uchun bu ishni qilyapsiz va odamlar internetdan foydalanadimi?
Veb–saytning auditoriyasi. Har bir Web–sayt asosan tashrif buyuruvchilar uchun
yaratiladi. Hammaga ma’lumki, hozirchalik O‘zbekistonda internetdan aktiv
foydalanuvchilar soni yuqori emas. Bundan tashqari, ko‘plab foydalanuvchilar
respublika tashqarisidagi axborotlarni qidirish maqsadida internetga kirish uchun
haq to‘laydilar. Shunday qilib, eng ko‘p tashrif buyuruvchi Web–saytlarga rus–
zabon va ingliz–zabon auditoriyalar, ya’ni eksport–import operatsiyalari, turizm
transport bilan shug‘ullanadigan kompaniyalar kiradi. Veb saytning auditoriyasi
kengaytirish maqsadida turli xil interaktiv xizmatlarni joriy etib bormoqda. Bu
shuni ko`rsatadiki veb saytning auditoriyasi qanchalik yuqori bo‘lsa, moliyaviy
mablag‘ topish ham shunchalik yuqori ko‘rsatkichga ega bo‘ladi. Lekin, keyingi
paytda O‘zbekiston auditoriyalariga yo‘naltirilgan ko‘plab Web–saytlar paydo
bo‘lmoqda. Tabiiyki, ulardan faqatgina internetda real holatdagi auditoriyalarga
mo‘ljallanganlari tashrif buyuradilar.
Veb sayt raqobatchilari. Hozirgi vaqtda siz rejalashtirmoqchi bo‘lgan
mavzu bo‘yicha o‘xshash veb–saytlar bormi? Ularga qatnashish qanday?
Auditoriyaga ta’sir etish mexanizmi qanday? Bu veb − saytlar yordamida biznes
jarayon qanday usulda ishlaydi? Bunday veb–saytlar uyushmasi qanday tashkil
qilingan?
Veb sayt raqobatchilari. Siz ochmoqchi bo‘lgan mavzu bo‘yicha bir-biriga
o‘xshash veb–saytlar tahlili, ko‘pincha veb–sayt konsepsiyasini yaratish asosiga
25
aylanib qolmoqda. Siz yaratayotgan veb–saytning tashqi ko‘rinishi raqobatchi veb–
sayt tashqi ko‘rinishiga o‘xshab qolmasligi kerak. Sayt–raqobatchilaring
navigatsiya va strukturasining kuchli va kuchsiz tomonlarining tahlili ularning
tajribasini o‘z maqsadlarimizda foydalanish mumkinligini ko‘rsatdi. Tashrif
buyuruvchilarning veb–saytlarga bo‘lgan qiziqishini oshirishda servislar xizmati
beqiyosdir. Veb–saytlarga tashrif buyuruvchilar sonini oshirish uchun yangi
servislarni o‘ylab topish hamisha mumkindir. Raqobatchilar foydalanadigan
internetdagi veb–sayt harakat qilish (ommalashtirish) usuliga ham e’tibor qaratish
zarur. Internetning zamonaviy rivojlanish bosqichida ixtiyoriy mavzuli veb–saytlar
xohishlariga qarab, internet–uyushmalariga birlashadilar. Shu kabi maxsuslashgan
yangilik va obzor–analitik veb–saytlar, zaxira kataloglari, forumlar va shu kabilar
bunyod bo‘ladi. Ular etarli miqdordagi mavzuli veb–saytlar zamirida yuzaga
keladilar. Shunday vertual mavzuli uyushma muhitida veb–saytingiz pozitsiyasini
kuchaytiruvchi aniq strategiyani tadqiq etish zarur. Web–sayt tashqi qismini
buyurtmachilar kabi veb–sayt tashrif buyuruvchilari uchun ham tayyorlash muhim
hisoblanadi. Faqat shu holatdagina uning ommalashuviga mo‘ljal qilish mumkin.
Veb saytning qiymati va qimmatliligi ortib borishi bilan ximoya tizimini ham
mustahkam bo`lib borishi talab etiladi.
Veb-sayt tarkibi (mazmuni) bilan ishlash
Veb–sayt axborot to‘laligini faol holatda kim va qanday quvvatlaydi? Veb–
sayt tashrif buyuruvchilari bilan muloqotni kim va qanday amalga oshiradi? Veb–
saytning internetdagi harakati bilan kim va qanday mashg‘ul bo‘ladi? Quvvatlash
va harakat. Veb–sayt tadqiq qilinguncha veb–saytni quvvatlab turish va uning
siljishi bilan kim va qanday qilib mashg‘ul bo‘lishini aniqlash muhim faktordir.
Veb–sayt axborot to‘laligini yangilab turishni tashkil etishning ikki usuli mavjud:
1.O‘zgarish veb–sayt tadqiqotchi kompaniya xizmatchilari tomonidan kiritiladi;
2.O‘zgarish veb–sayt buyurtmachi kompaniya xizmatlari tomonidan kiritiladi.
Birinchi usul tadqiqotchi kompaniyadagi veb–saytni quvvatlab turuvchi maxsus
xizmatni tashkil etishni talab qiladi. Ikkinchi usul buyurtmachi kompaniyadan o‘z
xizmatlari uchun maxsus elektron ish joylari yaratliishida vositalar qo‘shishni talab
26
qiladi. Mana shunday elektron ish joylari yordamida buyurtmachi kompaniya
xizmatlari mustaqil ravishda veb–sayt axborot tulaligini quvvatlab turadilar.
Buyurtmachi kompaniya xizmatchilaridan internet–texnologiyasi bo‘yicha maxsus
bilimlar talab qilinmasligi (brauzer bilan foydalanishdan tashkari) maqsadida
elektron–ish joylarining masofaviy foydalanish interfeysidan maksimal ravishda
foydalanadi. Veb–sayt yaxshi ishlab turishida eng asosiy elementlardan biri − bu
axborot tashuvchilar bilan teskari bog‘lanishni to‘g‘ri tashkil qilinganligidir. Uni
shunday tashkil etish kerakki, veb–sayt tashuvchilari bilan doimo dialog olib
borishi mumkin bo‘lsin. Bunda imkoniyat, qulaylik yuzaga keladi, agar tashrif
buyuruvchilar va kompaniya xizmatchilari tomonidan bo‘ladigan har xil xabarlarga
shu zahotiyoq reaksiya qurish uchun qulay va tushunarli interfeys tashkil qilinsa.
Veb–saytni quvvatlash jarayoniga uning doimiy harakati (siljishi) ham kiradi.
Veb–saytga tashrif buyuruvchilar doimiy kelib turishini quvvatlab turish
maqsadida olib borilgan ba’zi bir tadbirlar: Qidiruv serverlari va undagi indekslar
joylashuvini nazorat qilish uchun veb–sayt sahifalarini optimizatsiyalash. Baner
tarmoqlaridagi baner va matnli bloklardan foydalanib reklama aksiyalarini
o‘tkazish va rejalashtirish. To‘g‘ri almashuv yoki reklamalarni eng gavjum joydagi
mavzuli zaxiralarda o‘rnatish. Mavzuli pochta junatmalaridagi reklama. To‘g‘ri
pochta jo‘natmalari. Veb–sayt ichki reklamasi yordamida har xil veb–sayt savollar
reklamasi. An’anaviy usullar reklamasi. Veb–saytning siljishi (harakati) bo‘yicha
doimiy olib berilgan ishlar sezilarli natijalarni berishi mumkin.
Xulosa qilib aytish mumkinki, veb–saytni biznesni olib borish uchun asbob
sifatida ko‘rib chiqilgandagina uni tatdbiq qilish jarayonida maksimal natijalarga
erishish
mumkin.
Mutaxassislar
maslahati
sizga
internet–texnologiyani
qo‘llashning “tor” momentlarida tushunib olishga yordam beradi. Qolganlarini
amaliyot o‘rgatadi.
LMS
tizimlarining
asosiy
funksiyalari
LAMS
IMS
Learning
Design standarti asosida 2003-yilda yaratilgan. JAVA dasturlash tilida yozilgan.
Kross-platformali, 32ta tilga dastur interfeysi tarjima qilingan va GPLv2 asosida
bepul foydalanish mum-kin. LAMS dasturiy majmuasining boshqa LMS’lardan
27
farqi
shundaki,
o‘qituvchilarga
o‘quv
jarayonini
strukturalashda
vizual
vositalardan foydalanish imkoniyatini beradi, bu vositalar o‘quv jarayonida o‘quv
resurs-larini (elektron o‘quv resurslarni, chat, so‘rovnomalar, topshiriqlar) va
nazorat turlarini qanday ketma-ketlikda bo‘lishning vizual ko‘rinishini ta’minlaydi.
Bunda o‘qituvchi «sinchqoncha» orqali bu ketma-ketliklarni hech qanday
qiyinchiliksiz joylarini o‘zgartirishi mumkin bo‘ladi. LAMS — elektron o‘quv
resursini vizual ravishda o‘quv kontentlarni o‘zgartirish, boshqarish va
yaratishdagi imkoniyatlarining mavjudligi sababli yangi revolyusion ilova
hisoblanadi. U o‘qituvchiga o‘quv kontentini yaratishda intuitiv tushunarli
interfeys taqdim qiladi. Bu interfeys o‘z ichiga har xil individual vazifalar, guruhli
o‘qitishda frontal vazifalarni berishini o‘z ichiga oladi. O‘quv modulini yozish
vaqtidagi tizimning barqaror versiyasi 2.4.
28
LMS (LEARNING MANAGEMENT SYSTEMS - TA’LIMNI
BOSHQARISH TIZIMLARI)
Bugungi kunda saytlar orqali faqat ma’lumot olish bilan cheklanib
qolmaysiz. Hozirgi zamonaviy saytlarda ma’lumot olish bilan bir qatorda berilgan
ma’lumotni tahrirlashingiz (masalan, Wikipedia), yangi ma’lumot qo‘shishingiz
(masalan, saytlarda fikr bildirish – Comment), bir turdagi ma’lumotni uzatib,
onlayn tizimda boshqa bir turdagi ba’lumot shaklida qabul qilib olish (masalan,
video fayllarni onlayn tizimda mp3 formatiga o‘tkazish), soni cheklanmagan
foydalanuvchilarning bir vaqtning o‘zida onlayn muloqotga kirishish (masalan,
chat) va boshqa interaktiv amaliyotlarni bajarishingiz mumkin. Bu, o‘z navbatida,
faqat HTML ishlatilgan zamonga nisbatan hozirgi paytda internetda saytlarning
yaratilishi sezilarli rivojlanganligini bildiradi.
LMS
tizimlarining
asosiy
funksiyalari
LAMS
IMS
Learning
Design standarti asosida 2003-yilda yaratilgan. JAVA dasturlash tilida yozilgan.
Kross-platformali, 32ta tilga dastur interfeysi tarjima qilingan va GPLv2 asosida
bepul foydalanish mum-kin. LAMS dasturiy majmuasining boshqa LMS’lardan
farqi
shundaki,
o‘qituvchilarga
o‘quv
jarayonini
strukturalashda
vizual
vositalardan foydalanish imkoniyatini beradi, bu vositalar o‘quv jarayonida o‘quv
resurs-larini (elektron o‘quv resurslarni, chat, so‘rovnomalar, topshiriqlar) va
nazorat turlarini qanday ketma-ketlikda bo‘lishning vizual ko‘rinishini ta’minlaydi.
Bunda o‘qituvchi «sinchqoncha» orqali bu ketma-ketliklarni hech qanday
qiyinchiliksiz joylarini o‘zgartirishi mumkin bo‘ladi. LAMS — elektron o‘quv
resursini vizual ravishda o‘quv kontentlarni o‘zgartirish, boshqarish va
yaratishdagi imkoniyatlarining mavjudligi sababli yangi revolyusion ilova
hisoblanadi. U o‘qituvchiga o‘quv kontentini yaratishda intuitiv tushunarli
interfeys taqdim qiladi. Bu interfeys o‘z ichiga har xil individual vazifalar, guruhli
o‘qitishda frontal vazifalarni berishini o‘z ichiga oladi. O‘quv modulini yozish
vaqtidagi tizimning barqaror versiyasi.
LMS/LCMS tizimlari elektron ta’limni (masofaviy ta’lim jarayonini) tashkil
etishning
asosiy
funksiyalarini
o‘z
ichiga
29
oladi.
Bunday
funksiyalarga
o‘quvchilarning (o‘qituvchilarning, kurs yaratuvchi pedagoglarni va boshqalarni)
ro‘yxatga
olishi,
o‘quvchilarning
foydalanuvchilarni
mustaqil
ta’lim
olish
o‘quv
kurslardan
muhitini
yaratish,
chetlashtirish,
o‘quvchi
va
o‘qituvchilarning o‘zaro individual yoki/va guruh bo‘lib, hamkorlikda ishlashini
(Web2 elementlarini ishlatish orqali) tashkil etish, guruhlar yaratish va ularni
boshqarish, oraliq, joriy va yakuniy nazoratlarni tashkillashtirish va elektron
nazorat turlarini yaratish (elektron nazorat turlariga yopiq turdagi test, ochiq
turdagi nazorat, moslikni topishga oid, ketma-ketlikni to‘g‘ri joylashtirish, bo‘sh
qoldirilgan joyni to‘ldirish va boshqa turlari kiradi), har xil turdagi ijtimoiy
so‘rovlar tashkillashtirish, o‘quvchilarning bilim darajasini monitoring qilish,
sertifikatlar (diplomlar) berish imkoniyati, elektron axborot resurslarini (elektron
kutubxonalar) tashkillashtirish, elektron o‘quv resurslarini eksport/import qilish
imkoniyatlari, tizim foydalanuvchilarining (o‘quvchilar, o‘qituvchilar (tyutorlar),
kurs yaratuvchi pedagoglarning) tizimga qachon, qancha vaqt davomida o‘quv
kontentlar bilan tanishganligi, qaysi IP-manzil orqali kirganligini (bu esa qaysi
davlatdan tizimga kirganligini aniqlashga yordam beradi), brauzer va qaysi
operatsion tizim orqali kirganligi, tizimda mavjud foydalanuvchilarning faolligini
maxsus grafiklar orqali monitoring qilish imkoniyati, o‘qituvchi (tyutor yoki
elektron kurs yaratuvchi pedagoglar) tomonidan elektron o‘quv-resurslarni
yaratishi, Authoring toolslarda SCORM, TinCan yoki boshqa standartlar asosida
yaratilgan
elektron
o‘quv
resurslarini
yuklashi,
o‘quvchilarning
boshqa
o‘quvchilar/o‘qituvchilar bilan (Chat, Forum, videokonferensiya, umumiy elektron
doskalar yoki tizimning ichki/tashqi xabarlar almashish moduli orqali) muloqotini
tashkillashtirish,
o‘quv
jarayonida
bo‘ladigan
yangiliklarni
barcha
foydalanuvchilarga ommaviy xabar yuborib turuvchi modullarning mavjudligi,
iqtisodiy va marketingga oid operatsiyalarni boshqarish va boshqa imkoniyatlarni
sanab o‘tish mumkin.
30
LMS ASOSIDA MASOFAVIY TA’LIM OLISH. MOODLE
PLATFORMASI. LMS TIZIMLARINING TAHLILI
Quyida masofaviy ta’lim jarayonini tashkillashtirish imkoniyatini beruvchi
erkin va ochiq kodli LMS dasturiy majmualarning nomlari va ularning asosiy
imkoniyatlari bo‘yicha ma’lumotlarni bayon qilamiz. Atutor — Ochiq kodli ta’lim
jarayonini boshqaruvchi LMS tizimi hisoblanadi. Tizimda mavjud o‘qitish
modullari: Forums, Materials, Messenger, Chat, Exercises, Group work, Student
tracking va boshqa modullari mavjud. Tizim bir necha standartlarni qo‘llabquvvatlaganligi sababli, internet orqali jismoniy nuqsonga ega bo‘lgan o‘quvchitalabalar tizim orqali o‘quv resurslardan foydalanishlari mumkin. Xususan, ko‘zi
ojiz talabalar maxsus veb-ilovalar orqali tizimga bog‘langan holda o‘quv
kontentdagi so‘zlarni audio formatga o‘tkazgan holda tinglashi mumkin.
O‘quv modulini yozish vaqtida Atutor dasturiy majmuasining barqaror
versiyasi.
Moodle — Web muhitida o‘qitish va online rejimdagi darslarni tashkil
qiluvchi kuchli pedagogik dasturiy majmua hisoblanadi. Tizimda mavjud o‘qitish
modullari: Forums, Materials, Messenger, Chat, Exercises, Group work, Student
tracking va ancha ko‘p bo‘lgan boshqa modullari mavjud.
Boshqa LMS’lar singari IMS, SCORM va boshqa standartlarni qo‘llabquvvatlaydi. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, boshqa LMS tizimlarga qaraganda, eng
ko‘p qo‘shimcha plagin va modullari mavjud bo‘lgan dasturiy majmua aynan,
Moodle dasturiy majmuasi hisoblanadi. Hozirgi vaqtda dunyoning ko‘p
davlatlarining o‘quv muassasalarida masofaviy ta’lim jarayonini aynan Moodle
dasturiy majmuasidan foydalangan holda tashkillashtirilmoqda.
Shuningdek, O‘zbekistondagi ko‘plab ta’lim muassaslarida virtual ta’lim
muhiti sifatida aynan Moodle dasturiy majmuasi foydalanib kelinmoqda. Xususan,
Toshkent axborot texnologiyalari universitetining virtual ta’lim muhiti — etuit.uz,
O‘zbekiston Milliy universitetining «Ochiq o‘quv-axborot markazida», Xalq
ta’limi vazirligi qoshidagi «Multimedia umumta’lim dasturlarini rivojlantirish
markazi» — http://moodle.uzedu.uz,
31
LMS ASOSIDA MASOFAVIY TA’LIM OLISH.
GOOGLE CLASROOM PLATFORMASI
Jahonning barcha oliy ta’lim muassasalarida oliy ta’lim sifati, ya’ni sifatli
kadrlar tayyorlash hamma vaqt ham dolzarb masala bo‘lib kelgan va shunday
bo‘lib qoladi. Sifat masalasi, ayniqsa, XX asrning oxiri va XXI asrning boshlarida
yana ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Istiqlolning ilk kunlaridan boshlab
yurtimizda ta’lim sohasiga yuksak e’tibor qaratilmoqda. Mamlakatimiz jahon
hamjamiyatiga tobora keng kirib borayotgan bir sharoitda iqtisodiyotning turli
tarmoqlarini
modernizatsiyalash,
jumladan,
ta’lim
jarayonida
rivojlangan
mamlakatlarning ilg‘or tajribalaridan keng foydalanilmoqda.
Ta’lim tizimini isloh etish va uning sifatini oshirish maqsadida uning
normativ-huquqiy bazasi shakllantirildi, jumladan, Respublikamizda «Ta’lim
to‘g‘risida»gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» qabul qilindi. Mazkur
normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qilishda Prezidentimiz Islom Karimov
ta’kidlaganlaridek, «…shuning uchun ham amaldagi ta’lim-tarbiya tizimining zaif
tomonlarini, zamon talablari, jamiyatimiz kelajagi va maqsadlariga javob
bermaydigan jihatlarini chuqur tasavvur qilish, erkin, badavlat yashayotgan
mamlakatlar tajribasini o‘rganish, o‘z o‘lkamizda yuksak malakali, har jihatdan
yetuk kadrlar tayyorlash dasturimizning asosiy sharti bo‘lmog‘i lozim», ayniqsa,
globallashuv, axborotlashuv jadal borayotgan sharoitda xalqaro maydonda o‘zini
oqlagan ta’lim modellarida ta’lim sifatini ta’minlashga qaratilgan usullarni
o‘rganish va ularni milliy ta’lim tizimiga moslashtirish bo‘yicha izlanishlarni
amalga oshirish hozirgi kunda dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolmoqda.
Olib borilgan ilmiy-metodik tadqiqotlarning tahlili shuni ko‘rsatadiki,
ommaviy onlayn ochiq kurs (OOOK)lar juda yangi yo‘nalish bo‘lganligi sababli
(ommaviy onlayn ochiq kurs termini 2008-yil birinchi bo‘lib kiritildi) kam
o‘rganilgan,
shunday
bo‘lsada
o‘rganilayotgan
va
tadqiq
qilinayotgan
muammoning nazariy va amaliy tomonlarining ayrim qirralari bilan xorijda D.
Komer, S. Dauns, K. G. Skripkin, L. Breslow, D. E. Pritchard, J. DeBoer, A.
McAuley, B. Stewart, G. Siemens, D. Cormier, L. Pappano, S. Mak, R. Williams,
32
J. Mackness va D. Simenslar, respublikamizda ommaviy onlayn ochiq kurslardan
foydalangan holda o‘quv jarayonini tashkillashtirish mavzusi bo‘yicha maqola
muallifi V. Hamidovlar tadqiqotlar olib borganlar. Tahlil natijalaridan ayon
bo‘ldiki, oliy ta’lim tizimida ommaviy onlayn ochiq kurslardan foydalangan holda
o‘quv jarayonini va professor-o‘qituvchilarning malakasini oshirish jarayonini
tashkillashtirish bo‘yicha muammolar hali yetarli darajada o‘rganilmagan.
Elektron ta’lim (ET) rivojlanishi ta’lim jarayoniga uning samarali tadbiq
etilishi amaliyotini yanada kengaytirib, hozirgi zamon ta’lim paradigmasining
rivojlanishida asosiy vektorlarni belgilab beruvchi zamonaviy tendentsiyalar va
mavjud jahon tajribasiga diqqat bilan nazar solishni talab etmoqda. Bular orasida
so‘nggi 2–3 yilda ET rivojlanishining eng istiqbolli yo‘nalishlaridan biri —
OOOKlarning shakllanishi bo‘ldi, ularning asosida esa ommaviy va barchaga teng
imkoniyatlar mavjud bo‘lgan ta’lim g‘oyasi yotadi. OOOK — bu ommaviy ochiq
onlayn kurslar (ingliz. — Massive Open Online Course, MOOC) bo‘lib, ular
jahonning ko‘plab universitetlari tomonidan Yer sharining istalgan nuqtasida
bo‘lgan har qanday insonga masofaviy texnologiyalar yordamida professoro‘qituvchilar va yuz minglab talabalar (kurs tinglovchilari)ga erkin muloqotni
tashkil qilish imkoniyatini beruvchi akademik kurslarni taqdim etadi. ОOOKning
siri nimadan iborat? Nima uchun bunday noodatiy ta’lim turi ommalashib, shiddat
bilan rivojlanib bormoqda? Ushbu savollarga javob berishga harakat qilib
ko‘ramiz. Tarixga nazar solsak, OOOK atamasi 2008-yilda AQShda paydo bo‘lib,
ammo hozirgi ta’lim OOOK yo‘nalishiga 2011-yilda Stenford shahrida yaratilgan
Coursera asos solgan va u dastlab AQSHning uchta yirik universitetlarning ochiq
resurslarini birlashtirdi, 2012-yilda Time jurnali fikriga ko‘ra, eng yaxshi ta’lim
sayti bo‘lgan. Coursera asoschilari Endryu Ng va Dafna Koller o‘z loyihasini
ommaviy onlayn o‘qitish g‘oyasida («bir dunyodan bir kurs») shakllantirib, barcha
xohlovchilarga
jahonning
yetakchi
universitetlari
imkoniyatini berdi.
33
ma’ruzalarini
tinglash
Ommaviy ochiq onlayn kurslar, shuningdek, yoqimli ovozli MOOC
qisqartmasi bilan tanilgan, sizning odatiy universitet darslaringiz emas. Yaxshisi
yoki yomonrog'i,
34
MOOC (MASSIVE OPEN ONLINE COURSES –
MASHXUR OCHIQ ONLAYN KURSLAR)
MOOCs qanday ishlaydi?
Hatto MOOK nima? Xo'sh, MOOCs Internetga ulangan har kim uchun ochiq
bo'lgan kurslardir - maxsus dastur talab qilinmaydi. Har qanday onlayn o'rganish
singari, siz veb-saytdagi kursingizga kirasiz va kerak bo'lganda yozilgan
ma'ruzalar, o'qishlar va mashqlarga kirishingiz mumkin.
MOOCni olganingizda geografik joylashuvingizga qarab kamdan-kam
hollarda qat'iy vaqt cheklovlari yoki cheklovlar mavjud.
MOOC orqali o'rganish katta mustaqillikni talab qiladi. Odatda siz MOOCni
yangilash uchun to'lashingiz mumkin. Yangilanishlar sizning topshiriqlaringizni
o'qituvchi tomonidan baholanish, yakuniy imtihonga kirish va yakunlanganligi
to'g'risida sertifikat olish kabi imtiyozlar bilan ta'minlanadi.
MOOCni olganingizda geografik joylashuvingizga qarab kamdan-kam
hollarda qat'iy vaqt cheklovlari yoki cheklovlar mavjud.
MOOK nima?
MOOCs boshqa onlayn o'rganish platformalaridan farq qiladi.
Bitta o'quv yurti orqali taqdim etiladigan onlayn ta'lim tizimlarining
aksariyati ko'p sonli talabalarni jalb qilish yoki qabul qilish imkoniyatiga ega emas.
Ammo MOOCs buni amalga oshiradilar (shuning uchun ommaviy ochiq onlayn
kurslar). MOOC va boshqa onlayn o'rganish o'rtasidagi asosiy farq platforma
miqyosiga to'g'ri keladi.
MOOC va boshqa onlayn o'rganish o'rtasidagi asosiy farq platforma
miqyosiga to'g'ri keladi.
MOOCs ko'plab talabalarni qo'llab-quvvatlashi mumkin, chunki o'qish
mustaqil ravishda amalga oshiriladi. MOOC bilan, professor bilan hech qanday
aloqani kutish mumkin emas, ayniqsa agar siz bepul MOOC olgan bo'lsangiz.
Men MOOClarning aksariyati bepul ekanligini aytib o'tdimmi? Bu ularni
boshqa onlayn kurslardan ajratish uchun etarli.
35
Garvard, MIT va Berkli kabi yirik nomdagi institutlar MOOC poezdiga
qo'shildi. Shunchaki ushbu universitetlar bilan bog'lanish MOOClarga marketing
orqali ko'plab talabalarni jalb qilish imkoniyatini berdi.
MOOC bilan, professor bilan hech qanday aloqani kutish mumkin emas,
ayniqsa agar siz bepul MOOC olgan bo'lsangiz.
Garvardda neyroshunoslik asoslari kursini tugatganingiz uchun qanchalik
kambag'al bo'lishni xohlaysiz? Bu ta'sirli ko'rinadi. Va bu bepul.
MOOClarni boshqa o'rganish imkoniyatlaridan ajratib turadigan muhim
xususiyat bu ularni har kim qabul qilishi mumkinligidir. Bu obro'-e'tiborni yuqori
sifatli o'quv materiallaridan ajratib turadi. Ammo bu MOOClarning maqsadi, fil
suyagi minora haqida ma'lumot olishdir.
Biror kishining ma'lumotiga qaramasdan, ular MOOC-ga yozilishlari va
undan foydalanishlari mumkin. Ularga zaruriy kurs kerak emas. Ularga GPA 4.0
kerak emas. Ularga obro'li kishilarning uchta yorqin ma'lumotnomasi kerak emas.
Ularga Internet va etarlicha sodiqlik, kursni oxirigacha ko'rish uchun kerak.
MOOC platformalari turlari va vazifalari.
MOOCs mustaqil o'rganishni talab qiladi.
Tengdoshlarni qo'llab-quvvatlashga bag'ishlangan forumlar va MOOC o'quv
guruhlari mavjud, ammo MOOCni muvaffaqiyatli tugatish mustaqil o'qishni
qo'llab-quvvatlash uchun juda muhimdir.
Hozirgi
paytda,
odamlar
o'zlarining
shaxsiy
ta'lim
imtiyozlariga
moslashadigan muhitda ta'lim olishlariga hali ham e'tibor qaratilmoqda.
Foydali-iqtisodiy tadqiqotlar markazi orqali o'tkazilgan tadqiqotlar va
intervyular shundan dalolat beradiki, birinchi MOOCS mustaqil ta'limni hisobga
olgan holda yaratilgan. Dastlabki qarashlarning bir qismi talabalarga o'qish va
o'qish joyi va vaqtiga nisbatan ko'proq tanlov berish edi.
Hozirgi
paytda,
odamlar
o'zlarining
shaxsiy
ta'lim
imtiyozlariga
moslashadigan muhitda ta'lim olishlariga hali ham e'tibor qaratilmoqda.
MOOCs shuningdek o'qituvchilarni yagona qo'llab-quvvatlash manbai
sifatida olib tashlash orqali ularga bosim o'tkazishni ko'zda tutadi. Buning o'rniga
36
o'qituvchilar har bir MOOC talabasining asboblar to'plamidagi ko'pgina
yordamlardan biriga aylanadilar.
Aslida, MOOCs o'quvchilarga kampusda o'qish uchun mavjud bo'lmagan
imkoniyatlar va imkoniyatlarni berib, kuchlarni o'quvchilar qo'liga qaytarishni
anglatadi. Ammo aynan shuning uchun MOOClar hamma uchun mos bo'lmasligi
mumkin. MOOCdan foyda oladigan talabalar mustaqil o'qishga qodir bo'lgan
talabalardir.
Aslida, MOOCs o'quvchilarga kampusda o'qish uchun mavjud bo'lmagan
imkoniyatlar va imkoniyatlarni berib, kuchlarni o'quvchilar qo'liga qaytarishni
anglatadi.
Ishtiyoqli bo'lish oson emas.
Sizning MOOC o'qishlaringizni yoki uy vazifangizni tugatganingizni
tekshirish uchun hech kim sizning yoningizda ro'yxatdan o'tmaydi. Siz shunchaki
ushbu elektron pochta tugmalaridan obunani bekor qilishingiz mumkin.
Sodiq qolish MOOClar uchun katta muammodir. So'nggi ma'lumotlarga
ko'ra, MOOCga yozilganlarning 96 foizi maktabni tashlab ketishgan.
MOOC vaqtida rag'batlantirishning ko'plab usullari mavjud. O'quv
platformasi bo'ylab o'z yo'lingiz bilan tanishishni va o'zingiz uchun shaxsiy
maqsadlarni belgilashni boshlang. MOOC-larning joylashuvi juda katta bo'lishi
mumkin - ularni tekshirish uchun juda ko'p ma'lumotlar mavjud, shuningdek, sizga
emas, balki professorga - muddatlarni belgilash.
Ba'zi MOOC-larda to'lanmagan talabalar uchun yakuniy imtihon mavjud
emas. Bunday holda, maqsad MOOKdan iloji boricha ko'proq foydali
ma'lumotlarni olishdir. Bo'ldi shu.
So'nggi ma'lumotlarga ko'ra, MOOCga a'zo bo'lganlarning 96 foizi maktabni
tashlab ketishgan.
MOOC asosida masofaviy ta’lim olish
MOOCingizdan to'liq foydalaning.
Boshqa talabalar bilan bog'lanish yordam beradi.
37
MOOCs doirasida tashkil etilgan ijtimoiy yordam diqqatga sazovordir. Real
vaqtdagi chat, forum guruhlari va boshqa talabalar tomonidan baholangan sharhlar
MOOC tajribasining bir qismidir. Bu sizga ushbu kanallar orqali o'zingizni kamroq
his qilishingizga yordam beradi.
Fikrlarni o'rtoqlashadigan ushbu global talabalar tarmog'i sizga mahalliy
sinflarda o'qish orqali mavjud bo'lmagan istiqbollarni taqdim qilishi mumkin. Va
boshqa o'quvchilar, shu jumladan sizning sohangizda ishlayotgan talabalar bilan
bog'lanish sizning martaba uchun juda yaxshi.
Siz professor bilan aloqa qilmasligingiz mumkin, ammo MOOC talabalar
forumlari
ayniqsa
e'tiborlidir.
Ko'rinishidan,
Coursera
forumida
sizning
xabaringizga javob kutishning o'rtacha vaqti 22 minutni tashkil etadi [3]. Yarim
soat ham emas.
Fikrlarni o'rtoqlashadigan ushbu global talabalar tarmog'i sizga mahalliy
sinflarda o'qish orqali mavjud bo'lmagan istiqbollarni taqdim qilishi mumkin.
Shu bilan bir qatorda, agar siz haqiqatan ham kampus hayotining ijtimoiy
tomonini yaxshi ko'rsangiz, lekin kundalik mashg'ulotlarga qatnasha olmasangiz,
unda o'zingiz yashaydigan joylarda odamlar bilan o'quv guruhini tashkil qilsangiz
yaxshi bo'lardi. Ba'zi odamlar MOOC uchrashuvlari butun o'quv tajribasini
yaxshilaydi deb o'ylashadi. Masalan, Myanmadagi o'quv guruhi texnologiya
talabalariga har hafta dam olish kunlari o'zlarining kompyuter fanlari bo'yicha
MOOC ustida ishlash uchun yig'ilish orqali o'z majburiyatlarini bajarishga yordam
berishdi.
Agar sizning mintaqangizda MOOCni bir vaqtning o'zida qabul qiladigan
odamlar etarlicha bo'lmasa, virtual o'quvchi yoki o'quv guruhini sinab ko'ring.
Chunki ba'zida bu yolg'iz emasligingizni bilishga yordam beradi.
MOOC bilan xabardor bo'ling.
MOOC uchun eng yaxshi ishlatiladigan narsalardan biri bu martaba
rivojlanishidir. Hozirgi kunda ishlarning aksariyat turlari sanoat taraqqiyotida
doimo yangilanib turish uchun doimiy ravishda o'rganish va o'qitishni talab qiladi.
38
Kompyuter texnologiyalari, ma'lumotlar ilmi, statistika va mashinalarni
o'rganish sohasidagi ishchilar buni hammadan yaxshi bilishadi. Bular sizdan umr
bo'yi o'rganishingizni talab qiladigan ish turlari. O'zgarish doimiydir. Ayniqsa,
texnikaga bog'liq MOOClar talabga ega.
MOOC uchun eng yaxshi ishlatiladigan narsalardan biri bu martaba
rivojlanishidir.
Yaxshiyamki, MOOCs mutaxassislarga malaka oshirishni moliyaviy
tomondan ta'minlash usulidir. Tibbiyot sohasida tejamkor ta'lim alternativasi
sifatida foydalaniladigan MOOCsga misol.
Hozirgi vaqtda tibbiyot xodimlarini ma'lumot ilmi ko'nikmalariga o'rgatish
kerak. Ularni ma'lumotshunoslik ilmiy darajasiga ega bo'lish juda qiyin bo'ladi,
ammo ishchilar tomonidan ish bo'yicha mashg'ulotlar olib borish ushbu mahorat
uchun etarli bo'lmasligi mumkin. MOOCs - bu o'rta joy.
39
FREELANCE HAQIDA TUSHUNCHA
Freelancer - bu o'z xizmatlarini haq evaziga taqdim etadigan va odatda
doimiy mijozlardan umid qilmayotgan, garchi ish aloqalari davom etsa ham. Bu
o'z-o'zidan
ish
bilan
ta'minlangan, uy
ishi bilan
ishlashga
o'xshash
teleko'rsatuvlarga o'xshash.
Frilanser soʻzi inglizchada "freelancer — shtatsiz ishchi, xususiy mutaxassis
maʼnosini anglatib, bu istiloh ilk marotaba Volter Skotning „Ayvengo“ romanida
„Oʻrta asrlardagi yollanma askar“ maʼnosida qoʻllanilgan. [1]
Bugun esa internet, bosma eʼlonlar yoki shaxsiy aloqa kanallari orqali oʻz
xizmatlarini taklif qiluvchi turli soha mutaxassislari frilanser deb ataladi. Ular
odatda
jurnalistika
(yoki
shakllari), huquqshunoslik,
matn
yozish
kompyuter
bilan
bogʻliq
boshqa
dasturlash, arxitektura,
faoliyat
barcha
yoʻnalishlardagi dizayn (reklama, veb-dizayn, interer dizayni), tarjimonlik, foto va
video tasvirga olish, ekspertlik va maslahatchilikning turli shakllarini oʻz ichiga
olgan sohalarda xizmat koʻrsatishadi. Qurilish sohasida ham frilanserlik keng
tarqalgan boʻlib, ayrim tashkilotlar quruvchilar uchun ish oʻrni ochmasdan,
mavsumiy frilanserlar mehnatidan foydalanishni maʼqul koʻrmoqda.
Frilanserlikning koʻpgina ijobiy jihatlari bor. Ular qatoriga erkin ish tartibi,
uyda mehnat qilish imkonining mavjudligi (ayniqsa yosh onalar va koʻp harakat
qilishga imkonsiz kishilar uchun maqbul xizmat), katta foyda (idora ijarasi, har
kunlik yoʻl va ovqatlanish xarajatlarining tejalishi), faqatgina oʻz yumushiga
masʼullik, shart-sharoitlarni oʻzi istagandek qulaylashtirish, jamoat tadbirlarida
faol qatnashish, loyihalarni va hamkorlarni mustaqil tanlash kabilarni sanab oʻtish
mumkin. Ish beruvchilarga esa vaqt oʻtkazish yoki ishchi oʻrni emas, balki
faqatgina bajarilgan ish uchun pul toʻlanishi maʼqul keladi. Shuningdek, mahalliy
mutaxassislarga bogʻlanib qolmasdan, turli hududlarda yashovchi yuqori malakaga
ega xodimlar bilan ishlash mumkinligi, ijtimoiy koʻmak, mehnat taʼtili va xodimlar
salomatligi uchun mablagʻ sarflamaslik kabi qulayliklari ham bor.
40
Salbiy
Frilanserlikning salbiy jihatlari ham yoʻq emas. Masalan, frilanser uchun
doimiy ravishda yangi buyurtmalar va muntazam daromad manbaining yoʻqligi,
ishni mustaqil qidirib topish bir oz qiyinchilik tugʻdirishi mumkin.
Bugungi kun
Bugungi kunda taraqqiyotni frilanserlar ishtirokisiz tasavvur qilish mushkul.
Buni rivojlangan Gʻarbiy Yevropa mamlakatlari va AQShda frilans-xizmat
koʻrsatish bozorining keng taraqqiy etgani ham isbotlab turibdi. Ular tomonidan
orttirilgan boy tajriba asosida dunyoning boshqa koʻplab mamlakatlarida ham
ushbu xizmatdan foydalanish tobora keng quloch yoymoqda. Bundan oʻn yil
muqaddam AQSh Mehnat departamenti mamlakatda qariyb 10,3 million ishchi
frilanserlik bilan shugʻullanishini maʼlum qilgan edi. Bu mehnatga jalb etilgan
umumiy ishchilarning 7,4 foizini tashkil etadi. Frilanserlikka asos solingan AQSh
hozirga qadar frilanser-mutaxassislar soni boʻyicha dunyoda yaqqol peshqadamlik
qilib kelmoqda. AQSh Frilanserlar uyushmasi (Freelancers Union) hamda „SYeO
Elance-oDesk“ kompaniyasi maʼlumotlariga koʻra, ayni paytda 53 million
amerikalik frilanser sifatida faoliyat yuritmoqda. Bu esa mamlakat mehnat
resurslarining qariyb 34 foizini tashkil etadi. Kompaniyaning 2014 yil III choragi
boʻyicha hisobotida keltirilishicha, frilanserlar dunyo miqyosida 2,9 milliard AQSh
dollari miqdorida foyda koʻrishgan. Topilgan mablagʻlarning qariyb yarmi
texnologiyalar sohasiga tegishli boʻlsa, mualliflik ishlari va tarjimalar orqali ham
kattagina foyda koʻrilgan
Freelance saytlari bilan tanishish
Freelancer (Inglizcha "freelance" - frilans) - bu o'zi uchun Internetda
ishlaydigan bepul ishchi. Uning rasmiy ish joyi yo'q, u aniq mavzularga yoki ish
beruvchilarga bog'liq emas. U har doim o'z xohishi va imkoniyatlariga qarab
vazifalarni o'zi tanlaydi.
Frilans yo'nalishi faqat kompyuterlar va Internet paydo bo'lishi bilan paydo
bo'la boshladi. Ko'pgina ish beruvchilar rasmiy firmalar bilan bog'lanish o'rniga,
bir martalik ishlarni bajarish uchun freelancerlarni faol ravishda jalb qila
41
boshladilar. Bu arzonroq, tezroq va ko'pincha undan ham yaxshi. Darhaqiqat,
frilanserlar orasida ko'plab mutaxassislar mavjud. Eslatma Freelancing, albatta,
Internet yoki kompyuter ishi bilan bog'liq emas. Oflayn rejimda ishlash ham
mumkin. Hammamiz ham frilanser bo'lishga qodir emasmiz. Ko'pchilik
bekorchilikka odatlanib qolgan va freelancingda ular faqat haqiqiy natijalar uchun
pul to'laydilar. Shu bilan birga, siz hali ham boshqa freelancerlar bilan yaxshi
buyurtmalar uchun kurashishingiz kerak. Siz uchun yuqori haq to'lanadigan ko'plab
kasblar ishlamaydi yoki etarli bo'lmaydi. Eslatma Freelance-ni masofaviy ish bilan
bog'lash kerak emas. Ikkinchisida ishchi muntazam ravishda bajarishi kerak
bo'lgan vazifalar mavjud. Frilanser o'zi vazifalarning ko'lami va mavzusini
tanlaydi.
Frilanser ishining asosiy printsipi shundaki, u mijoz bilan bevosita aloqada
bo'ladi. Ularning o'rtasida faqat kafil bo'lishi mumkin (qoida tariqasida, bu frilans
birja, biz ularni quyida ko'rib chiqamiz). Ushbu o'zaro ta'sir sxemasi tufayli tezkor
natijalarga komissiyalar to'lamasdan erishiladi. Qulaylik shundaki, mijoz buyurtma
bergan narsasini olishiga kafolat beriladi va frilanser o'z haqini oladi. Frilanserni
qidirish uchun mijoz buyurtma beradigan va to'lashga tayyor bo'lgan xarajatlarni
joylashtiradigan maxsus saytlardan foydalanadi. Frilanser bunday takliflarni va
narx / sifat jihatidan unga maqbul ko'ringan takliflarni ko'rib chiqadi, u ishni
bajarishga tayyorligi to'g'risida ariza yuboradi. Xaridor uchun narx / sifat nisbati va
ish tezligi eng muhim ahamiyatga ega. U yoshi, ma'lumoti, jinsi va frilanserning
qaerdaligi bilan qiziqmaydi. Bizning odatiy ishimizda ushbu parametrlar muhim
rol o'ynashi mumkin. Frilanserni yollash nega foydali? Ish beruvchilarga ofis
xodimlariga qaraganda frilanserlarni jalb qilish foydaliroq. Buning bir qancha
yaxshi sabablari bor: Ijara haqini to'lashning hojati yo'q Xodim uchun pensiya
badallarini kiritishga hojat yo'q Faqat natijalar uchun to'lang Ijrochilarni tanlashda
moslashuvchanlik. Siz ularni tezda o'zgartirishingiz mumkin. Umuman olganda,
erkin ish arzonroq.
Veb-dizayneri. Ushbu toifaga men sayt dizaynini yakunlash, shuningdek
bannerlar, logotiplar yaratish bilan bog'liq barcha masalalarni kiritaman. Har doim
42
talab qilinadigan nihoyatda keng maydon. SEO mutaxassisi. Veb-saytni reklama
qilish ham talab qilinadigan kasb. Bunga kontekstli reklama uchun reklama
loyihasini
yaratish,
reklama
kompaniyasini
optimallashtirish,
SEO
optimallashtirish, yangi trafik manbalarini izlash shaklida bir martalik qo'shimcha
ishlarni kiritish mumkin. Veb-ustasi. Sayt ichida ishlash, tarkibni to'ldirish, tahlil
qilish, saytga yuklash. Kopirayter. Yangi matnlarni yozish, eski maqolalarni
yangilash. Yaxshi kopirayter juda ko'p pul sarflaydi, ammo "yaxshi" deb
nomlanish huquqi ko'p terni talab qiladi. Buyurtmalarni maxsus kontent
almashinuvida qidirish mumkin: ETXT, COPYLANCER. SMM menejeri. Ijtimoiy
tarmoqlarda reklama. Bu jamoat ma'muriyati, yangiliklarni joylashtirish, reklama
kampaniyalarini o'tkazish bo'lishi mumkin.
43
SMM-IJTIMOIY MEDIA MARKETING,
IJTIMOIY TARMOQLAR RIVOJI
SMM-ijtimoiy media marketing. Bu soha O’zbekistonda Pandemiya
sharoitida rivojlanishiga sabab bo’ldi.
SMM(Social Media Marketing) - ijtimoiy tarmoqlarda marketing - bu
mahsulotlar, tovarlar va xizmatlarni ijtimoiy tarmoqlarda tanitish, uni yurgizish.
Mutaxassislar bergan ma'lumotlarga ko'ra, mijozlar biron tovarni sotib
olishdan yoki xizmatdan foydalanishdan avval o'rtacha 10.4 ta maqolani o'rganib
chiqishar ekan. Oddiy foydalanuvchi o'rtacha 5.8 ta akkauntga ega bo'lib, ularni
2.8 tasidan faol ravishda foydalanar ekan. Bu esa mahsulot yoki xizmat egalarida
aynan shu muhitlarda foydalanuvchilar bilan aloqani yo'lgda qo'yish, o'z mahsulot
yoki xizmarlarini aynan shu muhitlarda reklama qilish, uni qo'llab-quvvatlash
zaruratini tug'diradi.
Ijtimoiy tarmoqlarda marketing - juda effektiv qurol bo'lib, uning
yordamida, ijtimoiy tarmoqlardan, bloglardan, kundaliklardan va forumlardan
saytga foydalanuvchilarni jalb etish mumkin.
Foydalanuvchilar va potensial mijozlarni jalb etishni reklama yordamida
sotib olish mumkin. Ammo potensial auditoriyani sotib olish mumkin emas. Uni
ishonchini qozonish mumkin. Ijtimoiy medida muhitlar - bu mijozlar
foydalanuvchilar bilan muloqot qilish quroli. Hozirgi kunda bu auditoriyani
teletomoshabinlar auditoriyasi bilan solishtirish mumkin. Eng katta farqi shundagi,
bu auditoriya teletomoshabinlar auditoriyasidan ko'ra ancha ehtiyotkor, faolroq va
juda diqqatlidir. SMM reklamadan ko'ra ko'proq PR'ga o'xshash. SMM bu bevosita
har xil jamoalar, jamiyatlar, foydalanuvchilar guruhlari bilan ishlashdir.
SMM yordami bilan hal qilish mumkin bo'lgan vazifalar:

brend yaratish va uni yurgizish/tanitish;

brendni mashhur qilish, unga bo'lgan qiziqishni oshirish;

PR;

kompaniya saytiga tashrif buyuruvchilar sonini oshirish;
44

mijozlar, foydalanuvchilarda xizmat, tovar va mahsulot yuzasidan
paydo bo'lgan savollar tezkor javob berish, xizmat ko'rsatish.
SMM hozirda bajaradigan vazifasiga ko'ra noananaviy qurollardan biri
hisoblandi. Shunga qaramay, hozirda ko'pchilik mutaxassislar juda katta qiziqish
va uning kelajagiga katta ishonch bilan qarashayotgan vosita hisoblanadi.
Ijtimoiy tarmoqlarda marketing - hozirda nafaqat katta kompaniyalar, o'z
bozorlari faollari, balkim, o'rta va kichik biznes vakillari ham keng miqyosida
foydalanishmoqda. Uning yordamida ular, o'z mijozlari bilan qayta aloqani yo'lga
qo'yishmoqda.
Odatiy ijtimoy mediada marketing quroli:

har xil muhitlarda bloglar yaratish, uni ma'lumotlar bilan to'ldirish va
bu resursni tanitish;

blogni yurgazish;

tematik saytlarda, guruhlarda mahsulot yoki xizmatni qo'llab-
quvvatlash bilan shug'ullanish;

tematik forumlar yaratish, ularda mahsulot yoki tovar yuzasidan
beriladigan savollarga javob berish;

kompaniya nomidan munozara va mulohazalarda qatnashish;

virusli marketing;

mahsulot yoki xizmatga bo'lgan yaxshi va yomon kayfiyatlarni
kuzatib borish;

kompaniya
internet
resurslarini
ijtimoiy
mediaga
moslash,
optimizatsiya qilish.
Ijtimoiy tarmoqlarda marketing kompaniya saytini SMO - Social Media
Optimization talablariga moslashni ham talab qiladi
So'nggi yillarda dunyodagi eng mashhur beshta ijtimoiy tarmoq o'zgarmadi.
Ulardan - Telegram, Youtube, Facebook, Instagram, Twitter. Bizda asosan
Telegram, Youtube, Facebook eng ommabob bo’lib hisoblanadi. Instagram va
Twitter asosan Evropa va AQShda mashhur.
45
Ijtimoiy tarmoqlar nafaqat odamlarning aloqa qilish joyi, balki potentsial
mijozlar bilan ishlash, tezkor javoblar va maqsadli auditoriyani jalb qilish uchun
aktsiyalarni o'tkazish uchun platformadir. Agar siz o'zingizning biznesingizni yoki
mahsulotingizni ijtimoiy tarmoqlarda targ'ib qilishga qaror qilsangiz, asosiy
printsiplarni eslang:
Bir nechta ijtimoiy tarmoqdagi yaxshi reklama, bir nechta yomon reklama
qilishdan yaxshiroq;
Rag'batlantirish uchun tanlangan ijtimoiy tarmoq brendning o'ziga xos
xususiyatlariga mos kelishi kerak:

Vizual
tarkibning
ijtimoiy
tarmoqlari
orqali
kosmetika
va
parfyumeriya vositalarini namoyish qilish yaxshiroqdir;

Tarkib ham ijtimoiy tarmoq, ham brendga mos kelishi kerak;

Ba'zi ijtimoiy tarmoqlar uchun auditoriya bilan o'zaro munosabat juda
muhim va bu aktsiyalarni, tanlovlarni ishlab chiqish uchun qo'shimcha xarajatlar
bo'lib, ular smeta tuzishda hisobga olinishi kerak;
Ba'zi ijtimoiy tarmoqlarda targ'ibot reklama qilishga ijobiy ta'sir ko'rsatadi
qidiruv tizimlari, bu, ayniqsa, ijtimoiy tarmoq platformasi va qidiruv tizimi bitta
kompaniyaga tegishli bo'lsa, to'g'ri keladi.
Ijtimoiy tarmoqlar nafaqat muloqot uchun yangi makon, balki o'zini
namoyon qilish, ishlash, xarid qilish, kerakli ma'lumotlarni va odamlarni topish
joyiga aylandi. Siz ijtimoiy tarmoqdagi odamning profilidan odam haqida ko'p
narsalarni bilib olishingiz mumkin va ko'p odamlar undan foydalanadilar. Shu
jumladan, unga ko'rsatiladigan reklamani tanlash uchun shaxs haqidagi
ma'lumotlardan foydalanadigan savdo kompaniyalari.
Hech qanday ijtimoiy tarmoqda bo'lmagan va bo'lmagan odamni topish
qiyin. Ammo, agar siz biron bir joyda ro'yxatdan o'tmagan bo'lsangiz yoki faqat
bittasini
ishlatsangiz
ijtimoiy
platforma,
keyin
siz
o'zaro
aloqangizni
kengaytirmoqchi va ro'yxatdan o'tishga tayyor bo'lgan ijtimoiy tarmoqni
tanlamoqchisiz va boshqalar bilan muloqot qilishni va almashishni boshlaysiz.
46
Bizda tanlashni osonlashtirish uchun, shuningdek, dunyodagi ijtimoiy
tarmoqlarning rivojlanishining umumiy tendentsiyasini tushunish uchun biz
dunyodagi eng mashhur 6 ijtimoiy tarmoqlar tahlili bilan maqola tayyorladik.
Ularning har biri o'ziga xos xususiyatga ega, garchi shunga o'xshash narsalar
mavjud.
Facebook
Dunyodagi eng mashhur ijtimoiy tarmoq. Ayni paytda har kuni 700
milliondan ortiq odam Facebookdan foydalanadi. Ijtimoiy tarmoq 2004 yilda
Garvard universiteti talabasi Mark Tsukerberg tomonidan tashkil etilgan. O'sha
paytda hozirgi milliarder va dunyodagi eng nufuzli odamlardan biri raqamli
dunyoda sayohatini yangi boshlagan va kod bilan faol tajriba o'tkazgan, kichik
dasturlar va veb-saytlar yozgan.
Instagram
Instagram bu mobil ilova va siz fotosuratlar va videolarni olishingiz, filtrlar
yordamida fotosuratlarni qayta ishlashingiz va keyin profilingiz yordamida
fotosuratlarni tarqatishingiz mumkin bo'lgan ijtimoiy tarmoq. Siz ommaviy
axborot vositalariga 2000 belgidan iborat yozuvni qoldirishingiz mumkin. Emoji
kulgichlari va boshqa matn elementlaridan foydalangan holda qisqa matn.
Youtube
YouTube - bu ijtimoiy tarmoq elementlari joylashgan videoxosting xizmati.
Ism ingliz tilidagi you - you, you va tube - tube so'zlaridan kelib chiqqan. Avvalroq
Amerikada bu quvur eski qavariq televizorlarning so'zlashuv nomi bo'lgan, rus
tilida bo'lgani kabi eski televizorlar va televizorlar odatda "qutilar" deb nomlangan.
Twitter
Twitter - foydalanuvchilar bilan qisqa xabarlar va kichik media fayllarni
almashish uchun ijtimoiy tarmoq. Ism ingliz tilidan tvit yozish - tvit qilish,
suhbatlashish uchun keladi, shu sababli ijtimoiy tarmoqda logotip - qush mavjud.
Ushbu ijtimoiy tarmoqning formati mikrobloglar deb nomlanadi, foydalanuvchi
postlarni nashr qilish va ularning obunalarini lentada o'qish uchun pul to'lamaydi.
Telegram
47
Telegram — tezkor xabar almashish vositasi. Foydalanuvchilar matn
xabarlashuvdan tashqari bir-birlariga 2 GB gacha boʻlgan tasvir, video, audio va
har xil fayllar yuborishlari hamda ovozli va video qoʻngʻiroqlarni amalga
oshirishlari mumkin.
Bugun sizlar bilan kunlik yumushlarimiz orasidan tobora chuqurroq o'rin
olib borayotgan, internet orqali ishlovchilarning og'irini yengil, uzog'ini yaqin, pul
bo'lmagan taqdirda ham o'z xizmatlarini ba'zi bir operator abonentlari uchun
taqdim qilishdan charchamaydigan TELEGRAM messenjeridir
TikTok
"TikTok" (inglizcha TikTok) - bu Pekindagi "ByteDance" kompaniyasiga
tegishli bo'lgan qisqa videofilmlarni yaratish va ko'rish uchun xizmat. 2018 yil
yozida ishga tushirilgan xalqaro versiya hozirgi vaqtda Xitoyda qisqa videoroliklar
uchun etakchi video platforma hisoblanadi va boshqa mamlakatlarda tobora
ommalashib bormoqda, eng tez rivojlanayotgan va yuklab olingan dasturlardan
biriga aylandi.
Xitoyda u "Douyin" (xitoycha 抖 音, pinyin Dǒuyīn) nomi bilan tanilgan.
TikTok va Douyin aslida bir xil dasturdir, ammo ular Xitoydagi tsenzuraning
cheklanishlariga rioya qilish uchun alohida serverlarda ishlaydi. TikTok-ning LosAnjeles, Nyu-York, London, Parij, Berlin, Dubay, Mumbay, Jakarta, Seul va
Tokiodagi ofislari mavjud.
Ommaviy ochiq (MOOCs) haqida
AXB ochiq onlayn sinf bo'lib, ochiq bo'lgan bepul sinf, an'anaviy sinfdan
o'rganishingiz kerak bo'lgan barcha komponentlarni o'z ichiga oladi. MOOKlar
odatda kuchli jamoalarga ega va o'quvchilarni o'qituvchilar bilan yoki murabbiylar
bilan bog'lashadi va ular tarkibni o'zlashtirishga yordam beradi. MOOK-lari,
shuningdek, faqat bir dars dasturi yoki bir nechta ma'ruza yozuvlaridan ko'proq
narsani ta'minlaydi. Buning o'rniga, ular o'quvchilarga kontent bilan shug'ullanish
uchun faoliyat, viktorina yoki loyihalar beradi.
48
MOOCs nisbatan yangi bo'lsa-da, har oy ommaviy ochiq onlayn sinflar
qurilmoqda. Muharrirlik tomonidan ko'rib chiqilgan ushbu maqolada eng
yaxshisini ko'rib chiqing:
Ed X, oliy ta'lim muassasalari, jumladan Massachusets Texnologiya Instituti,
Garvard universiteti va Kaliforniya Berkeley Universitetining oliy darajali ochiq
sinflarni yaratish uchun birlashtiradi. Dastlabki takliflarning aksariyati fan va
texnologiya mavzulariga, dasturiy ta'minot, sun'iy aql, kontaktli elektronlar va
elektronika, kompyuter fanlariga kirish va dasturlash kabi kurslarga va boshqalarga
qaratilgan. Talabalar loyihalarni yakunlash, darsliklarni o'qish, darsliklarni
to'ldirish, onlayn laboratoriyalarda ishtirok etish, video tomosha qilish va boshqa
ko'p narsalarni o'rganishadi. Kurslar o'z sohalarida tajribali mutaxassislar, olimlar
va
olimlar
tomonidan
ishlaydi.
Kurslar
orqali
o'zlarining
malakalarini
isbotlaydigan o'quvchilar HarvardX, MITx yoki BerkeleyXdan sertifikat oladi.
Coursera
Coursera orqali o'quvchilar bepul yuzdan ortiq ochiq onlayn kurslarni
tanlashlari mumkin. Coursera Kaliforniya Texnologiyalar Instituti, Vashingt
universiteti, Stenford universiteti, Princeton universiteti, Dyuk universiteti, Jon
Xopkins universiteti va boshqa ko'plab sheriklar bilan hamkorlik qiladigan
kollejlar konsortsiumi hisoblanadi. Sinflar muntazam ravishda boshlanib,
farmakologiya asoslari, farasingiz va ilm-fiction asoslari, moliyalashtirishga kirish,
jahon musiqasi tinglash, mashinani o'rganish, kriptografiya, gamifikatsiya,
barqarorlikka kirish, zamonaviy va zamonaviy Amerika she'riyati kabi ko'plab
mavzularda mavjud. Ko'proq. Talabalar video, viktorina, o'qishlar va turli tadbirlar
orqali o'rganadilar. Ba'zi kurslarda bepul elektron darsliklar mavjud. Ko'p
kurslarda kursni muvaffaqiyatli yakunlaganidan keyin o'qituvchi tomonidan
imzolangan sertifikat yoki homiylik qiluvchi universitet tomonidan berilgan
sertifikat beriladi.
Udjity
Udacity ko'pincha kompyuterlar va robotlarga taalluqli yagona MOOK
to'plamidir. Kompaniya dastlab "Sun'iy aqlga kirish" o'rgatuvchi robotchilar
49
tomonidan yaratilgan - bu tez orada epik nisbatlarga aylandi. Endilikda talabalar
kompyuter faniga kirish: qidiruv tizimini yaratish, veb-dastur muhandisligi: blog
yaratish, dasturlash tillarini yaratish : veb-brauzerni qurish va qo'llaniladigan
kriptografiya: sirlar fani kabi deyarli o'nlab kurslardan birini tanlashlari mumkin.
Kurslar 7 haftalik "hexemester" jadvali bilan o'tkaziladi, ular orasida bir haftalik
tanaffus. Kurs birligi qisqa video, viktorina va topshiriqlardan iborat. O'quvchilar
muammolarni hal qilish va loyihalarni yakunlash orqali rivojlanishga da'vat etiladi.
Kursni tamomlagan talabalar imzolangan bitiruv guvohnomasini oladilar. Excelga
ega bo'lganlar o'zlarining malakalarini sertifikatlashtirish markazlari orqali
tasdiqlashlari yoki hatto Udacity kompaniyasining rezyumelarini Google,
Facebook, Bank of America va boshqa eng yaxshi ismlardan iborat bo'lgan 20 ta
sherik kompaniyadan biriga berishlari mumkin.
Udemy
Udemy butun dunyodagi mutaxassislar tomonidan yaratilgan yuzlab
kurslarni taklif qiladi. Ushbu veb-sayt har bir kishi uchun kursni tashkil qilish
imkonini beradi, shuning uchun sifat o'zgaradi. Ba'zi kurslar video ma'ruzalar,
tadbirlar va tengdosh tengdoshlar bilan yaxshi bajariladi. Boshqalari esa bir yoki
ikkita kashfiyot yo'llarini taklif qilishadi (masalan, bir nechta qisqa videolar) va
bir-ikki soat ichida bajarilishi mumkin. Udemy katta nomlardan saboq olishga
harakat qiladi, shuning uchun Mark Tsukerberg, Marissa Mayer va boshqalar.
Udemy SEO ta'limi, Reframing neuroscience va buni qanday bajarish, O'yin
nazariyasi, Python Hard Way, Psixologiya 101, Qanday qilib, bir vegetarian
bo'lish, Amerika adabiyotining klassikalari, hozir Ukulele o'ynashni o'rganish,
jumladan, har bir mavzuda MOOCs taklif etadi va Ko'proq. Sinflarning aksariyat
qismi bepul bo'lsa ham, ba'zi to'lovlar bepul. Bundan tashqari, o'qituvchilarga
nisbatan o'z-o'zini qiziqtirishga ko'proq qiziqish ko'rsatadigan o'qituvchilar
darslarini tomosha qilishni istaysiz.
50